PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE MÚSICA. O Xefe de Departamento Clara María Suárez Núñez. Profesor Manuel Maseda Dean

Transcrição

1 PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE MÚSICA O Xefe de Departamento Clara María Suárez Núñez Profesor Manuel Maseda Dean

2 Índice de contidos 1.- Introdución e contextualización Contribución ao desenvolvemento das competencias clave Concreción de obxectivos por curso Contidos Secuenciación de contidos Estándares de aprendizaxe avaliables Estándares de aprendizaxe Relación de estándares de aprendizaxe avaliables da materia que forman parte dos perfís competenciais Temporalización Grao mínimo de consecución para superar a materia Procedementos e instrumentos de avaliación Metodoloxía didáctica Materiais e recursos didácticos Avaliación, cualificación e promoción do alumnado Indicadores de logro para a avaliación do proceso do ensino e a práctica docente Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes Procedementos que lle permitan ó alumnado acreditar os coñecementos necesarios (BAC) Avaliación inicial Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos resultados Medidas de atención á diversidade Elementos transversais Actividades Complementarias e extraescolares Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación Modificacións propostas segundo a memoria do curso anterior...2

3 ASIGNATURA DE LIBRE CONFIGURACION DE 1ª ESO: MUSICA E MOVEMENTO 1.- Introdución e contextualización A Lei orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa, modificou en distintos aspectos a Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. No decreto que establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato no sistema educativo galego (Decreto 86/2015 do 25 de Xuño) establece o agrupamento de materias en tres bloques: troncais, específicas e de libre configuración autonómica. Dentro deste último apartado, no mesmo Decreto pódese ler: No horario establecido como de libre configuración os centros docentes poderán optar por dedicalo ao afondamento e/ou reforzo dalgunha das materias recollidas neste artigo, por establecer outra ou outras materias que determine o centro docente, segundo o seu proxecto educativo e logo da autorización da consellería con competencias en materia de educación, ou por impartir algunha das materias de libre configuración autonómica elixibles polos centros docentes. En todo caso, respectarase o tratamento análogo das linguas cooficiais e os criterios de equilibrio establecidos no Decreto 79/2010, do 20 de maio, para o plurilingüismo no ensino non universitario de Galicia. A música, como ben cultural e como linguaxe e medio de comunicación non verbal, constitúe un elemento con gran valor na vida das persoas; ademais, favorece o seu desenvolvemento integral, intervén na súa formación emocional e intelectual, a través do coñecemento do feito musical como manifestación cultural e histórica, e contribúe ao afianzamento dunha postura aberta, reflexiva e crítica no alumnado. Na actualidade, a música constitúe un dos principais referentes de identificación da mocidade. Co desenvolvemento tecnolóxico multiplicáronse as canles de acceso ás cada vez máis numerosas fontes de cultura musical, así como aos seus diversos xeitos de creación e interpretación, a través de vehículos que forman parte da súa vida cotiá, como internet, os dispositivos móbiles, os reprodutores de son e os videoxogos. Ademais, fomenta o desenvolvemento da percepción, a sensibilidade estética, a expresión creativa e a reflexión crítica. A materia de Música contribúe ao desenvolvemento de valores como o esforzo, a constancia, a disciplina, a toma de decisións, a autonomía, o compromiso, a asunción de responsabilidades e o espírito emprendedor, innovador e crítico, que contribúen ao desenvolvemento integral da persoa. A práctica musical mellora a memoria, a concentración, a atención, a psicomotricidade, o control das emocións, a autoestima, as habilidades para enfrontarse a un público ou a capacidade para traballar en grupo. A música potencia o desenvolvemento de capacidades como a comunicación oral e escrita, o pensamento matemático ou o coñecemento tecnolóxico e científico, que axudan á adquisición das competencias, ademais de procurar un ensino integral e axudar na maduración do alumnado novo. A nosa proposta está fundamentada na necesidade evidente dunha continuidade na educación musical que de coherencia á presenza da Música na Educación Obrigatoria. Polo que propoñemos unha materia que estableza unha comunicación entre a educación Primaria e Secundaria, dado que a materia de Música empeza a cursarse en 2º ESO, e non en 1º ESO, como Páxina 1

4 sería lóxico, despóis de que o alumnado tivera dita materia durante a anterior etapa educativa. Tamén consideramos oportuno ofertala dada a eliminación progresiva e sistemática á que dita disciplina está a verse sometida. 2 Consideramos ademáis que a ensinanza de Música é non só útil, senón moi necesaria, tanto para a integración do corpo e a mente, da razón e a emoción, como do propio individuo no grupo. Supón tamén unha aprendizaxe que traballa e pon en conexión múltiples aspectos do saber: a matemática, a ciencia, a historia, a literatura e as artes. A Música permite igualmente traballar cas emocións dun xeito moi explícito, e sabemos que educar persoas íntegras implica, ademáis de posibilitar a adquisición de coñecementos, o traballo cas mesmas, pois saber xestionalas supón saber estar no mundo dun modo máis axeitado. A Música permite asimesmo o exercicio da creatividade, e esta supón unha das maneiras máis importantes que ten o ser humano de aprender e de adaptarse, pois a rixidez fainos vulnerables, mentres que a creatividade fortalécenos ao axudarnos na constante adaptación que, en última instancia, é a vida. O feito de que a educación musical supoña unha educación integral do individuo e que o alumnado, polo xeral, disfrute da súa aprendizaxe e práctica -feito este tan importante para a motivación cara ao aprendizaxe- consideramos que lle otorgan un gran valor educativo. 2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave En liña coa Recomendación 2006/962/EC, do 18 de decembro de 2006, do Parlamento Europeo e do Consello, sobre as competencias clave para a aprendizaxe permanente, no Decreto 86/2015 do 25 de Xuño incorpórase a clasificación e denominación das definidas pola Unión Europea. Considérase que as competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e o seu desenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, a inclusión social e o emprego. Unha competencia supón a combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outras compoñentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha acción eficaz. O referido Decreto, recolle unha serie de competencias, segundo a clasificación e denominación das definidas pola Unión Europea na Recomendación 2006/962/EC: comunicación lingüística (CCL); competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCT); competencia dixital (CD); aprender a aprender (CAA); competencias socias e cívicas (CSC); sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE); e conciencia e expresións culturais (). Potenciarase o desenvolvemento da competencia lingüística e da competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A idea é que a presente materia contribúa á adquisición de todas as competencias claves, se ben contribuirá de xeito particular ás competencias clave que citamos a continuación, suliñando que se entende por Competencias as capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, e para lograr a realización adecuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos. Comunicación lingüística (CCL): a música contribúe a enriquecer os intercambios comunicativos, e á adquisición e uso dun vocabulario musical básico. Tamén colabora coa integración da linguaxe musical e da linguaxe verbal. Páxina 2

