RODRIGO BRAGA More Force than Necessary

Transcrição

1 RODRIGO BRAGA More Force than Necessary

2

3 ARTIST IN RESIDENCE 2010 MORE FORCE THAN NECESSARY IN FLANDERS FIELDS MUSEUM

4

5 5 INHOUD Conteúdo CONTENT Schets voor een portret 7 RASCUNHO PARA UM RETRATO 21 SKETCH FOR A PORTRAIT 37 MEER KRACHT DAN NODIG 53 MAIS FORÇA DO QUE O NECESSÁRIO 67 MORE FORCE THAN NECESSARY 79 LIJST VAN WERKEN Lista de trabalhos LIST OF WORKS 94 COLOFON IMPRESSÃO IMPRINT 96

6 12mm, 16mm e 24mm 12mm, 16mm en 24mm 12mm, 16mm and 24mm 2002

7 Jan Dewilde, Conservator In Flanders Fields Museum 7 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET Op 10 maart 2010, een bitterkoude woensdagavond, arriveert de jonge Braziliaanse kunstenaar Rodrigo Braga in Ieper vanuit het altijd warme Recife. Op uitnodiging van het In Flanders Fields Museum zal hij aan de slag gaan als artist-in-residence. Hij treedt daarmee in de voetsporen van Val Carman (1999), Berlinde De Bruyckere (2000), Lieve Van Stappen (2001), Ann Veronica Janssens (2002), Mark Anstee (2003), Hans Op de Beeck (2004), Doron Solomons (2005), Kingsley Baird (2007), Wendy Morris (2008) en Camiel Van Breedam (2009). Onder de belforttoren, in het hart van het In Flanders Fields Museum en van Ieper tout court creëerden zij nieuw en spraakmakend werk, geïnspireerd door de gruwelijke gebeurtenissen in deze streek, nu bijna 100 jaar geleden. Het In Flanders Fields Museum wordt tegen 2012 volledig vernieuwd en uitgebreid. De stem van de hedendaagse kunstenaar zal ook in het nieuwe museum een belangrijke rol toebedeeld krijgen. Het concept artist-in-residence blijft behouden, evenwel op een andere plaats in het gebouw maar nog altijd als onderdeel van de permanente collectie zodat iedere bezoeker deze actuele artistieke reflectie ontmoet. Rodrigo Braga krijgt dus als laatste de haast sacrale ruimte onder de belforttoren toegewezen. Het is zijn allereerste opdracht van een museum buiten zijn geboorteland. Een uitgebreide introductie van de kunstenaar en zijn werk is dan ook aangewezen. De thema s die hij aansnijdt, de evolutie in de technieken en media die hij aanwendt om zijn ideeën te verbeelden en zijn manier van werken helpen ons om zijn realisatie in Ieper te begrijpen.

8 Fantasia de Compensação XX Compensatiefantasie XX Compensation Fantasy XX 2004

9 Rodrigo Braga wordt in 1976 geboren in Manaus als oudste zoon van twee biologen. De eerste jaren van zijn leven brengt hij door in deze stad aan de rand van het tropisch regenwoud en dicht bij de plaats waar de Rio Solimões en de Rio Negro versmelten tot de Amazone. Er resten foto s uit die tijd, en familieverhalen, maar persoonlijke herinneringen zijn er niet want vanaf zijn tweede levensjaar verhuist de familie Braga naar Recife waar hij tot op vandaag leeft en werkt. Recife is een zeer grote stad met zo n inwoners. De Capibariberivier vloeit er doorheen, aan beide oevers begroeid met mangrove. Zijn hele jeugd neemt zijn vader hem mee op exploratie in de natuur. Rodrigo legt allerhande verzamelingen aan, ook van mineralen en kreeg de familiemicroscoop in handen om deze zaken te bestuderen. Daarenboven zijn er ten huize Braga altijd dieren te vinden (een hond, katten, een schildpad en niet te vergeten een fascinerend aquarium met vissen en krabbetjes ) zodat hier de kiem te vinden is voor zijn diepe empathie voor alle levensvormen in de natuur, zelfs tot mineralen toe. 9SCHETS VOOR EEN PORTRET NL Die begeestering voor de natuur gaat in zijn jeugd hand in hand met een passie voor tekenen. Op zijn eentje, maar ook, tussen zijn 7e en 10e jaar, met een groepje van drie schoolvriendjes die bij elkaar in huis samenkomen om te tekenen. Elk met zijn eigen specialiteit: paarden, machines, vliegtuigen, en in het geval van Rodrigo: bomen, de mangrove, dieren... Uit die periode bewaart hij een opmerkelijke tekening van tien vogels waaronder enkele merkwaardige nieuwe creaturen waarvoor hij tegelijkertijd al nieuwe namen bedenkt. Zijn talent wordt opgemerkt en zijn ouders zorgen ervoor dat hij tussen zijn 10e en 14e jaar les krijgt van een echte kunstenaar: een beeldhouwer waar hij voornamelijk tekent (soms al naar het naakt model). Eerst enkele maanden in groep, daarna twee keer in de week als privéleerling. Als adolescent zal hij vervolgens nog een aantal bijkomende cursussen volgen: tekenen, schilderen, werken met pastel, enz.

10 10 Op school is hij gefascineerd door het vak geschiedenis en droomt hij ervan om archeoloog te worden. Grasduinend in de bibliotheek van zijn ouders vindt hij er vooral boeken over biologie en archeologie, veel meer dan over kunst. Na een uitermate goed geslaagde test volgt hij tussen 1998 en 2002 aan de Federale Universiteit van Pernambuco in Recife de opleiding Beeldende Kunsten die vooral bedoeld is om leraar te worden, iets wat hij nooit overwogen heeft. Net zoals veel van zijn medestudenten volgt hij die richting om kunstenaar te worden. Het ging al bij al om een ouderwetse opleiding: tekenen en schilderen staan op het programma alsook alle grafische technieken. De kennismaking met en de lessen van de professor kunsttheorie blijken daarentegen zeer waardevol en van blijvend belang. Met haar kan hij tot op vandaag over zijn werk discussiëren. Aan de universiteit komt hij via boeken in contact met het werk van andere kunstenaars: in het begin bekoort hem het werk van Robert Rauschenberg en Gustav Klimt, vervolgens ook dat van Joseph Beuys en van Marcelo Coutinho, een locaal kunstenaar. Moderne media als fotografie, het digitaal bewerken van foto s of videokunst komen niet aan bod. Dat leert hij via privélessen en door de praktijk: op 18-jarige leeftijd gaat hij voor zo n tien jaar aan de slag als freelance grafisch vormgever. Zijn allereerste foto s maakt hij nog met een oude camera die hij van zijn vader kreeg. Dit werk om den brode, met zijn vele enerverende deadlines, ligt hem helemaal niet en belet hem veel te veel om als kunstenaar aan de slag te gaan. Toch zal hij nog als universiteitsstudent in 1999, 23 jaar oud, op een groepstentoonstelling zijn eerste werken tonen waaronder het grote schilderij Em Águas Revoltas Peixes Criam Asas (In troebel water kweken vissen vleugels) waarin digitaal gemanipuleerde foto s verwerkt zitten in de acrylverf. Hij wint de Prêmio Pernambuco de Artes Plásticas Novos Talentos en het schilderij wordt verworven door het Museo de Arte Contemporânea van Olinda. Algauw daarna bergt hij zijn penselen voorgoed op. Hij zoekt zijn weg doorheen het woud van kunststijlen en -technieken en maakt onder meer de conceptuele reeks Velasquez gebaseerd op Las Meninas van Diego Velasquez en Metalinguagem Não Está no Aurélio, Está no Mundo da Arte. Vanaf 2000 start hij met het maken van installaties, performances en van foto s die hij met computerprogramma s bewerkt. Van laatstgenoemde techniek is de

