Ciencias da Natureza Ciencias Sociais

Transcrição

1 Recursos para o mestre Ciencias da Natureza Ciencias Sociais primaria 3 rodeira

2 Recursos para o mestre Programación e Orientacións didácticas Material complementario

3 As esencias do talento O noso proxecto estimula e integra todas as formas de talento: Talento analítico e crítico Aprender a pensar, utilizar rutinas de pensamento, valorar o pensamento Toda unha actitude fronte á vida. Talento creativo Deixar aflorar a imaxinación, a expresividade... na resolución de problemas e retos. Talento emprendedor Iniciativa, imaxinación, traballo en equipo, comunicación, constancia Persigue os teus soños. Talento emocional Talento que permite xestionar de maneira eficaz as emocións e fainas fluír adecuadamente. Talento social Sensible á xustiza social para lograr un mundo mellor. Talento cooperativo Para aprender con e dos demais, e xerar produtos de valor.

4 TALENTIA: é a hora do talento Os mestres e mestras sodes o motor do talento nas aulas. Desde rodeira achegámosvos recursos e materiais que faciliten o voso traballo docente. Este caderno é unha guía explicativa dalgúns destes recursos: o libro de Programación e orientación didácticas e o Material complementario. Confiamos que vos sexa de utilidade e agradecémosvos a confianza que depositades en nós. Mostra da Programación e Orientacións Didácticas dunha unidade Mostra de diferentes recursos do Material complementario E ademais... Mostra de Programación didáctica e Programación de aula Glosario... 23

5 1. PLANIFICACIÓN / PROGRAMACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA Recursos para fomentar o talento na aula Mapa cos recursos dispoñibles na unidade didáctica. Unha escola para todos Adaptación curricular (MC): básica Páxinas 22-22, ampliación Páxina 22. Detectámolo a tempo! (POD) Páxina 40. Cultura do pensamento C-S-I Cor, Símbolo, Imaxe (LA) Páxina 41. Intelixencias múltiples Actividades de IM (LA): I. Intrapersoal Páxs. 31, 33, 35; I. Naturalista Páxs. 30 e 33, I. Lingüísticoverbal Páx. 31, 37. I. Intrapersoal, Páxs. 37, 39. I. Espacial, Páxs. 33, 38. Actividades de IM (POD): Páxinas 41, 44, 45, 46. Aprendizaxe 360 Unha volta polo mundo (LA) Páxina Percibimos o contorno Emprendemento Emprende (LA) Páxina 43. Competencias Pon en práctica as competencias (LA): Páxina Fichas Competencias (MC): Páx. 22 Actividades competenciais (POD): Creatividade Tarefa integrada (LA) Páxina 40. Valores para unha nova sociedade Actividade 5 (LA) Páxina 33. Ferramentas TIC Recursos dixitais para a PDI: libro dixital interactivo, actividades complementarias etc. Recursos dixitais para a aula. Metodoloxías interactivas Aplicar a metodoloxía cooperativa á actividade 8, páxina 35 (LA). Avaliación Recursos para a avaliación (MC): Rúbrica de avaliación da unidade Páx. xx. Fichas de avaliación da unidade Páx. xx. Rúbricas de habilidades xerais Páx. xx. Táboa de observación de adquisición dos contidos. Programación e Orientacións Didácticas 38 LA Libro do Alumno. MC Material complementario. POD Programación e orientacións didácticas. Percibimos o contorno Páxinas 28 e 29 Sentimos e actuamos Páxinas 30 e 31 O sentido da vista Páxinas 32 e 33 O sentido do tacto Páxinas 34 e 35 O sentido do oído Páxinas 36 e 37 O sentido do olfacto Páxina 38 O sentido do gusto Páxina 39 Consigue o reto Páx. 40 Move o pensamento Páx. 41 Para rematar Páxinas 42 e 43 CONTIDOS Diálogo sobre a información obtida de Internet. Identificación dos sentidos. C Comprensión dunha historia. P Coñecemento dun mesmo. V A vista. Órgano e funcións. C Adquisición de hábitos de coidado e saúde. V O tacto. Órgano e funcións. C Adquisición de hábitos de coidado e saúde. V O oído. Órgano e funcións. C Adquisición de hábitos de coidado e saúde. V O olfacto. Órgano e funcións. C Adquisición de hábitos de coidado e saúde. V O gusto. Órgano e funcións. C Adquisición de hábitos de coidado e saúde. V Resolución da tarefa integrada: Experimenta cos sentidos. Rutina de pensamento: C-S-I sobre os sentidos. Pon en práctica Aplicación dos contidos traballados na unidade de xeito competencial. Emprende Resolución de problemas cotiáns, poñendo en práctica ideas propias e dos demais. Reflexiona (diario de aprendizaxe) Reflexión sobre a propia aprendizaxe. 2

6 Recursos dispoñibles en cada unha das unidades para o desenvolvemento dos talentos na clase. Intención educativa da unidade. Interrelación dos elementos curriculares da unidade. Obxectivos en termos de competencias/intelixencias múltiples 1. Coñecer e describir os órganos dos sentidos e o seu funcionamento, a partir do coñecemento do propio corpo, así como identificar o seu papel na relación co medio e cos outros seres humanos. (Coñecemento e interacción co mundo físico / Naturalista) 2. Identificar e adoptar hábitos de hixiene relacionados co coidado dos órganos dos sentidos e o seu bo funcionamento. (Coñecemento e interacción co mundo físico / Naturalista) 3. Aplicar o método científico para coñecer as reaccións dos propios sentidos ante a experimentación dun estímulo. (Coñecemento e interacción co mundo físico / Naturalista) 4. Interactuar en conversacións orais, argumentando as súas posturas, mantendo unha escoita activa e unha actitude dialogante. (Comunicación lingüística / Lingüístico-verbal) 5. Utilizar os recursos tecnolóxicos para informarse sobre o funcionamento dos sentidos e redactar un texto expositivo cos datos recollidos. (Tratamento da información e competencia dixital / Lingüístico-verbal) 6. Utilizar técnicas, recursos e materiais das diversas linguaxes artísticas para conseguir creacións ben elaboradas (Cultura e artística / Visual-espacial) 7. Participar das iniciativas que xurdan do grupo cooperando como parte dun proxecto común (Social e cidadá / Interpersoal) 8. Aplicar os coñecementos e estratexias de xeito peculiar e diferente á hora de realizar novas tarefas. (Aprender a aprender / Intrapersoal) Referentes para a avaliación por competencias. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Identificar os sentidos e os seus órganos principais. Establecer relacións entre os distintos órganos dos sentidos e entre estes e a percepción do contorno. Coñecer o funcionamento básico dos órganos dos sentidos. Relacionar hábitos de vida saudables co bo funcionamento dos órganos dos sentidos. Interrelación de elementos curriculares. ESTÁNDARES Identifica e localiza os órganos dos sentidos. Establece relacións fundamentais entre os distintos sentidos e entre os principais órganos do sistema de relación. Identifica e adopta hábitos de hixiene e coidado para os sentidos. Identifica emocións e sentimentos propios, dos seus compañeiros e dos adultos manifestando condutas empáticas. Manifesta autonomía na planificación e execución de accións e tarefas e desenvolve iniciativa na toma de decisións, identificando os criterios e as consecuencias das decisións tomadas. 39 Programación e Orientacións Didácticas 3

