1 Con sentimento. Presentación. Suxestións metodolóxicas. Intelixencias múltiples. Aprendizaxe cooperativa. Relación dos contidos mínimos da unidade

Transcrição

1 Con sentimento Presentación A unidade comeza cun fragmento d O caderno azul, de An Alfaya, un libro moi emotivo que protagoniza Anxélica, unha nena de anos contaxiada polo virus da sida. A rapaza vai escribindo no cademo azul que lle regalou o seu avó os seus sentimentos máis profundos, cunha expresión sinxela e familiar para o alumnado. A Lectura serve, ademais, para presentar o campo semántico desta unidade: os sentimentos. Ese é precisamente o léxico que se recolle no Vocabulario, onde ademais se traballa o uso do dicionario e a interpretación das distintas informacións que achega cada entrada. O apartado de Gramática ofrece un brevísimo e sinxelo panorama da lingua galega a través dos séculos, facendo fincapé na súa condición de lingua romance e de lingua oficial da nosa comunidade. Na dobre páxina de Ortografía lémbrase o concepto de sílaba e a clasificación das palabras segundo o seu número de sílabas. Tamén, explícanse as normas para partir as palabras a final de liña. Todos eles son contidos estudados en cursos previos e que non deben ofrecer maior dificultade para o alumnado. En calquera caso, cómpre afianzalos e traballalos coas actividades que se propoñen. O apartado de Expresión explica o procedemento para escribir unha carta. A partir dun modelo, indícanse os elementos e as fórmulas características desta tipoloxía textual para que a partir de aí, e de acordo cunhas pautas dadas, os alumnos elaboren os seus propios textos. A Literatura explica dunha forma moi sinxela, e por medio de actividades de aplicación, que son os textos literarios e que os diferencia doutro tipo de textos. A sección dedicada a mostrar algúns aspectos da nosa cultura comeza cunha breve exposición sobre a biblioteca, que, como os estudantes, se prepara no mes de setembro para o comezo do curso. Ao fío dos datos proporcionados e mais dun poema para ilustrar os contidos, trabállanse a competencia en comunicación lingüística, o sentido da iniciativa para desenvolverse sós en espazos fóra do contorno doméstico e a competencia matemática. Relación dos contidos mínimos da unidade Utilizar o dicionario. Coñecer brevemente a historia da lingua galega. Clasificar palabras segundo o seu número de sílabas. Partir palabras correctamente a final de liña. Escribir unha carta. Identificar un texto literario. Intelixencias múltiples Nesta primeira unidade é conveniente que os alumnos se presenten para coñecerse mellor e saber como se senten ao comezo do curso, especialmente aqueles rapaces e rapazas que chegan novos ao centro. Na epígrafe «Aprendizaxe cooperativa» ofrecemos algunhas propostas de carácter lúdico quelles poden axudar nese sentido. Tamén é fundamental que o docente favoreza un ambiente de confianza cos seus alumnos e alumnas e entre os propios compañeiros. O profesor ou profesora irá coñecendo o alumnado ao longo de todo o curso, pero nestes primeiros días de clase o seu papel de observador resulta particularmente importante. Cómpre que descubra as intelixencias predominantes de cadaquén, cales son as formas de aprendizaxe máis axeitadas para cada alumno e alumna, que capacidades ten cada un, etc. Nesta primeira unidade, os alumnos repasarán algúns contidos xa estudados no ciclo anterior. Será importante fixar desde o principio hábitos de traballo, como copiar os textos con atención e limpeza, subliñar as ideas máis importantes, observar e razoar, fixarse nas imaxes que acompañan aos textos, utilizar o dicionario, etc. Aproveitarase para falar sobre a experiencia persoal dos rapaces e rapazas nestes primeiros días de clase. Aprendizaxe cooperativa Nestes primeiros días de curso, suxerimos realizar xogos de presentación, de maneira que os alumnos e alumnas se coñezan mellor, vaian collendo confianza e se afagan a traballar en grupo. Así, por exemplo, poden autopresentarse ao recibir a pelota que lles lanza un compañeiro ou compañeira: é o xogo da pelota quente. Os nenos e nenas formarán un círculo, sentados ou de pé. O profesor ou profesora explicará que a persoa que reciba a pelota deberá indicar os seguintes datos persoais: nome ou apelativo polo que lle gusta que lle chamen, o lugar onde naceu e onde vive, os seus gustos, os seus desexos, soños Atopará máis exemplos de xogos de presentación e coñecemento no libro Técnicas e xogos cooperativos para todas as idades, de Xesús R. Jares (publicado por Edicións Xerais). 24

