QUE SABES DE? APRENDERÁS A

Transcrição

1 QUE SABES DE? 1. Cales son as características que fan que os animais sexan distintos aos demais seres vivos? 2. Cales cres que é a principal diferenza entre un animal invertebrado, como unha ameixa, e un animal vertebrado, como un peixe? 3. Cita os nomes de cinco animais invertebrados. 4. Indica se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacións: a) Todos os animais son capaces de desprazarse. b) Os únicos animais que teñen esqueleto son os vertebrados. c) Os invertebrados son animais prexudiciais para os seres humanos. d) As estrelas de mar pertencen ao grupo dos invertebrados. e) Algúns invertebrados teñen ás e poden voar. A natureza, segundo as condicións das que dispoña, e en tanto que sexa posible, sempre fai as cousas máis belas e mellores. Aristóteles, 384 a. C. 322 a. C. APRENDERÁS A Distinguir os animais invertebrados dos vertebrados. Describir as características básicas dos principais grupos de invertebrados. Coñecer cales son os invertebrados máis rápidos e cales son os máis lentos, os máis grandes e os máis pequenos. Coñecer a función que desempeñan algúns animais invertebrados na natureza.

2 10 OS ANIMAIS MÁIS SINXELOS Mira ao teu redor Fai unha lista de dez animais que inclúa, ao menos: Dous animais que nos sirvan de alimento. Dous animais de compañía ou mascotas. Dous animais que se empreguen para realizar algún deporte. Dous animais importantes para a investigación científica. Dous animais prexudiciais para os seres humanos. Compara a túa lista coas que elaboraron o resto do alumnado. Hai moitas similitudes? Que animais foron os máis nomeados en cada caso? Os invertebrados forman un grupo moi numeroso e heteroxéneo de animais que inclúe seres con aspectos verdadeiramente sorprendentes. Existen, por exemplo, invertebrados sen cabeza e co corpo en forma de pentágono que lembran a unha estrela. Outros, pola contra, teñen cabezas enormes coroadas por tentáculos provistos de ventosas. Certos invertebrados son seres longuísimos e planos como cintas e outros son diminutos co corpo cuberto por unha especie de armadura articulada. Entre os invertebrados figuran, ademais, animais co corpo poroso en 1 COMO SON OS ANIMAIS? Os animais son seres vivos moi diversos en canto á súa forma ou ao seu tamaño pero que comparten, polo menos, dúas características: - Son seres pluricelulares, é dicir, están formados pola unión de moitas células.

3 Aa 10 COMO Vocabulario 1 Substrato: material sobre o que se asentan os animais que viven fixos. Adoitan ser o fondo mariño ou as rochas do litoral. SON OS ANIMAIS? Os animais son seres vivos moi diversos en canto á súa forma ou ao seu tamaño pero que comparten, polo menos, dúas características: Son serespluricelulares, é dicir, están formados pola unión de moitas células. Sonheterótrofos, o que significa que para nutrirse necesitan comer outros seres vivosou,oqueéomesmo,necesitantomarmateriaorgánica. Herbívoros. Son os que se alimentan exclusivamente de vexetais, como os caracois,ossaltónsouasvacas. Carnívoros. Son os que comen outros animais, como as arañas, as estrelas de marouoslobos. Fig Algúns animais poden desprazarse a gran velocidade Fig Os hervíboros aliméntanse de vexetais. Fig Os carnívoros aliméntanse doutros animais. Fig As formas sésiles viven fixas ao solo. Actividade resolta Omnívoros. Son capaces de nutrirse indistintamente de animais ou vexetais, como os seres humanos. Outra característica importante dos animais é a capacidade de movemento. Amaioría poden desprazarse activamente. En ocasións para buscar alimento ou para atopar parella para a reprodución, etc. Estes animais chámanse formas móbiles. Haioutros animais que non teñen esta capacidade e viven fixos ao substrato. Eles recibenonomedeformassésiles. Os animais son seres vivos pluricelulares e heterótrofos, eamaioríasonmóbiles. 180 Observa a fotografía e as características das anémonas. Podes decidir se corresponden a un animal ou a un vexetal? Viven fixas ás rochas no litoral mariño, a poucos metros de profundidade, en lugares ben iluminados. Aliméntanse de invertebrados e pequenos peixiños que atrapan cos seus tentáculos. As anémonas posúen moitas características que fan pensar que se trata dun organismo vexetal: Algunhas son de cor verde. Teñen aspecto de flor con moitos pétalos. Viven fixas sobre as rochas. Viven a pouca profundidade onde os raios do sol chegan sen dificultade. Fig Anémona del mar (Anemonia sulcata). Pero a diferenza fundamental entre os animais e os vexetais éoxeito de alimentarse. Os vexetais son autótrofos xa que fabrican o seu propio alimento. Nembargantes, os animais son heterótrofos, xa que se alimentan doutros seres vivos. A anémona de mar caza cos seus tentáculos,é un ser heterótrofo.as anémonas de mar son animais carnívoros.