7 2. MOTIVACIÓN INICIAL / PREVENCIÓN E ATENCIÓN Á DIVERSIDADE A motivación achega unha boa disposición de cara á aprendizaxe. «Detectámolo a tempo!», pensada para previr as dificultades e actuar sobre elas. Páxinas 28 e 29 Unidade 2 Percibimos o contorno Claves para motivar Ler o título da unidade e observar a imaxe. Pódense formular preguntas como: Que ve o neno da imaxe? Que oleres cres que percibe? Que sons debe estar oíndo? Se toca o chan da montaña, que nota? Ao final, preguntar: Como credes que se sente o neno da imaxe? É importante guiar as respostas para que capten a importancia dos distintos sentidos no momento que percibimos o contorno e o atopemos agradable ou desagradable, ruidoso ou silencioso, húmido ou seco etc. Facer notar tamén que a reacción que nos producen estas percepcións ás veces son subxectivas posto que dependen do carácter de cada un e da súa historia. Orientacións prácticas para a motivación inicial. Transmitir a funcionalidade dos contidos para achegar valor significativo. Facer evidentes os obxectivos da unidade para que os alumnos sexan conscientes: Que esperades atopar nesta unidade? Que obxectivos nos podemos poñer segundo estes contidos? Comunicar o feito de que eles serán protagonistas do seu propio proceso de aprendizaxe e que deben manter unha actitude proactiva. Programación e Orientacións Didácticas 4 Detectámolo a tempo 40 Podemos utilizar as seguintes propostas para prever e anticiparnos ás posibles dificultades que poidan xurdir respecto dos contidos da unidade. Para comprender a relación entre o que percibimos e como reaccionamos. Traballo cooperativo. Reunirse en grupos de 3 ou 4. Un dos membros do grupo propón un estímulo, o resto do grupo discute sobre que sentido actua e que reacción se produce. Adaptación curricular: proposta concreta da actividade (páx. 22). Para recordar que órganos utiliza cada sentido. Completar fichas coa información básica. Desta forma, o alumnado pode resumir o que se explica no libro e ter unha ficha-resumo para estudar. Adaptación curricular: proposta de ficha para cada sentido (páxs. 24 e 26) e actividades que axudan a lembrar os distintos órganos dos sentidos (páxs. 25 e 27). Para poñer en práctica técnicas de traballo en grupo e traballo cooperativo. O xogo das palabras: o mestre ou mestra pode escribir varias palabras clave sobre cada un dos sentidos. En grupos, cada membro debe construír unha frase cunha destas palabras e, despois, amósalla ao resto do grupo para corrixila, ampliala, matizala... Cada grupo escollerá un grupo de palabras sobre un dos sentidos. Cando os grupos teñan todas as frases listas, poñeranas en común. Esta posta en común representa unha síntese do tema traballado. Recursos para previr e atender a diversidade.

8 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (I) Presentación dos contidos en contextos próximos ao alumno. Unidade 2 Sentimos e actuamos Como dinamizo a clase? Páxinas 30 e 31 Responder as preguntas da actividade 1 de xeito conxunto, despois de escribir as respostas no seu caderno. Poñer exemplos, entre todos, dos estímulos que percibimos a través dos diversos sentidos e que accións nos empurran a levar a cabo. CB Actividade competencial Utilizar obxectos da aula para determinar que sentidos entran en acción. Para iso, podemos traballar co grupo clase ou en pequenos grupos de catro. Darlles aos alumnos as seguintes indicacións: Describe o obxecto a través da vista; Toca o obxeto, como é?; Ole o obxecto, o seu olor é agradable ou desagradable?; Escoita o obxecto, emite algún ruído? é forte ou suave? agudo ou grave?; Se o obxecto é comestible, próbao e di como é o seu sabor (doce, salgado, amargo, ácido...). Utilizaranse os obxectos que se poidan atopar na aula: goma de borrar, lapis, bocadillos ou froita do almorzo, folla de papel Finalmente, reflexionarase en común que se pode percibir mediante a vista, o tacto, o olfacto, o oído e o gusto. IM Intelixencias múltiples Representar os sentidos Debuxar unhas viñetas cun exemplo do proceso estímulo- percepción mediante os sentidos- -acción, semellante ao que aparece na páxina 30 do Libro do Alumno. Cada alumno ou alumna debe escoller unha situación distinta. Solucionario 01. Esperas para cruzar a rúa - cor do semáforo - camiñar para cruzar a rúa - vista. Colles unha lata - temperatura da lata - separas a man/cóllela coas dúas mans - tacto. Cheira a queimado - cheiro concreto - quitar o pan da torradora - olfacto. 02. Resposta orientadora. Entran en acción os sentidos da vista, do olfacto, do tacto e do gusto. Interveñen os ollos, as mans, o nariz e a lingua. Implicar o alumno no proceso de aprendizaxe. 41 Programación e Orientacións Didácticas 5

9 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (II) Recursos para tomar conciencia da importancia do que aprendemos Páxinas 32 e 33 O sentido da vista Como dinamizo a clase? Unidade 2 Antes de iniciar o estudo do apartado, suxerirlle ao alumnado que peche os ollos durante uns segundos e despois os volva a abrir. Indicarlles que expliquen que perciben cos ollos pechados e que perciben cos ollos abertos. Para dinamizar a participación, podémonos apoiar no primeiro apartado onde se citan catro ítems: cores (poden nomear distintas cores), formas (cadrado, círculo, rectángulo etc.), tamaños (grande, pequeno etc.), distancias (curta, longa etc.). AC Actividade complementaria Os trastornos da vista Insistir na importancia da saúde dos ollos e os coidados que requiren. Explicar que algunhas persoas teñen un defecto na vista e que para poder ver ben deben utilizar lentes. Se na clase hai algún alumno ou alumna con lentes, preguntarlle que defecto ten na vista e que lle provoca se non leva lentes. Se non, pódese propoñer preguntarlle a algún familiar ou buscar información sobre os defectos máis comúns. Isto debe permitir reflexionar sobre as dificultades que poden ocasionar os defectos de visión para realizar algunha das tarefas cotiás. Programación e Orientacións Didácticas CB Solucionario 42 Actividade competencial Poñerse no lugar dunha persoa cega. Para iso, agrupar ao alumnado en parellas e vendarlle os ollos a un dos membros. Situar ao que ten os ollos vendados nun punto da aula e pedir que se dirixa a outro punto. Despois, intercambiar os papeis. Comentar na aula as dificultades coas que se atoparon. 03. Destacar o iris, a pupila, a cella, a pálpebra e as pestanas. 04. Resposta orientadora. Experimento 1: pechamos as pálpebras para evitar que o vapor dane os ollos. A auga que escorrega pola Proposta de actividades complementarias para dinamizar a aula. fronte fréana as cellas e as pestanas. Experimento 2: Deben fixarse en que a pupila se contrae coa luz e se dilata coa escuridade. 05. Para revisar a vista. Resposta aberta. 6