11 zevendelige reeks Unha e Carne (Spijker en vlees) het beste voorbeeld. Het vormt een onderdeel van het grote werk Cartas ao Vizinho (Brieven aan de buurman). De aanslagen van 11 september 2001, gevolgd door de war on terror leiden in 2003 tot de invasie van Irak, iets wat in Brazilië én in België openlijk en massaal afgekeurd wordt. Een aantal onderdelen uit het werk Brieven aan de buurman zijn dan ook sterk politiek gekleurd maar ook de gewelddadige maatschappij waarmee hij dagdagelijks geconfronteerd wordt, laat hem niet onberoerd en vindt in zijn werk weerklank. Voorbeelden hiervan zijn Net (2001) en Sem titulo; Rojões; 12 mm, 16 mm e 24 mm (uit 2002, allemaal onderdelen van Brieven aan de buurman) alsook de reeks Ornamentos paro o Corpo (Ornamenten voor het lichaam) waaronder Gunpowder en Mapa-múndi ( ) en Campo Minado (2003): onverholen aanklachten tegen geweld en wapenhandel. Voor het eerst maar zeker niet voor het laatst gebruikt hij zijn eigen lichaam in zijn werk: tekeningen van zijn voet voor Brieven aan de buurman (2000) of afgietsels in lood van zijn vingertoppen die hij monteert op kogels voor het werk 12 mm, 16 mm e 24 mm (2002). Vastgeklonken in een kleurig, met goudverf en nepedelstenen versierd schandblok (Objecten uit de serie Ornamentos para o Corpo, 2003) trekt hij in de grote shoppingcentra van Recife onmiddellijk maar kortstondig de aandacht van niet alleen de winkelende massa maar vooral ook van het veiligheidspersoneel. Van deze performance wordt met de videocamera een registratie van 15 gemaakt. Dit blijft tot op vandaag omzeggens het enige werk waarin zijn leefomgeving, de metropool, een rechtstreekse rol speelt. 11 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET Fotografie wordt nu immers algauw zijn geliefkoosde medium. Hij kan hiermee suggestiever en intuïtiever werken. In 2004 wint hij de 45e Pernambuco Beurs voor Plastische Kunsten met zijn project A Manipulação Digital da Fotografia como Meio de Expressão Artística (Digitale manipulatie van fotografie als middel voor artistieke expressie). Uitgangspunt is zijn onvrede met het feit dat de nieuwe en verregaande mogelijkheden die digitale fotografie biedt, niet gebruikt worden om iets nieuws te creëren. Hij wil een werk maken waarvan de toeschouwer duizelig wordt, iets dat zweeft tussen de virtuele en de tastbare wereld. Zijn intentie is niet om een surrealistische fotomontage te maken maar wel om in een digitale omgeving een realiteit te fabriceren van iets dat op een of andere manier echt kan bestaan als een resultaat van menselijk vernuft (Rodrigo Braga, The Backstage of a Self-Portrait, zie de website van de kunstenaar:

12 12 Hij zet zijn theorie om in de praktijk en gaat foto s maken die de weerslag zijn van uitgekiende performances waaraan heel wat onderzoek vooraf gaat. Die opnamen worden nadien intensief digitaal bewerkt. Het resultaat is meer dan geslaagd en zelfs verontrustend goed. Hij creëert virtuele maar schokkende beelden die ons ontredderen en waarvan we haastig onze blik afwenden, in de overtuiging dat alles wat hij toont écht is. Sedert het ontstaan van de fotografie lijkt de mens immers geconditioneerd: alles waarvan een foto voorhanden is, moet wel echt bestaan Spraakmakende voorbeelden hiervan zijn Risco de Desassossego (Risico op onbehaaglijkheid, 2004) en Sem titulo (Zonder titel, 2005) maar het is vooral Fantasia de Compensação (Compensatiefantasie) uit 2004 dat een sleutelwerk wordt. De kunstenaar zelf geeft volmondig toe dat dit een werk is dat hij moest maken, gebaseerd op enkele traumatische ervaringen uit het verleden. Na een uitermate lang proces waarbij hij de hulp van velen nodig heeft, bekomt hij een reeks van twintig zeer realistische foto s die de chirurgische ingreep vastleggen waardoor het (virtuele) hoofd van een man versmelt met delen van een dode, agressieve Rottweiler. Deze foto s worden door argeloze toeschouwers snel verkeerd begrepen zodat de kunstenaar zich verplicht ziet verklarende nota s over de betekenis van het werk en de gevolgde werkwijze te schrijven en bv. op zijn website te plaatsen. Compensatiefantasie is een technische en mentale krachttoer en blijft voor Rodrigo Braga nog altijd een van zijn belangrijkste realisaties, een werk dat als een coming of age beschouwd mag worden en dat voor hem de deur opent naar zijn verder oeuvre. In Brazilië zal hij het achtereenvolgens tonen in Olinda (2004), São Paulo (2005), Recife (2006), Belém (2006) en Porto Alegre (2008). De kunstenaar heeft inderdaad sindsdien zijn weg gevonden alsook het medium dat hem voorlopig het best ligt om uitdrukking te geven aan zijn ideeën en creativiteit. Hij wordt soms nogal snel als fotograaf bestempeld, wat hem niet stoort, maar de camera en het licht vormen zijn penselen, verf en palet waarmee hij iets totaal nieuws schept in plaats van, zoals nogal veel fotografen, simpelweg een bestaand gegeven te registreren. De lezer zal opgemerkt hebben dat de kunstenaar al van bij de aanvang van zijn carrière zorgvuldig nadenkt over de titels van zijn werken. Voor hem maakt een titel immers een volwaardig deel uit van een werk; ook de Engelse vertaling ervan wordt met dezelfde zorg gekozen.

