GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL)

Tamanho: px
Começar a partir da página:

Download "GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL)"

Transcrição

1 GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL) Relatorio Atividades

2 KONTEKSTU Grupu das Mulheres Parlamentares de Timor Leste (GMPTL) ka Grupu Feto Parlamentar Timor Leste nian hari liu husi rezolusaun No. 16/10 iha 16 Outubro GMPTL ne e konsiste husi membrus Parlamentar feto 19 ne ebe eleitu husi Partidu bo ot 8 no sira aprezenta iha Komisaun 9 iha Parlamentu nia laran. Numeru deputada agora aumenta ba 21 tamba husi deputadu nain 2 nebe mak sai troka ho deputada nain 2. Hahu kedas iha nia estabelesimentu, GMPTL involve ativa tebes iha promosaun Igualdade Jéneru no iha asuntus kona ba kapasitasaun ba feto sira iha Parlamentu Nasional no iha nasaun nia laran liu husi hamosu inisiativa sira no partisipasaun iha atividades barak ne ebe mak relasiona ho Igualdade Jéneru no kapasitasaun ba feto sira iha nivel nasional no internasional. Nia atividade sira ne e ingloba husi hasa e sinsibilizasaun, dezenvolvimentu kapasidade, hametin knar no funsionamentu organizasaun feto sira nian, hametin reprezentasaun demokratiku liu husi atividades lubuk ida iha komunidade nivel nasional, distrital no sucos atu hasa e sensibilidade públiku ba importansia igualdade jéneru, partisipasaun feto iha area politika no kapasitasaun ba feto sira. Hahu husi nia estabelesimentu, GMPTL ativu hodi involve an promove igualdadi jéneru iha Parlamentu Nasional liu husi inisiativa no partisipasaun iha atividadi oin-oin relasiona ho Igualdadi Jéneru iha nível lokal, nasional no Internasional. Atividadi hirak ne e atu hasa e sensibilidadi, dezenvolve kapasidadi, hametin reprezentasaun demokrátiku liu husi atividadi iha nível hotu-hotu, hodi nune e públiku bele kumpriende kona ba igualdadi jéneru nia importansia, no feto nia partisipasaun iha vida polítika. Nune e, GMPTL hala o mos atividadi balun nebe fo vantajen hodi suporta nafatin nia ezistensia, hanesan : Dezenvolve planu estratéjiku, estabelese Centru Estudu de Jéneru hodi fo apoiu tékniku ba GMPTL, aprova orsamentu jéneru nian iha GMPTL no halo inkontru koordenasaun ho Komisaun E Parlamentu Nasional, ho Secretaria Estadu Promosaun Igualdade, nune e mos hala o redi servisu nian ho CPLP, IPU, UN, Organizasaun Nasional feto nian, no seluk tan. 2

3 OBJEKTIVU Objektivu relatoriu ida ne e atu fo koñesimentu nebe klean ba atividades, progresu no resultadu nebe hala o hahu husi estabelesementu GMPTL to fulan Julho Relatorio ne e atu fo informasaun kona ba atividades, progresu no resultadu comesa husi Tinan 2007 to o tinan MEMBROS No. Naran Título/Pozisaun Partidu 1. Josefa A. Pereira Soares Presidente GMPTL FRETILIN 2. Maria Terezinha Viegas Vice Presidente GMPTL CNRT 3. Getrudes Moniz Secretaria GMPTL PD 4. Fernanda Mesquita Borges Membru GMPTL PUN 5. Brigida Antonia Correia Membru GMPTL CNRT 6. Maria Fernanda Lay Membru GMPTL CNRT 7. Maria Rosa da Camara Membru GMPTL CNRT 8. Cipriana Pereira Membru GMPTL FRETILIN 9. Carmelita Moniz Membru GMPTL CNRT 10. Benvinda Rodrigues Membru GMPTL CNRT 11. Lolina Celeste de Jesus Membru GMPTL PSD 12. Maria da Costa Exposto Membru GMPTL PSD 13. Maria Maia dos Reis Membru GMPTL FRETILIN 14. Maria Paixao de J.da Costa Membru GMPTL PSD 15. Teresa Maria de Carvalho Membru GMPTL PD 16. Virginia Ana Belo Membru GMPTL CNRT 17. Ilda Maria da Conceição Membru GMPTL FRETILIN 18. Teresa da C. Amaral Membru GMPTL ASDT 19. Aicha Basserawan Membru GMPTL FRETILIN 20. Clarinha Nheu Alves Membru GMPTL ASDT 21. Jacinta A. Pereira Membru GMPTL PD 3

4 Primeira Sessão Legislativa KOMPONENTE, RESULTADUS NO ATIVIDADES Komponente 1: Hasa e Sensibilidade no kapasidade GMPTL hodi promove Abordagem Jéneru iha Parlamentu. Resultadu 1.1: Hasa e tiha ona sensibilizasaun, koñesimentu kona ba no hari i konsensus iha membrus GMPTL no Membrus Parlamentu sira seluk nia let kona ba importansia abordajem Jéneru iha Parlamentu. AKTIVIDADES: A. Inkoporasaun Perspektiva ida Jéneru nian ba iha debate Orsamentu Estadu Ho asistensia husi asesor Jéneru halo avaliasaun/ezamina no analiza ba proposta Orsamentu Estadu 2008 no produz konkluzaun husi komentariu ba pergunta sira no halo rekomendasaun kona ba inkorporasaun perspektiva Jéneru nian no aprovasaun ba deklarasaun orsamentu Jéneru nian durante debate orsamentu 2008 (Dezembru 2007) RESULTADU 1.2: Dezenvolve no hametin tiha ona kapasidade GMPTL no membrus deputadu sira seluk hodi hala o no halo advokasia kona ba abordajem Jéneru iha Parlamentu. ATIVIDADES: A. Workshop kona ba Planu Estrategiku no Planu Aksaun GMPTL nian ( ) Ho apoiu husi Projektu Parlamentu PNUD, organiza workshop durante loron ida kona ba dezenvolvimentu Planu Estrategiku no Planu Aksaun GMPTL nian Workshop ne e hala o iha loron 16 Maiu 2007, iha Parlamentu Nasional no Prezidenti Parlamentu mak loke. Iha wokshop ne e besik partisipantes na in 35 mak atende. Husi 4

