número r e vista d e P r oxecto H ome G alicia A D A L A D A

Transcrição

1 47 B número r e vista d e P r oxecto H ome G alicia A D A L A D A

2

3 B sumario Revista semestral de Proxecto Home Galicia Rúa Cottolengo 2, 15702, Compostela As opinións dos colaboradores da revista Badalada non representan a opinión de Proxecto Home Galicia en ningún caso, só á do seu propio autor. Badalada é unha publicación gratuíta COORDINADORA EDITORIAL: María Crespo Álvarez CRÓNICA: Amalia Calvo Ríos MESA DE REDACCIÓN: Noelia Rodríguez Anxo Cuba Mateo Fraga Pablo Alonso Alfredo Miguez Tirada de exemplares Deseño portada: Mateo Fraga E Anxo Cuba Maquetación: J.M. Gairí Impresión Agencia Gráfica Gallega, S.L. Polígono del Tambre - Vía Nóbel Nave Santiago de Compostela DL: C-10225/97 Impresa en Papel Ecolóxico revistabadalada@proxectohome.org Limiar Este número 47 de Badalada sae nun Nadal moi especial xa que, como todos sabedes, é o remate dun ano de actos para celebrar o XXV aniversario de Proxecto Home Galicia. Nós quixemos aportar o noso gran de area para participar desta celebración que todos compartimos como unha efeméride moi importante que recolle o traballo de toda a familia que forma o Proxecto Home durante estes 25 anos de loita pola vida. Por todo isto queremos felicitar a todos os que se senten parte de esta gran institución. FELIZ ANIVERSARIO E FORZA PARA OS ANOS VINDEIROS! Por outra parte quero facer especial mención ao equipo de redacción que, dende a súa diversidade, soubo traballar en equipo e sumar esforzos que se materializaron coa revista que tedes nas vosas mans. Pero este resultado non sería posible sen a gran aportación de tódolos rapaces e rapazas que dende os distintos centros colaboran connosco para enriquecer o noso traballo. E para rematar, un especial agradecemento a Ramón, Director do Proxecto Home, aos coordinadores, voluntarios, traballadores, familias e altas terapéuticas que participaron neste número. Badalada número 47 INVERNO DE Opinión 35 Vivencias 49 Crónica 57 Cultura 67 Coas mans na artesa BADALADA. Nº 47 3

4 editorial B Editorial Temos unha vez máis, prezado/a lector, un novo número da revista Badalada que, como ben sabedes, é a revista de Proxecto Home ou o que é máis importante, a revista que fan os mozos e mozas que se están a rehabilitar nos distintos programas. Esta revista naceu cun dobre obxectivo: ser unha actividade cultural que fomenta a creatividade e a participación dos usuarios e ser unha canle de comunicación interna e externa que permite a interacción coa sociedade e a súa sensibilización. Esta revista naceu no ano 1990 ao mesmo tempo co Proxecto Home, polo tanto tamén está de aniversario: 25 anos xa. Alégrame moito que siga viva, vizosa e fiel á filosofía coa que foi creada. A pouco que nos fixemos, darémonos conta que o seu valor engadido reside na participación dos propios residentes. Isto último é moi importante para comprender mellor o esforzo que están a facer para reconstruír as súas vidas e tamén a grandeza e o compromiso que hai que ter se un quere tomarse en serio o seu propio vivir. Estamos a celebrar ao longo deste ano 2015 o XXV aniversario de Proxecto Home, por iso neste número da revista contamos cunha serie de entrevistas ao director, aos coordinadores dos distintos centros, a voluntarios, traballadores, familias e altas terapéuticas que a través das súas respostas dan a coñecer o traballo diario que se leva a cabo nos distintos programas así como unha visión máis persoal do que significa para todos eles formar parte da historia e devir desta institución. Si, Badalada foi e segue a ser un reflexo do acontecer diario do propio centro. E neste XXV aniversario segue a ter o seu espazo, como non podía ser de outro xeito, pois así o queremos. No que a min respecta, tan só darlles os meus parabéns ao equipo de redacción, a seu coordinador de hoxe e tamén a tódolos que formaron parte de Badalada ao largo deste cuarto de século, pola súa entrega, creatividade e ilusión. Que non decaia o ánimo e que siga moitos anos máis connosco esta revista. Gozade nestas datas dun Nadal cheo de paz e de ledicia e un Feliz Aninovo! Ramón Gómez Crespo Director de Proxecto Home Galicia 4 BADALADA. Nº 47

5 OPINIÓN

6 opinión B ENTREVISTA Este ano Proxecto Home está de aniversario, 25 anos nos que moitas persoas recuperaron unha vida, unha familia e tamén amigos de verdade. Aproveitando esta efeméride, entrevistamos ao fundador de Proxecto Home Galicia, aos distintos coordinadores dos centros das distintas provincias galegas, a voluntarios, altas terapéuticas, a unha familia e a un traballador. Por suposto e antes de empezar, queremos agradecer a vosa colaboración coa revista e máis concretamente con este Especial XXV Aniversario Ramón Gómez Crespo Director de Proxecto Home Galicia 1. Cales foron os inicios de Proxecto Home Galicia e cal foi a súa traxectoria? O Proxecto Home Galicia bota a andar o 23 de xaneiro de Abriu o seu primeiro centro na rúa Val de Deus, 18 baixo, no edificio de San Martiño Pinario, onde se atopa emprazado o Seminario Maior de Santiago. Para máis exactitude nos baixos do seminario que se reformaron para poder prestar os servizos terapéuticos. Dous anos máis tarde, ampliouse cunha nova cesión de máis espazo físico, pasando a entrar pola rúa Campiño de San Francisco. Alí estivemos co centro de Acollida ata outubro 2008, data na que nos cambiamos á sede da Virxe da Cerca e o 23 de febreiro de 2012 viñemos ao novo centro, no que hoxe nos atopamos sito na rúa Cottolengo, 2. Este foi construído grazas a unha doazón da Fundación Amancio Ortega Gaona. Claro está que isto é o resultado dunha etapa de xestación, nunca mellor dito, onde temos que remontarnos aos anos 1986/1987, cando os Bispos galegos e a Igrexa Galega, moi sensibles ao gran drama que supoñía a droga en Galicia e concretamente en tantos fogares afectados polo seu impacto, fixeron un gran esforzo para poñer en marcha un servizo terapéutico que fora o máis eficaz e resolutivo posible para ser unha realidade fermosa e altamente esperanzadora: o Proxecto Home, programa de rehabilitación e reinserción de drogodependentes. Pois o que pretendía era acertar cun programa que fora capaz de darlle respostas a tanto sufrimento, desacougo e morte, que era o que sucedía daquelas. Para elo era necesario encontrar alguén que se fixera cargo deste novo reto. Por aquel entón era Bispo da Diocese de Ourense D. José Diéguez Reboredo (meu Bispo), que me fai participe desta preocupación dos Bispos galegos. Pídeme se acepto a responsabilidade de liderar a posta en marcha deste proxecto. Así é como empezou todo. Non foi nada buscado por min, senón aceptado, pola miña parte, como un servizo máis. Para levar a cabo dita iniciativa tiven que formarme en Roma onde estaba 6 BADALADA. Nº 47