5 Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCT): a educación musical favorece a comprensión dos elementos básicos da linguaxe musical: a relación entre as distintas figuras, o compás, a harmonía. O uso de recursos tecnolóxicos no campo da música favorece o seu aproveitamento como ferramenta para os procesos de autoaprendizaxe e a súa posíble integración nas actividades de lecer. Competencia dixital (CD): a través do uso da tecnoloxía como ferramenta para mostrar procesos relacionados coa música e coa gravación e edición dixital do son. Aprender a aprender (CAA): a música potencia capacidades e destrezas fundamentais para a aprendizaxe guiada e autónoma como a atención, a concentración e a memoria, á vez que desenvolve o sentido da orde e da análise. Competencias socias e cívicas (CSC): a participación en actividades musicais e de movemento de distinta índole relacionadas coa interpretación e creación colectiva que requiren dun traballo cooperativo, colabora na adquisición de habilidades para relacionarse cos demais. Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE): naquelas actividades relacionadas coa interpretación musical, desenvólvense capacidades e habilidades tales como a perseverancia, a responsabilidade, a autocrítica e a autoestima, sendo estes factores clave para a adquisición desta competencia. Conciencia e expresións culturais (): a música fomenta a capacidade de apreciar, comprender e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e musicais, a través de experiencias perceptivas, expresivas e do coñecemento de músicas de diferentes culturas, épocas Concreción de obxectivos por curso A ensinanza da Música nesta etapa terá como finalidade o desenvolvemento das seguintes capacidades: 1. Utilizar a voz, o corpo, obxetos, instrumentos e recursos tecnolóxicos para expresar ideas e sentimentos, enriquecendo as propias posibilidades de comunicación e respeitando outras formas distintas de expresión. (a, b, d, e, h, k) 2. Desenvolver e aplicar diversas habilidades e técnicas que posibiliten a interpretación (vogal, instrumental e de movimento e danza) e a creación musical, tanto individuais como en grupo. (b, g, l) 3. Escoitar unha ampla variedade de obras, de distintos estilos, xéneros, tendencias e culturas musicais, apreciando o seu valor como fonte de coñecemento, enriquecemento intercultural e placer persoal e interesándose por ampliar e diversificar as preferencias musicais propias. (a, g, f, j) 4. Recoñecer as características de diferentes obras musicais como exemplos da creación artística e do patrimonio cultural, recoñecendo as suas intencions e funcions e aplicando a terminoloxía apropiada para describilas e valoralas críticamente. (f, g, l, j ) 5. Utilizar de forma autónoma diversas fontes de información, medios audiovisuais, Internet, textos, partituras e outros recursos gráficos, para o coñecemento e disfrute da música. (b, g, l, e) 6. Coñecer e utilizar diferentes medios audiovisuais e tecnoloxías da información e a comunicación Páxina 3

6 como recursos para a producción musical, valorando a sua contribución ás distintas actividades musicais e ao aprendizaxe autónomo da música. (b, g, l, e) 7. Participar na organización e realización de actividades musicais desenvolvidas en diferentes contextos, con respeito e disposición para superar estereotipos e prexuizos, tomando conciencia, como membro dun grupo, do enriquecemento que se produce coas aportacions dos demáis. (a, c, l) 8. Comprender e apreciar as relacions entre a linguaxe musical e outras linguaxes e ámbitos de coñecemento, así como a función e o significado da música en diferentes produccions artísticas e audiovisuais e nos medios de comunicación. (b, i, h, l, e) 9. Elaborar xuizos e criterios persoais, mediante unha análise crítica dos diferentes usos sociais da música, sexa cal sexa a sua orixe, aplicándos con autonomía e iniciativa a situacions cotias e valorando a sua contribución á vida persoal e á da comunidade. (a, c, g) 10. Valorar o silencio e o son como parte integral do medio ambente e da música, tomando conciencia dos problemas creados pola contaminación acústica e as suas consecuencias.(d, l, k) 4.- Contidos Enténdense por Contidos o conxunto de coñecementos, habilidades, destrezas e actitudes que contribúen ao logro dos obxectivos de cada ensinanza e etapa educativa, e á adquisición de competencias Secuenciación de contidos A continuación, preséntase a relación de contidos segundo a clasificación por bloques, indicando os obxectivos xerais da etapa (O.X.) e os criterios de avaliación (C.A.) cos que se relacionan. BLOQUE 1. ESCOITA O.X. Contidos j, b, e B1.1. Audición de música contemporánea, e investigación e valoración das posibilidades do son. j, b, e B1.2. Identificación e apreciación das calidades dos sons do contexto. b, e, o B1.3. Identificación e apreciación de formas musicais sinxelas. b, e, o B1.4. Identificación a través da escoita de tipos de voces (soprano, contralto, tenor e baixo), instrumentos, variacións e contrastes de velocidade. b, e, o B1.5. Valoración e interese pola música de diferentes épocas e culturas, nomeadamente a galega. h, a, d B1.6. Audición activa e comentada de música variada da nosa cultura e doutras culturas. h, a, d B1.7. Actitude atenta, silenciosa e respectuosa durante a audición de música e/ou na asistencia a representacións musicais. Páxina 4