4 A VERTEBRADOS OU INVERTEBRADOS? Moitos animais teñen un esqueleto, é dicir unha estrutura máis ou menos ríxida que osprotexeequellespermitesosterse. Dentro do reino animal pódense establecer dous grandes grupos de animais segundootipodeesqueletoqueteñan:vertebrados e invertebrados. Vertebrados.Sonanimaisqueteñenunesqueletointerno formado pola unión de moitas pezas, os ósos, que se articulan en torno a un eixo central, a columna vertebral. Invertebrados. Son un grupo de animais moito máis numeroso e heteroxéneo que os vertebrados, cuxa característica común é que o seu esqueleto, cando o teñen, é externo e non está formado por ósos. Pero os invertebrados comparten, ademais, outra serie de características. Son animais cunha organización máis simple que os vertebrados, a maioríasonacuáticos, sobre todo mariños e, en xeral, son de pequeno tamaño. Fig Esqueleto interno. Fig Esqueleto externo. x Actividades Fig Clasificación dos animais. 1 Que significa que os animais son pluricelulares? E que son heterótrofos? 2 Pon exemplos dos tres tipos de animais: a) herbívoros, b) carnívoros e c) omnívoros. 3 Da seguinte lista de animais indica se son vertebrados ou invertebrados: a)medusa, b) caracol, c) atún, d) gato, e) lura, f) ra, g) estrela de mar, h) araña, i) lombriga de terra, l) serpe. 181

5 10 Auga Saída Auga 2 Auga AS ESPONXAS OU PORÍFEROS As esponxas, tamén chamadas poríferos, son uns animais acuáticos, a maioría deles mariños, que viven fixos ao solo. Teñen formas irregulares, sen simetría, e o seu corpo está atravesado por multitude de orificios ou poros. Aliméntanse de pequenas partículas de materia orgánica suspendidas na auga como se mostra no debuxo: Auga Auga Auga Fig Circulación da auga e do alimento a través do corpo dunha esponxa. A auga entra ao interior da esponxa polos poros. Para facilitar a circulación da auga moven os flaxelos dunhas células especiais chamadas células de colar ou coanocitos. Os coanocitos capturan o alimento. A auga volve saír da esponxa por un orificio de maior tamaño chamado ósculo. As esponxas son os animais máis simples que existen. Sabías que... * O tamaño das esponxas pode variar desde uns poucos milímetros ata máis dun metro de altura, como o que alcanzan algunhas esponxas que viven no Antártico. As espículas son unas pezas soltas que adoitan ter forma de espiña e que dan consistencia ao corpo das esponxas. Poden ser de materia mineral ou de materia orgánica segundo o tipo de esponxa. Fig x Coanocito. Aa Vocabulario Flaxelo: filamento longo que teñen algunhas células que xeralmente empregan para desprazarse. Actividades Fig Esponxas. Eixe 4 Se as esponxas viven fixas ao substrato e non teñen ningún aparello nin sistema como o resto dos animais, en que cres que se diferencian das prantas? 5 Cres que o nome de poríferos é acertado para este grupo de animais? Fig Os cnidarios, como as medusas, teñen simetría radial. 3 OS CNIDARIOS OU CELENTÉREOS Os cnidarios, tamén chamados celentéreos, son animais moi simples cuxo corpo ten forma de saco. Son todos acuáticos. Preséntanse baixo dúas formas básicas, os pólipos e as medusas. Ambas formas teñen simetría radial. Os pólipos viven sempre fixos ao solo, son formas sésiles. As medusas son formas móbiles que viven flotando no mar. Poden desprazarse con movementos do seu corpo ou poden ser arrastradas polas correntes.