7 B opinión a Escola de Formación do C.E.I.S. (Centro Italiano de Solidariedade). Asumir esta responsabilidade deume moitas alegrías pero tamén moitos crebadeiros de cabeza nesta gran loita diaria. Á volta de Roma, comecei coa selección do primeiro equipo terapéutico. Ese equipo iniciador tamén tivo que formarse na escola de formación italiana. A partir de aí abrimos en Santiago, despois en Vigo e demais provincias. 2. Cal é a túa función? A miña función foi, e segue a ser, a de formar e dirixir un equipo de persoas que compartan unha filosofía de organización e unha metodoloxía de traballo que definen a Proxecto Home. Eu son un máis dentro do propio equipo terapéutico. Nos comezos eramos 6 e hoxe, 25 anos máis tarde, somos entorno a 100 membros. Entre todos e co noso traballo, conseguimos que Proxecto Home sexa unha porta aberta a esperanza para milleiros de mozos/as e familias que nos pediron e seguen a pedir axuda en todas as frontes das adiccións, aos inicios só era na drogadicción. 3. Cal foi a túa maior satisfacción ao longo destes 25 anos? Vinte e cinco anos dan para moito, para satisfacción e para desacougo tamén, claro. Pero paréceme moi ben que me preguntedes polos momentos bos, que ao fin e ao cabo son os que merecen a pena. Dos malos tan só aprender e que non se repitan. Momentos bos hai moitos, por suposto. Os máis significativos sempre van unidos aos éxitos da persoa en tratamento pois foi para o que se puxo en marcha Proxecto Home e para o que tanto se loita diariamente. Para min o máis bonito e o mellor é cando un mozo ou moza pide axuda e ves que vai para diante, superando os seus problemas e refacendo a súa vida. Polo tanto eses son os mellores momentos. Aínda recordo, como se fose hoxe, as primeiras persoas que pediron axuda e que agora son persoas libres e constrúen vidas saudables. Pero tamén momentos inesquecibles foron aqueles que se unen ás aperturas dos distintos centros ao largo da xeografía galega: Santiago, Vigo, Ourense, Lugo, A Coruña, Pontevedra, a Comunidade Intrapenitenciaria, etc Sempre como resposta a unha necesidade de acercar Proxecto Home ás demandas dos galegos e das galegas que precisan axuda para saír da gran lacra das Eu son un máis dentro do propio equipo terapéutico. Nos comezos eramos 6 e hoxe, 25 anos máis tarde, somos entorno a 100 membros adiccións (ás veces a distancia é un atranco para poder iniciar o tratamento, sobre todo nestes momentos tan difíciles que estamos a vivir por mor da crise). Foi unha satisfacción moi grande. Permitídeme só un exemplo: cando abrimos o centro de Vigo no ano 93, había máis de 60 rapaces e rapazas que, ata ese momento, tiñan que vir tódolos días a Santiago, co que isto significa de esforzo, de tempo, de dedicación por parte das familias e por suposto esforzo tamén no económico. Dos acompañantes, que tiñan que vir con eles pero tamén dos familiares que tiñan que prescindir dese membro da familia, podemos dicir que eran verdadeiros heroes. De aí o noso teimoso compromiso na apertura dos centros na principais cidades galegas. BADALADA. Nº 47 7

8 opinión B Por outra parte, non podo non destacar como moi satisfactorio e que nos deu e segue a dar pulos par seguir ao pé do canón día a día, a CONFIANZA que a sociedade galega depositou en nós, tanto a nivel individual como INSTITUCIONAL. O que agradezo inmensamente. É unha gran honra que sempre tivemos e que coido que seguimos a ter e do que sempre seremos debedores pero, á vez, é un alto compromiso co que temos que estar permanentemente atentos para dar respostas e contas. Eu conto que, ata o de agora, fomos quen de facelo e só pido que o sigamos sendo. Hoxe, que está a rematar este ano no que celebramos, como xa dixen con anterioridade, o 25 aniversario, teño moi presente a tódolos que, dun xeito ou doutro, tiveron algo que ver con Proxecto Home: persoas atendidas nos distintos programas terapéuticos, máis de , persoas que ao longo destes anos formaron parte dos distintos equipos terapéuticos, voluntarios, un gran número, que aportaron o mellor de si mesmos para construír unha nova percepción social do fenómeno das drogas e das persoas drogodependentes e das súas familias. Non me podo esquecer, é imposible, dos distintos membros do Padroado da Fundación Monte do Gozo, algúns xa morreron, outros están aí sempre con vontade de seguir axudando. En todo momento puxeron todo ao meu favor para que non pararamos de avanzar. Á Asociación de Familias e Amigos de Proxecto Home Galicia que se constituíu ao ano de abrir e que me acompañaron sempre sen esmorecer, apoiando tódalas iniciativas que lles presentaba e axudando a que se alcanzaran. teño moi presente a tódolos que, dun xeito ou doutro, tiveron algo que ver con Proxecto Home: persoas atendidas nos distintos programas terapéuticos, máis de , persoas que ao longo destes anos formaron parte dos distintos equipos terapéuticos en Galicia. Grazas pola gran xenerosidade e o amplo enfoque de miras! Agradecemento tamén ás Institucións Privadas e Públicas, para estas últimas un recoñecemento explícito á Xunta de Galicia, sen eles sería imposible haber feito este camiño. Grazas pois a tódolos que ao longo dos anos formastedes parte deste ilusiónante proxecto e A LOITA CONTINÚA!. E remato cunhas palabras de valoración e agradecemento aos Bispos galegos, que estiveron en todo momento dispostos a axudar e a acompañar, incluso ás veces en situacións nas que outras opcións ou decisións se lles antollaran máis doadas ou desexables. Sempre respectaron e secundaron os procesos de crecemento e de desenvolvemento do que hoxe é Proxecto Home 8 BADALADA. Nº 47