7 h, a, d B1.8. Indagación sobre as normas que regulan a propiedade intelectual. Valoración e presentación dos resultados. BLOQUE 2. INTERPRETACIÓN INSTRUMENTAL O.X. Contidos j, e, k B2.1. Exploración das posibilidades sonoras e expresivas da voz. j, b, d/a j, b, d/a j, b, d/a j, b, d/a j, b, d/a j, b, d/a j, b, d/a, k B2.2. Interpretación de pezas con instrumentos de aula e/ou frauta doce. B2.3. Interpretación, memorización e improvisación guiada de cancións a unha ou varias voces, desenvolvendo progresivamente a dicción, a afinación e a técnica vocal. Canon. B2.4. Recoñecemento de tipos de instrumentos acústicos e electrónicos, agrupacións instrumentais e vocais, e rexistros da voz. B2.5. Utilización das grafías convencionais na lectura, na escritura e na interpretación de cancións e de pezas instrumentais sinxelas. B2.6. Gravación e rexistro das interpretacións para unha valoración e unha análise posteriores. B2.7. Interese pola mellora do proceso de interpretación e do resultado final. B2.8. Traballo cooperativo, asumindo as responsabilidades que lle correspondan e respectando as achegas das demais persoas do grupo. i, j B2.9. Creación de mensaxes musicais con contido expresivo, combinando elementos sonoros e corporais diversos. i, j B2.10. Utilización dos medios de comunicación e de internet para a procura de información, en soporte impreso e dixital, sobre instrumentos, compositores/as, intérpretes e eventos musicais de interese. i, j B2.11. Exploración das posibilidades sonoras e expresivas dos medios audiovisuais e tecnolóxicos para comunicar. Creación de cuñas radiofónicas e videoanuncios. i, j B2.12. Utilización dos medios audiovisuais e dos recursos informáticos para a sonorización de imaxes, contos, poemas e refráns, dobraxe de películas etc., e para a creación de producións propias BLOQUE 3. MÚSICA, MOVEMENTO E DANZA O.X. Contidos Páxina 5

8 j, b, h/d, o, k j, b, h/d, o j, b, h/d, o j, b, h/d, o j, b, h/d, o B3.1. Identificación do corpo como instrumento. Indagación e valoración sobre as posibilidades expresivas e comunicativas do corpo en distintas representacións artísticas ou situacións cotiás. B3.2. Valoración e recoñecemento das danzas e a súa contribución ao noso patrimonio artístico e cultural. B3.3. Interpretación de danzas coidando a coordinación individual e colectiva. B3.4. Invención de coreografías sinxelas para cancións e pezas musicais de diferentes estilos. B3.5. Gravación e rexistro das danzas interpretadas. Análise de valoración do produto. 5.- Estándares de aprendizaxe avaliables 5.1.-Estándares de aprendizaxe Enténdese por Estándares de aprendizaxe avaliables as especificacións dos criterios de avaliación que permiten definir os resultados de aprendizaxe e que concretan o que o alumnado debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina. Deben ser observables, medibles e avaliables, e permitir graduar o rendemento ou o logro alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas estandarizadas e comparables. 5.2-Relación de estándares de aprendizaxe avaliables da materia que forman parte dos perfís competenciais. UD Estándares de aprendizaxe avaliables MUB Recoñece os parámetros do son e os elementos básicos da linguaxe musical, utilizando unha linguaxe técnica apropiada. MUB Recoñece e aplica os ritmos e os compases a través da lectura ou a audición de pequenas obras ou fragmentos musicais. MUB Distingue e emprega os elementos que se utilizan na representación gráfica da música (colocación das notas no pentagrama; clave de sol e de fa en cuarta; duración das figuras; signos que afectan a intensidade e matices; indicacións rítmicas e de tempo, etc.). MUB Improvisa e interpreta estruturas musicais elementais construídas sobre os modos e as escalas máis sinxelas e os ritmos máis comúns. MUB Amosa interese polo coñecemento e a aplicación de técnicas e as normas do coidado da voz, o corpo e os instrumentos. MUB Canta pezas vocais propostas aplicando técnicas que permitan unha correcta emisión da voz. MUB Realiza improvisacións e composicións partindo de pautas previamente establecidas. MUB Amosa unha actitude de superación e mellora das súas posibilidades, e respecta as capacidades e as formas de expresión. Páxina 6

9 5.3.- Temporalización A presente materia impartirase en períodos lectivos de 1 hora semanal, polo que a duración total da materia será de aproximadamente de 36 horas. Esas horas distribuiranse entre as diferentes unidades didácticas, todas elas estructuradas para dar cabida a tódolos estándares de aprendizaxe a medir. TRIMESTRE UNIDADES Nº SESIÓNS 1. Comezamos 3 1º TRIMESTRE 2º TRIMESTRE 3º TRIMESTRE 2. Músicas do mundo 3 3. Músicas populares urbanas 3 4. Gravando 3 5. A bailar! 3 6. O Rei Sabio 2 7. Improvisamos 2 8. Informática musical 2 9. Paisaxe sonora Audioconto Os instrumentos musicais Ao son da banda Radio e podcasting A música galega Rematamos! Grao mínimo de consecución para superar a materia Na presente programación deberemos indicar os mínimos esixibles ó alumnado necesarios para a avaliación positiva da materia. Así, estableceranse os seguintes mínimos: Mínimos esixibles B1.1. Parámetros do son. Elementos básicos da linguaxe musical. B1.2. Características da voz e da palabra como medios de expresión. B1.6. Fomento da sensibilidade estética, desenvolvida a través da comprensión e a interiorización da música. B1.7. Grafías e outras formas de notación musical, convencionais e propias, empregadas como expresión musical. B1.8. Exploración das posibilidades de diversas fontes sonoras e práctica de habilidades técnicas para a interpretación. B1.9. Experimentación e práctica das técnicas do movemento e da danza, expresión dos contidos musicais a través do corpo e do movemento, e a interpretación dun repertorio variado de danzas. B1.10. Práctica das pautas básicas da interpretación: silencio, atención ao/á director/a e aos/ás demais intérpretes, audición interior, memoria e adecuación ao conxunto. B1.11. Aceptación e cumprimento das normas que rexen a interpretación en grupo e a achega das ideas musicais que contribúan ao perfeccionamento da tarefa común. Páxina 7