6 Actividade resolta Como podemos comprobar que un animal ten simetría radial? Un corpo ten simetría radial cando calquera plano que pase polo seu centro divídeo en dúas metades iguais. Copia no teu caderno o debuxo do pólipo ou a medusa, debuxa sobre eles outros planos distintos do que aparece no espello e comproba que dan lugar a partes equivalentes. Fig Se queres comprobalo mellor podes reproducir o pólipo en plastilina e seccionalo por distintos planos para comprobar que sempre se obteñen metades equivalentes. Fig Estes animais teñen un único orificio:aboca. Nos póliposestácaraaarribaenasmedusascaraaabaixo. A boca comunica coa cavidade onde se leva a cabo a dixestión. Como non ten ano os restos dos alimentos non dixeridos son expulsados de novo pola boca. Os cnidarios son carnívoros. Aliméntanse de pequenas presas que atrapan cos seus tentáculos. O corpo, e especialmente os tentáculos, conteñen unhas células chamadas cnidoblastos cheas dun veleno irritantecoqueparalizanássúaspresas. Cavidade dixestiva Cavidade dixestiva Actividades 6 A palabra cnidario procede do termo grego Knidé que significa ortiga.porquecresqueseelixiu este nome para este grupo de animais? 7 Cales son as principais diferenzas entre as medusas e os pólipos? Estrutura do corpo dun pólipo e dunha medusa. Fig OS VERMES SEGMENTADOS OU ANÉLIDOS r Os vermes segmentados ou anélidos son invertebrados co corpo cilíndrico formado por moitos segmentos ou aneis. En cada anel teñen uns filamentos ríxidos chamados quetas, que usan para desprazarse. Cnidoblasto. Fig Fig Nos animais con simetría bilateral existe un único plano que divide o corpo en dúas metades equivalentes. Haianélidosterrestreseanélidos acuáticos. A diferenza dos grupos anteriores, esponxas e cnidarios, os anélidos son animais máis complexos que teñen cabeza e que presentan simetría bilateral,édicir,oseucorpo pode dividirse en dúas partes simétricas. Fig Rexións do corpo dun animal bilateral. 183

7 10 O anélido terrestre máis comúnéalombriga de terra que ten un tamaño duns 12 cm. Fig Anélido mariño. Actividades Osanélidosteñenuntubodixestivocompletocondousorificios,boca e ano, e aliméntansederestosdeseresvivosqueobteñen do solo. Sonmoiimportantesparaaagriculturaeaxardinaría porque, como para obter suficiente alimento teñen que Fig Partes da lombriga de terra. inxerir gran cantidade de terra, forman túneles que facilitan a aireación, a drenaxe do solo eocrecemento das raíces. As lombrigas de terra respiran a través da pel, que debe manterse sempre mollada. Porestemotivodebenvivirnossoloshúmidos. 8 Fai un debuxo dun verme e explica que significa a simetría bilateral. Coñeces outros animais con simetría bilateral? Nomea, polo menos, cinco exemplos. 9 Cres que as lombrigas de terra poderían vivir no deserto? Por que? 5 OS MOLUSCOS Os moluscos caracterízanse por ter o corpo brando protexido por unha cunchacalcariaquepodeserexternaouinterna.amaiorpartedasespecies viven no mar. Aíndaqueotamañodosmoluscosnonémoigrande,uns5centímetrosportermo medio, neste grupo danse os invertebrados de maior tamaño, as luras xigantes, que podenchegaramedirata20metroseapesarmáisde400kg. Ostrestiposprincipaisdemoluscosson: Aa Vocabulario Calcaria: formada por carbonato cálcico, unha substancia química que tamén forma parte dos nosos dentes e ósos. Caracois e babosas. Mexillóns e berberecho.s Sepias, luras e polbos. Fig Clasificación dos moluscos. 184 Actividades 10 Sabendo que podo, gastero, pelecy e cefalo son termos gregos que significan respectivamente: pé, ventre, machada e cabeza, saberías deducir que significan os nomes dos tres grupos de moluscos: gasterópodo, pelecípodo e cefalópodo?