9 B opinión María Carril Quintás Coordinadora en Santiago ENTREVISTA 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Levo 24 anos traballando en Proxecto Home. Toda unha vida! 2. Que programas se desenvolven en Santiago? En Santiago aténdense as informacións de usuarios/as e familias da zona de influencia. Así mesmo a aqueles usuarios/as que deciden iniciar o programa, realízase con eles o protocolo de admisión para despois incluílos no recurso que sexa máis axeitado para cada un deles. En Santiago, nestes momentos, temos a fase de Reinserción Sociolaboral do Programa Tradicional (de rehabilitación e reinserción social para persoas adictas a opiáceos), o Programa de Cocaína e persoas que, atendendo ao seu perfil, se traballa con eles nun PIP (Programa Persoal Individualizado). Tamén contamos cun Programa de Mozos e Adolescentes, así como a posibilidade de inclusión nun recurso residencial para aqueles usuarios que por distintas razóns o necesitan. 3. Como traballa Proxecto Home coas familias? A familia é un piar básico dentro do proceso de rehabilitación de todas aquelas persoas que sofren problemas de adicción. É por iso que, dende Proxecto Home, tentamos ser un punto de apoio para todas aquelas familias que ven como un dos seus membros se atopa inmerso nun problema deste tipo. Moitos destes familiares acoden en busca de orientación, pois en ocasións encóntranse desbordados perante as realidades tan duras coas que se deben enfrontar. Ante estas situacións, tentamos proporcionar o apoio, orientación e formación necesaria para potenciar os cambios necesarios dentro da propia dinámica familiar, sempre partindo da idea que a familia debe ocupar un lugar preeminente dentro do proceso de rehabilitación. 4. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Para min significa unha data moi especial, todo un período no que o labor que realizamos foise consolidando no tempo. Partindo duns inicios modestos, onde só contabamos co centro de Santiago, pasamos a engadir cada vez máis estruturas de apoio que nos permiten realizar un traballo máis eficaz a prol de todas aquelas persoas que, nun momento ou outro da súa vida, necesitan o tipo de axuda que nós ofrecemos. Asistir dende dentro a toda esa evolución resulta todo un estímulo para seguir traballando coa mesma ilusión que naqueles primeiros tempos. 5. Que destacarías do tempo que levas traballando? Neste tempo a sociedade mudou en moitos aspectos, e como non podía ser doutro modo, o traballo que realizamos tense que ir adaptando a todas esas variacións. É por iso que destacaría a capacidade de tódolos profesionais de Proxecto Home Galicia para ir implementando novos achegamentos ás realidades que van xurdindo cos tempos, sempre dende o compromiso coa persoa e a súa rehabilitación. Tamén a sorte de desenvolver o meu labor dentro dun equipo multidisciplinar, cun obxectivo común: acompañar á persoa para que poida acadar a súa plena integración na sociedade. BADALADA. Nº 47 9

10 opinión ENTREVISTA B Juan Carlos Permuy Bermudez Coordinador da Comunidade Terapéutica As Cernadas 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Estou no meu décimo quinto ano de traballo na Fundación Monte do Gozo. Case todo este tempo traballei na Comunidade Terapéutica de As Cernadas (uns once anos). Tamén me deu tempo de facer outras cousas como traballar na antiga Acollida de Santiago de Compostela en Val de Deus, estar dous anos no Programa de Alcoholismo en Bastiagueiro ou botar un ano na fase de Reinserción Sociolaboral de Santiago cando estabamos en Virxe da Cerca. 2. Que traballo se fai na comunidade? Para min a comunidade terapéutica é a representación dunha pequena micro sociedade na que a persoa a tratamento dispón dunha gran variedade de escenarios onde poderá analizarse e reestruturar o seu comportamento e a súa maneira de ver a vida. A psicoterapia e o método de autoaxuda son os piares fundamentais pero non nos podemos esquecer da parte formativa. A comunidade terapéutica ofrece un abano de recursos onde as persoas a tratamento poderán descubrir calidades, aprender unha serie de oficios, desenvolver destrezas en torno ao traballo Todo isto facilitará en gran medida a súa reincorporación á sociedade. A través das distintas etapas, a persoa logra coñecerse a si mesma e medrar como persoa para enfrontarse da mellor maneira ao seu futuro. 3. Que tipo de accións se desenvolven en Proxecto Home Galicia para favorecer a mellora laboral e social dos usuarios? En todos estes anos de traballo evidenciouse que, para acadar o obxectivo final que é a rehabilitación integral, o usuario debe eliminar cantos factores de risco existan e debe rodearse dos maiores factores de protección posibles. Entre estes factores de protección se atopa o ter un emprego remunerado, dispor dunha rede de amizades satisfactorias e fomentar unhas formas de ocio e de ocupación do tempo libre sas e pracenteiras. Xa dende o primeiro momento trátanse estes tres elementos citados con moita dedicación. sobrevivir 25 anos como entidade sen ánimo de lucro nos tempos que vivimos non é doado e faime pensar na importancia do traballo que Proxecto Home vén desenvolvendo en todo este tempo 10 BADALADA. Nº 47