2 Educación en valores Empatía e respecto. A lectura e a Expresión darán pé para traballar estes valores esenciais nas relacións familiares e básicos para vivir en sociedade. Responsabilidade. Hábito que debe ir fixándose desde o principio, tanto no coidado do material como na realización das tarefas. Autoestima. Como educadores, debemos fomentar o apego á nosa lingua, o amor pola familia e a valoración das propias vivencias. Recursos e materiais A editorial Anaya dispón dos seguintes materiais de apoio para a área de Lingua de 5.º de Primaria: O CD-Audio que acompaña o libro do alumno. Dicionario de lingua (Dicionario Xerais de Primaria). Caderno complementario ao libro do alumno. Cadernos de ortografía e murais ortográficos. Murais de conxugacións verbais. Libro dixital. Recursos fotocopiables da Proposta didáctica. Bibliografía: Roald Dahl: A marabillosa medicina de George, Edicións Xerais, col. Merlín. Mira Lobe: A avoíña da maceira, Ed. Juventud. Información de interese: Dicionario da Real Academia Galega: Biblioteca de Literatura Infantil e Xuvenil: Biblioteca Virtual Galega: Breve percorrido pola historia da lingua galega: ESQUEMA DA UNIDADE Lectura: An Alfaya: O caderno azul, Edicións Xerais, col. Merlín Expresión oral e escrita: A carta Comprensión e expresión Literatura: Os textos literarios A nosa cultura: O Día da Biblioteca Situación comunicativa: Con sentimento Vocabulario: De todo corazón O dicionario Estudo da lingua Gramática: A lingua galega Ortografía: As palabras e as sílabas A partición de palabras 25

3 LECTURA Con sentimento Acerca da lectura Anxélica é unha nena de once anos. Está enferma e vive co seu avó David, a quen adora. Neste libro, fálanos dos seus amigos e do que lle gusta facer. desacougo: Estado de intranquilidade. inquedanza: Desexo de coñecer cousas novas. Todos os rapaces e rapazas que teñades un avó coma o meu podedes estar ledos coa vosa sorte, pois con que vos queira só a metade do que me quere a min, xa é unha barbaridade. Chámome Anxélica e vivo con el en Vigo, nunha casa con horta, onde podo respirar un aire puro e limpo. Meus pais e mais a miña única irmá, Marta, residen na Coruña. O porqué de non estar eu con eles é algo que saberedes ao seu tempo. Conto cun amigo de lei e cunha inimiga declarada. El cavila dabondo e ten desacougo*. Son distintos como a cara e a cruz dunha moeda. Chámanse Xurxo e Rita. Somos compañeiros de clase. Coñeceredes as súas inquedanzas* por eles mesmos. Xa postos, vouvos falar das miñas afeccións. Gústame o atletismo, aínda que agora non podo correr porque rompín a cadeira xogando un partido de balonmán. Vaia faena! Tamén escribo poemas; sérvenme de relax despois do exercicio físico. Combinando as dúas cousas consigo estar de bo humor acotío. No colexio vou pasar para sexto de Primaria e, como podedes supoñer, a miña materia favorita é a ximnasia. Se tedes interese en saber máis cousas de min, atoparedes unha chea delas nos apuntamentos do meu caderno azul. O caderno azul foi un agasallo do avó David. Nas súas páxinas escribo cun lapis de mina vermella. Para pechalo, póñolle arredor dúas cintas do pelo, e dentro anoto moreas de pensamentos, desexos, andanzas e segredos. Supoño que chegou o momento de compartilo convosco. Empeza así: Querido caderno azul, vou bordar nas túas follas soños e lembranzas, páxinas de alegría mesturadas de inquedanzas, camiños descoñecidos que conducen á esperanza. An Alfaya: O caderno azul, Edicións Xerais, col. Merlín. 4 5 Antes de comezar a lectura, propoñemos o comentario en gran grupo dos debuxos que a ilustran. É conveniente que teñan en conta o título: Que personaxe aparece? Onde está? Como vai vestida? Que idade cres que terá? Que fai? Antes de pasar á lectura do texto por parte dos alumnos, recoméndase ler e explicar o vocabulario que figura na marxe do texto, co fin de que a lectura sexa fluída e sen interrupcións. Tamén é aconsellable ler as breves indicacións «Acerca da lectura» para contextualizar a historia. Tras a audición do texto ou a súa lectura por parte do profesor ou da profesora, pode ser lido en voz alta e por quendas polos nenos e nenas da clase. A estas idades, moitos rapaces e rapazas comezan a escribir os seus diarios. Cómpre animalos a que o fagan e fomentar así este tipo de textos e este modo de expresión de vivencias e sentimentos. Xa no curso anterior estudaron a estrutura dun diario e saben como redactalo; se é preciso, pódese facer un repaso. An Alfaya (Vigo, 964) é diplomada en Maxisterio e en Criminoloxía. Na actualidade, compaxina o seu traballo como criminóloga coa creación literaria, actividade esta última pola que recibiu numerosos galardóns. Cultiva a narrativa e o teatro, e súa extensa obra vai dirixida tanto aos lectores máis novos como ás persoas adultas. O cademo azul é un libro moi emotivo centrado no tema do contaxio da sida, por unha transfusión de sangue, nunha nena de once anos. Ambientado na cidade de Vigo, a protagonista, Ánxelica, vai escribindo no cademo azul que lle regalou o seu avó os seus sentimentos máis profundos. A historia váisenos desvelando ao longo das catro estacións do ano, en anaquiños moi breves, cunha linguaxe moi sinxela. Texto valente, verosímil, ben construído, reivindica sen sentimentalismos os valores da amizade e a solidariedade entre os preadolescentes. Actividade de reforzo Reflexiona e responde: Con quen vives ti? Como é a túa relación cos teus avós? Tes un especial apego cara a algún deles? Tes un mellor amigo ou unha mellor amiga? Quen? Cales son as túas afeccións? Solución: resposta aberta. Aprendizaxe cooperativa. A lectura colectiva do texto pode facerse en grupos de catro. Cada membro do equipo lerá un parágrafo en voz alta. O seguinte explicará ou resumirá o parágrafo. Os demais decidirán se están de acordo coa explicación, se o resumo é correcto ou se hai que engadir ou matizar a información. Despois, continuará coa lectura do seguinte parágrafo ese segundo membro que acaba de resumir, para repetir a secuencia ata que remate o texto. Suxerimos, ademais, facer un «diario de clase» entre todos. Reunidos en grupos de catro, anotarán o que lles pareceu máis destacado do día. Cada grupo nomeará un vocal, que será o encargado de poñer en común as anotacións que foron tomando. O profesor ou profesora anotará no encerado as achegas de cada grupo, de maneira que non se repitan. Logo, entre todos, ordenarán as anotacións. Cada grupo encargarase, finalmente, de redactar un parágrafo da páxina do diario. 26