8 A OS GASTERÓPODOS Os gasterópodos poden ser acuáticos ou terrestres. Teñen unha cuncha externa, enrolada en espiral e un pé muscular moi desenvolvemento, co que se desprazan esvarando, e unha cabeza condousparesdetentáculos.noextremodoprimeiro par de tentáculos están os ollos. Os órganos internos do animal están envoltos por unha cuberta protectora, chamada manto, ealoxadosnointeriordacuncha. Sabías que... * Algúns gasterópodos terrestres como as babosas e algúns gasterópodos mariños coa as lebres de mar teñen unha cuncha moi reducida ou carecen totalmente dela. u ll Fig Partes dun gasterópodo. Fig A maioría de gasterópodos aliméntase de vexetais, que poden cortar grazas á rádula, unha peza que funciona como una serra. Os gasterópodos terrestres só poden vivir en lugares onde a humidade sexa elevada. B OS PELECÍPODOS OU BIVALVOS Cuncha con dúas valvas Os pelecípodos son animais acuáticos cunha cuncha externa formada por dúas pezas chamadas valvas, polo quetamén recibenonomedebivalvos. Pordebaixodasvalvasestáomanto, unhacubertabrandaqueenglobae protexe os órganos internos do animal. Músculos que cerran e abren as valvas Non ten cabeza. Poden desprazarse grazas a un pé muscular que sobresae do manto. Aliméntanse pola filtración de pequenas partículas da auga. C OS CEFALÓPODOS Manto Aletas Fig Partes dun cefalópodo. Ollo Ventosas Cabeza Boca Tentáculos Os cefalópodos son moluscos mariños con cuncha internaousen cuncha. Na cabeza, ao redor da boca, teñen 8 ou 10 tentáculos ou pés, provistos de ventosas. O manto cobreosseusórganos internos. Son carnívoros cunha boca cuxos dentes en forma de pico, permiten esgazar as presas. Partes do corpo dun pelecípodo. Sabías que... * Aínda que non teñen cabeza, algúns pelecípodos teñen numerosos ollos situados no borde do manto. é Fig Actividades 11 Completa no teu caderno a seguinte táboa comparativa das características dos moluscos: 12 Que parte do molusco comemos ao tomar luras áromana?ecandocomemospolboágalega? Nome do grupo Como é a súa cuncha? Onde viven? De que se alimentan? Como se desprazan? Filtran partículas da auga No mar, auga doce e no solo Cefalópodos 185

9 10 OS 6 ARTRÓPODOS É o grupo máis extenso do reino animal, xa que representan aoredordun80%detodasasespecies.istosignificaquede cada dez animais que existen no noso planeta, oito son artrópodos. Os grupos de artrópodos máis importantes son os crustáceos, os arácnidos eosinsectos. As características máis importantes dos artrópodos son as seguintes: Fig Abundancia relativa de especies nos grupos animais. Teñen o corpo dividido en segmentos que, normalmente, agrúpanse en dúas ou tres partes: cefalotórax e abdome, nos crustáceos e arácnidos, e cabeza, tórax e abdome, nos insectos. O seu corpo está protexido por unha cuberta de quitina, unha substancia dura pero flexible que constitúe o seu esqueleto externo ou exoesqueleto. Este esqueleto tenoinconvenientedequenoncrececoanimalpoloqueperiodicamentedébese substituír por un de maior tamaño. O cambio de esqueleto chámase muda. As súas patas están formadas por varios segmentos unidos mediante articulacións que permiten o movemento. Fig Clasificación dos artrópodos. Fig Exemplos de artrópodos: formiga (a) e araña (b). Os artrópodos son animais invertebrados co corpo dividido en segmentos e cuberto por un exoesqueleto de quitina. A súas patas están articuladas. Fig Partes dun crustáceo. A Patas locomotrices OS CRUSTÁCEOS A maioría son mariños. O seu corpo pode dividirse en dúas partes, o cefalotórax eoabdome. Pinzas Ollo pedunculado Antenas O cefalotórax está cuberto por unha cuncha dura e ríxida. O abdome está constituído por varios segmentos articulados que acaban no telson, unha estrutura semellante ás aletas dun mergullador, que empregan para impulsarse ao nadar. 186 Cefalotórax Abdome Telson Na cabeza teñen un par de ollos pedunculados e dous pares de antenas queconteñenosórganosdotactoedogusto. O número de patas destes animais varía dunhas especies a outras. Os cangrexos teñen no tórax cinco pares de patas, o primeiro par provisto dunha poderosa pinza.