11 B opinión En canto á mellora laboral, dende a comunidade terapéutica establécense unha serie de actuacións para mellorar nesta área. Unha delas é a orientación pedagóxica onde se recollen datos de cada un para facilitar a orientación posterior. Planifícanse posibles itinerarios de formación tanto de cursos de formación como de sectores de traballo. Intentase promover o interese pola aprendizaxe e detéctanse as dificultades especiais de aprendizaxe. Noutra actuación internámonos na formación propiamente dita. Promóvense as distintas accións formativas que existen dentro da comunidade terapéutica dende as súas dúas vertentes, isto é, a formación regrada (tanto para persoas que non dispoñen de estudos obrigatorios básicos como para os que queren seguir cursando estudos que abandonaron no seu día) e a formación profesional ocupacional onde o obxectivo principal é o desenvolvemento de competencias básicas e técnico profesionais. Para isto último cóntase cuns recursos inigualables que ofrecen obradoiros ao longo de todo o ano e cursos de formación subvencionados polas distintas consellerías. Para o desenvolvemento de habilidades sociais válidas para a mellora social e laboral, cóntase cun taller de habilidades sociais adaptado ás características que rodean o mundo da drogadicción. Xa dende o primeiro momento, se anima ás persoas a tratamento a establecer vínculos con xente que non ten nada que ver co mundo das adiccións e a distanciarse paulatinamente de persoas e ambientes que si teñen relación con ese mundo. Na última etapa do proceso continúase a traballar en torno ao citado anteriormente e deberían materializarse obxectivos planeados en torno á nova rede de amizades, novas formas de vivir o tempo libre ou como encarar o acceso a un emprego. Todo isto supervisado polos profesionais da fase de reinserción social. 4. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Son consciente de que sobrevivir 25 anos como entidade sen ánimo de lucro nos tempos que vivimos non é doado e faime pensar na importancia do traballo que Proxecto Home ven desenvolvendo en todo este tempo. Se leva 25 anos é porque é necesario. Ademais en lugar de decaer cos anos coido que aumentou o seu potencial de axuda á xente con problemas de adicción. Os distintos actos e xornadas vividas este ano acercáronme a moita xente que pasou por este centro ao longo destes anos que levo traballando aquí e a satisfacción de velos ben éncheme de ledicia. Neste ano tamén foron moitas as institucións, empresas, gobernos, colegas de profesión, etc., que nos felicitaron polo aniversario e que tiveron palabras de valoración cara Proxecto Home. É un motivo de orgullo poder vivir este 25 aniversario formando parte dun equipo de Proxecto Home. 5. Que destacarías do tempo que levas traballando? Quizais a primeira motivación que teño para traballar neste sitio é sentir que vale e que serve para algo bo. O noso método de traballo é útil e iso dálle sentido ao que fago diariamente. É un traballo intenso, onde se require de tódolos teus esforzos para facelo o mellor posible. Pero tamén é moi gratificante porque o traballo que fas vese materializado en non moito tempo. Una das cousas polas que destacaría é pola calidade da xente coa que traballei e traballo. Ao longo de este tempo atopeime con compañeiros aos que lle debo moito do que hoxe sei ademais de demostrarme diariamente centos de bos actos dos que me beneficiei e aprendín. BADALADA. Nº 47 11

12 opinión ENTREVISTA B Remedios Martínez Rivada Coordinadora en Vigo 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? En Proxecto Home levo traballando 22 anos, comecei un mes despois da inauguración do centro en Vigo, en maio de Que programas se desenvolven en Vigo? En Vigo desenvólvense varios programas: Programa Acougo dirixido a persoas con Patoloxía Dual. Programa de Cocaína. Programa Educativo para Mozos e Adolescentes. Programa Tradicional, de rehabilitación e reinserción social para persoas adictas a opiáceos. 3. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Para min son 25 anos traballando con corazón! Como todos os anos, pero este aínda máis se cabe. Destacaría tamén o traballo en equipo porque a través dos anos fun comprobando que un maior número de opinións convértese en maior número de opcións a barallar ante as necesidades individuais dos usuarios e, polo tanto, alcanzar máis éxito nas nosas intervencións terapéuticas. Estou convencida de que cantas máis persoas esteamos unidas por unha mesma causa, o resultado será máis significativo. Nestes anos comprobei o labor de Proxecto Home como un referente social e persoal que soubo devolver a dignidade ás persoas ás que axudou e que foi capaz de ofrecer unha solución onde a sociedade só vía un problema. Teño a ilusión de que todos os nosos usuarios e as súas familias atopen un espazo digno na sociedade. Ilusióname saber que conseguirán levantarse cada mañá con orgullo, e, nalgúns comprobar como construíron o seu futuro, en definitiva, que finalmente decidiron apostar pola vida. Saber que eu tamén formo parte disto enriquéceme tanto persoal como profesionalmente. 4. Que destacarías do tempo que levas traballando? Se hai algo que destaco de todo este tempo, é o descubrimento do poder e a forza de crer nun mesmo. 12 BADALADA. Nº 47

13 Ofelia Debén Rodriguez Coordinadora en Ourense B opinión ENTREVISTA 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Levo traballando en Proxecto Home desde os inicios, pertenzo ao equipo inicial que, con Ramón á cabeza, puxemos en marcha o 23 de xaneiro de 1990 esta gran idea. 2. Que programas se desenvolven en Ourense? En Ourense fomos precursores, desde o ano 97, do comezo de moitos servizos que logo se estenderon a outros programas de Pontevedra, Vigo e Santiago. Iniciamos o Programa de Mozos e Adolescentes, o Programa de Alcol, vinculado á Comunidade Terapéutica do Programa Tradicional (de rehabilitación e reinserción social para persoas adictas a opiáceos), o Programa de Ludopatías, todos eles nestes momentos están só en activo se existe demanda, e reitero, están a funcionar nos outros centros tamén. Na actualidade en Ourense estamos a traballar na Comunidade Terapéutica Urbana para persoas policonsumidoras, Reinserción Sociolaboral para persoas alcólicas, Comunidade Terapéutica Intrapenitenciaria, e o Programa de Prevención Escolar. 3. En que consiste o traballo de coordinador? O coordinador, sustenta a liña de traballo do servizo ao que pertence, así como a misión, visión e valores de Proxecto Home. Acompaña humana e profesionalmente ao equipo de terapeutas, para realizar un bo traballo de equipo, con confianza plena neles, coñece a cada usuario e tamén traballa con eles. Ser coordinador non é un cargo de mesa e despacho, senón de trincheira, pico e pa. Doutra banda somos unha delegación de Ramón, o director xeral, en cada centro, co cal, adoitamos ser persoas que contamos coa súa confianza, e de tempo traballando, onde o espírito da solidariedade, a responsabilidade e o compromiso coa entidade debe estar moi presente. 4. Cal é a túa función como responsable de formación? A tarefa do responsable de formación que neste caso tamén me corresponde, ten varias liñas de traballo, por unha banda, preocuparme da formación continua dos equipos de terapeutas, tamén da formación e do progreso dos terapeutas en formación, que coñezan ben a misión, visión e valores da entidade. En terceiro lugar contacto directo cos coordinadores de cada centro, e ás veces tamén visitas ao propio centro, para traballar e analizar dúbidas, melloras ou calquera problema do día a día que dependendo da envergadura varíase no momento, analízase na reunión de coordinadores mensual ou se é un cambio de liña estrutural, non podemos esquecer que en tema de adiccións estamos en continuo cambio e desenvolvemento, pasaría a tratarse no Comité de Calidade, que é a instancia que supervisa, avalía e corrixe as liñas de traballo, entre outras funcións. Outra responsabilidade é manter unha comunicación permanente con Ramón o director xeral. E por último, servir de canle de comunicación coa área de formación na Asociación Proxecto Home a nivel nacional que se ocupa da formación continua de terapeutas en formación como de tódolos equipos terapéuticos en España e Portugal, dita formación realízase na Escola de Formación que ten a sede da Asociación en Madrid BADALADA. Nº 47 13