4 COMENTARIO DA LECTURA C omentario da lectura Comprendo as palabras Busca no parágrafo indicado un sinónimo de cada unha destas palabras: parágrafo alegres viven a causa Lembra Os sinónimos son palabras de significado igual ou moi semellante. 4 Onde escribe Anxélica? Quen llo regalou? Por que escribe? Lembras como se chama o caderno onde un escribe ese tipo de cousas? 5 Na vida de Anxélica, as relacións cos demais son moi importantes. Di que tipo de sentimentos terá cara a estes personaxes: o avó David a súa irmá Marta Xurxo Rita parágrafo 2 reflexiona bastante impaciencia parágrafo 3 intereses descanso a diario parágrafo 5 regalo montóns vivencias parágrafo 6 recordos acompañadas preocupacións 6 Copia no caderno unha ficha como a da páxina anterior e fai a túa presentación. Podes eliminar datos, ou engadir outros, como as materias que menos che gustan do colexio, se vas a algunha actividade extraescolar, se tocas algún instrumento musical, etc. 2 Anxélica escribe no caderno os seus segredos. Fíxate nestas definicións do dicionario e escribe unha oración con cada palabra: segredo s. m. Cousa que non se debe dicir ou non debe ser do coñecemento doutros. secreto, -a adx. Oculto, reservado; aplícase ás cousas cuxo coñecemento se limita a un número reducido de persoas, con coidado de que non o saiban os demais. Reflexiono 3 A continuación tes a ficha de presentación da protagonista. Cópiaa no teu caderno e cúbrea cos seus datos: Chámome... e teño... anos. Vivo co... en.... Gústame onde vivo porque.... Meus pais viven.... Tamén teño unha... que se chama.... O meu mellor amigo chámase.... As miñas afeccións son A miña materia preferida é Escribo correctamente 7 Fíxate e escribe unha oración con cada palabra: avó limpo inimiga ximnasia interese Elaboro a ficha de lectura 8 Copia e completa a ficha do libro ao que pertence o texto da lectura: Nome da autora: Título: Editorial: Protagonista da historia: Outros personaxes que aparecen: Resumo do que conta o texto: ESCOITO E FALO Falo por teléfono. Escoita a conversa e contesta: Quen cres que está falando? E a través de que falan? Onde está cada unha das nenas? Con quen vive cada nena? 2 Por parellas, preparade unha conversa telefónica entre o avó e a súa filla, a nai de Anxélica. 3 Explica cales son as persoas máis importantes na túa vida e por que. 6 7 É importante que os alumnos e alumnas se afagan a elaborar fichas, pois axudan a entender o lido, a abstraer as ideas máis importantes e a recordalas dunha soa ollada. Por iso, xa nesta primeira unidade ofrécense dous modelos. Suxerimos, ademais, crear ficheiros temáticos. Por exemplo: un ficheiro de fichas de lectura; outro, de contidos gramaticais; outro, de regras ortográficas; outro, de refráns, etc. O comentario da lectura organízase en varias epígrafes, de maneira o alumnado se afaga a seguir unha orde e unha estrutura na análise dun texto. Repare neses apartados, que se repiten en todas as unidades, para que os nenos e nenas se decaten de que primeiro cómpre entender as palabras; logo, entender o sentido do texto; e por último, falar do texto, aplicalo á experiencia persoal, etc. No espazo que chamamos «Escoito e falo» (ou «Investigo e falo», ou «Observo e falo» ) inclúense unha serie de actividades destinadas ao desenvolvemento da atención, da escoita atenta e da expresión oral e escrita. Ao final de cada trimestre desta Proposta didáctica atopará os textos que se locutaron. Comprendo as palabras Alegres ledos reflexiona cavila intereses afeccións regalo agasallo recordos lembranzas 2 Resposta aberta. Suxestión: Se contas o teu segredo xa deixa de ser tal! O meu cuarto é o meu recuncho secreto. Reflexiono 3 Por esta orde: Anxélica, once; meu avó, Vigo; vivo nunha casa con horta e se respira aire puro; na Coruña; irmá, Marta; Xurxo; o deporte e escribir poemas; ximnasia. 4 Nun caderno azul. Regaloullo seu avó. Escribe porque lle gusta contar os seus «pensamentos, desexos, andanzas e segredos». Diario. 5 O avó David: quéreo «unha barbaridade». A súa irmá Marta: non fala dos seus sentimentos cara a ela. Xurxo: afecto, respecto (é un «amigo de lei»). Rita: antipatía (é unha «inimiga declarada»). 6 Resposta aberta. Escribo correctamente 7 Resposta aberta. Elaboro a ficha de lectura 8 An Alfaya: O caderno azul, Edicións Xerais. Protagonista da historia: Anxélica. Outros personaxes: o avó David, Xurxo, Rita, a irmá (Marta), os pais. Resumo: resposta aberta. ESCOITO E FALO Anxélica e a súa irmá Marta. Anxélica está en Vigo. Marta, na Coruña. Anxélica vive co seu avó. Marta vive cos pais. 2 Resposta de aplicación práctica. 3 Resposta aberta. 27