5 partisipante sira ne e inklui membrus GMPTL no membru sira husi Komisaun E kona ba Redusaun Pobreza, Dezenvolvemento Rural no Regional, no Igualdade Jéneru no mos funsionariu sira husi sekretariadu Parlamentu Nasional. La os deit grupu oin-oin sira ne e mak partisipa maibe mai mos husi aktivista no grupu feto sira ne ebe mak servisu ba igualdade jéneru no kapasitasaun ba feto iha areas no espesifikasaun oi-oin mos partisipa iha workshop ne e. Ne e inklui mos reprezentantes husi Governu (hanesan, SEPI), eismembrus deputada sira, grupu no organizasaun feto sira nian (ONG Feto sira nian), Sosiedade Civil, ONG Internasional, doadores, PNUD, UNMIT no agensia husi Nasoens Unidas (UNIFEM, UNFPA) no parte interesada sira seluk. Durante workshop ne e partisipantes sira hetan aprezentasaun kona ba konseitus no asuntus balun jéneru nian, ne ebe mak inklui: o Kontekstu historia no knar GMPTL iha Parlamentu Nasional (Sra. Josefa Soares, Vice Presidenti GMPTL) o Abordagem Jéneru no iqualdade, kapasitasaun ba feto sira no Parlamentu (Sra. Endah Trista Agustiana, Asesora Jéneru ba Parlamentu Nasional) o CEDAW (SEPI) o Meta Dezenvolvementu Milenium (Sra. Dianne, UNIFEM) o Violensia Sexual no Jéneru no progresu Bill Violensia Domestika (Sra. Caroline, UNFPA) o Rezolusaun NU 1325: Feto, Pas no Seguransa (Mica/ Official Programa- PNUD- Governasaun Unit) Workshop ne e hala o ho susesu no resulta esbosu Planu Stratejiku Jéneru no Planu Aksaun ( ). Planu Aksaun Jéneru no Planu Asaun (2009) finaliza no aprova tiha ona husi GMPTL iha loron 4 Novembru Planu Annual 2009 kompostu husi komponentes bo ot 4 no komponente ida-idak iha resultadu spesifiku nebe persiza atu atinji liu husi atividades lubuk ida durante tinan

6 B. Workshop kona ba Introdusaun ba Orsamentu Sensivel ba Jéneru (OSG) Parseria ho SEPI no PNUD- Projektu Parlamentu organiza tiha ona workshop loron sorin kona ba Introdusaun ba Orsamentu Sensivel ba Jéneru. Workshop ne e hala o iha fulan Julho 2008, fasilitador husi OSG Ekspertu- Sra. Rhonda Sharp. Partisipante hamutuk 25 mak atende workshop ne e, inklui membrus GMPTL no Komisaun E. Komponente 2: Hametin Funsionamentu GMPTL RESULTADU 2: Funsionamentu GMPTL hodi kumpre lolos nia mandatu atu promove igualdade jéneru no kapasitasaun ba feto sira tuir Estatutu GMPTL nian. ATIVIDADES: A. Enkountrus Regular GMPTL Hala o enkountru regular GMPTL nian iha Kuarta, semana-semana atu diskuti no foti desizaun ba asuntus importante ruma ne be relasiona ho atividades no programa GMPTL nian. Enkountru ne e dalaruma labele hala o ou kansela tanba la iha partisipasaun ou tanba perkupasaun ou komitmentu seluk deputada sira i ha relasiona ho servisus parlamentu nian. B. Finalizasaun no Aprovasaun Estatutu GMPTL nian Liu husi asistensia no suporta husi Asesora Jéneru no Asesores Legal PNUD- Projektu Parlamentu, Estatutu GMPTL nian finaliza no hetan aprovasaun. Estatutu ne e finaliza iha loron 12 Marsu 2008 no aprova iha loron 16 Abril Prosesu finalizasaun no aprovasaun ba estatutu hahu husi fulan Janeiru to o fulan-klaran Abril Estatutu ne e sei públika no disemina ba feto no mane Parlamentares sira no parseirus hotu. 6

7 C. Kordenasaun Enkountrus ho Komite E, SEPI, Grupo/ organizasaun feto sira, PNUD, UNIFEM no Sosiadade Sivil sira. (sei diskuti ho GMPTL) Komite E: SEPI: Rede Feto: PNUD: UNIFEM: Seluk-seluk: D. Estabelesementu no Inagurasaun Centro de Estudos de Género (CEG) Parseria ho PNUD- Projektu Parlamentu no UNIFEM, GMPTL estabelese no inagura tiha ona CEG iha loron 7 Outubru Inagurasaun ne e partisipa husi ema kuaze 200 (atus rua) inklui distintus convidadus, husi membrus Parlamentu Nasional, instituisaun governu nian hanesan Primeiru Ministru Sr. Kay Rala Xanana Gusmão, Ministrus no Ministras balu no Secretaria de Estadu de Promosaun Igualdade Sra. Idelta Rodrigues, Reprezentates Nasoins Unidas nian hanesan Sekretariu Geral Nasoins Unidas no Vice- Sekretariu Nasoins Unidas/ Representante PNUD nian iha Timor-Leste, PNUD nia Equipa Gestão, UNIFEM, UNMIT, UNICEF, UNFPA, doadores (Norwegia no AUSAID), ADB, Conselho de Sucos, leaders relijiosus no comunidade sira, grupo/ organizasaun feto nian no aktivista, akademisian no sociadades sivil sira. E. Partisipasaun membrus GMPTL iha atividades seluk- seluk hodi hasa e kapasidade, iha nivel nasional no internasional. Kongresu Global Feto iha Area Politika ba dala 3 ( Jéneru no Mudansa klimátika), iha Filipina, Outubru 2008: membru GMPTL nain 3 no mane parlamentares 1, hetan suporta husi PNUD- Projektu Parlamentu no UNIFEM (AUSAID) partisipa iha kongresu ne e. Membrus GMPTL nebe mak participa iha kongresu ne e hanesan: Sra. Maria Maia dos Reis e Costa, Sra. Brigida Antonia Correia, no Sra. Teresa da Conceição Amaral. Atu haforsa reprezentasaun mane parlamentares nian, Sr. Estanislau C.A. M. da Silva, ba a hamutuk ho Membru GMPTL nain 3 iha kongresu ne e. (GMPTL sei fo informasaun detailhu kona ba asuntu ne e). 7

8 KOMPONENTE 3: Hasa e Sensibilidade Públiku kona ba Igualdade Jéneru, Partisipasaun no Kapasitasaun Feto sira iha Politika RESULTADU 3: Hasa e tiha ona sensibilizasaun públiku kona ba importansia husi igualdade Jéneru, partisipasaun no kapasitasaun feto sira iha politika. ATIVIDADES: A. Selebrasaun Loron Internasional Feto nian Parseria ho Komisaun E no PNUD- Projektu Parlamentu, GMPTL organiza tia ona sesaun espesial ida iha loron 10 Marsu 2008 atu selebra loron Internasional ba Feto iha Parlamentu Nasional. Durante sesaun espesial ne e, partidu hotu halo esteitmentu politika ida relasiona ho sira nia komitmentu atu promove igualdade jéneru no hasa e kapasidade feto nian. Iha selebrasaun ne e partisipa husi membrus parlamentu, governu, reprezentante Nasoins Unidas, Diplomata no doadores sira, reprezentante Konselhu de Sucos, Grupu/Organizasaun feto nian, no NGOs no sosiadades sivil sira. Sei Diskuti ho GMPTL atividades saida tan mak hala o tia ona durante ne e (i.e. iha nivel nasional, distrital no sucos) LISAUN NEBE MAK HETAN NO PRATIKAS DIAK (sei diskuti ho GMPTL) Asuntus Igualdade Jéneru sempre hare hanesan asuntus feto nian deit, partisipasaun husi mane parlamentares sira limitadu. Sensibilidade no koñesimentu ba importansia abordagem Jéneru iha Parlamentu Nasional atu promove Igualdade Jéneru no hasa e kapasidade feto nian persiza atu hametin liu tan. La iha orsamentu spesifiku aloka atu fo suporta ba atividades GMPTL nian durante periudu Orsamentu ba atividades GMPTL nian limitada/ uituan liu. 8