14 opinión B 5. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia, e que destacarías do tempo que levas traballando? Nestes 25 anos houbo de todo, ilusión, esperanza, moito traballo, moito orgullo polo bo facer, e tamén preocupación por fallar ás familias e usuarios, por non poder chegar a todo e a todos, pola crise, por usuarios e compañeiros que quedaron polo camiño, polo desgaste. Pero síntome agradecida por deixarme participar neste gran labor, por permitirme crecer e madurar como persoa, que 25 anos dan moito de si, por crer e seguir crendo nas persoas, por todo o que sigo vendo de novo en usuarios, e por tantas cousas que se lograron en 25 anos, non para Proxecto Home, senón ao servizo e ao mellor servizo posible de familias e usuarios e diso estou moi orgullosa, creo no que fago, cando empecei e agora. ENTREVISTA Vanessa García Guerra Coordinadora en A Coruña 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Once anos. Empecei substituíndo vacacións dos monitores da Comunidade Terapéutica Urbana de Lugo, despois pasei uns meses á fase de Acollida e ao Programa de Cocaína en Santiago, logo dous anos á Comunidade Terapéutica de As Cernadas e neste centro levo oito. 2. Que programas se desenvolven en A Coruña? O Programa de Alcolismo ao completo, isto é, a fase da Comunidade Terapéutica, en réxime residencial, e a fase de Reinserción Sociolaboral en réxime ambulatorio. Atendemos tamén demandas de persoas que piden axuda sexa cal sexa a súa adicción e, en función da súa problemática valoramos cal dos nosos centros se axeita máis ao seu perfil. Prestamos servizo tamén a persoas con problemática de xogo co Programa de Ludopatías. Por último, en colaboración co C.I.S. de A Coruña, desenvolvemos o Programa de Violencia de Xénero. 3. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Unha enorme ledicia. Síntome moi orgullosa de formar parte desta organización que loita día a día por saír adiante para poder seguir axudando ás persoas con adicción, ás familias e á sociedade en xeral. 4. Que destacarías do tempo que levas traballando? O gran esforzo diario do equipo terapéutico e a ilusión por axudar. É tremendamente gratificante ver ás persoas rehabilitarse e ás familias unidas de novo. 14 BADALADA. Nº 47

15 B opinión Héctor López Santos Coordinador en Lugo ENTREVISTA 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Comecei en febreiro do 2004, e estiven ata marzo de 2007 que decidín facer un parón e respirar, consideraba que era o momento de parar un pouco. Logo en outubro de 2008 regresei e ata hoxe. 2. Que programas se desenvolven en Lugo? En Lugo desenvólvense as fases de Información, Avaliación e Diagnose a fase de Reinser ción Sociolaboral do Programa Tradicional (de rehabilitación e reinserción social para persoas adictas a opiáceos) e do Programa de Alcohol. Temos tamén un Programa de Mozos e Adolescentes e estanse a desenvolver accións en prevención escolar e laboral. No ano 2011, por mor da crise, tivemos que prescindir da Comunidade Terapéutica Urbana que incluía un servizo residencial. 3. Como traballa Proxecto Home Galicia o tema da prevención? Temos que diferenciar o traballo por niveis de prevención: en prevención universal, a nivel nacional, o Programa Juego de Llaves, para o alumnado de 1º a 4º da ESO. Temos o Programa A Tiempo para prevención indicada. E dende hai un par de anos estamos levando a cabo prevención no ámbito laboral con diferentes accións tanto informativas como formativas. tar os esforzos necesarios para manter unha estrutura organizativa como é Proxecto Home. Por outro lado considero que é importante para min como profesional poder ser parte da historia desta organización e ter colaborado na rehabilitación de tantas persoas que teñen compartido comigo as súas vivencias, dificultades e medos para retomar a súa vida. Síntome moi orgulloso de cada persoa que rematou o programa ou que cambiou de vida logo de estar en algún dos centros que temos en Galicia. 5. Que destacarías do tempo que levas traballando? Empecei ao pouco tempo de ter rematados os meus estudos universitarios, e ollando atrás no tempo vexo que profesionalmente as persoas e as experiencias vividas en Proxecto Home, fixeron de min unha mellor persoa, máis crítico e máis comprometido coa loita en contra das adiccións, pero tamén coa mellora da nosa sociedade en xeral. Destaco por outro lado a cada persoa que logrou cambiar a súa vida, recuperala, e saír adiante. 4. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Considero que é un gran paso acadar 25 anos nunha institución do terceiro sector, xa que moitas veces as administracións públicas ou a iniciativa privada non pode apor- BADALADA. Nº 47 15