13 In 2004 geeft hij zijn baantje als grafisch vormgever op en gaat hij voor zo n twee en een half jaar aan de slag bij de stad Recife als manager van het departement Beeldende Kunsten op het Stadhuis. Hij coördineert er o.a. de edities 2005 en 2006 van de populaire SPA das Artes/Semana de Artes Visuais (SPA van de kunst/week van de beeldende kunsten) maar besluit eind maart 2007 ook deze job op te geven om zich uitsluitend op zijn eigen werk te concentreren is een zeer vruchtbaar jaar. De nauwe band met de natuur wordt hersteld en zal alsmaar belangrijker worden. De kunstenaar aanvaardt dat dit als escapisme gezien kan worden. Niettemin levert het gebruik en de aanwezigheid van de natuur in al haar aspecten uiteindelijk kunstwerken op die metaforen zijn van zijn ideeën over de mens. Opvallend is wel dat vanaf nu zijn foto s, opnieuw gebaseerd op zorgvuldig bedachte en voorbereide arrangementen, naderhand niet meer gemanipuleerd worden. 13 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET De kunstenaar gebruikt intensief zijn lichaam als model, niet zozeer omdat hij dit altijd bij de hand heeft en zo op niemand anders een beroep hoeft te doen, maar ook omdat zijn werk gedeeltelijk als een autobiografie gelezen kan worden. Daarenboven heeft hij meer controle over zijn eigen lichaam en kan hij de plastische uitwerking van zijn ideeën veel beter en juister met zijn eigen lichaam uitdrukken zonder iemand anders te laten poseren. Dat vraagt teveel uitleg, tijd Het moment van de opname vergt ook een uiterste concentratie die moeilijk op iemand anders over te brengen is. Tenslotte en niet in het minst houdt hij gewoonweg ook heel veel van de soms zeer zware fysieke voorbereiding die eraan te pas komt. Hij kiest ervoor om (half-)naakt in zijn werk te figureren zodat iedere anekdotische verwijzing naar een bepaalde beschaving of tijdperk wegvalt en zijn boodschap universeel wordt. Rodrigo Braga ontwikkelt sedert Compensatiefantasie werken die niemand onberoerd laten. Sommige foto s stoten ons eerst af, andere zijn dan weer zeer sensueel en aantrekkelijk, soms roepen ze deze tegengestelde gevoelens op in één beeld. Zijn werk prikkelt onze fantasie en nieuwsgierigheid. Het roept vragen op en kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Ondersteund door de exuberante kleurrijke Braziliaanse fauna en flora voor West-Europeanen een exotische weelde creëert hij werken vol van gezochte contradicties. Voor de reeks Da Compaixão Cínica (Over het cynisch medeleven, drie foto s uit 2005, gevolgd door een vierde in 2007) gaat hij aan de slag met dierlijk slachtafval

14 Da Compaixão Cínica I Over het cynisch medeleven I On the Cynical Compassion I 2005

15 dat door minderbedeelden nog gebruikt wordt om voedsel te bereiden zoals kippenpoten of een viskop. Deze dode materie combineert hij met fragmenten van zijn eigen gezonde lichaam waardoor nieuwe misvormde wezens ontstaan die tegengestelde gevoelens oproepen: kracht of machteloosheid, schoonheid versus verval. De reeks Do Prazer Solene (Over het plechtig plezier, 2005) omvat drie foto s van de kunstenaar die gelukzalig opgaat in het fysieke contact met de elementen. Maar de aangename en sensuele sensatie van water, van het zonlicht en van bloemen vermengd met honing op het gelaat, of van de geur van omgewoelde aarde en het wegzinken van het naakte lichaam hierin, gaan evenzeer over de cyclus van alle levende wezens. Dit werk creëert de kunstenaar na zijn terugkeer van een eerste reis naar West- Europa eind juni-begin juli Op uitnodiging van galerie Clairefontaine in Luxemburg geeft hij tijdens zijn workshop Re-signifying Photography tijdens de Photomeetings Luxembourg tekst en uitleg over de mogelijkheden om kunstwerken te maken met behulp van de recente vooruitgang in het digitaal bewerken van foto s, met als voorbeeld zijn reeks Risico op onbehaaglijkheid (2004). Later dat jaar keert hij in oktober naar het oude continent terug, op uitnodiging van de Ecole Supérieure d Art in Aix-en-Provence, waar galerie Susini het waagt om zijn Compensatiefantasie te exposeren. Rodrigo Braga maakt van die gelegenheid gebruik om Europa te verkennen: Berlijn en Frankfurt, Lissabon, Marseille en Parijs. 15 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET De derde reeks uit 2005, Da Alegoria Perecível (Over de bederfelijke allegorie) bestaat als het ware uit acht portretten van nieuwe wezens. Met behulp van planten en fragmenten van dieren als konijnenoortjes, visschubben of een eendenpoot kneedt Braga zich tot een nieuwe hybridische levensvorm waarbij de keuze en kleur van de aangewende materialen hem telkens een andere expressie bezorgen: nu eens agressief, macho, zelfverzekerd en uitdagend, dan weer onzeker, kwetsbaar, achterdochtig of verlegen. In 2006 volgt met de reeks Comunhão (Gemeenschap) een voorlopig eindpunt in deze manier van werken. Deze drie foto s zijn uitgepuurd, ingetogen en minder decoratief maar hierdoor nog expressiever. In al zijn bedrieglijke eenvoud vormt het een ontroerende en universele triptiek gewijd aan de cirkel van het leven waarbij de kunstenaar zich ontfermt over een gestorven geit en ermee samen