10 5 B1.15. Práctica de pezas musicais aprendidas a través da memorización e da lectura de partituras. B1.16. Sonorización de representacións dramáticas, actividades de expresión corporal, e danza e imaxes fixas e en movemento na realización de producións audiovisuais. Así pois, o alumnado debería de poder: 1. Expor de forma crítica a opinión persoal respecto da función das artes escénicas (danza, teatro, circo, ópera, etc.), a súa importancia como medio de expresión de sentimentos, emocións, ideas e sensacións. 2. Apreciar a importancia do patrimonio en artes escénicas e comprender o valor de conservar e transmitir o seu legado. 3. Explicar o papel da danza e o teatro para a mellora de saúde física e psíquica a través da súa propia experiencia. 4. Realizar unha reflexión sobre os diferentes espectáculos de danza, teatro e outras artes escénicas. 5.- Coñece a función da danza, o teatro e outras artes escénicas en situacións e contextos diversos: actos da vida cotiá, espectáculos, medios de comunicación, etc. 6.- Analiza e comenta os espectáculos de danza, teatro e outras artes escénicas aos que se asistiu, relacionándoos cos contidos estudados. 7.- Recoñece e diferencia os diversos estilos e formas de danza e de teatro. 8.- Aplica as habilidades técnicas necesarias nas actividades de interpretación, colabora co grupo e respecta as regras fixadas para lograr un resultado acorde coas súas propias posibilidades. 9.- Interpreta e memoriza un repertorio variado de teatro en grupo Emprega con rigor os elementos e as calidades do movemento na improvisación teatral Procedementos e instrumentos de avaliación Os procedementos de avaliación realizaranse tendo en conta o seguinte: Asistencia regular a clase. Será necesaria a recuperación das horas perdidas mediante a realización de actividades relacionadas cos contidos traballados durante a sesión correspondente e facilitadas polo profesor. Participación do alumnado en todas as actividades propostas tanto individuais como en grupo. Unha ou varias probas teóricas ou practicas relacionadas coa unidade didáctica. Entrega dun traballo final a determinar polo grupo. Como instrumentos de avaliación utilizaranse, nos dous últimos apartados dos procedementos descritos antes: Exames escritos, os cales poden ser teóricos (resposta de preguntas ou exames tipo test, por exemplo), ou prácticos (exposicións, danzas, interpretacións, composicións...) Probas prácticas. Traballo final sobre unha creación grupal. No caso de alumnado que non supere a materia en xuño e teña que presentarse en setembro os instrumentos de avaliación basearanse nun exame a realizar polo alumno/a, podendo ser escrito Páxina 8

11 ou práctico (ou unha mistura das dúas opcións), debendo superar o alumnado o mesmo. 6.- Metodoloxía didáctica Enténdese por Metodoloxía didáctica o conxunto de estratexias, procedementos e accións organizadas e planificadas polo profesorado, de xeito consciente e reflexivo, coa finalidade de posibilitar a aprendizaxe do alumnado e o logro dos obxectivos suscitados. Os principios metodolóxicos nos que se sustenta a nosa ensinanza serán os seguintes: Aprendizaxe significativa: pártese dos coñecementos previos que posúe o alumnado para adquirir outros novos. Segundo a psicoloxía construtuvista, a nova información conéctase cun concepto relevante presente na estrutura cognitiva, de xeito que as novas ideas e conceptos poden ser aprendidos significativamente polo alumno ou alumna. Neste sentido, teranse en conta os coñecementos previos do alumnado e proporcionaranse actividades que esperten o seu interese. Enfoque globalizador: darase un enfoque globalizador da área, procurando interrelacionar os contidos duns bloques con outros. Tamén se proporán actividades que relacionen a música con outras áreas curriculares. Deseñaranse actividades de aprendizaxe integradas que lle permitan ao alumnado avanzar na adquisición eficaz de máis dunha competencia ao mesmo tempo. É fundamental a coordinación co equipo docente. Ensinanza motivadora: a motivación farase partindo das súas experiencias e de situacións concretas que esperten o interese do alumnado e manteñan a súa atención. O aspecto lúdico será central á hora de realizar as distintas actividades, dando unha grande importancia á práctica e fomentando o interese por aprender. Ensinanza individualizadora-socializadora: teranse en conta as características cognitivas, psicomotrices e afectivo-sociais de cada alumno e alumna, favorecendo o desenvolvemento persoal sen esquecer que somos seres que vivimos en sociedade. A acción educativa procurará a integración das distintas experiencias e aprendizaxes do alumnado e terá en conta os seus diferentes ritmos e estilos de aprendizaxe, favorecendo a capacidade de aprender por si mesmo e promovendo o traballo colaborativo e en equipo. Aprendizaxe autónoma: darase importancia á adquisición de ferramentas de traballo que vaian articulando estratexias de aprendizaxe autónoma, posibilitando que o alumnado aprenda a aprender. 7.- Materiais e recursos didácticos Para o correcto desenvolvemento da nosa práctica docente, precisaremos unha serie de recursos que nos permitan realizar adecuadamente as actividades programadas e facilitar a adquisición dos coñecementos por parte do alumnado. Materiais: Empregaremos principalmente instrumentos Orff para a interpretación musical, por ser o máis axeitado desde o punto de vista técnico-interpretativo. Cada alumno e alumna terá a súa propia frauta doce. No instrumental PAD, contaremos con láminas de metal e madeira nas tesituras de soprano, contralto e baixo. Entre os membranófonos contaremos con caixa, pandeiretas, pandeiros de distintos tamaños e bongoes e/ou timbais Orff. Tamén se van precisar instrumentos de pequena percusión de madeira de metal. Haberá que contar con materiais auxiliares, como atrís, Páxina 9