16 opinión ENTREVISTA B Patricia Pérez Rodríguez Coordinadora na Comunidade Terapéutica Intrapenitenciaria de Pereiro de Aguiar 1. Canto tempo levas traballado en Proxecto Home Galicia? Comecei en xullo de 2001 como acompañante dunha vivenda alternativa para mulleres sen apoio familiar que había en Santiago, e en xaneiro de 2002 como terapeuta en prácticas tamén en Santiago. Dende xullo de 2003 na Comunidade Terapéutica Intrapenitenciaria do Centro Penitenciario de Pereiro de Aguiar en Ourense, un total de 12 anos. 2. Cal e o traballo que se fai na comunidade terapeutica intrapenitenciaria? Na comunidade terapéutica intrapenitenciaria hai a fase de Motivación, dividida en dúas subfases, Motivación I e II. O traballo que se fai e igual ao de calquera outra comunidade terapéutica, en canto ás normas e responsabilidades a través das ferramentas similares de confrontación, seminarios terapéuticos, coloquios individuais, grupos de autoaxuda, grupos de habilidades sociais e sectores de traballo. Tamén se imparten clases de Ensinanza Permanente de Adultos de E.S.O, titorías de Bacharelato e hai unha persoa matriculada na UNED. Tamén hai obradoiros de manualidades e deporte diario. E un voluntario acude, unha vez por semana, tanto para videofórum como para ioga. Ao ser un equipo multidisciplinar, formado por funcionarios do Centro Penitenciario e os terapeutas de Proxecto Home Galicia, eles encárganse tamén de actividades coma seminarios culturais, videofórums, sobre todo o educador e o psicólogo da prisión. Xuntamente co equipo interdisciplinar valóranse cada un dos casos que se inclúen nas Xuntas de Tratamento da prisión, tanto para a concesión de permisos de saída coma de evolución de grado penitenciario. Ademais faise un traballo de información, avaliación e diagnose ás persoas que a piden dende os módulos do Centro Penitenciario, ás persoas que ingresan en prisión e ás persoas que o piden dende calquera Centro Penitenciario do Estado. 3. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Pois significa o orgullo de pertencer a unha organización seria e responsable, que se vai adaptando ás necesidades e ás peculiaridades dos que chaman á porta de Proxecto Home, xerando un clima de confianza imprescindible para as persoas que necesitan axuda. 4. Que destacarias do tempo que levas traballado? Sobre todo agradecemento, pola confianza depositada en min e o orgullo de ver a evolución das persoas que che piden axuda, que aínda que sexa unha etapa curta das súas vidas sempre hai algo co que se quedan e que a un o reconforta. Todo isto supón unha responsabilidade e unha esixencia ao 100%, que se compensa no día a día, tanto coa evolución dos residentes coma coa ilusión das familias. 16 BADALADA. Nº 47

17 B opinión David Pico Arroyo Coordinador en Pontevedra ENTREVISTA 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home Galicia? Levo traballando en Proxecto Home Galicia 20 anos, dende O meu percorrido como traballador na nosa entidade empezou en Santiago, na fase de Comunidade Terapéutica e logo na fase de Reinserción Sociolaboral. Pasei a Vigo e estiven dous anos no Programa de Cocaína ata que se abriu o programa en Pontevedra a finais de Dende entón sigo nesta fermosa cidade onde se desenvolve a fase de Información, Avaliación e Diagnose, a fase de Reinserción Sociolaboral do Programa de Alcohol e tamén o Programa de Violencia de Xénero. No ano 2011, debido a grave crise económica, tivemos que pechar o Programa de Acollida Directa e o Programa de Alcohol que incluían ámbolos dous servizo residencial. 2. Fálanos do Programa Trevo, de tratamiento a penados por violencia de xénero É un programa que ten unha duración de nove meses, en colaboración co CIS de Vigo, que é o que selecciona aos participantes. Empezamos a traballar neste programa no ano O programa vai dirixido a aquelas persoas que tiveron situacións de violencia de xénero e foron penadas. É un espazo onde traballar condutas, comportamentos e sentimentos que os leven a reconducir a súa vida sen volver a ter situacións de violencia, neste senso ten similitudes co traballo que se desenvolve en Proxecto Home. Trabállase en grupos quincenais durante unha mañá. No programa estamos dúas persoas encargadas de levalo grupo, que o forman normalmente unha ducia de usuarios. Estas persoas penadas teñen a obriga de asistir aos grupos durante todo o programa. 3. Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Como traballador é un orgullo e unha ledicia ver que ano tras ano o Proxecto Home sigue crecendo e sobre todo o 25 Aniversario é un recoñecemento de que o traballo que se fai é un bo traballo e a moitas familias vólvelle a sorrir a vida. Tamén é un orgullo ver ese recoñecemento en outros profesionais de outros campos, ver que dende fora tamén se valora positivamente o traballo que se está a facer. 4. Que destacarías do tempo que levas traballando? Cando comecei a traballar en Proxecto Home só había centros en Santiago e en Vigo, así que o primeiro que quero destacar é o esforzo que se fixo abrindo centros nas catro provincias galegas polo que iso supuxo de acercar o programa ás familias e ás persoas que o necesitaban. Por outro, lado destacar que é un programa vivo, que se foi adaptando ás novas adiccións e problemas que aparecen nestes 25 anos, formando aos profesionais e ofertando diferentes solucións aos problemas que se nos presentaban. Por último, destacar a importancia que ten para o noso traballo o labor de tantos voluntarios (en tódolos centros) que dedican o seu tempo a axudar aos demais, o traballo que se fai en equipo e o traballo coas familias das persoas que están a facer o programa. BADALADA. Nº 47 17

18 opinión B ENTREVISTA Aurora Vazquez Asorey Responsable do Sistema de Xestión de Calidade 1. Canto tempo levas traballando en Proxecto Home? En febreiro do 2016 cumprirei 25 anos de traballo en Proxecto Home Galicia. 2. Cal é a túa función? Na actualidade e desde o ano 2009 teño asignada a responsabilidade do Sistema de Xestión de Calidade implantado na nosa entidade. Os principios da nosa política de calidade, forman parte dos valores éticos e profesionais da nosa organización e dos compromisos que a Fundación Monte do Gozo-Proxecto Home Galicia adquiriu cos seus usuarios, familias, empregados, voluntarios, colaboradores, financeiros e coa sociedade 3. Como e cando se decide implantar en Proxecto Home Galicia un sistema de xestión de calidade? A Fundación Monte do Gozo- Proxecto Home Galicia decidiu no ano 2009 establecer e implantar un Sistema de Xestión de Calidade baseado na Norma UNE-EN-ISO 9001:2008 na Comunidade Terapéutica As Cernadas, emprazada no Concello de Val do Dubra, provincia da Coruña. No ano 2011, implantouse o Modelo EFQM en todos os centros e servizos da Fundación Monte do Gozo, estando a Comunidade Terapéutica As Cernadas incluída nestes. Previo ao establecemento e implantación tanto do Sistema de Xestión de Calidade como o modelo EFQM, o equipo terapéutico da Comunidade Terapéutica As Cernadas e os membros do Comité de Calidade tiveron un proceso de formación en ambos sistemas promovida e xestionada pola OBRA SOCIAL CAIXA GALICIA (na actualidade AFUNDACIÓN). 4. Que vantaxes ten o ter implantado un sistema de calidade? Velar para que permaneza nos nosos centros e servizos a súa MISIÓN. Neste caso a misión dos nosos centros e servizos é facilitar aos nosos usuarios en tratamento un espazo terapéutico estruturado onde adquirir un coñecemento persoal e unha experiencia positiva de si mesmo, sendo o protagonista do seu proceso, co obxecto de que desenvolva o seu proxecto vital desde unha 18 BADALADA. Nº 47