16 16 in de grond wegzinkt. Een nadrukkelijke dialoog tussen leven en dood is aldus opgezet, en de houding om deze twee momenten van het bestaan te benaderen door hun gelijktijdige aanwezigheid en contact onthult de interesse van de kunstenaar om existentiële vragen te behandelen die nauw verband houden met alle wezens, vooral het mensdom (Clarissa Diniz, Chewing and Empowerment, zie website). De uitgebreide productie van de afgelopen jaren vormt de basis voor zijn eerste twee solotentoonstellingen, eerst in Recife (maart-april 2006, Galeria Marcantonio Vilaça/ Instituto Cultural Banco Real) en later in het najaar in het zeer belangrijke Itaú Cultural te São Paulo, op hetzelfde ogenblik als de 27e biënnale. Beide tentoonstellingen, die elkaar inhoudelijk slechts gedeeltelijk overlappen, gaan gepaard met de eerste publicaties die aan zijn werk gewijd zijn. Ze leveren hem bekendheid op en interessante contacten met andere kunstenaars, curatoren, verzamelaars en galeriehouders. De tentoonstelling in São Paulo is trouwens de rechtstreekse aanleiding tot de uitnodiging om artist-in-residence van het In Flanders Fields Museum te worden. De mens is een levend wezen met een begin en een einde. We leven niet alleen, maar in interactie met elkaar: we hebben familie, maken vrienden, knopen relaties aan. In 2007 ontstaan een aantal schrijnende werken over de stuntelige pogingen van de mens om verlies te verwerken. Hiervoor grijpt Rodrigo Braga eens te meer terug naar het dierenrijk, waarbij hij restanten van dieren, die hij koopt of vindt, manipuleert. Alleen in de foto Teu (Geheel de uwe), die hij voordien samen met Clarissa Diniz bedenkt, speelt hij zelf nog een rol. Alle wezens zijn kwetsbaar, en de relaties die zij onderling aangaan, zijn altijd van onbepaalde duur niets is voor eeuwig; het leven niet, de macht niet. Dat is wat Hiaat, een recent werk van Rodrigo uitschreeuwt (Clarissa Diniz, Chewing and Empowerment, zie website). De foto Sereia (Meermin), eveneens uit 2007, is een vergroting op zeer grote schaal van een piepkleine verminkte hagedis en roept opnieuw in één en hetzelfde beeld uiteenlopende gevoelens op. Gruwel en sensualiteit in de vorm van het gekruisigde weelderige lichaam van een onthoofde zeemeermin die zelfs haar staart verloor. Ode is een boekje en vormt zijn bijdrage aan een serie van 20, ontworpen door telkens een andere kunstenaar, gedrukt op een zeer beperkt aantal exemplaren en met de hand ingebonden. Het gaat om een sequentie van 12 foto s, voor

17 de eerste keer en heel doelbewust in zwart-wit, die de dissectie van een hart weergeven totdat dit eruitziet als een opengesperde bloem. De foto s worden in omgekeerde volgorde afgedrukt zodat pas langzaam duidelijk wordt dat deze bloem een verpletterd hart voorstelt. Naast iedere foto staat een letter, samen vormen die het rijm Ode ao que se fode of Ode aan alles wat verkloot is. Voor het eerst hanteert hij de camera en maakt Vontade (Wens): een uitermate aangrijpende kortfilm die onze beperkingen om verlies te verwerken, om ons los te maken van een ander en verder te gaan met ons leven, genadeloos registreert. Begin 2008 trekt hij naar Glória do Goitá, een agrarisch gebied in het binnenland op zo n 75 km van Recife. Daar maakt hij voor het werk Leito (Bed) foto s bij nacht die hij nadien monteert als een diashow, zodat ze na elkaar oplichten. Hij kiest opnieuw voor opnamen in zwart-wit omdat die in onze perceptie een grotere authenticiteit gekregen hebben terecht of onterecht en ook omdat het menselijk oog, in vergelijking met kleurenfoto s, zich beter kan concentreren op wat van belang is en zich minder verliest in details. Het is een verontrustend en zinnelijk werk over leven en dood: de kunstenaar graaft een dood varken op en neemt plaats in de kuil. Het varken, een dier dat dicht bij de grond leeft en voor wellust staat, confronteert hij met de naakte man. 17 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET Een maand later trekt hij met vijftien andere kunstenaars voor drie weken opnieuw het binnenland in, deze keer naar de staat Minas Gerais. Daar zal elk van hen nieuw werk maken. Rodrigo Braga vertrekt gewapend met zijn camera en een open geest, hij heeft geen enkel idee wat hij gaat realiseren. De overweldigende natuur inspireert hem tot zeven foto s van landschappen. Maar geen gewone landschappen. Na het digitaal bewerken van foto s, het manipuleren van mens en dier grijpt hij ook hier in en schept hij nieuwe landschappen door toevoegingen, soms zeer subtiel, die bij de toeschouwer vragen oproepen en opnieuw de verbeelding stimuleren. Segredo (Geheim) toont een boom met een stam waaruit de zaag groeit die gebruikt wordt om zijn soortgenoten om te leggen. In Mina (Mijn) ejaculeert de aarde een rijkdom aan lekkernijen als een hoorn des overvloed terwijl in Magma een vreemde dikke stroom aan eieren zich langzaam een weg baant. In welk mysterieus woud groeit in de oksel van een boom een tros vissen als een grote vrucht (Samambaia of Adelaarsvaren)? En welke warme rode aarde spuwt

18 18 als een waterval een school gladde zilverblinkende vissen (Fato of Feit)? En is het de levende boom, waaruit een sikkel bengelt die een andere kaalplukte en om het leven bracht (Paisagem of Landschap)? En wijst het stierenvel dat hij over een rotsblok midden in een snelstromende rivier spant op een heimelijk monster dat even aan de oppervlakte komt (Habitat)? In al deze vreemde landschappen, waarvan het beeld verbreedt van detail tot wijds panorama, valt evenwel geen mens te bespeuren. Bed en Landschappen worden samen tentoongesteld in de Galleria Amparo 60 in Recife van 8 mei tot 6 juni De tweetalige catalogus reproduceert alle werken. Eind november 2008 kan hij voor een weekje naar Japan reizen: een selectie van zijn foto s is opgenomen in een groepstentoonstelling van tien Braziliaanse fotografen, opgezet door The Photographic Society of Japan in Yokohama. Hij bezoekt ook Tokio. Begin 2009 maakt hij de film Provisão (Provisie) waarin hij opnieuw het intens fysieke contact met de aarde opzoekt. Een man graaft een immense kuil, aan de voet van een boom. Die wil hij bewaren maar dat vereist evenwel het omhakken, waardoor de boom zijn natuurlijk en levensnoodzakelijk contact verliest met de aarde waarin hij verdwijnt. In 2009 wil hij het thema landschap verder exploreren: hij wil opnieuw naar het binnenland trekken maar dan voor een veel langere periode. De naam van zijn project ligt al vast: Desejo Eremita (Kluizenaar Verlangen). Met behulp van een beurs van het Braziliaanse Ministerie van Cultuur kan hij zijn droom realiseren. Op de landkaart van Brazilië trekt de naam van het dorp Solidão (Eenzaamheid), op zo n 400 km van Recife, hem aan. Het telt inwoners en ligt aan de rand van de beschaafde wereld, waar de wegen stoppen en internet- en gsmverbindingen haperen. Hij zoekt naar zo n plaats waar je moeilijk weg kan en het contact met de bevolking niet gemakkelijk zal zijn. Rodrigo Braga trekt ernaartoe maar het blijkt er te gevaarlijk en hij zoekt en vindt een woning aan de rand van de nabijgelegen grotere stad Tabira waar hij in het totaal gedurende drie maanden alleen, als een kluizenaar, zal leven en werken: tussen maart en mei, zo n 2,5 maanden, gedurende het regenseizoen en daarna nog eens voor een halve maand in november, wanneer het er laaiend heet is. In de regio rond