10 B OS ARÁCNIDOS Os arácnidos son un grupo de artrópodos terrestres que inclúe os escorpións, os carrachoseasarañas.estasúltimasformanoconxuntodearácnidosmáisimportantes. Gancho velenoso Quelicero O corpo das arañas está dividido en dúas partes: o cefalotórax eoabdome. Glándula do veleno ll Naparteinferiordocefalotórax ten: Fig Os quelíceros están conectados coas glándulas do veleno. Fig Partes dun arácnido. Un par de apéndices rematadosnunhauña,osquelíceros. Un par de apéndices que serven para captar o sabor e o olor dos alimentos, chamados pedipalpos. Catro pares de patas que rematan nunha pequena uña. Na parte superior do cefalotórax destacan catro pares de ollos simples. Ademais teñen o corpo cuberto de sedas ou pelos por onde perciben o sentido do tacto. Todas as arañas son depredadoras, aliméntanse de insectos que matan coas uñas e veleno. Para cazalos tecen xeométricas teas de araña cuns fíos que producen nas glándulas da seda que hai no seu abdome. Tea de araña. Fig C OS INSECTOS Vocabulario Aa Existenmáisdunmillóndeespeciesdistintasdeinsectos.Istofaiquesexanogrupo con maior número de especies do reino animal e que, por iso, sexan considerados como uns animais cun grande éxito biolóxico. Viven practicamente en calquera parte do noso planeta, excepto no mar. Apéndice: parte do corpo dun animal con forma alargada, saínte, como por exemplo as patas ou as antenas. Ocorpodosinsectosdivídeseentrespartes: a cabeza, o tórax e o abdome. Cabeza: nela teñen un par de antenas coas que poden percibirosoloreseotacto, eunpardeollos, que adoitan ser de gran tamañoeque,nalgunhas especias como os cabaliños do demo, ocupan practicamente todaacabeza.osollosdosinsectos sonúnicosnoreinoanimaleestán formados pola unión de centros de pequenas lentes polo que se denominan ollos compostos. A boca dos insectos está formada por un conxunto de pezas, chamadas pezas bucais. O conxunto de todas as pezas denomínanse aparato bucal. Tórax: amaioríadosinsectos,comoasbolboretas,ossaltónsouasabellasna partesuperiordotóraxteñendousparesdeás. Naparteinferiordotóraxtodos os insectos teñen tres pares de patas. Esta característica faiquerecibantaméno nome de hexápodos, que precisamente significa «seis patas». ás Fig Partes dun insecto. Sabías que... * Os fíos das teas de araña son extraordinariamente fortes. Calculouse que teñen maior resistencia ca un fío de aceiro que fose do mesmo grosor. 187

11 10 Abdome: o abdome, que adoita ser alongado e máis brando que o tórax, está formado por varios segmentos ou aneis. Os insectos sonosúnicosinvertebradosqueteñenacapacidadedevoar. A1 Que comen os insectos? Os insectos son un grupo moi diverso de animais que se adaptaron a vivir practicamente en calquera ambiente e a aproveitar calquera fonte de alimento. Hai insectos carnívoros que comen outros invertebrados. Hai insectos herbívoros que comen follas, outros comen madeira, tamén os hai que se alimentan de néctar, algúns de zume, etc.haiinsectosparasitosquesenutrendosanguedosmamíferoseinsectosque aproveitan a materia orgánica dos excrementos de outros animais. Actividade resolta A cochinilla da humidade (Armadillidium vulgare) é un artrópodo terrestre que vive en lugares húmidos e que se protexe dos depredadores enrolándose ata formar unha bóla. Se sabemos que a cochinilla ten seis pares de patas, en que grupo de artrópodos podíase incluír? Estudamos tres grupos de artrópodos: os insectos, os arácnidos e os crustáceos. Os insectos teñen sempre seis patas, é dicir, tres pares, polo que seguro que a cochinilla da humidade non é un insecto. Tampouco é un arácnido porque estes teñen sempre catro pares de patas. Entón, só pode ser un crustáceo. Nestes animais, o número de patas varia dun grupo a outro. É posible, entón, que aínda que moitos crustáceos teñan cinco pares de patas, algúns teñan máis, por exemplo sete. Por exclusión, deducimos que as cochinillas son crustáceos. Para afirmar a nosa conclusión e coñecer algo máis sobre as cochinillas da humidade consulta unha enciclopedia ou un libro de zooloxía. Fig Cochinilla da humidade. Actividades 13 O esqueleto dos artrópodos é semellante á armaduraduncabaleirodaidademedia.indicaenquecres quesepareceneenquesediferencianaarmaduraeo exoesqueleto. 14 Copia no teu caderno a silueta do insecto da Figura 10.35,debuxanelaasáseaspatas,esinalaaposición dosollos,abocanoanoeasantenas. 15 Copiaaseguintetáboanoteucadernosobreas características dos artrópodos e complétaa. Nome do grupo Crustáceos Partes do corpo Cefalotórax e abdome Número de patas Seis Onde viven? 188 Fig Silueta de insecto.