10 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (III) Propostas para traballar os contidos de maneira máis vivencial. Unidade 2 O sentido do tacto Como dinamizo a clase? Páxinas 34 e 35 Antes de explicar este contido, agochar nunha bolsa obxectos ou materiais de texturas diversas (lapis, culler, cepillo, algodón, lima, osiño ) para que o alumnado, sen ver os obxectos, os identifique. Deseguido, dialogar sobre as sensacións que experimentaron e como pescudaron de que obxecto se trata. AC Actividade complementaria Xogar á pita cega Identificar aos compañeiros a partir do tacto. Nomear as características que permitiron facer as identificacións. CB Actividade competencial Preguntarlle ao alumnado que coidados cren que necesita o organismo antes de tomar o Sol (beber auga, poñerse protector solar, non expoñerse moitas horas ) e facer un resumo sobre o que fan eles en particular. Buscar fotografías nas que se amosen algún dos coidados que precisa a pel para tomar o Sol; ler tamén as etiquetas das cremas de protección solar que teñan na casa. Confrontar a información e valorar cales das condutas propias son correctas e cales non. Redactar unha lista de consellos para tomar axeitadamente o Sol, sen riscos para a saúde. Solucionario 06. Resposta orientadora. Suave: xersei de la, peluche, fazula. Rugoso: papel de lixa, rocha, cortiza. Frío: xeo, botella da neveira, barra metálica. Quente: pan acabado de facer, prato recén sacado do microondas, sopa. Duro: chapa do coche, lousa, mesa. Brando: biscoito, goma de borrar, barriga. 07. Resposta aberta. Debería ser máis doado identificalo coas mans que co antebrazo. 08. Resposta aberta. Diversidade de actividades para un traballo sistemático das competencias. 43 Programación e Orientacións Didácticas 7

11 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (IV) Recursos para unha clase máis dinámica e diversificada. Páxinas 36 e 37 O sentido do oído Como dinamizo a clase? Unidade 2 Antes de comezar, pedir silencio na aula para que o alumnado escoite os sons que se aprecian ao seu redor. Adiviñar de que se trata (coche, bucina, paxaros, persoas etc.). IM Intelixencias múltiples Programación e Orientacións Didácticas 8 CB Organizar un concerto con instrumentos de elaboración propia (Cinética-corporal / Musical). Construír instrumentos musicais como, por exemplo: un tambor (unha caixa pechada), uns pratillos (dúas tapas metálicas), unhas maracas (botes de conserva con sementes dentro), un xilófono (varios vasos con distintos niveis de auga). Dividir a clase en grupos e asignar a cada membro un instrumento. Cada grupo debe compoñer unha obra e representala. Abrir un diálogo sobre que composición musical lles gustou máis, que instrumento lles resulta máis agradable, que instrumento inventado se parece a outro real Dificultades na audición Pedirlles aos alumnos e alumnas que se poñan uns tapóns nos oídos e que escriban o ditado que lles fará o mestre/a no seu ton de voz normal. Identificar, entre todos, as dificultades coas que se atoparon. Facelos conscientes de que ao ter unha capacidade sensorial diminuída (neste caso, a auditiva), a percepción vese dificultada e tamén a resposta que se pode dar. Ter en conta que a percepción do contorno é importante para a adaptación do organismo. Solucionario 44 Actividade competencial 09. a) Oído interno / caracol. b) Oído externo / pavillón auditivo, conduto auditivo. c) Oído medio / tímpano, cadea de ósiños. 10. O pavillón auditivo recolle o son que se dirixe cara ao tímpano polo conduto auditivo. O tímpano vibra e estas vibracións son transmitidas cara ao caracol por unha cadea Itinerario alternativo para a aprendizaxe dos contidos atendendo á diversidade de intelixencias presentes na aula. de ósiños. O caracol transmite as vibracións ao cerebro. 11. Resposta orientadora. a) Non, porque se pode danar o oído e ademais molestas a outras persoas. b) Cun volume adecuado (non demasiado elevado). c) Si. 12. Resposta aberta.

12 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (V) Para unha maior implicación do alumnado, que é responsable da súa propia aprendizaxe. Unidade 2 O sentido do olfacto Como dinamizo a clase? Páxina 38 Explicar que o sentido do olfacto e o do gusto están relacionados. Para iso, pedirlle ao alumnado que cite alimentos e describa o seu olor e o seu sabor. Está relacionado o olor agradable cun sabor agradable? Ou non sempre é así? Por exemplo, a coliflor desprende un olor desagradable ao ser cocida, pero elaborada con bechamel e queixo fundido pode ser un prato cun sabor moi rico. Explicar tamén que o mal olor é un indicador de se un alimento está en bo estado ou non. Na natureza, un olor desagradable pode ser indicador de toxicidade. Xa que logo, isto ten un sentido adaptativo. IM Intelixencias múltiples A que ole? (lingüística-verbal /espacial) De forma individual, elaborar unha lista con olores desagradables e outra con olores agradables. Escoller un olor de cada lista e escribir un breve texto (dúas ou tres frases) que expliquen de onde provén este olor e porque nos gusta. Converter este texto nun pequeno cómic. AC Actividade complementaria Extraemos información dun vídeo Ver o seguinte vídeo. Explicar como funciona o sentido do olfacto a partir da información do vídeo. Solucionario Aspirando a través das fosas nasais. 14. Resposta aberta. Integrar as diversas intelixencias en experiencias de aprendizaxe cooperativa / compartida. 45 Programación e Orientacións Didácticas 9

13 3. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (VI) «Unha volta polo mudo»: aprendizaxe 360. Páxina 39 O sentido do gusto Como dinamizo a clase? Unidade 2 IM Intelixencias múltiples A que ole? A que sabe? (lingüística-verbal / intrapersoal) Propoñer que o alumnado ula tres ou catro alimentos diversos como mostaza, limón, café e menta. Cada un deberá describir a que lle recorda o olor destes alimentos. Despois, deberá probalos e tamén terá que describir cal é o seu sabor, utilizando para iso comparacións. Por exemplo, a menta ten un sabor redondo por que o seu aroma éncheme toda a boca. Programación e Orientacións Didácticas CB 46 Actividade competencial Cada alumno ou alumna pode describir unha comida habitual de domingo na súa casa. Identificar que sabores predominan en cada prato: doce, salgado, ácido ou amargo. Poñer en común a información e concluír se todos os menús seguen o mesmo patrón. Unha volta polo mundo Con este tipo de actividade preténdese poñer de manifesto como os alumnos tamén aprenden en situacións cotiás, fóra da escola. En grupo, explicar as sensacións que experimentan e os sentidos que se activan en distintas situacións cotiás, e tomar conciencia da diversidade de sensacións ante un mesmo estímulo. Proposta de actividades alternativas para abrir a aprendizaxe fóra da escola. 10