19 B opinión experimentación en valores. Ofrecer apoio, orientación e información ás familias dos nosos usuarios. Ter unha Política de Calidade que ten por obxecto contribuír a unha mellora continua da intervención educativo-terapéutica da persoa en tratamento e da súa contorna co obxectivo de lograr a súa rehabilitación e integración socio-laboral satisfactoriamente. durante case 25 anos da miña vida tiven a fortuna e o privilexio de poder facer algo bo para persoas que o necesitan e moito, pero ademais este labor supuxo para min un importante crecemento e enriquecemento no profesional pero moito máis, a nivel persoal se desenvolven nos nosos centros en relación aos requisitos da Norma UNE-EN ISO 9001: Como profesional, que significa o 25 aniversario de Proxecto Home Galicia? Significa que a nosa entidade leva 25 anos desempeñando a súa misión, de tal forma que nestes anos estivo ofrecendo os seus servizos de axuda a centos de persoas e familias danadas pola cruel realidade das adiccións. O tratamento dunha persoa con adicción non é só un asunto individual ou da súa familia. É algo que afecta á nosa sociedade. Cando unha persoa se destrúe, e a droga destrúe, dalgunha maneira tamén a sociedade se destrúe e cando unha persoa se constrúe de novo, a sociedade tamén se restaura. Neste sentido é unha gran satisfacción levar 25 anos achegando algo para que tamén a sociedade mellore. 6. Que destacarías do tempo que levas traballando? Destacaría que durante case 25 anos da miña vida tiven a fortuna e o privilexio de poder facer algo bo para persoas que o necesitan e moito, pero ademais este labor supuxo para min un importante crecemento e enriquecemento no profesional pero moito máis, a nivel persoal. Os principios da nosa política de calidade, forman parte dos valores éticos e profesionais da nosa organización e dos compromisos que a Fundación Monte do Gozo- Proxecto Home Galicia adquiriu cos seus usuarios, familias, empregados, voluntarios, colaboradores, financeiros e coa sociedade. Ter definido un Sistema de Xestión de Calidade polo que se rexen as actividades que BADALADA. Nº 47 19

20 opinión B ENTREVISTA Manolo Regal Ledo Coordinador do Voluntariado 1. Canto tempo estiveches traballando en Proxecto Home Galicia? Estiven traballando desde o ano 1993 ata o ano 2010 é dicir, 17 anos. Pasados uns primeiros meses na Acollida de Santiago, pasei deseguida a traballar na Comunidade Terapéutica de Cernadas, ata o ano No ano 1997 formei parte do grupo de terapeutas que abrimos o centro de Proxecto Home de Lugo, que despois pasaría a ser unha Comunidade Terapéutica Urbana. En Lugo estiven traballando ata o ano O último ano traballei de novo na Acollida de Santiago, pero máis dedicado a temas de estudo e publicacións. 2. Dende a túa perspectiva de coordinador do voluntariado de Proxecto Home a nivel Galicia, pódesnos falar da importancia do voluntariado para o programa? Primeiro, é importante ver a realidade do Voluntariado en Proxecto Home. En todos os centros de P.H. de Galicia hai un grupo de persoas voluntarias implicadas en tarefas que, directa ou indirectamente, contribúen a que quen traballa na súa rehabilitación e reinserción social poida ter éxito. P.H. entende que para abordar a rehabilitación e a reinserción social, a maiores dos aspectos persoais directamente relacionados cos comportamentos adictivos, é necesario atender todas as dimensións da persoa (culturais, formativas, familiares, laborais, sociais, sanitarias, etc). Isto é imposible facelo sen a colaboración gratuíta de xente solidaria, que son os voluntarios e voluntarias. Son pequenas tarefas que ás veces poden parecer insignificantes, que non teñen nada que ver co que está traballando a persoa afectada, pero non é certo. Moitas pequeniñas cousas de cada día permítennos sentirnos ben, animados, con ganas de tirar para adiante. E o Voluntariado facilita isto de moitas maneiras. Ademais, dado que o nervio do comportamento adictivo ten moito que ver con desenvolver a vida desde unha perspectiva centrada na compracencia compulsiva, enfermiza da propia persoa, o Voluntariado desempeña un labor fundamental de contraste; é coma dicirlle á persoa adicta: estás enganada; un pode ser feliz, moi feliz, pensando nos demais, buscando a satisfacción propia en dar satisfacción aos demais. E isto faino sen palabras, coa propia vida, case sempre con suma amabilidade e achegamento, cunha linguaxe interior que se capta con facilidade e que con pequenos xestos cheos de afecto e empatía, vai axudando a desmontar as fantasías, a acabar co xigante ou co anano que a persoa en rehabilitación pode levar dentro de si. En boa medida, o éxito terapéutico de Ph débese ao Voluntariado. E hai que agradecerllo. 20 BADALADA. Nº 47