12 baquetas con mazas duras e brandas, encerado pautado, metrónomo, partituras... Sería bo dispór dalgún instrumento harmónico (teclado ou guitarra) e tamén se poderán aproveitar os instrumentos que poda aportar o propio alumnado ou utilizar instrumentos construídos con materiais reciclados. O profesor tamén pode contribuír co seu propio material. Ambientais: Os elementos visuais e decorativos (láminas didácticas, murais...) serán empregados como recursos de apoio para a actividade docente. Persoais: O profesorado será o principal recurso humano co que contemos na nosa práctica docente, prestando atención á colaboración entre áreas. Tamén sería importante contar coa colaboración externa de intérpretes profesionais ou afeccionados, agrupacións musicais, así como docentes doutros centros como escolas de música ou conservatorios... para a realización de concertos didácticos. Informáticos e audiovisuais: Será preciso contar con medios para a reprodución de audio e vídeo. Tamén sería convinte contar con un ou dous micrófonos e soportes, unha tarxeta de son externa e software para a gravación e edición musical (Audacity, GarageBand, Cubase...). Será importante contar cunha pequena fonoteca musical en formato CD e DVD ou ben en MP3 para reproducir no ordenador ou noutro soporte dixital (ipod, reprodutor MP3...). A posibilidade xeralizada de dispor hoxe en día de acceso a Internet na aula permite o acceso a unha grande cantidade de información entre a que se inclúe videos, tutoriais, manuais técnicos... Así pois, na presente programación optaremos por empregar a maiores materiais e recursos en rede (a través da aula virtual do Centro) para que o alumnado poda participar e construir de xeito directo o seu propio entorno cognitivo. 8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado A avaliación non é unha acción sancionadora, senón orientativa e reguladora que nos permite coñecer os logros conseguidos e reflexionar sobre o proceso de ensino e aprendizaxe. A acción avaliadora deberá ter en conta tanto os procesos de aprendizaxe do alumnado como a práctica docente, así como a propia programación. No contexto do proceso de avaliación continua, cando o progreso dun alumno ou alumna non sexa o axeitado estableceranse medidas de reforzo educativo. Estas medidas adoptaranse en calquera momento do curso, tan pronto como se detecten as dificultades, e estarán dirixidas a garantir a adquisición das competencias imprescindibles para continuar o proceso educativo. Avaliaranse tanto as aprendizaxes do alumnado como os procesos de ensinanza e a propia práctica docente, para o que establecerán indicadores de logro nas programacións docentes Criterios de avaliación Enténdese por Criterios de avaliación o referente específico para avaliar a aprendizaxe do alumnado. Describen aquilo que se quere valorar e que o alumnado debe lograr, tanto en coñecementos coma en competencias, e responden ao que se pretende conseguir en cada disciplina. Na seguinte táboa pódese ver os contidos relacionados, os criterios de avaliación da mesma e as competencias clave coas que se asocian eses criterios. Páxina 10

13 Criterios de Avaliación B1.1. Recoñecer os parámetros do son e os elementos básicos da linguaxe musical, utilizando unha linguaxe técnica apropiada e aplicán-doos a través da lectura ou a audición e a interpretación de pequenas obras ou fragmentos musicais. B1.2. Distinguir e utilizar os elementos da representación gráfica da música (colocación das notas no pentagrama; clave de sol e de fa en cuarta; duración das figuras; signos que afectan a intensidade e matices; indicacións rítmicas e de tempo, etc.). B1.4. Amosar interese polo desenvolvemento das capacidades e as habilidades técnicas como medio para as actividades de interpretación, aceptando e cumprindo as normas que rexen a interpretación en grupo e achegando ideas musicais que contribúan ao perfeccionamento da tarefa común B1.5. Amosar interese polas actividades de composición e improvisación, e respecto polas creacións dos seus compañeiros e das súas compañeiras. B1.6. Participar activamente e con iniciativa persoal nas actividades de interpretación, asumindo diferentes papeis, intentando concertar a súa acción coa do resto do conxunto, achegando ideas musicais e contribuíndo ao perfeccionamento da tarefa en común Procedementos e instrumentos de avaliación Os procedementos de avaliación realizaranse tendo en conta o seguinte: C. Clave CMCCT CCL CAA CAA CAA CSIEE CSC Asistencia regular a clase. Será necesaria a recuperación das horas perdidas mediante a realización de actividades relacionadas cos contidos traballados durante a sesión correspondente e facilitadas polo profesor. Participación do alumnado en todas as actividades propostas tanto individuais como en grupo. Unha ou varias probas teóricas ou practicas relacionadas coa unidade didáctica. Entrega dun traballo final a determinar polo grupo. Como instrumentos de avaliación utilizaranse, nos dous últimos apartados dos procedementos descritos antes: Exames escritos, os cales poden ser teóricos (resposta de preguntas ou exames tipo test, por exemplo), ou prácticos (exposicións, danzas, interpretacións, composicións...) Probas prácticas. Traballo final sobre unha creación grupal. No caso de alumnado que non supere a materia en xuño e teña que presentarse en setembro os instrumentos de avaliación basearanse nun exame a realizar polo alumno/a, podendo ser escrito ou práctico (ou unha mistura das dúas opcións), debendo superar o alumnado o mesmo. Páxina 11

14 8.3.- Criterios de cualificación Os criterios de cualificación para a avaliación da materia serán os seguintes: Asistencia regular a clase e Participación nas actividades propostas: suporán un 10% da nota final, tendo en conta que nos traballos en grupo avaliarase a cada alumno de xeito individual segundo a súa participación na actividade do grupo. Probas teóricas ou practicas: suporán o 60% da nota final, debendo ter neste apartado máis dun 4 de media para que se avalíe o seguinte apartado. Traballo final: suporá o 30% da nota final. O traballo final debe superarse cunha nota igual ou superior a 5 para que se considere válido. Se a nota é inferior considerarase un proxecto incompleto e a puntuación do mesmo será tida en conta ou non para a nota final segundo o criterio do profesor. Para o alumnado que non supere a materia en xuño e teña que presentarse en setembro os criterios de cualificación basearanse nun exame a realizar polo alumno, supoñendo o mesmo o 100% da nota. 9.- Indicadores de logro para a avaliación do proceso do ensino e a práctica docente. O mellor indicador do proceso do ensino e a práctica docente é a nota reflectida en cada trimestre, pois nela van incluidos os diferentes baremos que consideramos que deben ser avaliados. Tamén se terá en conta a actitude cara a materia, a atención e participación na clase, a realización das tarefas encomendadas diariamente, así como os resultados obtidos nos diferentes exames e recuperacións. A efectos de recibir información do propio alumnado acerca do desempeño do noso traballo, cara o final de curso pediráselle que fagan unha avaliación da nosa labor como docentes, anónimo e xustificado, pois non debemos olvidar que a información que eles nos proporcionen pode ser moi valiosa. A práctica docente verase reflectida tamén nos resultados obtidos nas diferentes probas internas levadas a cabo no Instituto e nas externas, entendendo por estas últimas as que se poidan facer de acordo coa nova lei. Os resultados do alumnado na Selectividade proporcionarán tamén información acerca da efectividade do exercicio docente 10.- Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes. O alumnado que non supere a materia nas convocatorias de xuño e setembro e a teña coma pendente para o curso seguinte deberá realizar os mesmos traballos que o resto do alumnado que cursa a mesma por primeira vez, non presentándose diferencias de ningún tipo, ó ser esta unha materia de libre configuración e independente de outras materias cursadas Procedementos que lle permitan ó alumnado acreditar os coñecementos necesarios (BAC) Este apartado non resulta pertinente para o curso a tratar, a saber, 1º ESO, pero deixamos o epígrafe por unha cuestión de fidelidade ao índice seguido. Páxina 12