14 4. TAREFA INTEGRADA. ORIENTACIÓNS Unha proposta dinámica e creativa para ensinar/aprender. Cambio metodolóxico. Traballo por competencias. Experimenta cos sentidos Descrición Coa realización desta tarefa, o alumnado pode: Coñecer os sentidos, así como a carencia e os cambios dos mesmos nas persoas. Aprender como poden afectar os sentidos na percepción da realidade. Expresar sentimentos sobre as sensacións e viviencias dos experimentos realizados. Traballar en pequeno grupo, respectando a quenda de palabra e valorando a opinión dos demais. TAREFA INTEGRADA Proceso Ao estudar cada sentido, realizar a actividade proposta no Libro do Alumno. 1. Organización dos equipos de traballo. Antes de emprender cada actividade, será necesario organizarse en parellas ou en pequenos grupos. 2. Preparación do material. Cada grupo debe repartir entre os seus membros o material necesario para a realización da actividade. Cada un responsabilizarase do material que ten que achegar. 3. Realización da actividade. Ao levar a cabo a actividade, tanto se é en parellas como en pequeno grupo, hai que ter en conta que todos os membros do grupo deben participar activamente respectando a quenda, así como amosar interese e respecto polo traballo de cada un. Diálogo final Ao finalizar as actividades con cada un dos sentidos, comentar en pequenos grupos sobre que sensacións se ten, que sentido foi o máis fácil de utilizar, o que menos Cada grupo realizará unha lista, consensuada, coa información que nos proporciona cada sentido. Despois, poñer as conclusións en común con toda a clase e debater sobre se un só sentido nos pode dar máis información que outro, se é necesario utilizar varios sentidos para captar a realidade, se cando falla un sentido se pode substituír por outro etc. Proceso pautado para realizar a tarefa integrada na aula. 47 Programación e Orientacións Didácticas 11

15 5. CULTURA DO PENSAMENTO. ORIENTACIÓNS As rutinas de pensamento, un recurso privilexiado para ensinar a pensar. Cara a unha «aula pensante». Páxina 41 Move o pensamento: C-S-I Como dinamizo a clase? Unidade 2 Orientacións didácticas A rutina Cor-Símbolo-Imaxe utilízase para extraer a esencia de tres ideas importantes a través de linguaxe non-verbal. Fai afondar aos alumnos nos seus pensamentos e realza a comprensión desas ideas ao pedirlles que expliquen por que elixiron a súa cor, o seu símbolo e a súa imaxe concreta. Paso 1: Pedirlles aos alumnos que repasen mentalmente as ideas que teñen sobre os sentidos. Podemos partir tamén da súa experiencia ou ben se lles pode deixar un tempo para ver as imaxes e ler as páxinas do libro que o mestre considere oportuno, onde aparezan estes contidos. Paso 2: Solicitar que digan en alto as súas ideas para que o mestre as vaia anotando no mural do encerado. Paso 3: De todas as ideas, o mestre selecciona só tres para que o alumnado afonde máis para a súa comprensión. Paso 4: Pedirlles aos alumnos que escriban nos seus cadernos, en tiras de papel ou notas adhesivas diferentes que cor elixen para representar a primeira idea, que símbolo para a segunda e que imaxe para a terceira. Paso 5: Posta en común. Cada alumno pegará no lugar que dispoña o mestre (unha táboa mural, cartolinas diferentes etc.), o que escribiu e debuxado en cada papel ou nota adhesiva, explicando o porque da súa elección. Pautas para realizar a rutina. Programación e Orientacións Didácticas Recomendacións 48 O mestre pode escribir cada idea en letra grande, a modo de títulos, na parte superior dun mural de papel continuo ou ben cada unha nunha cartolina diferente. C-S-I: COR-SÍMBOLO-IMAXE Idea 1 Idea 2 Idea 3 Que cor elixirías para representar esta idea? Que símbolo elixirías para representar esta idea? Que imaxe elixirías para representar esta idea? O alumnado poderá pegar as súas tiras de papel ou notas adhesivas coa representación da idea dentro da columna correspondente. Desta forma o mestre, ademais de facer visible os pensamentos de todos os seus alumnos, poderá deixalos expostos no lugar que considere máis oportuno. Consegue así reforzar visualmente as tres ideas máis importantes dos contidos traballados, a comprensión que realizaron os seus alumnos sobre elas e a importancia de comunicar os nosos pensamentos aos demais para mellorar a nosa comprensión. Pódeselles pedir aos alumnos que despois da posta en común elixan con que cor, con que símbolo e con que imaxe se quedan e que o escriban no seu caderno persoal. Recomendacións para a aplicación da rutina na clase. 12

16 6. PÁXINAS FINAIS. ORIENTACIÓNS Modelos de probas PISA adaptados aos contidos da unidade didáctica. Actividades para promover a cultura emprendedora. Unidade 2 Para rematar Como dinamizo a clase? Páxinas 42 e 43 Pon en práctica Na primeira e terceira actividades, o alumnado poderá aplicar o que aprendeu sobre os sentidos a situacións da vida cotiá. A segunda actividade permite repasar as partes dos órganos de cada un dos sentidos. Emprende Cada alumno e alumna debe reflexionar sobre o problema e como solucionalo. Despois, pódense poñer en común as solucións individuais, xustificando porque cremos que é a mellor opción. Valorar entre todos cal é a mellor ou mellores solucións. Desta forma, os alumnos poden apreciar que non hai unha única solución aos problemas, que quizais é mellor a solución que pensou algún compañeiro etc. Unha proposta de traballo/avaliación por competencias. 1. Cal é o problema? O leite está demasiado quente e teño présa. Teño que arrefrialo rápido. 2. Como podo solucionar o problema? Aprender a aprender. Reflexión sobre o proceso da propia aprendizaxe. 3. Estou satisfeito de resolver o problema? 4. Hai algunha outra solución mellor? Reflexiona Responder, de xeito individual, as preguntas formuladas no apartado. Despois, contestalas entre todos achegando ideas que axuden ao grupo a comprender os apartados onde teñan problemas. Solucionario De forma individual pensar solucións e decidir cal é a máis axeitada. Explicar ante a clase cal foi a propia solución ao problema. Escoitar os compañeiros e valorar todas as solucións propostas, sendo capaz de aceptar que quizais algunha solución que non sexa a propia é mellor. 01. a) sabor; b) oído, vista; c) olfacto, vista; d) tacto; e) oído. Vista / ollos; gusto / lingua; olfacto / nariz; oído / oído; tacto / pel. 02. A. pálpebra, B. iris, C. pupila, D. pelo, E. poro, F. pavillón auditivo, G. tímpano, H. caracol, I. fosas nasais, L. mucosa olfactoria, M. sabor ácido, N. sabor salgado, Ñ. sabor amargo, O. sabor doce. 03. Cabalo / tacto, vista; fiestra / vista, oído, olfacto; cunca de café / sabor, olfacto; orquestra / vista, oído. Orientacións para desenvolver o talento emprendedor. 49 Programación e Orientacións Didácticas 13