5 VOCABULARIO VOCABULARIO De todo corazón Relaciona cada personaxe do debuxo co sentimento que amosa: abraio enfado ledicia medo vergonza mágoa O dicionario Entrada. Palabra que se define. Acepcións. Cada un dos significados que ten esa palabra. Aparecen numeradas. 5 6 colexio s.m.. Centro de ensino infantil, primario ou secundario: Un compañeiro de colexio. sin. escola. 2. Asociación de persoas dunha mesma profesión para a defensa dos seus intereses: Colexio de arquitectos. 2 Asocia cada sentimento coa súa manifestación: amizade amor dor felicidade lamento sorriso aperta bico tristeza noxo medo alegría 3 Ordena de menor a maior intensidade do sentimento: a) gargallada sorriso riso c) medo susto pánico b) antipatía odio xenreira d) chorar saloucar choromicar 4 Une cada frase feita co seu significado: Ter un corazón de ouro. Estar no sétimo ceo. Andar medio mosca. Poñer cara fea. Sentirse moi a gusto. Dar mostras de desgusto. Ser moi boa persoa. Desconfiar, sospeitar. 5 Escolle un destes refráns e explica o seu significado: «O que ten mala cara non pode ter bos feitos». «O que non chora non mama». «Amigo do meu amigo meu amigo é». «Día de marzo, entra rindo e sae chorando». náusea gargallada bágoa arrepío Clase de palabra. Indica a clase de palabra que é (substantivo, verbo...). 6 Ordena alfabeticamente as seguintes palabras: borrador caderno estoxo xiz lapis regra papeleira folla afialapis Exemplos de cada acepción; normalmente, destacados noutro tipo de letra. cadeira mochila goma USO O DICIONARIO Copia no teu caderno as palabras que aparecen no dicionario entre escola e estudar: escuadra escribir esfera ensinar espiral esquema estrutura etcétera esqueleto estudo 2 A clase de palabra aparece abreviada nos dicionarios. Escribe o significado das seguintes abreviaturas: s.: substantivo adx.:... prep.:... conx.:... pl.: plural v.:... dem.:... adv.:... f.: feminino m.:... pron.:... excl.: Aínda que os alumnos destas idades xa deberían dominar o abecedario, convén repasar a orde alfabética, esencial para as buscas no dicionario, que son unha práctica habitual na área de Lingua. Recomendamos o uso do Dicionario Xerais de Primaria ou do Pequeno dicionario Xerais da lingua. Ademais, é importante que os alumnos e alumnas se vaian familiarizando con outros dicionarios (á parte dos xerais). Por iso, propoñemos unha visita á biblioteca do centro para coñecer a variedade que existe e que información achegan. Neste nivel, non é necesario que manexen dicionarios demasiado especializados, pero si os bilingües, os de sinónimos, os enciclopédicos, etc. Ledicia, 2 enfado, 3 mágoa, 4 vergonza, 5 abraio, 6 medo. 2 Amizade aperta, amor bico, dor lamento, felicidade sorriso. Tristeza bágoa, noxo náusea, medo arrepío, alegría gargallada. 3 a) sorriso riso gargallada b) antipatía xenreira odio c) susto medo pánico d) choromicar chorar saloucar 4 Ter un corazón de ouro. Ser moi boa persoa. Estar no sétimo ceo. Sentirse moi a gusto. Andar medio mosca. Desconfiar, sospeitar. Poñer cara fea. Dar mostras de desgusto. 5 «O que ten mala cara non pode ter bos feitos»: a cara reflicte a forma de ser das persoas; daquela, unha «mala cara» non augura nada bo. «O que non chora non mama»: o que non pide non recibe. «Amigo do meu amigo meu amigo é»: os meus amigos son boas persoas; daquela, a xente que os rodea de seguro que tamén o son, e por iso considéroos igualmente amigos meus. «Día de marzo, entra rindo e sae chorando»: en marzo, os días comezan con sol pero acaba chovendo. 6 Afialapis, borrador, cadeira, caderno, estoxo, folla, goma, lapis, mochila, papeleira, regra, xiz. USO O DICIONARIO Escribir, escuadra, esfera, espiral, esqueleto, esquema, estrutura. 2 adx.: adxectivo; v.: verbo; m.: masculino; prep.: preposición; dem.: demostrativo; pron.: pronome; conx.: conxunción; adv.: adverbio; excl.: exclamativo. Actividades de ampliación Un alumno dirá páxinas do dicionario e os demais indicarán as palabras guía correspondentes. Solución: resposta aberta. 2 Agrupar os alumnos por parellas. Un buscará no dicionario dez palabras e o seu compañeiro encargarase de ordenalas alfabeticamente. Despois, cambiarán os papeis. Solución: resposta aberta. 28

6 GRAMÁTICA GRAMÁTICA A lingua galega Fíxate O Estatuto de Autonomía de Galicia, aprobado en 98, é a norma básica da nosa comunidade autónoma. Nel se definen a organización do territorio, a cooficialidade do galego, os símbolos de Galicia, etc. 3 Busca información na Galipedia sobre o Rexurdimento e completa cos datos do recadro que correspondan:... é o título do poemario que inaugurou o Rexurdimento. A súa autora foi.... A letra do himno galego está tirada dun poema de... titulado escribiu Aires da miña terra. 4 Le con atención o seguinte texto e responde as preguntas: A lingua dos habitantes dos castros É curioso, pero en Galicia non se falou sempre galego. Non, ho, castelán tampouco, nin inglés. Na época na que en Galicia non se falaba aínda galego, hai máis de dous mil anos, en Madrid nin sabían que era iso do castelán. Madrid, ademais, aínda non existía. En Londres, que tampouco existía, descoñecían o inglés completamente. Que se falaba logo aquí naquel tempo? Pois como os «galegos» de entón non escribían, da lingua que falaban pouco quedou. Só podemos saber algo polos nomes dos lugares, que se foron transmitindo de xeración en xeración, e por algunhas palabras que aínda conservamos: Samil, Barallobre, Cambre, toxo, alpendre, burato, touciño... Como cres que se comunicaban os habitantes dos castros? Falaban entre eles ou só usaban xestos? Por que non podemos saber que lingua se falaba daquela? Que pegadas conservamos hoxe daquela lingua primitiva? Eduardo Pondal Cantares gallegos Curros Enríquez Rosalía de Castro Queixumes dos pinos De que lingua procede o galego? Di cales destas linguas teñen a mesma orixe que o galego: inglés portugués catalán alemán francés 2 Cal era a situación do galego nos Séculos Escuros? 