9 Prosesu naruk kona ba finalizasaun no aprovasaun estatutu GMPTL nian, Planu Aksaun no Planu Annual afekta mobilizasaun rekursus inklui fundus atu fo suporta ba atividades GMPTL nian, tanba ne e afekta GMPTL atu hala o nia atividades. Perkupasaun membrus GMPTL ho servisu/ knar seluk iha Parlamentu Nasional kontribui mos ba prosesu nebe neneik, GMPTL labele hala o nia atividades tuir planu nebe mak iha ona. Komitmentu, konsolidasaun no komunikasaun interna entre membrus GMPTL persiza atu hametin liu tan. Kapasidade membrus GMPTL nian relasiona ho asuntus abordagem Jéneru presiza atu hametin/ hasa e liu tan. Limitasaun iha linguajem seluk, hanesan Portugues no Inglesh limite opurtunidades membrus GMPTL balu atu hetan asesu ba informasaun no partisipasaun iha atividades nebe relasiona ho Jéneru iha nivel internasional. DALAN BA OIN/ FUTURU Atu promove Igualdade Jéneru no hasa e kapasidade feto nian iha Parlamentu Nasional no iha nasaun ida ne e, GMPTL kolabora hamutuk ho Komisaun E no komisaun sira seluk no membrus deputadus sira iha Parlamentu Nasional, no parseiru sira seluk inklui Governu (SEPI), PNUD- Projektu Parlamentu, CEG, UNIFEM, UNMIT no Ajensia NU sira seluk, grupu/organizasaun feto nian, NGOs, no sociadades sivil sira sei kontinua hala o sira nia atividades tuir indika tia ona iha Planu Annual Planu Annual 2009 sei sai hanesan baze ba GMPTL nian atividades durante tinan ida nia laran. Planu Annual 2009 dezignadu fundamenta ba nia natureza nebe bazeia ba nia nesesidade no asuntus nebe relevantes no persiza atu responde durante tinan

10 Segunda Sessão Legislativa NOTA EXPLICATIVA Relatóriu ne e ho faktus hotu, kona ba atividadi hirak nebe mak konsidera prinsipal no importanti nebe hala o ona iha Segunda Sesaun Lejislativa husi Segunda Lejislatura. Relatóriu ida ne e sei kobre atividadi hotu nebe GMPTL hala o iha tempu determinadu ida (husi Outrobro 2008-Agusto 2009), nebe sei hato o sistematikamente tuir atividadi hirak nebe bazeia ba GMPTL nia Planu anual. Husi relatóriu ne e hotu, sei sai hanesan relatóriu final, nebe kompila tiha hotu, ho asesoria husi apoiu tékniku, hetan despacho no aprovasaun husi Prezidenti GMPTL Sra Maria Paixão. Komponenti, Rezultadu no Atividadi Komponenti 1: Hasa e no dezenvolve GMPTL nia sensibilidadi no kapasidadi hodi promove Abordájen Jéneru iha Parlamentu Rezultadu 1.1: Hasa e sensibilidadi, kumpriensaun no hari konsensu entre membru GMPTL no membru Parlamentu sira seluk kona ba Abordájen Jéneru nia importánsia iha Parlamentu. ATIVIDADES: Hamutuk ho asistensia husi Asesor ba Jéneru Parlamentu Nasional, halo análize no ezamina proposta orsamentu do estadu produz komentáriu, perguntas no rekomendasaun kona ba orsamentu perpektiva ba jéneru hodi aprova orsamentu do estadu ba tinan 2008, nebe hala o iha tinan GMPTL nia partisipasaun iha kampanha loron 16 Violénsia Kontra Feto hala o iha loron fulan Outubru Abertura husi atividadi ne e hahu iha Distritu Maliana. 10

11 GMPTL hamutuk ho komisaun E selebra loron Internasional ba Feto nebe hala o iha Dili iha loron 4 fulan Marsu 2009, ho atividadi hirak nebe inklui mos komunidadi iha Dili laran, hodi hala o sensibilizasaun kona ba Violénsia hotu-hotu hasoru feto. GMPTL hala o loron Internasional ba feto iha Distrito Aileu, Baucau, Ermera ho Bobonaro. Ba atividadi iha distritu hirak ne e, envolve mos membru Parlamentu sira hotu inklui Prezidenti Parlamentu Nasional Sr. Fernando de Araujo La Sama no I Vice Prezidenti Parlamentu Nasional Sr. Vicente Guterres no Organizasaun Feto nasional husi CAUCUS no Rede Feto, hodi halo diálogu ho komunidadi iha Distritu nebe refere, no husi diálogu ne e hamosu DEKLARASAUN ida ho naran Deklarasaun Hakotu Violénsia Kontra Feto no Labarik Feto, hodi hato o ba Governu nune e mos ba Parlamentu Nasional ho Sosiedadi Sivil hodi fo atensaun espesial ba violensia hotu kontra feto. Lansamentu profile ba Jéneru. Profile ne e nia lansamentu hala o hodi festeja loron Internasional ba feto, nebe envolve mos deputadu balun, hala o iha loron 10 fulan Marsu Profile ne e koalia kona ba deputada sira nia involvimentu iha vida polítika no iha atividadi ba feto, ho hanoin ida atu bele fo sai ba komunidadi sira nudar parti advokasia nian. Atividadi ba loron Feto Internasional iha nível Nasional, nebe Parlamentu Nasional mos hola inisiativa ne e hodi halo komemorasaun ne e iha loron 10 fulan Marsu Eventu ne e nudar atividadi máximu husi atividadi hot-hotu nebe hala o husi Komisaun E, Grupu Feto Parlamentar no Parlamentu Nasional. Partisipa iha Komisaun E nia workshop kona ba Planu Estratéjiku. Iventu ida ne e, realiza iha KOM (Lospalos) loron fulan Abril Iha biban ida ne e GMPTL hakarak fahe mos esperiénsia kona ba oin sa GMPTL halo nia Planu de Asaun no nia atividadi. Aprova GMPTL nia orsamentu ba tinan Orsamentu ba tinan ida ne e aloka bazeia ba atividadi nebe sei hala o iha tinan 2010, nebe fo liu importansia ba programa no atividadi nebe atu hasa e membru GMPTL sira nia sensibilidade, liu husi treinamentu, advokasia kona ba Igualdadi Jéneru, no atu realiza Lei Igualdadi de Jéneru. Aprovasaun orsamentu ida ne e hala o iha loron 3 fulan Julhu