19 Solidão en Tabira leven nogal wat veehouders, iedere week worden er tientallen runderen geslacht met als gevolg een berg aan slachtafval: beenderen, koppen, horens, oren, darmen en de mogelijkheid om aan tientallen liters melk te komen. De reeks Kluizenaar Verlangen omvat 17 foto s die, in plaats van louter landschappen, samen een breed episch verhaal vormen rond het thema van de kluizenaar. Zijn verlangens, zijn twijfels, zijn zoeken naar bescherming en geborgenheid, zijn speurtocht naar voedsel, de wreedheid van de natuur en die van de mens: leven en dood gaan hand in hand. Zo groeit dit werk tot een sociologische studie van onze maatschappij. Opnieuw gaan zware fysieke inspanningen sommige opnamen vooraf (zoals voor de foto van een boom waarvan de stam rondom beschermd wordt door een twee meter hoge toren van zware rotsblokken) of gaat de kunstenaar op in het lijfelijk contact met natuurelementen zoals de onderdompeling in het melkbad, het wegkruipen in foetushouding in een bed gemaakt van rotsen, de glanzende tooi van geitenhaar In Kluizenaar Verlangen wordt onze verbeelding opnieuw geprikkeld: wie is die kluizenaar die runderoren uit een vijver vist en als een trofee omhoogsteekt of ermee over zijn rug het oerwoud intrekt? 19 NL SCHETS VOOR EEN PORTRET Kort voor zijn komst naar Ieper voltooit hij een andere kortfilm Sal e Prata (Zout en zilver), gebaseerd op een droom. Op het eerste gezicht gaat het opnieuw om een man die een kuil graaft, maar er is wel degelijk een breed verschil. Met behulp van zijn blote handen maar ook met een oude zilveren lepel, die al jaren door zijn familie bewaard wordt, graaft hij een metersdiepe cilindervormige put waarin hij volledig verdwijnt. Tijdens het graven geeft hij de aarde zijn energie, zijn zweet en bloed en, op het allerlaatste ogenblik, ook de lepel en de mineralen waarvan die gemaakt is, terug.

20 Do Prazer Solene II Over het plechtig plezier II On the Solemn Pleasure II 2005

21 Jan Dewilde, Curador In Flanders Fields Museum 21 P RASCUNHO PARA UM RETRATO Em 10 de março de 2010, numa noite amargamente fria de quarta-feira, o jovem artista brasileiro Rodrigo Braga chega a Ieper, vindo do Recife, onde é sempre quente. Ele começará a trabalhar como Artista Residente a convite do In Flanders Fields Museum. Nessa trilha, Rodrigo segue os passos de Val Carman (1999), Berlinde De Bruyckere (2000), Lieve Van Stappen (2001), Ann Veronica Janssens (2002), Mark Anstee (2003), Hans Op de Beeck (2004), Doron Solomons (2005), Kingsley Baird (2007), Wendy Morris (2008) e Camiel Van Breedam (2009). Sob a torre do sino, no coração do In Flanders Fields Museum e, em suma, de Ieper, eles criaram obras novas e de grande repercussão, inspiradas pelos horrendos eventos ocorridos na região há quase 100 anos. O In Flanders Fields Museum será completamente renovado e ampliado em A voz do artista contemporâneo passará a ser predominante no novo museu. O conceito de Artista Residente será mantido, embora numa parte diferente do museu, mas ainda integrará a coleção permanente de forma que todo visitante possa visualizar essa reflexão artística contextualizada. Rodrigo Braga será, portanto, o último artista a se beneficiar desse espaço quase sagrado sob a torre do sino. Este é o primeiro trabalho dele num museu localizado fora de seu país natal. Assim, faz-se necessária uma apresentação abrangente do artista e de sua obra. Os temas que ele propõe, a evolução das tecnologias e das mídias que ele usa e seu método de trabalho nos ajudarão a compreender o que Rodrigo produziu em Ieper.

22 Da Alegoria Perecível VIII Over de bederfelijke allegorie VIII On the Perishable Allegory VIII 2005

23 23 P Filho mais velho de dois biólogos, Rodrigo Braga nasceu em Manaus, em Passou os primeiros anos de sua vida nessa cidade, nos arredores da floresta amazônica e perto do ponto de encontro entre o Rio Solimões e o Rio Negro, que se juntam para formar o Rio Amazonas. Ainda há algumas fotos desse período, bem como histórias de família, mas nada de memórias pessoais, pois, quando tinha apenas dois anos, a família Braga se mudou para o Recife, onde Rodrigo ainda hoje vive e trabalha. O Recife é uma cidade de grande porte, com aproximadamente 2 milhões de habitantes. É atravessada pelo Rio Capibaribe, cujas margens são cobertas por mangues. Durante toda a infância de Rodrigo, seu pai o levava em viagens de exploração na natureza. Começou, então, a fazer várias coleções, inclusive de minerais, e seus pais deixavam que ele usasse o microscópio da família para estudar esses objetos. Além disso, a família sempre teve vários animais em casa (um cachorro, gatos, uma tartaruga, isso sem esquecer o fascinante aquário cheio de peixes e caranguejos ); é aí que se origina sua profunda empatia com todos os seres da natureza - incluindo até os minerais. RASCUNHO PARA UM RETRATO Ainda na infância, seu entusiasmo pela natureza anda lado a lado com sua paixão pelo desenho. Às vezes sozinho, mas também (entre os 7 e os 10 anos de idade) com um pequeno grupo de amigos que se encontravam nas casas uns dos outros para desenhar. Cada um tinha sua especialidade: cavalos, máquinas, aviões, e a de Rodrigo eram as árvores, o mangue, os animais Desse período, ele guardou um impressionante desenho de dez pássaros, incluindo algumas criaturas surpreendentes para as quais ele imaginou novos nomes. Seu talento não passou despercebido. Seus pais chamaram um artista de fato para lhe dar aulas dos 10 aos 14 anos: um escultor com quem ele praticava principalmente o desenho (ocasionalmente, com modelos nus). No começo, passou alguns meses num grupo, depois tinha aulas individuais duas vezes por semana. Na adolescência, fez vários cursos um após o outro: desenho, pintura, trabalho com pastéis, etc.