0 Recomendamos fomentar o interese pola nosa historia e por algúns dos símbolos que nos identifican como galegos: o himno, a bandeira, o escudo Pódese ler e escoitar (recitado, en versión instrumental e en versión coral) o himno galego na seguinte páxina: Aconsellamos a lectura do romance «Historia da lingua galega», de Darío Xohán Cabana: Unha boa e divertida maneira de achegarse á traxectoria histórica da nosa lingua é a Historia da lingua galega de Pepe Carreiro, publicada por Edicións A Nosa Terra. Cómpre que o alumnado coñeza algúns artigos do Estatuto de Autonomía de Galicia, como o 5 e o 6 Poden lerse na clase: Artigo 5. A lingua propia de Galicia é o galego. 2. Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e de os usar. [ ] Artigo 6. A bandeira de Galicia é branca cunha banda diagonal de cor azul que a travesa desde o ángulo superior esquerdo ó inferior dereito. 2. Galicia ten himno e escudo de seu. Se o profesor ou profesora o considera oportuno, pode propoñerlles aos alumnos que aprendan e reciten algunha composición dos nosos autores máis consagrados. Por exemplo: «Ondas do mar de Vigo», de Martín Codax; «Adiós ríos, adiós fontes», de Rosalía de Castro; «O maio», de Manuel Curros Enríquez; o himno galego, baseado en «Os pinos», de Eduardo Pondal; «Meu carriño!», de Ramón Cabanillas; «Xaneiro, 972, II» («Cando quero vivir / digo Moraima»), de Celso Emilio Ferreiro; «Era un airiño suave», de Xosé M.ª Álvarez Blázquez, etc. Hai abundantes mostras de lírica medieval na páxina: En Galicia espallada atopará exemplos moi representativos dos séculos XIX, XX e XXI: Do latín. Portugués, catalán e francés. 2 Penetrara con forza o castelán e o galego quedara reducido ao ámbito familiar. Deixouse de escribir en galego. 3 Cantares gallegos é o título do poemario que inaugurou o Rexurdimento. A súa autora foi Rosalía de Castro. A letra do himno galego está tirada dun poema de Eduardo Pondal titulado Queixumes dos pinos. Curros Enríquez escribiu Aires da miña terra. 4 Linguas prerromanas, como o celta; coa chegada dos romanos, latín. Podemos adiviñalo e facer conxecturas a partir de certos datos históricos, pero non podemos sabelo con seguridade porque non hai gravacións nin testemuños. Nomes de lugares e algunhas palabras: Samil, Barallobre, Cambre, toxo, alpendre, burato, touciño 29

7 ORTOGRAFÍA ORTOGRAFÍA As palabras e as sílabas Le en voz alta as palabras do debuxo. Di cantas sílabas ten cada unha. A partición de palabras mo-e-da com-pa-ñei-ros chan 3 Divide estas palabras en sílabas: desacougo chándal diario colexio subdirector inquedanzas horta moreas afeccións balonmán agasallo sexto ba-lón Di que regras se cumpren en cada caso. 4 Se estas palabras fosen a final de liña, que particións non serían correctas? Escríbeas correctamente no caderno: diciona-rio algu-nha sup-lantar ac-to 2 Copia na táboa e clasifica as seguintes palabras: compartir deporte feliz rapazada colega amizade paz medo mal bico voz sentimento monosílabas bisílabas trisílabas polisílabas Engade ti unha palabra máis de cada clase. Lembra As sílabas son os golpes de voz cos que pronunciamos cada palabra. 3 un-ha fe-o OBRADOIRO ORTOGRÁFICO a-cción Prepara o ditado Le atentamente. As árbores sen follas despiden o verán. En setembro empeza a escola. Que ben o imos pasar! Hai dous rapaces novos e cambiaron a titora. Agora temos a Rita, que vai para directora! Ditado 2 Escoita e escribe o ditado no teu caderno. lingu-a Despois de facer o ditado 3 Le de novo o texto e corrixe posibles erros. 4 Pregunta as dúbidas. 5 Pronuncia en voz alta as palabras subliñadas. 6 Clasifícaas segundo o seu número de sílabas. 7 Di como se poderían partir se non coubesen ao final dunha liña. Indica todas as posibilidades. 2 3 Suxestión metodolóxica A clasificación das palabras segundo o número de sílabas é un contido xa estudado en cursos previos e que non debería ofrecer maior dificultade para o alumnado. Con todo, cómpre reforzar a súa asimilación para que, en unidades sucesivas, poidan recoñecer sen problemas a sílaba tónica dunha palabra e acentuala graficamente cando sexa preciso. Así mesmo, convén recordar as normas de partición de palabras a final de liña, un erro ortográfico frecuente. As palabras e as sílabas Mo-e-da: tres sílabas; com-pa-ñei-ros: cuatro sílabas; ba-lón: dos sílabas; chan: unha sílaba. 2 Monosílabas: paz, mal, voz. Bisílabas: feliz, medo, bico. Trisílabas: compartir, deporte, colega. Polisílabas: rapazada, amizade, sentimento. Resposta aberta. Suxestión: Monosílaba: ben; bisílaba: a-vó; trisílaba: ca-der-no; polisílaba: barba-ri-da-de. A partición de palabras 3 De-sa-cou-go 4, sub-di-rec-tor 2, a-fec-cións 2, chán-dal 3, in-que-dan-zas 2 e 3, ba-lon-mán 2, dia-rio 4, hor-ta 2, a- ga-sa-llo 3, co-le-xio 4, mo-re-as 4, sex-to 2. 4 *Sup-lantar, pola regra 2. Pode partirse así a final de liña: su-plantar ou suplan-tar. *Un-ha, pola regra 3. Tampouco se podería separar *u-nha, porque entón quedaría unha vogal soa a final de liña (regra 5). 