12 7 OS EQUINODERMOS Os equinodermos son un grupo especial de invertebrados mariños con simetría pentarradial. O seu corpo pode dividirse en cinco pares equivalentes, o que lles dáunaspectoestraño,distintodorestosdosanimais. Os representantes máis importantes deste grupo son: Os ourizos de mar. As estrelas de mar. Os equinodermos teñen un esqueleto formado porplacascalcariasquepodenestarsoldadas entre si, como ocorre cos ourizos de mar, ou soltas, como nas estrelas. Das placas do esqueleto orixínanse as púas ou espiñas. Fig Ourizo de mar. Estrela de mar. Fig A OURIZOS DE MAR O corpo dos ourizos de mar ten unha forma máis ou menos esférica eestácubertodepúas. Seoourizovivoseobservaconatención, pódese ver que entre as púas aparecen numerosos tentáculos finos e transparentes: son os pés ambulacrais. Osourizosdemarvivensobreasrochasdolitoralondesealimentandealgasepequenoscrustáceos. Pés is i Para desprazarse empregan os pés ambulacrais e axúdanse das púas queempregancomosefosenmuletas. B ESTRELAS DE MAR Fig Partes dun ourizo de mar. Asestrelasemarteñenuncorpoaplanadoeflexibleformadopor un disco central do que saen cinco brazos acabados en punta. Son o grupo de equinodermos coas formas e cores máis belas e sorprendentes. (a) és (b) Son animais carnívoros, moi voraces, que poden atrapar, mesmo, peixes pequenos. En troques de tragar as súas presas,asestrelassacanoestómagopolabocaeverten os seus sucos gástricos sobre elas. Unhacaracterísticadasestrelasdemaréoseupoderde rexeneración. Un brazo amputado, por exemplo, rexenérase congranfacilidade.mesmo,podenrexeneraraestrela enteiraapartirdunbrazocontaldequeteñanpartedo Fig disco central. Partes dunha estrela de mar: cara dorsal (a), cara ventral (b). Actividades 16 Para que cres que empregan as púas os ourizos demar?eospésambulacrais? 17 Se unha estrela de mar come doce ostras nun día, cantas ostras comerán 50 estrelas nun día? E nunha semana? E nun mes? 18 Se foses unha estrela de mar: a) Onde terías situada a boca? b) Eoano? 189

13 10 ACTIVIDADES FINAIS 190 Para repasar 12 Copia no teu caderno os seguintes esquemas dun gasterópodo, dun pelecípodo e dun cefalópodo e sinala 1 Copia e completa no teu caderno o parágrafo sobre as características dos animais cos termos que aparecen a continuación: heterótrofos, omnívoros, plantas, animais, herbívoros, carnívoros, seres vivos. as seguintes partes; no gasterópodo: cabeza, pé, manto, cuncha e boca. No pelecípodo: manto, pé, válvulas e músculos. No cefalópodo: manto, cabeza, tentáculos, ollos, ventosas e boca. Para nutrirse, os animais precisan consumir outros por isto chámaselles. Os animais que se alimentan de son e os que se alimentan de son. Os animais que comen indistintamente e son os Fig Fig Fig Cal é a principal diferenza entre os animais vertebrados e os invertebrados? 3 Pon exemplos de animais que vivan fixos ao substrato. 4 Completa no teu caderno o parágrafo sobre a anatomía dos vermes segmentados (anélidos) cos seguintes termos: cabeza, segmentos, ano, quetas, boca, posterior, anélidos, anterior. O corpo dos está dividido en aneis ou. En cada anel teñen dous pares de que os axudan a desprazarse. A está situada na parte e ten unha abertura a. Na parte, no último anel, encóntrase o. 5 De que se alimentan as lombrigas? Por que son beneficiosas para a agricultura? 6 Moitos moluscos forman parte da nosa alimentación. Indica o nome de tres moluscos de cada grupo que sexan comestibles. 7 Emprega as seguintes palabras e escribe un parágrafo sobre os artrópodos: quitina, crustáceos, exoesqueleto, invertebrados, insectos, arácnidos. 8 Que é a muda? Por que motivo os artrópodos realizan a muda? 9 Explica como se alimentan as estrelas de mar. 10 Que significa que as estrelas de mar teñen un gran poder de rexeneración? Para aplicar 11 Copia no teu caderno este esquema dun pólipo e sinala coas frechas as seguintes partes: boca, cavidade dixestiva e tentáculos. Fig Todas as actividades débense resolver no caderno. 13 Onde terías os pés se foses un gasterópodo? E se foses un cefalópodo? 14 Copia no teu caderno os seguintes esquemas dun crustáceo, un arácnido e un insecto e sinala con frechas as seguintes partes: cefalotórax, cabeza, tórax, abdome. Fig Fig Fig Indica no teu caderno se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacións sobre os insectos: a. Todos os insectos teñen tres pares de patas. b. É maior o número de especies de insectos que o número de especies de todos os demais animais xuntos. c. O esqueleto dos insectos está dividido en dúas partes: cefalotórax e abdome. d. O esqueleto dos insectos está feito dunha substancia chamada quitina. e. Todas as extremidades (patas e ás) dos insectos están situadas no abdome. f. As patas dos insectos, como as de todos os artrópodos, están formadas por varias pezas articuladas. g. Os insectos son os únicos invertebrados que poden voar. h. Os ollos dos insectos son ollos simples, como os dos arácnidos, e están moi pouco desenvolvidos. 16 Une no teu caderno cada termo coa frase que corresponda: a. Esponxas. 1. Corpo brando, casa dura. b. Cnidarios. 2. Oito de cada dez son coma estes. c. Anélidos. 3. Coidado que pican! d. Moluscos. 4. Teñen o corpo como un coador. e. Artrópodos. 5. Multiplícate por cinco. f. Equinodermos. 6. Segmento-segmento-segmentosegmento-segmento