15 12.- Avaliación inicial Realizase ao comezo das actividades para poñer de manifesto as capacidades, coñecementos e actitudes previas do alumnado. Isto permite coñecer o punto de partida a partir do cal valorar o seu progreso. Dese xeito, ó comezo do curso realizarase un cuestionario individual para coñecer os coñecementos previos do alumnado e detectar posibles problemas. Por outra banda, o seguimento do alumno e do seu traballo no día a día permitirá localizar alumnado que requira unha atención educativa diferente á ordinaria, aplicando nese caso as medidas necesarias seguindo en todo caso o Plan Xeral de atención á Diversidade Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos resultados En base aos resultados obtidos na avaliación inicial tomaranse as medidas oportunas, tanto no plano individual como no grupal, no intento de adaptar a programación da clase á heteroxeneidade do grupo e as capacidades individuais tamén Medidas de atención á diversidade En relación ó alumnado con necesidades específicas de apoio educativo, o Decreto 86/2015 do 25 de Xuño establece no seu Artigo 7 que: Para o alumnado que requira unha atención educativa diferente á ordinaria, por presentar necesidades educativas especiais, por dificultades específicas de aprendizaxe, trastorno por déficit de atención e hiperactividade (TDAH), polas súas altas capacidades intelectuais, por se incorporar tarde ao sistema educativo ou por condicións persoais ou de historia escolar, estableceranse as medidas curriculares e organizativas necesarias co fin de que poida alcanzar o máximo desenvolvemento das súas capacidades persoais e os obxectivos e competencias establecidas en cada etapa para todo o alumnado. Entre estas medidas estableceranse aquelas que garantan que as condicións de realización das avaliacións se adapten ás necesidades do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. Unha educación verdadeiramente integradora e que preste especial atención á diversidade ha de partir dos principios básicos de inclusión, normalización, individualización, igualdade de oportunidades, coñecementos previos (avaliación inicial), detección e intervención temperá, intelixencias múltiples (Gardner) O Decreto, establece que o alumnado con necesidades específicas de apoio educativo que requira unha atención educativa diferente á ordinaria por presentar (1) necesidades educativas especiais, (2) dificultades específicas de aprendizaxe, (3) trastorno por déficit de atención e hiperactividade (TDAH), (4) altas capacidades intelectuais, (5) por se incorporar tarde ao sistema educativo ou por (6) condicións persoais ou de historia escolar poida alcanzar o máximo desenvolvemento das súas capacidades persoais e os obxectivos e as competencias da etapa, estableceranse as medidas curriculares e organizativas oportunas que aseguren o seu progreso axeitado. Dentro das medidas de atención á diversidade podemos adoptar as seguintes: adaptacións de acceso ao currículum, adaptacións significativas e adaptacións non significativas. Adaptacións de acceso ao currículum. De acceso físico: recursos espaciais, materiais e persoais (eliminación de barreiras arquitectónicas, adecuada iluminación e sonoridades, mobiliario adaptado, profesorado de apoio especializado). De acceso á comunicación: materiais específicos de ensinanza: aprendizaxe, axudas técnicas e tecnolóxicas, sistemas de comunicación Páxina 13

16 complementarios, sistemas alternativos (braille, lupas, telescopios, ordenadores, gravadoras, linguaxe de signos). Adaptacións significativas. Modificacións que se realizan desde a programación, previa avaliación psicopedagóxica, e que afectan aos elementos prescriptivos do currículum, por modificar obxectivos xerais de etapa, contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe. Estas adaptacións poden consistir en: adaptar os obxectivos, contidos, criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe; mudar a temporalización dos obxectivos, contidos, CA e estándares, eliminar obxectivos, contidos, CA e estándares do curso; ou introducir obxectivos, contidos, CA e estándares de cursos anteriores. Adaptacións non significativas. Modifican elementos non prescriptivos do currículum. Son adaptacións en canto a temporalización, actividades, metodoloxías, técnicas e instrumentos de avaliación. En cumprimento do anterior, na presente materia adoptaranse as seguintes medidas preventivas para a detección de necesidades atendendo aos distintos ritmos de aprendizaxe: Avaliación inicial. Análise dos traballos realizados polos alumnos. Actividades iniciais sobre meta-aprendizaxe: explicación de métodos de traballo das unidades didácticas, destrezas básicas para estudalas e procedemento de control sobre a propia aprendizaxe. E, en caso necesario, tomaranse as seguintes medidas ordinarias: Actividades de reforzo que fundamenten futuras aprendizaxes significativas e van dirixidas a aqueles estudantes que teñen lagoas en aspectos básicos Elementos transversais En relación ós elementos transversais, o Decreto 86/2015 do 25 de Xuño establece no seu Artigo 4 que: A comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a comunicación audiovisual, as tecnoloxías da información e da comunicación, o emprendemento, e a educación cívica e constitucional traballaranse en todas as materias, sen prexuízo do seu tratamento específico nalgunhas das materias de cada etapa. E, no apartado 3 do mesmo punto: A consellería con competencias en materia de educación fomentará as medidas para que o alumnado participe en actividades que lle permitan afianzar o espírito emprendedor e a iniciativa empresarial a partir de aptitudes como a creatividade, a autonomía, a iniciativa, o traballo en equipo, a confianza nun mesmo e o sentido crítico. Un dos principios en que se inspira o sistema educativo é a transmisión e posta en práctica de valores que favorezan a liberdade persoal, a responsabilidade, a cidadanía democrática, a solidariedade, a tolerancia, a igualdade, o respecto e a xustiza, así como que axuden a superar calquera tipo de discriminación. Estes e outros aspectos han de abordarse de xeito transversal a todas as disciplinas, tendo a Educación Musical un papel destacado na transmisións dos seguintes Páxina 14