2 Actividade de escoita e escritura. 3 a 4 Actividades de revisión. 5 Actividade oral. 6 Ár-bo-res: trisílaba, ve-rán: bisílaba, Hai: monosílaba, di-rec-to-ra: polisílaba. 7 Ár-bores, árbo-res; ve-rán; di-rectora, direc-tora, directo-ra. Hai non se pode partir. Actividade de reforzo Ditado complementario Escoita atentamente e copia no teu caderno: Hoxe batín cunha pedra na area. Xa sei que non ten nada de raro atopar unha pedra na praia, pero é que esta é especial. Non se parece ás outras que podes atopar na beiramar, tan brancas e pulidas pola auga. Ten unha forma irregular, con entrantes como cráteres, como se fose un planeta en miniatura. Téñoa agora mesmo aquí diante, enriba da mesa, mentres escribo neste caderno que me serve de diario. Anotacións OBRADOIRO ORTOGRÁFICO Actividade de lectura. 30

8 EXPRESIÓN LITERATURA EXPRESIÓN A carta Le e responde: Quen escribe a carta? Ese é o remitente. A quen lle escribe? Ese é o destinatario. Cal é o lugar desde onde escribe? E a data? Cal cres que será o saúdo da carta? E a despedida? Resume o que lle conta na carta. Que esqueceu dicirlle na carta e lle contou despois? Esa é a posdata (P. D.). 2 Esta carta é persoal, dirixida a un amigo. Por iso, a nena usa un modo de expresión moi familiar. Pon algún exemplo. OBRADOIRO DE EXPRESIÓN Imaxina que ti es Xurxo e contesta á carta de Marta. A Coruña, 6 de marzo Que tal, Xurxo? Estou que rebento de contenta! O mestre de Lingua elixiu un relato meu para participar nun concurso de redacción. Animoume a presentalo nun certame literario convocado entre escolas de toda Galicia. Que che parece? O mestre di que haberá premios, moitos premios. A ver se teño sorte e acado un! Soñar non custa nada, non si? Por certo, o conto do que che estou a falar ten a súa orixe nun soño recente. Mira por onde, trato de converter un soño en realidade. Conseguireino? Biquiños, Marta P. D. Esquecíame. Mándoche o relato. Non sexas moi severo na crítica. Planifica Escribe Revisa Ten en conta que ti es agora o remitente Sigue o modelo de arriba. e Marta é o destinatario. Elixe ben o saúdo e a des pedida. Escribe con letra clara e separa ben as palabras. Deixa marxes. An Alfaya: O caderno azul, Edicións Xerais (adaptación). Volve ler a carta e fíxate se lle falta algunha parte. Comproba que non tes faltas de ortografía. LITERATURA Os textos literarios Le esta poesía (P) e compáraa coa definición (D) de colexio que aparece na páxina 9. Cal trata o tema dunha maneira persoal? Cal ten unha forma máis ríxida? Cal transmite sentimentos e sensacións? En cal a mensaxe é máis breve e precisa? Cal soa cun ritmo musical ao lelo? Quédame preto e vou andando, ás veces triste e outras cantando. Se teño exames e estudei moito, aínda canso síntome afouto*. Mais cando as cousas non van moi ben camiño amodo e arrastro os pés. O colexio 2 Que cres que pretende a autora do poema? a) Darnos información sobre como é un colexio. b) Explicar o que sente un rapaz cando vai ao colexio. c) Contarnos que no colexio hai profesores moi gordos. Hai profesores algo pesados, mais outras clases pasan voando. O tempo corre máis no recreo cando xogamos nenas e nenos. Marica Campo: Abracadabras, Ediciós do Castro. afouto: Con ánimo. 3 Expresa o mesmo que din estas oracións pero dunha maneira menos literaria. Por exemplo: Unha enorme lúa de prata iluminaba a vila durmida. A lúa chea daba luz á vila, onde a xente durmía. a) Anxélica abría o seu corazón nas páxinas do seu diario. b) Os poemas son a voz dos sentimentos. 2 Escribe ti agora unha carta a un amigo contándolle algo interesante ou divertido que che pasase no colexio. 4 5 A carta é o texto de comunicación escrita e interpersoal por excelencia. Aínda que nos últimos anos se viu desprazada polo correo electrónico, é importante que os nenos e nenas recorden a súa estrutura (que xa coñecen de cursos anteriores). Non obstante, pode traballarse de maneira simultánea o correo electrónico, mediante exercicios prácticos no ordenador. Para practicar esta forma de comunicación persoal, pode propoñerlles aos alumnos e ás alumnas que intercambien cartas entre eles. Actividade de lectura e escoita atenta. 2 «Estou que rebento de contenta». «Soñar non custa nada, non si?». «Mira por onde». «Biquiños». OBRADOIRO DE EXPRESIÓN a 2 Respostas de aplicación práctica. Actividades de ampliación Facer un sobre cun folio. Completalo con estes datos: Anverso: Nome e apelidos do destinatario ou destinataria. Enderezo: rúa, número, piso Código postal e localidade. Reverso: Nome e apelidos do remitente. Enderezo: rúa, número, piso Código postal e localidade. Intelixencias múltiples Cómpre animar o alumnado a escribir cartas, postais, mensaxes de correo electrónico Desta maneira melloran a súa capacidade de expresión e, ao mesmo tempo, desenvolven e reforzan as relacións interpersoais. Pregúntelles se teñen algún amigo ou amiga ou algún familiar que viva noutra vila e que non vexan a miúdo; suxíralles que manteñan o contacto con eles non só por teléfono, senón tamén por carta. Faga fincapé no valor deste tipo de comunicación e destaque, por exemplo: a) que as cartas se poden conservar e reler; b) que nas cartas un conta as experiencias con máis detalle e de maneira máis ordenada e meditada; c) que nas cartas expresamos mellor os nosos sentimentos, porque perdemos un pouco o reparo que dá a conversa telefónica ou cara a cara; etc. Ademais de ler o poema da actividade, cómpre recordar os outros tipos de textos que leron ao longo da unidade: o diario (na lectura introdutoria), textos expositivos (información teórica), a carta (no apartado de Expresión). Trátase de que vexan, a través de diversos modelos textuais, os trazos caracterizadores da linguaxe literaria que a diferencian dos outros niveis de lingua. Podemos comentarlles, tamén, que a preocupación pola forma destaca na linguaxe literaria en xeral, e que non é exclusiva da poesía. Por esta orde: P, D, P, D, P. 2 b) Explicar o que sente un rapaz cando vai ao colexio. 