24 24 Na escola, Rodrigo fica fascinado pelas aulas de História e sonha em se tornar arqueólogo. Investigando a biblioteca de seus pais, encontra mais livros sobre biologia e arqueologia do que sobre arte. Depois de obter um resultado fantástico no exame vestibular, ele se dedica ao estudo das Artes Plásticas na Universidade Federal de Pernambuco, em Recife, entre 1998 e O curso é direcionado principalmente para futuros professores - uma carreira que ele nunca pensou em seguir. Como muitos de seus colegas de curso, ele escolheu essa área para se tornar um artista. No fim das contas, a prática estava defasada: tanto desenho e pintura faziam parte do currículo como artes gráficas. No entanto, a introdução à teoria da arte e as aulas da professora dessa disciplina foram muito valiosas e tiveram uma importância duradoura na sua trajetória. Ainda hoje Rodrigo discute seu trabalho com ela. Na universidade, ele foi apresentado ao trabalho de outros artistas por meio dos livros: no início, as obras de Robert Rauschenberg e Gustav Klimt o cativaram; mais tarde, chamaram sua atenção Joseph Beuys e o artista local Marcelo Coutinho. Mídias modernas, como a fotografia e a arte com processamento digital de foto e vídeo, não eram abordadas. Ele aprende sobre esses formatos em aulas particulares e na prática: aos 18 anos, começa a trabalhar como designer gráfico freelance, atividade que exerceria durante 10 anos de sua vida. Faz suas primeiras fotos com uma câmera antiga que seu pai lhe deu. No entanto, ele não apreciava esse tipo de trabalho como forma de ganhar a vida: os prazos irritantes o impediam de trabalhar como artista. Aos 23 anos, porém, enquanto ainda estudante na universidade, em 1999, ele participa de uma mostra coletiva com seus primeiros trabalhos, incluindo o enorme quadro Em Águas Revoltas Peixes Criam Asas, que integra fotos manipuladas digitalmente e tinta acrílica. Ele recebe o Prêmio Pernambuco de Artes Plásticas Novos Talentos, e a pintura é adquirida pelo Museu de Arte Contemporânea de Olinda. Pouco depois, Rodrigo deixa seus pincéis de lado definitivamente. Ele encontra seu caminho na floresta de estilos e técnicas artísticas e cria, entre outras, a série conceitual Velásquez, baseado em Las Meninas, de Diego Velásquez, e Metalinguagem Não Está no Aurélio, Está no Mundo da Arte.

25 A partir de 2000, começa a fazer instalações, performances e fotos que ele processa com programas de computador. O melhor exemplo desse último tipo é a série em sete partes Unha e Carne, que faz parte da grande obra Cartas ao Vizinho. Os ataques de 11 de setembro de 2001, seguidos pela guerra ao terror, resultaram na invasão ao Iraque, em 2003, que foi aberta e maciçamente criticada tanto no Brasil como na Bélgica. Algumas das partes da obra Cartas ao Vizinho têm tons altamente políticos. A sociedade violenta com que ele se depara cotidianamente também não o deixa indiferente e ecoa em sua obra. Exemplos disso são Net (2001) e Sem titulo; Rojões; 12mm, 16mm e 24mm (de 2002, todas partes de Cartas ao Vizinho), bem como a série Ornamentos para o Corpo, incluindo Gunpowder (Pólvora) e Mapa-múndi, de , e Campo Minado (2003): denúncias declaradas contra a violência e o comércio de armas. Esta é a primeira vez - mas, sem dúvida, não a última - que ele usa o corpo na sua obra: desenhos de seu pé para Cartas ao Vizinho ou fôrmas de chumbo de seus dedos colocadas em balas para a obra 12mm, 16mm e 24mm (2002). Preso num pelourinho decorado com tinta dourada e falsas pedras preciosas (Objeto da série Ornamentos para o Corpo, 2003), ele instantaneamente, embora por pouco tempo, chama a atenção da massa de freqüentadores de shopping e, especialmente, dos seguranças dos grandes shopping centers do Recife. Foi feito um vídeo de 15 minutos dessa performance. Até hoje, é a única obra em que seu entorno, a metrópole, tem influência direta. 25 P RASCUNHO PARA UM RETRATO A fotografia logo se tornou sua mídia preferida. Ela permite que Rodrigo trabalhe mais sugestivamente e mais intuitivamente também. Em 2004, ele ganha uma bolsa de pesquisas no 45º Salão de Artes Plásticas de Pernambuco com seu projeto A Manipulação Digital da Fotografia como Meio de Expressão Artística. O ponto de partida é sua insatisfação com o fato de que as novas e extensas possibilidades oferecidas pela fotografia digital não estão sendo usadas para criar novidades. Ele quer criar obras que deixem o espectador atordoado, alguma coisa que flutue entre o mundo virtual e o mundo tangível. Sua intenção não é produzir uma montagem fotográfica surrealista, mas fabricar uma realidade, num ambiente digital, de algo que possa verdadeiramente existir como fruto da engenhosidade humana (Rodrigo Braga, Dos Bastidores de um Auto-retrato, ver website:

26 26 Rodrigo coloca sua teoria em prática e faz fotos que são produto de performances pensadas, precedidas de um volume considerável de pesquisa. Essas fotos são, em seguida, processadas digitalmente de forma intensiva. Os resultados são mais do que bem-sucedidos e, até mesmo, assustadoramente bons. Ele cria imagens virtuais, mas chocantes e revoltantes, das quais desviamos rapidamente os olhos, convencidos de que tudo que ele nos mostra é verdadeiramente real. Desde o surgimento da fotografia, aparentemente o homem foi condicionado a acreditar que tudo que foi fotografado realmente existe Exemplos gritantes disso são Risco de Desassossego (2004) e Sem Titulo (2005), mas é principalmente Fantasia de Compensação, de 2004, que se tornará uma obra-chave. O próprio artista concorda francamente que essa é uma obra que ele foi compelido a fazer a partir de experiências traumáticas do passado. Depois de um processo excessivamente longo, que exigiu a ajuda de muitas pessoas, ele obteve uma série de vinte fotos extremamente realistas de uma cirurgia em que a cabeça (virtual) de um homem é fundida com partes de um agressivo Rottweiler morto. Essas fotos são facilmente mal-interpretadas por espectadores desavisados, e o artista sentiu-se obrigado a escrever notas explicativas sobre o significado da obra e sobre o método adotado e colocá-las em seu website. Fantasia de Compensação é um tour de force mental e técnico. Ainda é uma das principais realizações de Rodrigo Braga, uma obra que pode ser considerada a sua entrada na maturidade artística e abre as portas para seu trabalho subseqüente. No Brasil, ele expõe essa obra em Olinda (2004), São Paulo (2005), Recife (2006), Belém (2006) e Porto Alegre (2008). De fato, desde então o artista encontrou seu caminho e a forma mais adequada de expressão, pelo menos atualmente, para suas idéias e sua criatividade. De vez em quando, ele é apressadamente rotulado de fotógrafo, o que não o perturba, mas a câmera e a luz são seus pincéis, a tinta e a paleta com que ele cria algo inteiramente novo, em vez de simplesmente registrar algo que já existe, como a maioria dos fotógrafos faz. O leitor deve ter percebido que, desde o início de sua carreira, o artista refletiu cuidadosamente sobre o título de suas obras. Para ele, o título é parte integrante de uma obra; as traduções também foram escolhidas com o mesmo cuidado. Em 2004, deixou de atuar como designer gráfico e trabalhou por dois anos e meio como gerente do Departamento de Artes Visuais da Prefeitura do Recife. Coordenou,