21 B opinión Victor Figueiras Ventoso Mestre de Obradoiro na Comunidade Terapéutica As Cernadas ENTREVISTA Esta entrevista a realiza un mozo a tratamento na comunidade terapéutica ao mestre de obradoiro e responsable do mantemento deste centro. 1. Dilles aos nosos lectores quen eres: O meu nome é Victor Figueiras Ventoso, nacín en Porto do Son e vivo en Santiago hai 14 anos. Estou casado e teño unha nena de 8 anos, son albanel de profesión. A miña vida cambiou totalmente, antes non tiña vida, é dicir, vivía para a droga e para consumir 2. Cóntanos como transcorre a túa vida en comunidade terapéutica: Traballo en Proxecto Home levando o mantemento de obras e supervisión das mesmas e intento axudar ás persoas xa que eu tamén estiven en tratamento en Proxecto Home. 3. En que cambiou a túa vida cotiá despois de rematar o teu proceso de rehabilitación e reinserción sociolaboral A miña vida cambiou totalmente, antes non tiña vida, é dicir, vivía para a droga e para consumir. Empecei con 13 anos a consumir drogas duras. Non me relacionaba e era tal o deterioro psíquico e físico que a fami- lia me abandonou. Logo funme unha tempada e a familia buscoume coa condición de que viñese a Proxecto Home. 4. Que me dirías a min que levo realizado máis da metade do programa? Falando da miña propia experiencia, que non te autoenganes xa que é un fracaso o non rematalo. O programa entre outras cousas é unha meta persoal, se o deixas sería outro fracaso máis na túa vida, acabar o que empezas é un valor engadido, O FACIL NON É O BO. 5. Que dificultades atopas día a día? Moitas, laborais e coas persoas, moitas veces poden chegar a saturarte: tes que traballar e á vez confrontar. 6. Que che aporta seguir vinculado no tema laboral a Proxecto Home? Atópome como peixe na auga, gozo co meu traballo e podo devolver algo do que eu aprendín. 7. Cal é o teu labor en C.T.? O meu labor resúmese en traballar e axudar. 8. Cando comezaron os cursos de cantería e que importancia teñen? Xa viñan de atrás, da Consellería de Traballo. Eu tiven que formarme para poder impartilos. Apórtame, por unha banda, BADALADA. Nº 47 21

22 opinión B Descubrir que se pode vivir sen droga. Recuperar á familia, establecerme laboralmente, casar e ter unha filla. En definitiva, vivir libre, feliz, sen cadeas e formar parte da sociedade como un cidadán responsable 11. Que foi o mellor que che pasou desde que es alta terapéutica? Descubrir que se pode vivir sen droga. Recuperar á familia, establecerme laboralmente, casar e ter unha filla. En definitiva, vivir libre, feliz, sen cadeas e formar parte da sociedade como un cidadán responsable. 12. Que che aportamos nós? Moitas cousas, cando vexo evolucionar ás persoas éncheme moito, dáme forza e motivación para seguir adiante no día a día, cando alguén abandona sei como vai acabar. 13. Que ves cando te miras ao espello? Unha persoa con ilusión pola vida, pola miña xente e o meu traballo. que fas un traballo que vai quedar plasmado e, doutra banda, que á xente pódela orientar cara a unha saída laboral como é a restauración. 9. Que percibes que cambiou na comunidade terapéutica nestes 25 anos de vida? Levo traballando na comunidade terapéutica 13 anos e vexo que isto deu un xiro moi importante, fixéronse as cuadras, o picadero, a sala de informática, renováronse os cuartos e un largo etcétera. 10. Que afeccións tes e que tempo lle dedicas? No pouco tempo que teño gústame ir pescar aínda que a maior parte deste dedícollo á miña filla de 8 anos. 22 BADALADA. Nº 47

23 B opinión 1. Formas parte dese grande número de persoas que en Proxecto Home Galicia atoparon axuda para refacer a súa vida con éxito durante estes 25 anos, que sentimentos afloran no teu corazón por este motivo? En setembro de 1992 tiven a sorte de que a miña familia me levara á Acollida de Santiago, non quería ser consciente da miña penosa realidade, non quería ordenar a miña vida pero tanto o poder de convicción da miña nai e irmáns,como a primeira conversación en Acollida e o ver unha luz para cambiar a miña vida, serviu para que decidira comezar o programa. Estaba convencido que nun ou dous meses acabaría, afeito a vivir rápido, porqué isto ía ser distinto?. Ao pouco tempo fíxenme consciente da miña situación e da necesidade dun cambio profundo e que me levaría un tempo. Unha vez aceptado isto, calquera esixencia para o cambio estaba compensada pola satisfacción de saber que estaba a facer o correcto. O meu corpo, a miña mente, a miña relación coa familia e amigos melloraba exponencialmente. Facía anos que non me sentía tan ben, foi como retroceder á adolescencia, atopar ese cruzamento de camiños onde tes que tomar as decisións que te acompañarán toda a vida pero agora sabendo cal é a correcta. Pasaron xa 23 anos e emociónome lembrando todo isto, e non me saen máis que palabras de gratitude para todas as persoas que forman Proxecto Home. Desde a nai dun alta que lle dixo a miña nai a situación na que me atopaba, ata nais e pais que apoiaron e orientaron á miña. Tamén a Ramón polos súas grandes e innumerables virtudes, pero sobre todo por esa vontade inquebrantable de levar este proxecto adiante e salvar así tantas vidas, a todo o equipo terapéutico, persoas que levo no meu corazón para sempre aínda que non lles demostrara toda a gratitude que se merecen, a voluntarios, nais, pais, irmáns, amigos, persoas responsables de institucións públicas e privadas que un Aquilino A. Alta terapéutica día notan como se move o seu corazón e deciden apoiar este proxecto, e como non, a miña nai que seguro alí onde estea sentirase satisfeita e orgullosa despois de pasar tantos sacrificios comigo, a Natalia, a miña esposa e compañeira que sempre estivo aí e aí seguimos con tres soles acompañándonos, aos meus irmáns que sempre confiaron en min. 2. É posible que rehabilitarte fose unha loita difícil para ti, pensas que pagou a pena tanto esforzo? Non hai dúbida, hoxe estou plenamente aquí, satisfeito e contento, xa que de seguir o ritmo que levaba non sei onde estaría e se nin sequera estaría como tantos que se foron quedando polo camiño. 3. Que lle dirías a unha persoa adicta que está dubidando entre embarcarse ou non nun proceso de rehabilitación en proxecto home galicia? Que se imaxine retroceder uns anos, antes de meterse no buraco, e probe a elixir outro camiño, que non teña medo aos cambios, el sempre será el, non hai lavados de cerebro, pero aprenderá a coñecerse e así a sentirse libre para dirixir a súa vida. 4. A que valores lles dás máis importancia agora, despois de que puideches refacer a túa vida? A non dar nunca a ninguén por perdido, entristéceme e enfádame cando se fala dun terceiro e se di que non ten solución, se pensasen así de min ou doutros compañeiros, neses casos aínda que me tachan ás veces de iluso non deixo de manifestar a miña convicción que nunca é tarde e que detrás dese aparente refugallo non dubiden que hai unha persoa. Lembro persoas moi concretas chegar moi deterioradas a todos os niveis e estar hoxe cheos de enerxía. Así pois penso que a solidariedade e a axuda entre as persoas é o valor máis importante. ENTREVISTA BADALADA. Nº 47 23