3 Resposta aberta. Suxestión: a) Anxélica falaba dos seus sentimentos no seu diario. b) Os poemas expresan os sentimentos de quen escribe. 3

9 REPASO REPASO RESUMO Copia e completa no teu caderno. Vocabulario O... contén as palabras dunha lingua ordenadas alfabeticamente. Gramática O galego é unha lingua... porque procede do latín. Alcanzou gran prestixio literario na.... En cambio, nos Séculos Escuros quedou reducido a un uso familiar. Recuperouse no século xix, co.... Hoxe é lingua... de Galicia, xunto co castelán. Ortografía Segundo o seu número de sílabas, as palabras poden ser..., bisílabas,... e.... Para cortar as palabras ao final dunha... hai que ter en conta que as letras formen sílaba. Non se poden separar os dígrafos (que son ch, ll,...,... e...). Tampouco pode quedar unha vogal ao final ou ao... dunha liña. Literatura Os textos... utilizan a linguaxe dunha maneira especial. GALICIA PAÍS VASCO COMUNIDADE VALENCIANA CATALUÑA ILLAS BALEARES Galego Castelán Éuscaro Catalán Valenciano Fíxate no mapa e di que linguas se falan nas seguintes comunidades autónomas, ademais do castelán : Cataluña... País Vasco... Galicia... Comunidade Illas Baleares... Valenciana... Delas, cal é a que non procede do latín? 2 Clasifica as seguintes palabras, segundo sexan monosílabas (M), bisílabas (B), trisílabas (T) ou polisílabas (P): avó desexos cruz mina apuntamentos vermella irmá eu inquedanzas agasallo 3 Escribe, por orde alfabética, os nomes que corresponden a estas imaxes: 4 Cal destas palabras ten máis acepcións? 5 Busca no dicionario a palabra libro. Elixe dúas acepcións e escribe unha oración con cada unha delas. 6 Relaciona cada etapa da historia coa situación pola que atravesaba o galego: Idade Media Séculos Escuros Rexurdimento Século xx renacemento lingua oficial esplendor decadencia 7 Como se chama a televisión que emite en lingua galega? Que programas da televisión coñeces en galego? 8 Di o nome dalgún solista ou grupo de música galego. Podes atopar información en: musicaengalego.php 9 Le o poema e resolve as cuestións que se formulan: U de Uva Xa chega o outono de bagos cargado, recendos de noite, perfumes dourados. Nas viñas axóuxeres, nas parras vaivén; collede un coleiro e a vendimar ben! Ana M.ª Fernández e Xoán Babarro: Do A ao Z. Galicia, Ed. Everest. Ordena alfabeticamente as palabras do poema que se destacaron en azul. Búscaas no dicionario e indica que clase de palabra é cada unha delas. Que é un coleiro (verso 7)? Debúxao. A que se refiren os axóuxeres que hai nas viñas (verso 5)? Elixe a opción correcta: a) A uns cascabeis que poñen os vendimadores. b) Aos acios de uvas. c) Ás follas de parra. Fíxate nas palabras subliñadas e clasifícaas segundo se indica: Monosílaba... Trisílaba... Bisílaba... Polisílaba... 0 Di se os seguintes textos son literarios ou non literarios e explica por que: a) A lista da compra. b) O poema do exercicio anterior. c) Un manual de instrucións. d) O Estatuto de Autonomía de Galicia. e) Un conto. 6 7 Resumo Vocabulario O dicionario contén as palabras dunha lingua ordenadas alfabeticamente. Gramática O galego é unha lingua romance porque procede do latín. Alcanzou gran prestixio literario na Idade Media. En cambio, nos Séculos Escuros quedou reducido a un uso familiar. Recuperouse no século xix, co Rexurdimento. Hoxe é lingua oficial de Galicia, xunto co castelán. Ortografía Segundo o seu número de sílabas, as palabras poden ser monosílabas, bisílabas, trisílabas e polisílabas. Para cortar as palabras ao final dunha liña hai que ter en conta que as letras formen sílaba. Non se poden separar os dígrafos (que son ch, ll, nh, qu e rr). Tampouco pode quedar unha vogal ao final ou ao comezo dunha liña. Literatura Os textos literarios utilizan a linguaxe dunha maneira especial. Colgadoiro, diario, folla, letras, ordenador, regalo. Outra orde posible: agasallo, colgadoiro, diario, folla, letras, ordenador. 2 Folla e letra. 4 Monosílabas: cruz, eu. Bisílabas: avó, mina, irmá. Trisílabas: desexos, vermella. Polisílabas: apuntamentos, inquedanzas, agasallo. 5 Resposta aberta. Suxestión: O libro de Lingua ten uns debuxos moi chulos. O libro é una parte do estómago da vaca. 6 Idade Media esplendor, Séculos Escuros decadencia, Rexurdimento renacemento, século XX lingua oficial. 7 Compañía de Radio/Televisión de Galicia. Resposta aberta. Suxestión: Os Picapedra; Vickie o viquingo; Doraemon, o gato cósmico; As aventuras de Tintín, etc. 8 Resposta aberta. Suxestión: Cristina Pato, DOA, Riobó, Nelson Quinteiro 9 Axóuxeres, bagos, outono, parras, recendos. Todas son substantivos. Coleiro: cesto alto que se utiliza para transportar froitos e outros produtos agrícolas ao lombo. b) Aos acios de uvas. Monosílaba: ben. Bisílaba: noite. Trisílaba: vendimar. Polisílaba: axóuxeres. 0 Non literarios: a), c), d). Porque ao escribir a lista da compra, un manual de instrucións ou o Estatuto de Autonomía de Galicia a intención non é crear beleza. Literarios: b), e). Porque neste tipo de textos se utiliza un tipo de linguaxe que persegue un fin estético para captar o interese do lector. O autor de literatura busca as palabras adecuadas para expresar as súas ideas de maneira segundo un certo criterio de estilo. 3 Cataluña catalán, País Vasco éuscaro, Galicia galego, Valencia valenciano. O éuscaro. 32