17 elementos: Comprensión lectora. Favorecerase a través da lectura dos contidos específicos da materia e naquelas actividades concretas que teñan un soporte textual: cancións, poemas musicados, audición e lectura de contos musicais... Expresión oral e escrita. A través da interpretación vocal de cancións, textos dramatizados, lectura e gravación de contos sonoros... e na realización de composicións textuais e creación de letras a partir dunha melodía dada. Comunicación audiovisual. Fomentarase a gravación sonora e audiovisual das producións e creacións propias mediante a utilización de soportes dixitais para a gravación e edición de audio e vídeo. Reprodución de audio e vídeo en distintos soportes. Tecnoloxías da información e da comunicación. Utilización de distintos medios para a aprendizaxe dos contidos específicos da materia, así como para a procura de información e reprodución e visualización de contidos. Emprendemento. A música facilita o desenvolvemento e afianzamento do espírito emprendedor, a través da interpretación grupal e individual de pezas musicais e danzas, e a través da escoita activa das producións propias e das alleas. Estas actividades implican aptitudes como a creatividade, a autonomía, a iniciativa, o traballo en equipo, a confianza nun mesmo e o sentido crítico. Educación cívica e constitucional. Potenciarase a través de distintas actividades nas que se poña en valor a importancia da música como elemento fundamental da nosa identidade cultural e da transmisión dos principios sociais de xustiza, igualdade, fraternidade, democracia... por exemplo a través da interpretación de himnos (Oda á alegría). Igualmente, partirase do traballo en grupo para fomentar os valores democráticos, a tolerancia, o respecto... como marco fundamental para a interpretación en conxunto. Ademais dos elementos mencionados, promoveranse e fomentaranse a través da música, unha serie de valores transversais: Educación ambiental. Terase en conta a relación co medio no que viven. A contaminación acústica, as implicacións do son sobre a saúde, a importancia do silencio... Educación para a igualdade. Débese ter coidado na división entre sexos, por exemplo á hora de realizar danzas ou asignar roles, e prestarase importancia ao papel da muller no mundo da música. Evitaranse os comportamentos estereotipados e contidos sexistas, así como aqueles que supoñan discriminación por razón da orientación sexual ou da indentidade de xénero, favorecendo a visibilidade da realidade homosexual, bisexual, transexual, transxénero e intersexual. Fomentarase o respecto e o valor de cada sexo na produción musical e daranse outros enfoques sobre a música desde o punto de vista de xénero. Educación para a paz. Promover a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, tendo en conta o valor conciliador da música e o seu carácter de práctica grupal, así como a súa característica de ser unha linguaxe asemántica. Fomentarase a tolerancia cara distintos grupos étnicos e culturais, dando relevancia a manifestacións culturais concretas e considerándoas en igualdade de Páxina 15

18 dignidade que as propias. Do mesmo modo débese fomentar o respecto aos compañeiros e ás producións xurdidas na aula, así como fóra dela. Débese manter en todo momento unha conexión co mundo que rodea ao noso alumnado, sobre todo o seu ambiente máis inmediato co que poder exemplificar e, deste modo, facer máis significativos os contidos tratados. Educación do consumidor. No referente ao consumo de música, crear unha actitude crítica ante o mercado discográfico, distinción entre os dereitos de autor e o dominio común, promover o uso responsable dos dispositivos electrónicos, orientar na escoita de distintos estilos musicais atendendo a criterios estéticos e de calidade interpretativa... Analizar a publicidade e os medios de comunicación. Educación cívico-vial. Aínda que non é un aspecto central a tratar na educación musical, poden facerse paralelismos entre as normas que permiten unha boa execución instrumental e corporal e aquelas que favorecen o diálogo, a tolerancia, a prudencia, o autocontrol... encamiñadas a evitar os accidentes de tráfico e mellorar a convivencia. Educación para a saúde. Atópase nun lugar destacado, posto que a música e a danza constitúen un magnifico ámbito para o estímulo do equilibrio psicofísico. A maiores, tamén temos que ter en conta, á hora de empregar técnicas de canto, a importancia de cuidar o noso aparato fonador, unha hixiene bucal axeitada, así como a importancia de fomentar unha correcta respiración. Tamén podemos traballar técnicas de relaxación e a musicoterapia. A interdisciplinariedade da Música implica establecer relacións entre esta e outras áreas. A complementariedade interdisciplinar dependerá do grao de coordinación efectiva alcanzado polos equipos docentes e da estrutura organizativa do Centro. Este enfoque pedagóxico contribúe a dar significado e coherencia ás aprendizaxes, a que o alumnado poda integralos ampliando globalmente os seus esquemas de coñecemento e a mellorar a súa capacidade para establecer relacións e comprender mellor o mundo que o rodea. A través deste procedemento o alumno/a poderá adquirir unha formación que lle permita valorar criticamente as diferentes manifestacións musicais que lle ofrece a nosa sociedade. Débese colaborar con outras áreas para elaborar actividades conxuntas ou complementarias e favorecer un tratamento globalizado cun maior nivel de significado para as nosas alumnos e alumnas Actividades Complementarias e extraescolares As actividades propostas para esta materia serán as propostas polo departamento de Música para os demais niveles educativos, que normalmente son as seguintes: Proxección de fragmentos de videos sobre teatro ou filmes nos que podamos observar a práctica das artes escénicas. Conferencias, charlas e obradoiros. Excursións e saídas didácticas: Concertos Didácticos a Santiago de Compostela, Coruña, Participación no Proxecto Regueifesta (Saídas ao IES Marco do Camballón de Vila de Cruces e ao encontro da Oralidade en Vigo). Participación no Programa Regueibertso cunha viaxe a Euskal Herría, conxuntamente co alumnado do grupo de gaitas. Encontros de Dinamización Lingüística no Pico Sacro (Santiago de Compostela) Encontro a través do Programa Erasmus+ con alumnado de Irlanda. Páxina 16