27 entre outros eventos, as edições de 2005 e 2006 do conhecido SPA das Artes/ Semana de Artes Visuais, mas, no fim de março de 2007, decidiu abdicar desse cargo para se concentrar completamente na sua obra. O ano de 2005 foi altamente produtivo. Rodrigo restaura seus laços íntimos com a natureza, que se torna cada vez mais importante. O artista admite que isso pode ser compreendido como escapismo. Contudo, o uso e a presença da natureza em todos os seus aspectos acabam por produzir obras de arte que são metáforas de suas idéias sobre o homem. Surpreendentemente, desse momento em diante, suas fotos, baseadas, como de costume, em preparativos bem pensados e elaborados, não são mais manipuladas posteriormente. O artista usa intensamente seu corpo como modelo: não apenas porque está sempre disponível e, portanto, não se faz necessário chamar outras pessoas, mas também porque a obra pode ser vista, em parte, como uma autobiografia. Além disso, ele tem mais controle sobre seu próprio corpo e consegue expressar melhor e com mais precisão a construção plástica de suas idéias sem outra pessoa posando para ele. Isso requer explicações demais, tempo demais O momento da fotografia requer também uma concentração extrema, algo difícil de transmitir a outra pessoa. Por fim, mas não menos importante, Rodrigo simplesmente tem prazer na intensa preparação física que freqüentemente se faz necessária nesse processo. Ele opta por aparecer (semi-)nu em sua obra para que qualquer referência imagética a uma era ou civilização se dissipe e sua mensagem se torne universal. 27 P RASCUNHO PARA UM RETRATO Desde Fantasia de Compensação, Rodrigo Braga elabora obras às quais ninguém fica indiferente: algumas fotos causam repulsa a princípio; outras são altamente sensuais e cativantes. Ocasionalmente, esses sentimentos conflitantes são invocados numa mesma imagem. Sua obra estimula nossa fantasia e curiosidade e levanta questões que podem ser interpretadas de várias formas. Apoiado na fauna e na flora exuberantes do Brasil - uma opulência exótica para os europeus ocidentais -, ele cria seus trabalhos transbordantes de contradições internas. Para a série Da Compaixão Cínica (três fotos de 2005, seguidas de uma quarta em 2007), utiliza restos de matadouro que os menos privilegiados usam para preparar comida, como pés de galinha ou cabeça de peixe. Ele combina essa matéria morta com fragmentos de seu próprio corpo saudável, criando novos seres

28 Comunhão I Gemeenschap I Communion I 2006

29 deformados que conjuram sentimentos conflitantes: força ou impotência, beleza versus decomposição. A série Do Prazer Solene (2005) compreende três fotos do artista jubilosamente absorvido pelo contato físico com os elementos. Mas a sensação agradável e sensual da água, ou os raios de sol e as flores amalgamados com o mel sobre a face, ou os fragmentos de terra escavada e o afundamento nela do corpo nu também fazem referência ao ciclo de todos os seres vivos. O artista cria essa obra depois de retornar de sua primeira viagem à Europa Ocidental no fim de junho, início de julho de A convite da Clairefontaine Gallery, em Luxemburgo, no decorrer de sua oficina Re-signifying Photography, no Photomeetings Luxembourg, ele dá explicações detalhadas sobre as possibilidades de produzir obras de arte com os recentes avanços do processamento digital de fotos usando sua série Risco de Desassossego (2004) como exemplo. Algum tempo depois, naquele mesmo ano, ele volta para o Velho Continente em outubro a convite da École Supérieure d Art d Aix-en-Provence e exibe sua Fantasia de Compensação na Galerie Susini. Rodrigo Braga abraça a oportunidade de explorar a Europa: Berlim e Frankfurt, Lisboa, Marselha e Paris. 29 P RASCUNHO PARA UM RETRATO A terceira série de 2005, Da Alegoria Perecível, constitui-se de algo semelhante a oito retratos de novos seres. Com a ajuda de plantas e fragmentos de animais, como orelhas de coelho, escamas de peixe e um pé de pato, Braga se transfigura numa nova forma de vida híbrida, em que a escolha dos materiais e de suas cores lhe dá uma expressão diferente a cada momento: às vezes, agressivo, másculo, seguro e desafiador; mas também, inseguro, vulnerável, desconfiado ou tímido. Na série Comunhão, de 2006, ele abandona temporariamente esse método de trabalho. Essas três fotos são destiladas, brandas e menos decorativas, mas isso também as torna ainda mais expressivas. Em toda a sua simplicidade enganadora, há um tríptico dinâmico e universal, devotado ao ciclo da vida, em que o artista apieda-se do bode e afunda no chão com ele. Um pertinente diálogo entre a vida e a morte é assim travado, e a atitude de aproximar esses dois momentos da existência através de sua simultânea presentificação e contato traduz o interesse do artista em lidar com temas existenciais inerentes a todos os seres (sobretudo os humanos) (Clarissa Diniz, Mastigação e Empoderamento, ver website).

30 30 A extensa produção dos anos anteriores constitui a base para suas duas primeiras exposições individuais, a primeira em Recife (março/abril de 2006, na Galeria Marcantonio Vilaça/Instituto Cultural Banco Real) e a outra no renomado Itaú Cultural, em São Paulo, quando simultaneamente ocorria a 27ª Bienal Internacional. Ambas as exposições, similares em conteúdo apenas em parte, foram acompanhadas pelas primeiras publicações dedicadas à sua obra. Essas exposições proporcionaram a Rodrigo reconhecimento e contatos interessantes com outros artistas, curadores, colecionadores e proprietários de galeria. A exposição em São Paulo foi, de fato, a razão mais imediata do convite para se tornar Artista Residente do In Flanders Fields Museum. O homem é um ser vivo com um começo e um fim. Não vivemos sozinhos, interagimos uns com os outros: temos família, fazemos amigos, entramos em relacionamentos. Em 2007, ele cria algumas obras pungentes sobre as tentativas desengonçadas do homem de viver acompanhado. Para isso, Rodrigo Braga mais uma vez volta ao reino animal, onde agora se dedica principalmente à manipulação de restos de animais que compra ou acha. Somente na foto Teu, que concebeu previamente junto com Clarissa Diniz, ele ainda faz o papel de si mesmo. São vulneráveis os seres, e as relações entre eles estabelecidas são sempre indeterminadas nada é perene; nem a vida, nem o poder. É o que grita Hiato, obra que intitula a exposição de Rodrigo Braga (Clarissa Diniz, Mastigação e Empoderamento, ver website). A foto Sereia, também de 2007, é uma ampliação em grande escala de uma lagartixa desmembrada e, novamente, invoca sentimentos mistos numa só imagem. Horror e sensualidade na forma crucificada do corpo suntuoso de uma sereia decapitada, que perdeu também sua cauda. Ode é um livreto e sua contribuição a uma série de 20, cada um deles criado por outro artista, impresso num número muito limitado de cópias e costurado à mão. Trata-se de uma seqüência de 12 fotografias, propositalmente (e pela primeira vez) em preto e branco, mostrando um coração sendo dissecado até que pareça uma flor desabrochada. As fotos foram impressas na ordem inversa, de forma que só gradualmente se torna claro que essa flor representa um coração esmagado. Do lado oposto de cada foto, há uma letra; juntas, formam a rima Ode ao que se fode.