10 A NOSA CULTURA A NOSA CULTURA COMPETENCIAS O Día da Biblioteca Setembro e outubro son os meses de preparación das bibliotecas: reciben as novidades, programan as actividades para todo o curso, organizan os clubs de lectura... E o día 24 de outubro, desde o ano 997, celébrase o Día da Biblioteca. A celebración deste día quere lembrar a importancia da biblioteca como lugar de encontro entre lectores. Ademais é unha homenaxe a todos os bibliotecarios e bibliotecarias pola súa dedicación inesgotable ao fomento da lectura. Por se alguén o dubida, na biblioteca escolar poden facerse amigos tan só con abrir ao azar as follas de calquera libro: un pirata, unha illa, o mar, un cofre misterioso que axiña hai que enterrar, unha princesa enfeitizada por unha bruxa malvada, un ogro cruel que encrespa a pel ou unha toupa que atopa un anel máxico que a volve invisible. Nos libros, que o saibades, todo é posible. Comprendo a información dun texto Que día e desde cando se celebra o Día da Biblioteca? 2 Que personaxes dos contos infantís se citan no poema? Uso a biblioteca 3 Nas bibliotecas, os libros agrúpanse por xéneros ou temas. Coloca estes e engade un novo título en cada andel: A montaña máxica A cova do terror TEATRO Poemas de corazón A illa dos piratas Chistes curtos HUMOR POESÍA Teatriño de monicreques FANTASÍA Comprendo a información gráfica 4 Nesta biblioteca escolar, anotaron o número de préstamos que fixeron o pasado curso. Fíxate no gráfico e contesta: MEDO AVENTURAS n.º préstamos Poesía 2 Teatro Aventuras Fantasía 2 Terror 9 Humor Que libros se leron máis? E cales menos? Por que cres que será? Santiago Freire: Martingadas. Poemas para nenos, Edicións Morgante. 5 Copia o gráfico e engade outras catro columnas con estes datos: Cómic: 57 Dicionarios: 46 Outros libros de consulta: 2 Fábulas: 2 Dos libros que acabas de engadir, cales non son literarios? 8 9 Traballamos neste apartado distintos aspectos relacionados coa nosa cultura, desde festas populares e outras manifestacións culturais específicas da nosa comunidade ata acontecementos propios dun ámbito máis amplo, como o Día da Paz ou o Día do Libro. Nesta unidade «entramos» nas bibliotecas, nunha época en que, como na escola, se preparan para o comezo do curso con actividades e novidades moi diversas. Ademais de coñecer a funcionalidade dunha biblioteca, é importante que os alumnos sexan conscientes de que, igual ca noutros lugares (museos, colexios...), as bibliotecas teñen unhas normas de uso que todos debemos respectar e facer que se respecten. Se ao docente lle parece oportuno e as circunstancias o permiten, sería conveniente visitar algunha biblioteca pública. Trátase de que coñezan o material que hai dispoñible (libros, audio e vídeo, revistas, cómics ), de que aprendan a pedir un libro en préstamo, de que saiban facer buscas no catálogo, de que se interesen polas actividades que organizan as bibliotecas (obradoiros de lectura, contacontos, charlas ), de que vaian adquirindo certa autonomía en contornos non tan cotiáns como a casa ou a escola, etc. Tamén é importante que coñezan bibliotecas virtuais, así como os recursos que ofrecen as bibliotecas públicas na Rede. Suxerimos, así mesmo, que os propios alumnos e alumnas se encarguen de catalogar os libros da biblioteca da aula, de acordo coas pautas que lles dará o profesor ou profesora. Deberán clasificarse conforme o seu xénero e, dentro de cada xénero, ordenarse segundo o apelido do autor. Despois, haberá que decidir un código e crear as etiquetas para os lombos. Celébrase o 24 de outubro desde o ano Pirata, princesa, bruxa e ogro. 3 A montaña máxica: Fantasía. A cova do terror: Medo. Poemas de corazón: Poesía. A illa dos piratas: Aventuras. Chistes curtos: Humor. Teatriño de monicreques: Teatro. Títulos novos: resposta aberta. 4 Os que se leron máis foron os de aventuras e fantasía. Os que menos, os de terror. Resposta aberta. 5 Actividade práctica. Actividades de ampliación Pensa e escribe o que lle pasa a este contiño pequeno cando decide marchar a coñecer mundo: Imaxina un conto pequeniño e aventureiro que non ten moitas follas e vive illado no máis alto da estantería sen que ningún neno ou nena o poida ler. Un día ese contiño de poucas follas saltou do andel e foi coñecer mundo Ana M.ª Fernández: Tres voltas ó planeta, Ed. Everest-Galicia. Solución: resposta aberta. 2 Para ler ou estudar nunha biblioteca hai que respectar certas normas. Escribe tres normas que se deban respectar. Solución: resposta aberta. Suxestión:. Coidar o material de consulta. 2. Non facer ruído nin falar en alto. 3. Utilizar o carné da biblioteca para solicitar un préstamo. 33