12 Lansamentu ba primeira edisaun boletim ho naran KAMAHA ba JÉNERU, nebe tuir planu sei hato o fulan tolu dala ida, ho tópiku oin-oin no fo liu importansia ba asuntu feto, relasiona ho polítika, ekonomia, kultura no seluk tan. Lansamentu ne e hala o iha loron 14 fulan Julhu Preparasaun/briffing kona ba Lei Igualdadi Jéneru ba deputada no deputadu sira nebe mak atu ba tuir estudu iha Filipina, hala o iha loron 17 fulan Julhu Objetivu husi preparasaun ne e mak atu halo introdusaun badak kona ba kontiudu lei Igualdade Jéneru, Prosesu nebe involve iha dezenvolvimentu lei ne e no perguntas nebe karik relevante atu husu durante vizita estudu nebe sei halao o iha Filipina. GMPTL halo enkontru ho ARHA (Australian Reproduction Health Association). Objetivu husi enkontru ne e, mak membru ARHA hakarak halo koperasaun ho GMPTL partikularmente atu hari i grupu ida hodi hare ba asuntu Dezenvolvimentu, Populasaun no Saúde Reprodutiva. ARHA konvida mos GMPTL atu hala o estudu iha Australia hodi bele hare asuntu nebe refere. Enkontru ne e hala o iha loron 4 fulan Agostu Vizita de Estudu husi GMPTL nia membru nain hitu (7) hamutuk ho deputadu nain rua (2) ba Filipina, ho objetivu atu halo estudu kona ba Lei Igualdadi de Jéneru. Delegasaun ne e hala o nia vizita husi loron 7 15 fulan Agostu Rezultadu 1.2: Dezenvolve no hakbit GMPTL no membru Parlamentu sira seluk nia kapasidadi, atu fo atensaun no halo advokasia kona Abordájen Jéneru iha Parlamentu ATIVIDADES: Inisia kursu informátika iha fulan Fevereiru 2009, Alein GMPTL, deputadus balun inklui Vice Presidenti Parlamentu Nasional Sr.Vicente Guterres mos partisipa iha treinamentu ne e. GMPTL hakarak realiza kursu ne e atu bele tulun deputadu sira iha área informátika nian. Prezidenti GMPTL Sra.Maria Paixão, Reprezenta GMPTL nudar oradora iha selebrasaun loron Internasional ba feto nebe organiza husi SEPI, hala o iha loron 7 fulan Marsu Diskusaun meza-redonda ho médico espesialista nain 4 (4) kona ba Lei Kódigu Penal artigu 141. Bainhira Parlamentu Nasional husu atu halo apresiasaun fali ba Lei kódigu 12

13 Penal, bazeia ba Konstituisaun artigu 98, Apreciação Parlamentar de Actos Legislativu, GMPTL mos aproveita biban ida ne e hodi halo diskusaun no análize kona ba artigu 141 relasiona ho Abortu, liu-liu relasiona ho impaktu husi abortu ba saúde inan nian. Nune e mos atu rona diretamente husi medico espesialista sira kona ba medidas nebe sira foti hodi atende asuntu ne e. Atividadi ida ne e hala o iha loron 6 fulan Abril Diskusaun Meza-redonda ho FONGTIL kona ba Lei Desentralizasaun ho Eleisaun. Iha diskusaun ida ne e, FONGTIL hakarak hato o informasaun kona ba sira nia konsultasaun nebe hala o iha Distritu lima (5). FONGTIL nia aprezentasaun ba GMPTL atu hare mos kona ba lei ne e nia vantajen ba feto sira. Atividadi ne e hala o iha loron 15 fulan Abril Seminariu Team Building. Semináriu ne e realiza iha Dili iha loron 5-6 fulan Junho 2009, ho objetivu atu halo grupu ne e bele sólidu liu tan iha Deputada sira nia atividadi lor-loron. Atividadi ne e hetan apoiu finanseiru husi UNIFEM no tekniku husi UNDP no UNIFEM. GMPTL partisipa iha diskusaun meza-redonda nebe organiza husi UNIFEM no Centro Estudus Jéneru, kona ba Konvensaun Eliminasaun ba Diskriminasaun Kontra Feto (CEDAW) no nia ligasaun ba kultura no violensia domestika. hala o iha loron 24 fulan Junhu Atividade ne e hetan apoiu finanseiru no tekniku husi UNDP no UNIFEM. GMPTL hala o workshop kona ba Orsamentu Sensível ba Jéneru, ho objetivu atu hasa e tan membru GMPTL sira nia kumpriensaun kona ba asuntu nebe refere. Atividadi ne e hala o iha loron 1 Julhu 2009 no hetan apoiu orsamentu husi UNIFEM. Prezidenti GMPTL reprezenta GMPTL hodi tuir diskusaun meza-redonda, nebe organiza husi Fokupers no UNIFEM hodi hala o diskusaun ba Lei Violénsia Doméstika, no liu-liu hare posibilidade atu bele aselera prosesu aprovasaun Lei Violensia Domestika, nebe hala o iha loron 16 Julhu

14 Komponenti 2: Hakbit GMPTL nia Funsaun Resultado 2: GMPTL nia funsaun sai efetivu liu tan ho mandatu atu promove Igualdadi Jéneru no hakbit feto relasiona ho GMPTL ATIVIDADES: GMPTL hala o nia inkontru regular semanal, hodi deskuti no halo desizaun ba asuntu hirak nebe relasiona ho GMPTL nia programa. Iha inkontru hirak ne e mak deputada sira bele hare mos ba asuntu atual relevanti sira, halo análize, deskuti no hola medida ruma, liu-liu asuntu hirak nebe relasiona ho problema ba feto. Deskuti no aprova GMPTL nia Planu estratéjiku ba tinan lima (5), hala o iha loron 4 fulan Novembru Partisipanti ba workshop ne e, inklui mos: SEPI, UNIFEM, UNDP, UNFPA, no eis Deputada. Partisipa iha Kongresu Feto no Polítika nebe hala o iha Filipina iha loron fulan Outubru Partisipanti husi GMPTL mak deputada nain 2 inklui mos Deputadu ida. Inkontru Trimestral GMPTL ho SEPI nebe hala o iha loron 13 fulan Novembru 2009, ho ajenda mak hanesan hato o informasaun ba malu, inklui SEPI nia Planu Anual, no mos diskusaun kona ba plataforma Asaun Kongresu feto ba dala tolu no mekanismu atu integra SEPI nia Planu Anual. Inagura Centro Estudu de Jéneru iha loron 7 fulan Outobro Ho apoiu husi UNDP nia projetu ba Parlamentu no UNIFEM, hari Sentru ida ne e ho objetivu atu bele fo apoiu tékniku ba Grupu Feto Parlamentar sira, nune e mos Deputadus sira hotu. CEG sai nudar fatin atu hasa e sensibilidadi, kapasidadi dadus no informasaun redi no parseria, atu promove Igualdadi jéneru. GMPTL partisipa iha III Konferénsia ba Redi Feto Parlamentar CPLP nian nebe hala o iha loron fulan Abril 2009, iha São Tomé e Príncipe, ho ajenda importanti balun mak hanesan; aprezenta no aprova relatóriu atividadi nian husi Redi Feto CPLP ba tinan , Comunikasaun husi Delegasaun ba Konferénsia nian nebe relata kona ba feto sira nia 14