31 Rodrigo usa uma câmera de vídeo pela primeira vez e faz Vontade: um curta extremamente emocionante que registra brutalmente nossas limitações em lidar com a perda, em deixar que o outro se vá e em seguir com nossa vida. No começo de 2008, ele vai para Glória do Goitá, uma região agrária do interior, a cerca de 75 km do Recife. Lá, ele tira fotos para a obra Leito, que monta depois em slides, de forma que se iluminem em seqüência. Ele opta novamente por fotos em preto e branco já que, para o bem ou para o mal, elas adquirem maior autenticidade na nossa percepção e também porque, ao contrário do que acontece nas fotos coloridas, o olho humano consegue se concentrar melhor no que é importante e menos nos detalhes. É uma obra perturbadora e sensual sobre a vida e a morte: o artista exuma um porco morto e toma o lugar dele. Ele confronta o porco, um animal que vive próximo ao chão e representa a volúpia, com o homem nu. Um mês depois, Rodrigo Braga sai novamente para uma viagem de três semanas no interior com quinze outros artistas. Desta vez, para o estado de Minas Gerais. Lá, cada um deles pretende criar um novo trabalho. Vai munido de sua câmera e de uma mente aberta - ele não tem idéia do que vai produzir. A natureza avassaladora o inspira a tirar sete fotos de paisagens. Mas nada de paisagem comum. Depois de processar digitalmente as fotos e manipular homens e animais, ele intervém mais uma vez e cria novas paisagens fazendo acréscimos, às vezes muito sutis, que levantam questões na mente do espectador e novamente estimulam a imaginação. 31 P RASCUNHO PARA UM RETRATO Segredo mostra uma árvore com um tronco de onde cresce uma serra que é usada para derrubar suas congêneres. Em Mina, a terra ejacula uma abundância de delícias como uma cornucópia; enquanto que, em Magma, uma estranha e espessa corrente de ovos gradualmente abre caminho. Em que floresta misteriosa um cardume de peixes brota do caule de uma árvore como uma grande fruta (Samambaia)? E que tipo de terra vermelha e quente cospe uma torrente de peixes escorregadios prateados, como numa cachoeira (Fato)? E terá sido a árvore viva, na qual está pendurada uma foice, que desbastou a outra árvore até a nudez e a matou (Paisagem)? E será que a pele de touro, que se espicha sobre as pedras no meio do rápido fluxo de um rio, remete a um monstro secreto que emerge por pouco tempo (Habitat)? Em todas essas paisagens, em que a imagem se alarga a partir do detalhe para um panorama amplo, não há nenhum único ser humano.

32 Hiato Hiaat Hiatus 2007

33 As séries Leito e Paisagens foram exibidas juntas na Galeria Amparo 60, no Recife, de 8 de maio a 6 de junho de O catálogo bilíngüe reproduz todas essas obras. No fim de novembro de 2008, Rodrigo teve a oportunidade de viajar para o Japão por uma semana: uma seleção de suas fotos foi incluída numa mostra coletiva de dez fotógrafos brasileiros, organizada pela Sociedade Fotográfica do Japão, em Yokohama. Ele visita Tóquio também. No começo de 2009, ele faz o filme Provisão, em que novamente entra em intenso contato físico com o solo. Um homem cava um buraco enorme ao pé de uma árvore. Ele quer ficar com a árvore, mas para isso ela tem de ser derrubada, fazendo com que perca seu contato natural e vital com a terra em que desaparece. Rodrigo pretende explorar mais o tema paisagem e vai de novo para o interior, por um período ainda mais longo. O projeto tem um nome: Desejo Eremita. Graças ao Ministério da Cultura, ele pôde realizar seu sonho. No mapa do Brasil, o nome de um município chamado Solidão, a cerca de 400 km do Recife, chama a atenção dele. Possui 5 mil habitantes e fica na fronteira do mundo civilizado, onde as estradas acabam e a internet e o sinal de telefone celular caem. Ele está procurando um lugar de onde seja difícil escapar e onde não seja fácil ter qualquer contato com a população. Rodrigo Braga viaja para lá, mas é muito perigoso. Assim, procura uma casa nos arredores do município vizinho, um pouco maior, chamado Tabira, onde vive e mora sozinho e recluso por três meses: primeiro, entre março e maio, algo perto de dois meses e meio, durante a estação das chuvas; depois, por duas semanas em novembro, quando faz um calor causticante. Na região que circunda Solidão e Tabira, há muitos pecuaristas. Toda semana, dezenas de animais são abatidos, deixando uma montanha de restos de matadouro: ossos, cabeças, chifres, orelhas, intestinos e há possibilidade de conseguir dezenas de litros de leite. 33 P RASCUNHO PARA UM RETRATO A série Desejo Eremita é composta de 17 fotos, que, em vez de mostrarem meras paisagens, criam uma ampla e épica história sobre o tema do eremita. Seus anseios, suas dúvidas, sua busca por proteção e segurança, sua procura por comida, a crueldade da natureza e do homem: vida e morte andam de mãos dadas. Esse trabalho evolui, então, para um estudo sociológico da nossa sociedade. Novamente, algumas fotos são precedidas de esforço físico (como

34 Sereia Meermin Mermaid 2007

35 a foto em que há uma árvore com o tronco cercado por uma torre com dois metros de altura de pesadas pedras) ou o artista entra em contato físico com elementos naturais: imergindo num banho de leite, rastejando de uma cama de pedras na posição fetal, usando um ornamento brilhoso feito de pêlos de bode Em Desejo Eremita, nossa imaginação é estimulada de novo: quem é esse eremita que pesca orelhas de gado em um açude e os levanta como troféu ou entra na floresta primaveril carregando-as nas costas? Pouco antes de sua chegada em Ieper, ele completou outro curta, Sal e Prata, baseado num sonho. À primeira vista, trata-se novamente de um homem cavando um buraco, mas na verdade é muito diferente. Ele cava um buraco cilíndrico muito fundo, no qual desaparece, usando somente as mãos e uma colher de prata, que a família guardou por muitos anos. Enquanto cava, ele devolve ao solo sua energia, seu suor e sangue e, no último instante, a colher e o mineral de que é feita. 35 P RASCUNHO PARA UM RETRATO