14 ACTIVIDADES FINAIS Copia e completa no teu caderno a seguinte táboa sobre as características dos invertebrados. Que clase de simetría teñen? En que medio viven? Como se desprazan? Como é o seu esqueleto? Esponxas Cnidarios Anélidos Moluscos Artrópodos Equinodermos Para investigar 18 Copia no teu caderno esta silueta dun gasterópodo. Debuxa nela o percorrido do tubo dixestivo e sinala con frechas as seguintes partes: boca, rádula, ano. En que posición está a boca? E o ano? 22 Cal cres que é a principal diferenza entre: a. Un cnidario e un anélido; b. Un anélido e un molusco; c. Un pelecípodo e un gasterópodo; d. Un crustáceo e un arácnido; e. Un equinodermo e un artrópodo. 23 Indica, como no exemplo, a que grupo de invertebrados pertencen os animais que aparecen nas imaxes e explica que criterio empregaches para a clasificación. Fig Coñecer a etimoloxía dos nomes científicos, é dicir, a súa orixe, axúdanos a comprender o seu significado, o que contribúe a que os recordemos máis facilmente. Coa axuda dun dicionario trata de pescudar o significado dos termos crustáceo, arácnido e insecto. (a) (b) 20 Pescuda de que se alimentan os seguintes insectos: mosca, abella, bolboreta, chinche, mantis relixiosa, mosquito, saltón. 21 Por que cres que se considera aos insectos como os invertebrados con maior éxito biolóxico? (c) (d) Fig Exemplo: a figura a corresponde a un arácnido (artrópodos) porque ten o corpo dividido en dúas partes (cefalotórax e abdome) e teñen catro pares de patas. Pon en práctica Distráete cunha mosca Caza unha mosca atraéndoa con restos de alimentos. Unha vez que consigas a mosca métea nun tarro, como o da figura, obsérvaa, contesta despois as seguintes preguntas e ao rematar, libéraa: a. En cantas partes pode dividirse o corpo? En que parte do corpo están as patas e as ás? b. Cantas ás ten? De que cor son? Teñen nerviacións? Como están colocadas cando o animal está quieto? c. Cantas patas ten? Teñen segmentos? d. Pode andar polas paredes do tarro? E polo teito? e. De que cor son os seus ollos? Ten antenas? f. As moscas mastigan ou chupan os alimentos? g. Fixácheste en que as moscas a miúdo fregan coas súas patas as ás, a cara e as mesmas patas? Por que cres que o fan? Coa información que obtiveches redacta agora unha breve descrición da mosca que podería empezar así: «As moscas son insectos co corpo dividido en tres partes: cabeza, tórax e abdome. No tórax...». Material Tarro grande de cristal coa tapa perforada para permitir que ao aire se renove. Resto de calquera comida: algo de froita madura, un líquido azucrado, un pouco de carne... Unha mosca. 191