15 situasaun polítika, sosial, ekonomia, passajen Prezidensia Redi Feto Parlamentar CPLP ba São Tome e Príncipe, aprezenta Planu atividadi nian ba tinan Husi enkontru ne e País ida-idak hato o mos atividadi nebe hala o ona, no foti kestaun importante balun, hanesan asuntu jeral mak koalia kona ba feto nia partisipasaun iha orgaun soberania, feto nia partisipasaun iha kampu servisu. Asuntu konjunta mak hanesan persentájen ba dezenpregada sira no krize demográfiku. Ikus liu ba kestaun partikular mak koalia kona ba saúde maternu infantil, nível edukasaun, kódigu ba servisu, redi no krexe, violénsia doméstika no polítika sosial. GMPTL hala o enkontru trimestral ba dala rua hamutuk ho Komisaun E no SEPI, hodi fahe informasaun kona ba programa nebe hala o relasiona ho atividadi ba feto. Enkontru ne e realiza iha loron 26 Maiu Komponenti 3:Hasa e públiku nia interese kona ba Igualdadi Jéneru, feto nia partisipasaun hakbit feto Rezultadu 3: Públiku nia interese kona ba importansia husi Igualdadi Jéneru, feto nia partisipasaun iha vida polítika no no hasa e feto nia kapasidadi. ATIVIDADES: GMPTL nia partisipasaun iha redi feto nia programa hodi halo diálogu ho populasaun. Ba tinan ida ne e, programa ne e hala o iha Distritu 6. Ba Distritu Liquisa hala o iha loron 7 Novembru 2008, iha Distritu Baucau loron 14 Junhu 2008 no 8 Marsu 2009, nune e mos iha Distritu Ermera, iha Distritu Manatutu iha loron , iha Distritu Lospalos loron 20 Junhu 2009 no ba Distritu Viqueque iha loron 26 Junhu Redi Feto nia programa ne e nia objetivu mak atu hakbesik Deputada sira ho feto maluk sira iha báze hodi hato o ba Deputadu sira nia funsaun iha Parlamentu Nasional. GMPTL nia partisipasaun iha CAUCUS nia programa hodi halo diálogu ho populasaun. Ba tinan ida ne e, programa ne e hala o iha Distritu 5. Ba Distritu Aileu hala o iha loron 8 Marsu 2009, nune e mos iha Distritu Bobonaro, iha Distritu Manatutu iha loron 12 Junhu 2009, iha Distritu Oekusi loron 7 Julhu 2009, Distritu Ainaro 14 Agostu 2009, no ba Distritu Same ho 15

16 Suai sei hala o iha fulan Setembru. CAUCUS nia programa ne e nia objetivu mak atu hakbesik Deputada sira ho feto maluk sira iha báze kona ba oin sa atu hari relasaun servisu nian entre feto ofisiais nasionais, ho sosiedade sivil. GMPTL hala o diálogu ho populasaun Salele, hodi koalia kona ba prostituisaun. Delegasaun ne e lidera husi Prezidenti GMPTL no membru GMPTL balu inklui mos Prezidenti Komisaun E no deputadu balu. Sorumutu ne e hala o iha loron 20 Novembru Prezidenti GMPTL sai nudar panelista iha lansamentu livru ho títulu se mak hatan ba feto? Eventu ida ne e organiza husi UNIFEM iha loron 2 Fevereiru Inkontru koordensaun ba loron Mundial Feto nebe partisipa husi SEPI, UNMIT, UNIFEM, Rede Feto, CAUCUS, Komisaun E no UNDP, hodi informa ba malu kona ba atividadi nebe atu hala o. Inkontru ne e hala o iha loron 13 Fevereiru Prezidenti GMPTL nudar oradora ba konferénsia Feto no Paz, nebe organiza husi ONG Peace and Democracy, iha loron 4 Marsu GMPTL hala o diálogu ho organizasaun Feto iha polítika, (grupu ne e reprezenta husi feto partidu polítiku hotu), no Deputada Maria Maia hodi GMPTL nia naran, fahe esperiensia, atu nune e sira mos bele prepara an ba eleisaun iha futuru. Atividadi ne e realiza iha loron 8 Abril Ho apoiu husi UNIFEM, Prezidenti GMPTL Sra.Josefa Soares partisipa iha workshop kona ba CEDAW iha Bangkok, iha loron Abril 2009 DEZAFIU Dezafiu nebe GMPTL hasoru iha tinan ida ne e nia laran mak hanesan tuir mai ne e: Asuntu kona ba Igualdadi Jéneru, sei sai hanesan asuntu feto nian deit, no seidauk hetan apoiu máximu husi deputadu sira. Deputada sira nia prekupasaun ba knar iha Parlamentu Nasional barak liu, ho nune e dala barak la iha tempu atu tuir GMPTL nia programa nebe planeia tiha ona iha Planu Anual. Presiza atu hakbit tan komitmentu, konsolidasaun no komunikasaun internal iha membru GMPTL nia laran. 16

17 Buka atu hakbit tan membru GMPTL nia kapasidadi, relasiona ho asuntu sira kona ba abordájen Jéneru. Difikuldadi iha língua Ingles no Portugues, difikulta membru GMPTL sira nia asesu ba participa iha Iventu internasionais. LISAUN NEBE BELE APRENDE Bainhira ita iha planu nebe diak, sei atinji programa nebe planeia ona. Husi servisu hamutuk iha grupu nebe sólidu, la hare ba deferensas em termus pólitikus, maibe ho hanoin ida atu hare los ba asuntu abordájen Jéneru. Bainhira hetan apoiu husi Deputadu sira, sei fo liu vantajen atu bele koalia kona ba asuntu Jéneru nian. Liu husi lideransa nebe fo atensaun duni ba asuntu Jéneru, bele fasilita GMPTL nia programa. PLANU BA OIN Hasa e kapasitasaun ba membru GMPTL, liu husi treinamentu, workshop, semináriu nebe releta ona iha planu anual orsamentu do estadu Halo loby nafatin ba deputadu sira, nune e mos ba intidadi oin-oin, hodi nune e bele hetan apoiu hodi hare ba asuntu jéneru. Promove advokasia nebe kontinua, atu fo kumpriensaun ba públiku kona ba asuntu Jéneru. Membru hotu fo apoiu nafatin, atu bele organiza eventu iha nível internasional nebe GMPTL sei hetan fiar husi rede Parlamentar CPLP. Buka atu ativa nafatin iha GMPTL nia enkontru regular sira, hodi nune e bele halo diskusaun, análiza no desidi asuntu hirak nebe relasiona ho feto nia asuntu, nune e mos bele akomoda idéa pozitivu sira nebe hakarak kontribui ba asuntu abordájen Jéneru. 17