17 ADAPTACIÓN CURRICULAR Traballo cos contidos básicos da unidade e fichas de ampliación. Proceso de aprendizaxe máis visual e pautado, en secuencias máis curtas, para estimular o alumno e facilitar a aprendizaxe. Nome:... Data:... Sentimos e actuamos Para actuar recibimos estímulos que percibimos a través dos sentidos. ESTÍMULO Ana pícase cando colle a rosa. Percepción mediante os SENTIDOS O sentido do tacto percibe a dor. ACCIÓN Ana move a man rapidamente, para apartala da rosa. Selección dos principais contidos da unidade didáctica. Ana ole a rosa. O sentido do olfacto percibe o olor. Ana move a boca para sorrir. Nome:... Data:... Adaptación curricular (básica). Unidade 2 Que estímulo percibe cada sentido? SENTIDO VISTA TACTO OÍDO OLFACTO GUSTO Cores, formas, tamaños, distancias. Forma, textura e temperatura dos obxectos. Tamén dor Ana e presión. escoita o zunido dunha abella. Sons. Intensidade e distancia na que se producen. Olores: agradables ou desagradables. Sabores: doce, ácido, salgado, amargo. Ana toca os pétalos da ESTÍMULOS QUE PERCIBE rosa Completa o cadro e debuxa cada unha das accións que describas. ESTÍMULO Ana saborea unha cullerada de mel. Percepción mediante os SENTIDOS O sentido do... percibe... O sentido do... percibe... O sentido do... percibe... ACCIÓN Debuxa a acción Apoio visual e gráfico na presentación dos contidos. Nome:... Data:... 2 Relaciona cada estímulo co sentido que o percibe. Fíxate no exemplo. 1 Aprende a coidar os órganos dos sentidos. Completa a seguinte táboa con dúas recomendacións para coidar cada sentido, e escribe o nome do médico que trata cada un deles. ESTÍMULO SENTIDO Sentido Recomendacións Médico Cor Vista Olor Textura Tacto Vista Sabor Música Oído Material complementario 14 Inclúe solucionarios. Tamaño Dor Ruído Temperatura 11 Olfacto Gusto Adaptación curricular (ampliación). Unidade 2 Tacto Oído Olfacto Gusto Adaptación curricular (básica). Unidade 2 2 Explica brevemente que ocorre co sentido do olfacto e co do gusto cando estamos arrefriados. 54

18 8. AVALIACIÓN. FICHAS Avaliación completa dos contidos da unidade didáctica. Valora a aprendizaxe e facilita a toma de decisións. Nome:... Data:... 1 Relaciona. 1. Estímulo 2. Percepción 3. Resposta Fichas para a avaliación dos contidos curriculares. Movemos as pernas para ir cara á mesa e empezar a comer. A comida da cociña desprende un olor moi agradable. O nariz capta olor agradable da comida. 2 Indica as partes do ollo Avaliación. Ficha 1. Unidade 2 Inclúe solucionarios. 3 Completa a táboa escribindo dous estímulos que pode percibir cada sentido. Sentido Vista Tacto Oído Olfacto Gusto Estímulos que pode percibir Inclúe: Diferentes modelos para a avaliación dos contidos curriculares. Propostas para as avaliacións inicial e final. Observación de adquisición de contidos. Material complementario 15