15 10 INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA Uso dunha clave de clasificación As claves de clasificación serven para identificar as distintas especies de seres vivos. Xeralmente, as claves son dicotómicas, o que significa que, para chegar á identificación dun determinado exemplar, elixiuse de maneira sucesiva entre dúas propostas. É dicir, a clave ofrécenos dúas posibilidades e debemos tomar unha, a que máis se axuste ás características do organismo que pretendemos clasificar. Exemplo: clasificación da cuncha n.3. En primeiro lugar temos que escoller entre a) gasterópodos ou b)bivalvos; como a cuncha está formada por dúas pezas pertencerá a un bivalvo ou pelecípodo polo que imos ao apartado de BIVALVOS. Como a cuncha ten forma de abanico eliximos o apartado (2). Xa que os sucos da cuncha están dispostos radialmente debemos escoller (3). As valvas teñen aleróns, polo tanto seguimos ao apartado (4). Os aleróns son desiguais e a cor é alaranxada polo que se trata dunha zamburiña (hlamys varia). ñ Cuncha formada por unha soa peza enrolada en espiral aínda que ás veces pode ser cónica. Clave de clasificación de moluscos A. GASTERÓPODOS B. BIVALVOS Cuncha formada por dúas pezas ou valvas. aleróns x e u u 192

16 Gasterópodos 1) Animales mariños. A cuncha ten as paredes grosas... (2) 1) Animales terrestres ou de auga doce. A cuncha é fina e lixeira... (8) 2) Cuncha enrolada en espiral... (3) 2) Cuncha de forma cónica, parecida a un gorro, que non está enrolada en espiral... (lapa) Patella caerulea 3) Abertura da cuncha estreita e alongada... (4) 3) Abertura da cuncha de forma oval ou redondeada... (5) 4) Cuncha de forma parecida a un ovo (ovoide) cos bordes da abertura dentados.... (porcelana) Cypraea pyrum 4) Cuncha de forma cónica, parecida a unha buxaina, cos bordes da abertura lisos.... (cono) Conus mediterraneus 5) Lonxitude total da cuncha unhas tres veces maior que o diámetro máximo... (6) 5) Lonxitude total da cuncha menor que tres veces o diámetro máximo... (7) 6) Cuncha áspera con rugosidades... (pada) Cerithium vulgatum 6) Cuncha lisa... (torrecilla) Turritella communis 7) Sifón máis alongado, cuncha con espiñas... (cañadilla) Murex brandaris 7) Sifón máis curto, cuncha robusta con protuberancias... (corneta) Murex trunculus 8) Cuncha en forma alongada que parece rota no seu extremo... Rumina decollata 8) Cuncha de forma máis ou menos esférica...helix aspersa Bivalvos 1) Cuncha en forma de abanico, redondeada ou alongada... (2) 1) Cuncha en forma de tubo, aberta polos extremos e algo curvada... (navalla) Ensis ensis 2) Cuncha con sucos dispostos radialmente, como as varas dun abanico... (3) 2) Cuncha con sucos concéntricos... (6) 3) Valvas con aleróns... (4) 3) Valvas sen aleróns... (5) 4) Os aleróns laterais son iguais a ambos lados. Acadan os 15 cm....(vieira) Pecten maximus 4) Os aleróns laterais son desiguais. Cor vermella alaranxado. Tamaño entre 5 e 8 cm... (zamburiña) Chlamys varia 5) Cuncha con púas que alcanza uns 7 cm de diámetro... (marolo) Cardium aculeatum 5) Cuncha con púas que mide entre 3 e 5 cm... (berberecho) Cardium edule 6) Forma das valvas redondeada (case igual de longa ca ancha)... (7) 6) Forma das valvas alongada (máis longa ca ancha)... (8) 7) Sucos concéntricos moi marcados, cuncha grosa e pesada que pode alcanzar uns 6 cm.... (pé de burro) Venus verrucosa 7) Sucos concéntricos finos, cuncha que alcanza uns 4 cm... (chirla) Venus gallina 8) Cuncha de cor negra ou moi escura, tamaño de ata 10 cm... (mexillón) Mytilus edulis 8) Cuncha de cor parda, con forma de cigarro e tamaño de ata 7 cm... (dátil de mar) Lithophaga lithophaga Cuestións 1 Emprega a clave de clasificación e trata de identificar os moluscos que aparecen na figura inicial. 2 Por que cres que os gasterópodos terrestres teñen cunchas finas e lixeiras e en cambio os gasterópodos mariños teñen cunchas grosas e pesadas? 4 O berberecho recibe o nome científico de Cardium edule. O nome da especie edule fai referencia a que os berberechos son comestibles, pero, a que cres que debe facer referencia o nome Cardium? (Observa a imaxe de perfil da cuncha do berberecho) 3 A que cres que se deben os sucos ou liñas concéntricas que teñen as cunchas de moitos bivalvos? 193