19 16.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación No desenvolvemento da materia tentarase cumprir o indicado nos diferentes Plans do Centro e contribuír ós mesmos se é posible. En particular, para as actividades complemetarias e extraescolares seguiranse as indicacións marcadas polo Plan Xeral de Actividades Complementarias e Extraescolares, as cales axudarán á organización e realización das mesmas. Por outra banda, tal e como se indica no apartado 13 da presente programación, para a detección e atención de alumnado con necesidades específicas de apio educativo seguiranse as pautas marcadas polo Plan Xeral de atención á Diversidade A revision do seguemento da programación farase cada mes nas reunións de Departamento, e os cambios quedarán reflectidos nas actas das mesmas Modificacións propostas segundo a memoria do curso anterior. Ningunha modificacion salientable, agas a modificacion das programacions das asignaturas dos cursos correspondentes segundo o calendario propoosto pola Lomce 1.- Introdución e contextualización MUSICA: 2º ESO A musica, como ben cultural e como linguaxe e medio de comunicacion non verbal, constitue un elemento con gran valor na vida das persoas; ademais, favorece o seu desenvolvemento integral, interven na sua formacion emocional e intelectual, a traves do conecemento do feito musical como manifestacion cultural e historica, e contribue ao afianzamento dunha postura aberta, reflexiva e critica no alumnado. Na actualidade, a musica constitue un dos principais referentes de identificacion da mocidade. Co desenvolvemento tecnoloxico multiplicaronse as canles de acceso as cada vez mais numerosas fontes de cultura musical, asi como aos seus diversos xeitos de creacion e interpretacion, a traves de vehiculos que forman parte da sua vida cotia, como internet, os dispositivos mobiles, os reprodutores de son e os videoxogos. Ademais, fomenta o desenvolvemento da percepcion, a sensibilidade estetica, a expresion creativa e a reflexion critica. A materia de Musica contribue ao desenvolvemento de valores como o esforzo, a constancia, a disciplina, a toma de decisions, a autonomia, o compromiso, a asuncion de responsabilidades e o espirito emprendedor, innovador e critico, que contribuen ao desenvolvemento integral da persoa. A practica musical mellora a memoria, a concentracion, a atencion, a psicomotricidade, o control das emocions, a autoestima, as habilidades para enfrontarse a un publico ou a capacidade para traballar en grupo. A musica potencia o desenvolvemento de capacidades como a comunicacion oral e escrita, o pensamento matematico ou o conecemento tecnoloxico e cientifico, que axudan a adquisicion das competencias, ademais de procurar un ensino integral e axudar na maduracion do alumnado novo. Consideramos ademais que a ensinanza de Musica e non so util, senon moi necesaria, tanto para a integracion do corpo e a mente, da razon e a emocion, como do propio individuo no grupo. Supon tamen unha aprendizaxe que traballa e pon en conexion multiples aspectos do saber: a matematica, a ciencia, a historia, a literatura e as artes. A Musica permite igualmente traballar cas Páxina 17

20 emocions dun xeito moi explicito, e sabemos que educar persoas integras implica, ademais de posibilitar a adquisicion de conecementos, o traballo cas mesmas, pois saber xestionalas supon saber estar no mundo dun modo mais axeitado. A Musica permite asi mesmo o exercicio da creatividade, e esta supon unha das maneiras mais importantes que ten o ser humano de aprender e de adaptarse, pois a rixidez fainos vulnerables, mentres que a creatividade fortalecenos ao axudarnos na constante adaptacion que, en ultima instancia, e a vida. O feito de que a educacion musical supona unha educacion integral do individuo e que o alumnado, polo xeral, disfrute da sua aprendizaxe e practica -feito este tan importante para a motivacion cara ao aprendizaxe- consideramos que lle otorgan un gran valor educativo. 2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave En lina coa Recomendacion 2006/962/EC, do 18 de decembro de 2006, do Parlamento Europeo e do Consello, sobre as competencias clave para a aprendizaxe permanente, no Decreto 86/2015 do 25 de Xuno incorporase a clasificacion e denominacion das definidas pola Union Europea. Considerase que as competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a sua realizacion e o seu desenvolvemento persoal, asi como para a cidadani a activa, a inclusion social e o emprego. Unha competencia supon a combinacion de habilidades practicas, conecementos, motivacion, valores eticos, actitudes, emocions e outras componentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha accion eficaz. O referido Decreto, recolle unha serie de competencias, segundo a clasificacion e denominacion das definidas pola Union Europea na Recomendacion 2006/962/EC: comunicacion lingu istica (CCL); competencia matematica e competencias basicas en ciencia e tecnoloxia (CMCT); competencia dixital (CD); aprender a aprender (CAA); competencias socias e civicas (CSC); sentido de iniciativa e espirito emprendedor (CSIEE); e conciencia e expresions culturais (). Potenciarase o desenvolvemento da competencia lingu istica e da competencia matematica e competencias basicas en ciencia e tecnoloxia. A idea e que a presente materia contribua a adquisicion de todas as competencias claves, se ben contribuira de xeito particular as competencias clave que citamos a continuacion, sulinando que se entende por Competencias as capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, e para lograr a realizacion adecuada de actividades e a resolucion eficaz de problemas complexos. Comunicacion lingu istica (CCL): a musica contribue a enriquecer os intercambios comunicativos, e a adquisicion e uso dun vocabulario musical basico. Tamen colabora coa integracion da linguaxe musical e da linguaxe verbal. Competencia matematica e competencias basicas en ciencia e tecnoloxia (CMCT): a educacion musical favorece a comprension dos elementos basicos da linguaxe musical: a relacion entre as distintas figuras, o compas, a harmonia. O uso de recursos tecnoloxicos no campo da musica favorece o seu aproveitamento como ferramenta para os procesos de autoaprendizaxe e a sua posible integracion nas actividades de lecer. Competencia dixital (CD): a traves do uso da tecnoloxia como ferramenta para mostrar procesos relacionados coa musica e coa gravacion e edicion dixital do son. Aprender a aprender (CAA): a musica potencia capacidades e destrezas fundamentais para a aprendizaxe guiada e autonoma como a atencion, a concentracion e a memoria, a vez que desenvolve o sentido da orde e da analise. Páxina 18