19 9. AVALIACIÓN. RÚBRICAS DA UNIDADE Instrumentos para a avaliación por competencias. O alumno toma conciencia dos criterios da súa avaliación. Nome:... Data:... Indicadores das competencias avaliadas. Indicadores Comprende e describe o funcionamento do propio corpo identificando os diferentes estímulos co funcionamento dos órganos dos sentidos. (CIMF) Recoñece e valora a función que cumpren os órganos dos sentidos para adquirir información. (CIMF) Analiza a importancia do coidado dos órganos dos sentidos e adopta hábitos de vida saudables relacionados co seu coidado. (CIMF) Interactúa en conversas orais argumentando as súas posturas, mantendo unha escoita activa e unha actitude dialogante. (L) Redacta textos de carácter explicativo para comunicar a mensaxe do xeito máis apropiado. (L) Ten dificultades para identificar todos os órganos dos sentidos. Presenta dificultades para asociar a importancia da función común dos órganos dos sentidos na relación do individuo co medio. Ten dificultades para comprender a importancia do coidado dos órganos dos sentidos á hora de levar un estilo de vida saudable. Niveis de cumprimento Ten dificultades para participar en conversas orais debido ao descoñecemento e posta en práctica de ferramentas básicas de comunicación. Presenta dificultades para elaborar textos explicativos aínda que coñece as ideassentimentos que desexa expresar. Identifica todos os órganos dos sentidos considerándoos como partes do corpo humano. Recoñece a importancia dos órganos dos sentidos para a relación do suxeito co medio, aínda que presenta dificultades para comprender a función específica de cada un dos órganos dos sentidos. Comprende a importancia do coidado dos órganos dos sentidos á hora de levar un estilo de vida saudable aínda que non é capaz de relacionalo con hábitos cotiáns. Participa en conversas orais, aínda que ten dificultades para manter unha actitude de respecto e escoita das opinións dos demais. Elabora textos de carácter explicativo aínda que de xeito desestruturado. Identifica os órganos dos sentidos asociándoos á percepción de diferentes estímulos segundo a súa natureza. Comprende, de xeito xeral, as diferentes funcións propias de cada órgano dos sentidos, aínda que non as relaciona coa adquisición de información na actividade cotiá. Comprende a importancia do coidado dos órganos dos sentidos, aínda que relacionándoo con dificultade con hábitos de vida cotiáns. Participa en conversas orais, respectando as quendas de palabra e intervencións dos demais, aínda que ten dificultades para manter e argumentar as súas posturas de forma madura e asertiva. Elabora un texto explicativo de xeito coherente, aínda que con dificultades en relación a elementos gramaticais e ortográficos. Comprende e describe o funcionamento dos órganos dos sentidos para percibir os estímulos do medio. Recoñece e valora as diferentes funcións propias de cada un dos órganos dos sentidos para adquirir información Niveis de cumprimento e relacionarse o suxeito co contorno. secuenciados segundo a lóxica da aprendizaxe. Analiza a importancia do coidado dos órganos dos sentidos relacionándoo eficazmente con hábitos de vida propios da súa idade e que realiza decote. Participa en conversas orais, mantendo unha actitude de escoita activa e dialogante, sendo capaz de argumentar as súas posturas de forma madura e argumentada. Elabora un texto explicativo de xeito coherente, estruturado e cohesionado, coidando elementos expresivos, gramaticais e ortográficos. Material complementario 16 Ademais, inclúense: Recursos para a avaliación. Unidade 2. Utiliza os recursos tecnolóxicos para informarse recursos tecnolóxicos para a Ten dificultades para utilizar e formarse sobre o procura de información. coidado dos órganos dos sentidos. (TIC-D) Un rexistro individual e de grupo. Participa das iniciativas que xurdan do grupo cooperando como parte dun proxecto común. (SC) Rúbricas dos proxectos e habilidades xerais. Identifica diferentes Ten dificultades para comprender os diferentes puntos puntos de vista dunha realidade, comparando de vista que se poden dar ante unha realidade. e argumentando as súas posturas coas dos seus compañeiros. (CS) Planificación de competencias e intelixencias múltiples. Utiliza técnicas, recursos e materiais das diversas linguaxes artísticas para conseguir creacións ben elaboradas. (CA) Aplica os coñecementos e estratexias de xeito peculiar e diferente á hora de realizar novas tarefas. (AA) Adopta unha actitude individualista e ten dificultades para compartir funcións cos compañeiros. Representa con dificultade o debuxo das partes do corpo (órganos dos sentidos). Presenta dificultades para adquirir novos coñecementos e relacionalos co funcionamento do corpo. É capaz de utilizar recursos tecnolóxicos e ten certa destreza para a procura de información. É algo individualista no traballo aínda que é capaz de distribuír e compartir funcións entre os membros do grupo. Comprende os diferentes puntos de vista ante unha realidade, pero ten dificultades para manter unha postura de diálogo e respecto cos seus compañeiros. Representa o debuxo dalgún órgano dos sentidos, aínda que non incorpora elementos esenciais deste. Adquire novos coñecementos pero ten dificultades á hora de relacionalos coa realidade (funcionamento dun órgano dos sentidos). 68 É capaz de levar a cabo a procura de información a partir do uso de recursos tecnolóxicos, aínda que ten dificultades para interpretar a información. Participa e interésase polo funcionamento do grupo aínda que presenta certas dificultades para cumprir e asumir a totalidade das funcións asignadas. Identifica os diferentes puntos de vista ante unha realidade, aínda que ten dificultades á hora de situarse e argumentar a súa postura. Representa o debuxo dalgún órgano dos sentidos, incorporando elementos esenciais deste. Adquire novos coñecementos e aplícaos a novos contextos reais pero sen a autonomía suficiente e cunha explicación elemental destes. É capaz de levar a cabo a procura de información útil e precisa mediante o uso de recursos tecnolóxicos interpretando eficazmente a información obtida. Cumpre e asume as funcións asignadas dentro do grupo. Participa da interdependencia positiva para alcanzar obxectivos de grupo. Identifica diferentes puntos de vista dunha realidade, e argumenta a postura propia fronte ás dos seus compañeiros de forma asertiva e madura. Representa de xeito creativo e ben elaborado un debuxo dalgún órgano dos sentidos, incorporando elementos esenciais deste e relacionándoo co seu funcionamento. Adquire novos coñecementos e aplícaos a contextos reais explicándoos detalladamente ante unha ilustración creada polo alumno.

20 10. AVALIACIÓN. PORTFOLIO Instrumento de avaliación que integra as evidencias do proceso de aprendizaxe realizado e a súa xustificación. Diferentes formatos: carpeta, e-portfolio etc. O portfolio (arquivo de aprendizaxe): unha potente ferramenta de avaliación Durante os últimos anos estase xeneralizando o uso de portfolios, tanto no ámbito empresarial coma no educativo. O portfolio é un sistema de avaliación integrado nos procesos de ensinanza e aprendizaxe que habitualmente se desenvolven nas aulas. Consiste na conformación dun arquivo ou carpeta cunha selección reflexiva de evidencias/producións achegadas polo alumno/a ao longo dun período de tempo determinado e que responde a un obxectivo concreto. A presentación pode facerse en soporte papel ou en formato electrónico (neste caso, fálase de e-portfolio). Ofrécese un e-portfolio on line para recompilar os traballos dos alumnos. Os traballos (presentacións, murais, traballos escritos, filmacións...) permítenlle ao alumno/a demostrar as súas aprendizaxes, habilidades ou competencias, á vez que lle posibilitan ao profesor un seguimento do progreso desta aprendizaxe. Un aspecto moi interesante dos portfolios é que o estudante debe acompañar as súas «evidencias de aprendizaxe» cunha reflexión (intrapersoal) na que xustifique a súa selección e valore o proceso que seguiu no seu percorrido de aprendizaxe (metacognición, aprender a aprender, regulación...). Esta reflexión axúdalle a tomar consciencia de que e como vai aprendendo, ao mesmo tempo que lle permite regular o seu proceso de aprendizaxe e de estudo. As tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) achegan moitas potencialidades no deseño e na propia elaboración do portfolio. As TIC poden axudar na elaboración das evidencias que conforman o portfolio e tamén poden actuar como plataforma base do proceso de ensinanza e aprendizaxe; neste caso, o portfolio quedaría implementado na plataforma mesma. INICIO Portada Presentación Axenda MEUS TRABALLOS POR ÁREAS Lingua e Literatura Matemáticas Naturais Música Visual e Plástica Relixión Lingua Estranxeira TAREFAS E PROXECTOS Tarefas - Proxectos AVALIACIÓNS Primeira avaliación Segunda avaliación Terceira avaliación INTERNET E TICS Enlaces Programas Portfolio e e-porfolio Presentación: exposición pública Reflexión sobre logros e procesos (metacognición) Elaboración do portfolio Traballo: tarefas, proxectos, actividades 58 Selección (reflexiva e estratéxica) Arquivo-clasificación Modelo on line con orientacións para a súa personalización. Material complementario 17