18 Terceira Sessão Legislativa Lista Atividades: 1. Vizita Distritus 2. Vizita Estrangeirus 3. Atividades hodi hametin funsionamentu GMPTL: a. Enkontru Kordenasaun b. Enkontru GMPTL c. Diskusaun Meza Redonda d. Partisipasaun GMPTL iha iventu Nasional e. Partisipasaun GMPTL iha area peskiza- intervista (Ireland, ONU-Res 1325) 4. Konferensia Regional ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar & Edukasaun Seksual 5. Konferensia Nasional ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar & Edukasaun Seksual 1. Visita Distritus Partisipasaun GMPTL iha sorumutu iha Maliana, 22 Janeiru Bazeia ba konvite husi COPERATIVA CREDIT UNION LANAMONA, Reprezentante husi GMPTL, Deputada Maria da Costa Exposto mak ba partisipa iha dialogu nebe hala o iha Distrito Maliana. Komemorasaun Loron Mundial ba Feto no Lansamentu Konferensia Regional ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar no Edukasaun Seksual, 8 Marsu Iha loron 8 Marsu 2010, Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) komemora loron Mundial ba Feto iha Distritu Oecusse. Iha momentu ida mos, GMPTL halo lansamentu ou abertura ba Konferensia Regional ba Saude Reprodutiva, Planeamentu Familiar 18

19 no Edukasaun Seksual iha distritu refere. Hafoin Oecusse, konferensia regional hala o tan iha regional hanesan tuir mai ne e: a. Konferensia Regional iha Maubissi b. Konferensia Regional iha Baucau c. Konferensia Regional iha Ermera d. Konferensia Regional iha Maliana e. Konferensia Regional iha Liquisa Komemorasaun ne e lao ho susesu no hetan partisipasaun masimu husi populasaun tomak. Komemorasaun Loron Mundial ba Feto Rural, 15 Outubru Hamutuk ho komunidadi Internasional, Parlamentu Nasional liu husi Komisaun Eliminasaun da Pobreza, Desenvolvimentu Rural e Regional e Igualdade de Jéneru (Komisaun E), Komisaun ba Saude, Edukasaun no Kultura (Komisaun F) ho Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor- Leste (GMPTL) servisu hamutuk ho Centro de Estudos de Género (CEG), sei festeja loron Internasional ba feto Rural 2010 ho tema Ejiji O nia Direitu no Labarik Feto nia Direitu ba Edukasaun Atividadi nebe sei hala o iha Loron Internasional ba Feto Rural maka sei hala o atividadi iha nivel Sucos (areas remotas) ho objetivu; Fahe informasaun ba komunidade relasiona ho papel/ knar komisaun F (Komisaun ba Saùde, Edukasaun no Kultura) iha area edukasaun no saùde. Fahe informasaun ba komunidade relasiona ho Lei Violensia Domestica Hasa e komunidadi nia konhesimentu kona ba direitu (labarik feto) atu hetan edukasaun; saùde reprodutiva hodi kontribui ba dezenvolvimentu rural. Hasa e parti hot-hotu nia partisipasaun (hanesan Parlamentu, Governu nível nasional no lokal, NGOs) hodi fo atensaun ba feto rural sira nia atividadi Atu bele atinji objetivu sira nebe refere, maka GMPTL sei hala o atividadi sira hanesan tuir mai ne e: Sub Distritu/ Suco: 19

20 1. Diálogu ho komunidadi kona ba Importansia selebrasaun loron feto rural no desiminasaun rezultadu konferensia nasional (GMPTL) Kna ar Komisaun F iha area Edukasaun no Saùde (Papel Komisaun F) Kna ar Komisaun E relasiona ho asuntu Igualdade de Jéneru no Lei Violensia Domestica (Papel Komisaun E) Sei konvida ekipa Komissaun ba Direitu Labarik nian hodi fahe informasaun kona ba direitu ba labarik (Papel Komisaun Direitu ba Labarik) 2. Fahe pakote: Kadernu, Lapizeira, Lapis, buku gambar ho lapiskoris etc. 3. Fahe livrus (edukasaun etc.) Iha Sub-Distritu sei hala o iha Suku Iliomar, Sub Distritu Luro, Distritu Lautem Suku Opa, Sub Distritu Lolotoe, Distritu Bobonaro Suku Tumin, Sub Distritu Oesilo, Distritu Oecusse Selebrasaun ne e, lao ho susesu no hetan partisipasaun masimu husi populasaun liu-liu feto maluk sira iha suku Iliomar, suku Opa no suku Tumin. Atividades hirak ne e hetan apoiu tekniku no orsamentu husi Parlamentu Nasional, liu husi Centro Estudos de Jéneru, Parlamentu Nasional. Partisipasaun GMPTL iha Audensia Públika ba Esbosu Lei Violensia Domestika iha Distritu Baucau no Oecusse. Membru GMPTL balu, hamutuk ho Komisaun A hala o audensia públika kona ba esbosu. Lei Kontra Violensia Domestika iha Baucau no Oecusse. 20

21 2. Vizita Estrangeirus Partisipasaun Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) iha Treinamentu Jéneru no Politika Regional Asia Pasifiku Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) hetan konvite husi Asia Pacific Forum on Women, Law & Development (APWLD) atu partisipa iha treinamentu Jéneru no Politika Regional Asia Pasifiku nian, nebe hahu husi loron 7 10 Junhu 2010, iha Kuala Lumpur - Malaysia. Partisipasaun Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) iha Konferensia Inter-Parliamentarian Union (IPU) Hanesan tinan- tinan, Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) hamutuk ho delegasaun Parlamentu Nasional, partisipa iha konferensia Inter-Parliamentarian Union (IPU) nebe hala o iha Bangkok husi 27 Marsu 3 Abril GMPTL delega nia membru Deputada Maria Exposto hodi partisipa iha enkontru Grupo das Mulheres Parlamentares nian. Tuir relatoriu verbal nebe hetan katak Deputada sira nebe hamahan a an iha IPU debate kona ba asuntu Saùde Reprodutiva no Trafiku Umanu. No mos, koperasaun ruma nebe IPU bele fornese liu-liu iha area hasa e kapasitasaun membru deputada sira nian no seluk-seluk tan. Partisipasaun Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) iha Inkontru Rede das Mulheres Parlamentares CPLP, iha Lisboa- Portugal Deputada Josefa Alvares Pereira Soares no Deputada Maria Fernanda Lay reprezenta GMPTL iha inkontru Rede das Mulheres Parlamentares CPLP nebe hala o iha fulan Marsu, iha Lisboa- Portugal. Hanesan tinan-tinan GMPTL mos submete iha delegasaun Parlamentu Nasional hodi ba tuir Inkontru Parlamentares CPLP nian. Rezultadu husi enkontru ida ne e, GMPTL sei asume kargo hanesan Vice- Prezidenti Rede das Mulheres Parlamentares CPLP nian no sei sai hanesan Prezidenti ba Rede das Mulheres Parlamentares CPLP nian iha tinan 2011 no Timor-Leste sei sai uma nain ba enkontru CPLP nian. Rezultadu seluk mos hatudu katak Planu Asaun Rede das Mulheres Parlamentares CPLP nian indika Timor-Leste sei asume responsabilidade/ kna ar iha area Saùde Reprodutiva, HIV/CIDA no Mudansa Climatika. 21