21 11. AVALIACIÓN. INFORME PARA A FAMILIA Recursos para avaliar por competencias. Para as familias, información detallada da evolución do alumno. Avaliación das competencias e intelixencias múltiples Competencia Comunicación lingüística Descrición Capacidade de ler diferentes tipos de textos, de comprender o seu significado e de extraer a información. Tamén se basea na capacidade de escribir de maneira clara e estruturada, utilizando as expresións máis axustadas a cada situación e aplicando as normas básicas de puntuación, morfosintaxe e ortografía. A capacidade de comunicación oral (comprensión e expresión) tamén ten unha grande importancia no desenvolvemento desta competencia. 1a Av 2a Av 3a Av Baixo Medio Alto Final Avaliación Matemática de todas as competencias esixidas no currículo. Coñecemento e interacción co mundo físico Tratamento da información e Competencia dixital Social e cidadá Cultural e artística Aprender a aprender Autonomía e iniciativa persoal Capacidade de utilizar as ferramentas e os coñecementos matemáticos para resolver problemas na vida cotiá. Require resolver operacións e cálculos numéricos e aplicalos a exercicios sinxelos, así como operar con medidas de lonxitude, superficie, volume e peso. O recoñecemento e a representación de figuras en tres dimensións contribúen ao desenvolvemento desta competencia. Capacidade de comprender e explicar o mundo natural e o tecnolóxico, e de recoñecer os trazos clave da ciencia e a tecnoloxía actuais. Tamén require habilidade para utilizar o pensamento e o método científico, e para empregar os coñecementos científicos na toma de decisións persoais. Capacidade de buscar, obter, procesar e comunicar a información de forma eficaz a partir de diversas fontes (incluídas as TIC), e de transformar os datos en coñecemento dispoñible para o seu uso na vida cotiá. Permite aproveitar a información e analizala de forma crítica mediante o traballo autónomo e colaborativo, para conseguir obxectivos valiosos relacionados coa aprendizaxe, o traballo e o ocio. Capacidade de comprender a realidade social e histórica do mundo actual (a súa evolución, os seus logros e as súas dificultades) e entender os trazos diferenciais das sociedades actuais nas súas dimensións plural, global e local. O desenvolvemento desta competencia baséase na comprensión e na tolerancia, a convivencia entre as persoas e a profesión de forma activa e responsable dos dereitos e os deberes da cidadanía. Logotipo Capacidade de creación e expresión artísticas valorando a importancia da expresión creativa das ideas a partir de distintos medios e apreciando a arte e o patrimonio cultural. Tamén se relaciona coa interculturalidade, entendida como interacción respectuosa entre culturas que facilita o enriquecemento mutuo. centro escolar Refírese á toma de conciencia das propias capacidades, o seu coñecemento e a eficacia na súa utilización. Relaciónase coa aprendizaxe estratéxica (planificar- regularavaliar o propio proceso de aprendizaxe) e co uso estratéxico dos recursos e as técnicas de aprendizaxe. Capacidade de coñecerse e confiar nun mesmo para adquirir compromisos, tomar decisións e asumir responsabilidades. Tamén se relaciona coa innovación, a creatividade e a implicación en iniciativas e proxectos, achegando actitudes activas, esforzo e constancia. Boletín de Avaliación Educación Primaria 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av Material complementario Alumno/a:... Nivel:... Grupo:... Curso: Pautas para integrar a información das diferentes rúbricas e emitir un informe de competencias. 18

22 12. COMPETENCIAS Propostas de avaliación por competencias. Contextualización da aprendizaxe. Nome:... Data:... Comprendes e explicas Clara é unha pediatra que esta mañá visitou varios nenos. Agora está a revisar as fichas para confirmar os diagnósticos e os tratamentos. As probas seguen o modelo PISA. Álex: Ve borrosas as imaxes que están lonxe. Alicia: Dóelle o oído esquerdo despois de bañarse na piscina. Carlos: Rompeu o radio e o cúbito nunha caída. Carme: Sempre senta pandada e dóenlle moito as costas. 1 Sinala nesta silueta do corpo humano as partes afectadas en cada paciente. Utiliza distintas cores para cada un. Probas baseadas en contextos reais de aprendizaxe. Competencias. Ficha Inclúe solucionarios. Material complementario 19

23 13. OUTROS RECURSOS: RECUNCHO DO CIENTÍFICO / RECUNCHO DO INVESTIGADOR SCIENCE VISUAL DICTIONARY Nome:... Data:... Prácticas e actividades para o traballo de procedementos propios das materias (experimentación, lectura e interpretación de mapas, elaboración de gráficas...). Disección dun peixe Diseccionar un peixe e identificar as súas principais características externas e internas. Material necesario: unha sardiña, cubeta e coitelo (opcional). 1 Observa a sardiña con atención e fíxate, sobre todo, na pel, nas escamas, na cabeza, nos ollos, nas aletas e na cola. Inclúe solucionarios. 2 Debuxa, no primeiro cadro, a cabeza; e no segundo, as aletas e a cola. THE SENSES Matching columns: Sense TOUCH Regional body part TONGUE Experience PERFUME O recuncho do científico: Disección dun peixe. TASTE EAR MUSIC 146 Material complementario HEARING SMELL SIGHT EYE SKIN NOSE TEMPERATURE COLOUR FLAVOUR three 3 Dicionario visual en inglés dos principais conceptos da materia. Inclúe actividades. 20

24 14. EDUCACIÓN EMOCIONAL Programa graduado para mellorar a xestión das emocións. Proposta de actividades para desenvolver a autonomía emocional. Educación emocional: EMOCIONÁNDONOS Imolo intentar! Obxectivos Converter as limitacións persoais en oportunidades de crecemento. Favorecer a aceptación dun mesmo. Traballar a autoconfianza. Material: papel e lapis. Método de traballo: individual e en grupo. Tempo: 1 hora. Desenvolvemento da actividade Traballo individual Pídolles aos meus alumnos que escriban nun papel aquelas cousas que segundo eles mesmos fan mal. Podo dar algún exemplo: Eu non sei nadar ben, eu non sei bailar ben, eu non sei cantar ben, eu non sei correr ben, eu non sei facer amigos etc. Deseguido, pídolles que pensen por que o cren así e respondan a seguinte pregunta: Por que cres que non sabes (nomear a actividade que o neno mencionou)? Deixo uns minutos para a reflexión persoal. Traballo en grupo Sentámonos no chan formando unha roda. Un a un, incluído eu como referente do grupo, compartiremos co grupo as limitacións persoais que escribimos no papel. Cando o neno termine de falar é moi importante preguntarlle: Que podes facer para mellorar ou aprender a (nomear a actividade que o neno mencionou como debilidade)? Intentaralo? Ou cres que é moi difícil? Imaxina que o consegues. Como te sentirías? Por que? No caso de que algún neno non saiba contestar algunha das preguntas, entre todos podemos axudarlle a buscar unha resposta. Para finalizar, explico que ás veces pensamos ou utilizamos oracións negativas que nos poden facer moito dano porque non nos deixan facer cousas e ademais fannos sentir mal, como «eu non podo», «eu non sei», «son moi malo», «vouno facer mal». Estas oracións podemos substituílas por outras máis positivas e ascendentes: «vou intentalo», «ás veces non me sae ben pero vou mellorando», «eu podo». Podemos escribir estas expresións nunha cartolina e pegalas nalgunha parede da clase para que as lembremos. O noso obxectivo é que os nenos vaian aprendendo a rexeitar as oracións negativas e interiorizar as positivas porque son as que nos facilitan resolver os problemas e non fuxir para evitar o esforzo. En definitiva, o uso do pensamento alternativo axúdanos a ter aos poucos unha vida máis plena. Peche da actividade Antes de dar por concluída a sesión, pódeselles pedir aos alumnos que completen en voz alta algunhas destas oracións. Poden escribirse no encerado. Aprendín aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Sentinme aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Gustoume aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Non me gustou aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa 256 Actividades para identificar as emocións e favorecer a autoconciencia emocional. Material complementario 21