22 Partisipasaun membru GMPTL iha Regional Ministers abd Parliamentarians Conference on Review of Parliamentarians Actions and Legislations on the Elimination of Violence against Women, from October 2010 in Yogyakarta-Indonesia Membru GMPTL no membru Komisaun A, Deputada Carmelita Moniz, partisipa iha konferensia refere no nia mos sai orador husi Timor-Leste hodi fahe informasaun kona ba lei violensia domestika nebe aprova ona iha Parlamentu Nasional. Partisipasaun Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) iha Enkontru- Jornada Rede das Mulheres Parlamentares CPLP, iha São Tomé e Príncipe Membru GMPTL nain rua Deputada Ilda Maria da Conceição no Deputada Brigida Correia partisipa iha jornada Rede das Mulheres Parlamentares CPLP iha São Tomé e Príncipe. Timor- Leste iha momentu neba sai hanesan orador ida durante enkontru iha São Tomé e Príncipe, nebe hare liu ba asuntu HIV/CIDA no saùde reprodutiva nian. 3. Atividades hodi hametin funsionamentu GMPTL. a) Encontru Kordenasaun Enkontru Trimestral ho Secretaria Estadu Promosaun Igualdade. Hanesan tinantinan, Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste (GMPTL) hala o enkontru regular- Trimestral ho Secretaria Estadu ba Promosaun Igualdade (SEPI). Enkontru ne e realiza iha loron 29 Abril 2010, iha Sala CEG- PN. Partisipa mos iha enkontru refere, reprezentante husi Komisaun E- Parlamentu Nasional. Objetivu husi enkontru ne e atu fahe informasaun ba malu, hala o konsultasaun balu no koperasaun iha programa balu nebe defini tia ona iha Planu Anual SEPI no Parlamentu Nasional. Iha enkontru ne e, la os deit diskuti programa tinan 2010 maibe informa no diskuti kona ba programa anterior SEPI nian, liu-liu relasiona ho dezafius nebe instituisaun ne e hasoru durante implementasaun programa. Inkontru ho UNDP & UNIFEM. GMPTL hala o inkontru kordenasaun ida ho UNDP no UNIFEM hodi koalia kona ba apoiu instituisaun ONU rua ne e nian ba Parlamentu Nasional, liu husi Centro de Estudos de Jéneru. Enkontru ne e realiza iha loron 5 Julhu 2010 no rezulta pontus positivus hanesan, kontinuasaun apoiu iha area abordagem Jéneru 22

23 no promosaun igualdade Jéneru inklui kapasitasaun ba membru deputadus sira, partikularmente GMPTL. Apoui sira ne e sei kanaliza liu husi Centru Estudos de Jéneru, Parlamentu Nasional. Inkontru ho Asesora, UNMIT- Gender Affairs Unit. Prezidenti GMPTL simu pedidu ida husi Asesora, Sra. Rita Reddy atu halo inkontru ida hodi koalia lia kona ba asuntu Lei Eleitoral, nebe mak sei diskuti iha tempu besik iha Parlamentu Nasional. Iha Inkontru ne e, asesora fo sujestaun ba GMPTL atu halo proposta/ rekomendasaun ruma ba lei eleitoral, hodi bele hasa e numeru feto nian iha lista eleitoral. Iha mos asuntu seluk nebe mak diskuti hanesan; analize ba OGE 2011, lei familia, lei igualdade de Jéneru no programa kapasitasaun. Presidenti GMPTL mos husu atu bele tau atensaun ba kapasitasaun feto iha area rural hodi bele partisipa iha eleisaun tuir mai. b) Inkontru GMPTL Tuir planu anual, GMPTL sei hala o inkontru fulan ida dala rua, maibe se karik iha asuntu urjente ruma, bele mos hala o enkontru extra-ordinaria. Enkontru ba dala uluk atu determina loron ba hala o atividades GMPTL nian, tuir planu anual nebe trasa ona. GMPTL mos diskuti ba preparasaun atu lansa preimeira konferensia regional kona ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar no Edukasaun Sexual iha Oecusse. Iventu ne e sei hala o hamutuk ho selebrasaun loron feto internasional nebe monu iha loron 8 Marsu Atu hala o konferensia regional hirak ne e, GMPTL servisu hamutuk ho parseiru nasional no internasional (NGOs) hanesan Ministeriu Saùde, Ministeriu Edukasaun, SEPI, UNDP, UNFPA, UNICEF, UNIFEM, WHO no mos UNMIT atu halo preparasaun nebe diak. Eleisaun ba Meza GMPTL (Periodu ) Bazeia ba estatutu GMPTL nian, Eleisaun ba MEZA GMPTL- nebe kompostu husi Prezidenti, Vice no Secretaria sei hala o kada tinan rua ho balu no persiza halo rotativamente. Ne duni, ba MEZA nebe lidera husi Prezidenti deputada Maria Paixão de Jesus da Costa hamutuk ho deputada Josefa Alvares Pereira Soares- Vice Presidenti no Deputada Maria da Costa Exposto- Secretaria remata iha fulan Abril Nune e ekipa jestaun Centro Estudos de Generu (CEG) organiza fali enkontru entre GMPTL hodi halo eleisaun ba lideransa (MEZA) foun GMPTL nian. Eleisaun ne e hala o iha loron 27 Abril 2010, nebe observa diretamente husi reprezentante husi 23