25 PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA E DE AULA Ferramentas para a planificación da materia dispoñibles en Adaptadas á normativa. Programación Didáctica Programación didáctica e Programación de aula 1. Introdución 1.1. Xustificación e contextualización da programación 1.2. O proxecto da materia 2. Obxectivos 2.1. Obxectivos de etapa 2.2. Obxectivos da materia. Relación coas competencias 2.3. Obxectivos do terceiro curso da materia. Relación coas competencias Programación de Aula 3. Ensinanzas transversais 4. Relación entre Contidos - Criterios de Avaliación Estándares de aprendizaxe UNIDADE DIDÁCTICA Obxectivos en termos de competencias. 5. Contidos 2. Relación de Contidos Criterios de Avaliación Estándares de aprendizaxe Organización e distribución dos contidos por unidades didácticas. 3. Ensinanzas transversais 6. Unidades Didácticas 6.1. Distribución temporal das unidades didácticas 7. Avaliación 7.1. Criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe. 4. Actividades de aprendizaxe 5. Outras actividades Avaliación Inicial Actividades de motivación 7.2. Criterios de avaliación mínimos esixibles para superar o curso Procedementos e instrumentos de avaliación 7.4. Criterios de cualificación 7.5. Avaliación do proceso de ensinanza-aprendizaxe Competencias e Intelixencias Múltiples Actividades Complementarias Atención á diversidade Avaliación 8. Atención á diversidade a) Da unidade didáctica 8.1. Propostas para a adaptación curricular, reforzo, ampliación, b) actividades Das competencias multinivel... e intelixencias múltiples 8.2. Contidos mínimos esixibles para o terceiro curso. 6. Actividades de promoción da lectura e desenvolvemento da expresión oral e escrita. 9. Iniciativa emprendedora 9.1. Capacidades emprendedoras. 7. Actividades TIC Actividades para promover o desenvolvemento da cultura emprendedora. 8. Cultura emprendedora: Capacidades, actividades e propostas para a avaliación Avaliación. 9. Mínimos esixibles para unha avaliación positiva 10. Metodoloxía 11. Organización de espazos 10. Criterios de cualificación 12. Materiais e recursos didácticos 11. Metodoloxía Materiais e Recursos 13. Estratexias para incorporar as TIC na aula Espazos e tempos 14. Estratexias para estimular o interese e o hábito da lectura Estratexias e desenvolver metodolóxicas a expresión oral e escrita 12. Procedementos e Instrumentos de avaliación 15. Actividades complementarias e extraescolares Escritos 16. Procedementos para valorar o axuste entre a Programación Orais Didáctica e os resultados Outros 13. Avaliación da práctica docente Documentos dispoñibles na web e modificables polo mestre ou mestra. 14. Programación de Apoios a Necesidades Educativas Especiais Dispoñibles para todas as áreas. 22

26 GLOSARIO Actividades competenciais Tipoloxía de actividades para o traballo específico das competencias. Son actividades prácticas, situadas en contextos reais que incitan o alumno a poñer en práctica as súas capacidades. Competencias Saber facer. Actividades relevantes, situadas en contextos reais que integran capacidades de distinta natureza. E-portfolio Portfolio en soporte dixital. Estándares Especificacións dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados das aprendizaxes e que concretan, mediante accións, o que o alumno debe saber, e saber facer, en relación con cada materia. Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento do logro alcanzado. Habilidades xerais Capacidades máis comúns e interdisciplinares que se desenvolven na aula e están estreitamente vinculadas ás competencias (comunicación oral/escrita, traballo en equipo...). Indicadores de competencias e intelixencias múltiples As competencias refírense a «capacidades». Para avalialas necesítanse uns indicadores que describan a conduta «observable» e manifesta desa capacidade. Informe de avaliación Modelo de comunicación ás familias dos resultados da aprendizaxe dos seus fillos en relación coas competencias. Permite situar sobre unha liña de progreso continuo a situación do alumno respecto da adquisición das distintas competencias. Integra as avaliacións das diferentes áreas. Intelixencias múltiples (H. Gardner) A intelixencia non é algo único e estático; pode traballarse e desenvolverse. Existen diferentes maneiras de ser intelixente (Gardner identificou ata oito tipos de intelixencia). Mapa competencial Documento no que figura o desdobramento e a concreción do oito competencias en «dimensións» e «subcompetencias». Niveis de cumprimento Expresan o grao de calidade amosado polo alumno na execución da capacidade obxecto de avaliación. Portfolio Documento persoal do estudante no que incorpora os seus traballos, controis, producións audiovisuais etc. Resulta moi útil para avaliar procesos e resultados de aprendizaxe, á vez que estimula a autoavaliación e a reflexión sobre o proceso seguido. Programación de aula Planificación das intencións educativas da unidade didáctica. Ferramenta imprescindible de planificación do traballo diario na clase. Programación didáctica Planificación anual do traballo e avaliación dos distintos elementos que compoñen o currículo. É un dos documentos básicos para o traballo do profesorado. Programar «por competencias» Incorporar as competencias na planificación docente: identificalas, prever como traballalas e como avalialas. Proxectos O traballo por proxectos constitúe unha estratexia educativa integral que utiliza un enfoque interdisciplinar e promove a aprendizaxe cooperativa. Adoitan responder á estrutura: elección do tema, planificación, desenvolvemento, avaliación. Rexistro clase Táboa de dobre entrada que relaciona o traballo das competencias cos alumnos da clase. Instrumento eficaz para o control por parte do mestre/a do progreso dos seus alumnos na adquisición das competencias. Rexistro individual Matriz que relaciona o mapa competencial (competencias e dimensións) coas unidades didácticas, tarefas e proxectos que se desenvolven na clase. Permite rexistrar as cualificacións obtidas polo alumno (nas distintas rúbricas) e facilita a xestión da avaliación das competencias. Rúbricas de avaliación Matriz que permite relacionar os indicadores de avaliación cos niveis de cumprimento, integrando as valoracións cualitativa e cuantitativa. Tarefas integradas Secuencias didácticas organizadas ao redor da execución dunha actividade complexa, relacionadas con distintas áreas, nun contexto o máis real posible e próximo á experiencia dos estudantes. Adoitan responder á estrutura: produto final, contexto e xustificación, secuencia de actividades, síntese. Glosario 23

27 24 rodeira