24 UNDP, UNMIT no UNIFEM. Mekanismu nebe uza maka Deputada sira persiza konkorda atu hamusu lista kandidatu ba Meza no sei submete ba votasaun. Hafoin votasaun, lista A hetan apoiu masimu kompara ho lista B. Nune e rezultadu hatudu katak deputada Josefa Alvares Pereira Soares eleita ba Presidenti GMPTL, deputada Maria Terezinha Viegas eleita ba Vice- Presidenti GMPTL no deputada Gertrudes Moniz eleita ba Secretaria GMPTL. Mandatu ne e nia durasaun tinan rua ho balu. Hafoin enkontru refere, tuir mai GMPTL hala o enkontru regularmente hodi diskuti no deside programa no atividades nebe sei hala o iha tinan 2010 nia laran. GMPTL deside hala o enkontru regular iha loron segunda-feira ou tersa-feira tuir ajenda pleanaria Parlamentu Nasional, no iha oras almosu nian atu nune e bele hetan partisipasaun masimu husi deputada sira hotu. Durante tinan 2010, inkontru GMPTL prezide husi Prezidenti GMPTL no ajenda nebe tau ba diskuti bazeia ba planu anual no karik pedidu ruma nebe submete husi NGOs (internasional no lokal). c) Diskusaun Meza Redonda Diskusaun Meza Redonda ho Procuradoria-Geral Da República kona ba Existensia Unidade dos Minores Tersa-Feira, 16 Marsu GMPTL servisu hamutuk ho Procudoria-Geral da República hala o inkontru meza redonda iha Sala Konferensia Parlamentu Nasional iha lorom Tersa-Feira, 16 Marsu Objetivu husi sorumutuk ne atu fahe informasaun kona ba Unidade dos Menores nebe estabelese ona iha Ministério Público no husu koperasaun husi GMPTL atu habelar informasaun ne e kuandu ba hasoru populasaun sira iha baze no mos bele refere kazu ruma kuandu keixa ruma mai Parlamentu Nasional. Inkontru ne e hetan partisipasaun husi Prezidenti GMPTL no nia membru lubuk ida, inklui mos Komisaria ba Direitu and Protesaun ba Labarik nian. Diskusaun Meza Redonda kona ba Relatoriu CAVR ho International Center for Transitional Justice (ICTJ), 7 Abril Bazeia ba pedidu husi International Center for Transitional Justice (ICTJ) atu halo aprezentasaun no diskusaun kona ba relatoriu CAVR ba GMPTL. Diskusaun meza redonda ne e realiza ho susesu no hetan partisipasaun masimu husi GMPTL. Sorumutuk ida ne e importante atu fo konhesimentu klean ba relatoriu CAVR no liu-liu foka liu ba iha rekomendasaun nebe Parlamentu 24

25 Nasional- GMPTL bele tau iha konsiderasaun kuandu atu debate lei ne e, iha Parlamentu Nasional. Distribuisaun Bulletin: Kamaha ba Jéneru ba membru Parlamentu Nasional tomak hala o iha loron 2 Marsu d) Partisipasaun GMPTL iha eventu Nacional Komemorasaun Loron Feto Nasional. Tinan-tinan Governu Timor-Leste, liu husi Secretaria Estadu Promosaun Igualdade festeija loron feto nasional. GMPTL la realiza atividades ruma hodi komemora loron importante ne e, tanba perkupasaun OGE Nune e, membru GMPTL balu, partisipa iha iventu loron nasional feto nian nebe selebra husi SEPI iha loron 3 Novembru Abertura 16 dias Kampanye ba kontra Violensia Bazeia ba Jéneru. II Vice Presidenti Parlamentu Nasional, Deputada Maria Paixão de Jesus da Costa hala o abertura ba programa abertura 16 dias kampanye ba kontra violensia bazeia ba Jéneru iha distritu Baucau. e) Partisipasaun GMPTL iha area peskiza-entrevista Irlanda, ONU Resolusaun 1325) GMPTL simu delegasaun husi Canadian Catholic Organization for Development & Peace iha loron 5 Marsu 2010, iha Parlamentu Nasional- CEG. Vizita mai Parlamentu Nasional ne e atu hala o enkontru ida ho Prezidenti GMPTL no hare existensia Centro Estudos de Jéneru. Objetivu husi enkontru ne e atu fahe informasaun ba malu no liu-liu atu rona kona ba atividades GMPTL nian durante ne e no dezafius ruma nebe GMPTL infrenta. Sira mos, interese tebes atu hare CEG no servisu nebe fornese hodi fo apoiu ba atividades nebe relasiona ho igualdade Jéneru iha Parlamentu Nasional. Prezidenti GMPTL halo inkontru ho delegasaun husi CIDA, nebe iha interese tebes atu fo apoiu ba GMPTL. Inkontru ne e ho objetivu atu hare funsionamentu CEG nian no mos atividades GMPTL nian iha area iqualdade Jéneru no dezafius nebe GMPTL infrenta. Inkontru ne e realiza iha loron 16 Marsu 2010, iha Parlamentu Nasional. 25

26 Prezidenti GMPTL simu peskizadora ida husi Universidade RMIT, Melbourne nebe halo nia peskiza kona ba area Jéneru iha Timor-Leste. Inkontru ne e relaiza iha loron 15 Novembru 2010, iha sala CEG nian. Iha inkontru ne e, peskizadora ne e hakarak hatene uituan kona ba servisu Parlamentu Nasional iha area Jéneru, liu-liu GMPTL. Prezidenti GMPTL mos fo nia hanoin kona ba promosaun igualdade Jéneru iha Timor-Leste no dezafius nebe infrenta durante ne e. 4. Konferensia Regional ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar & Edukasaun Seksual Konferensia Regional kona ba Saùde Reprodutiva, Planeametu Familiar & Edukasaun Sexual Maske ita rekonhese melhoramentu sira ne e, ami konferencistas rejiaun sira, delega ba Konferensia Nasional kona Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar, no ba labarik ko us ho Menor Idade, hato o ba Parlamentu Nasional, Governu Nasional, liu-liu Ministeriu Finansas, Ministeriu Saùde, Ministeriu Edukasaun, Ministeriu Soliedariedade sosial, Ministeriu Infraestrutura, Sekretariu Estadu Dezenvolvimentu Desportu no Foin Sa e, Sekretriu Estadu Promosaun Igualdade, Ajensia Nasoens Unidas, organizasaun baze komunitaria, no sosieadade sivil atu fo atensaun ba analizes no rekomendasaun sira husi mane, feto, no foin sa e sira, hamutuk 440 husi distritu 13 Timor Leste nian, ne ebe mak hasoru malu iha konsultasaun rejional halao iha Marsu 2010 to o ba Junhu Konsultasaun Rejional hitu ne ebe mak organiza hodi lori ba Konferensia Nasional ne e rekomenda katak: Tenki hadia asesu ba informasaun saùde maternal, reprodutiva no seksual iha nivel komunidade liu husi kuriku edukasaun formal no programas ka mekanizmu aprendizajem informal sira. Tenki fo konsiderasaun liu tan ba mobilizasaun no treinamentu pesoal saùde komunitaria inklui daia sira ne ebe mak atende partu tradisional hodi rezolve barreira iha iha nivel komunidade, relasiona ho edukasaun, hasa e sensibilidade iha programa saude maternal ba kosok oan no labarik sira. Alokasaun orsamentu tenki hasa e hodi melhora/hadia infrastrutura (dalan, klinika, sentru juventude, servisu telekomunikasaun), hodi fornese apoiu transporte ba 26

27 pesoal saùde no moras sira liu-liu wainhira iha emerjensia (ambulansia, voucher ba transporte), hodi aumenta rekursus humanus (doutor, parteira, enfremeira, pesoal saude komunitaria) no matein materiais saùde ne ebe adekuadu, (medikamentu no ekipamentu saude) nune e garante ba hotu-hotu atu bele hetan asesu tomak ba areas servisu saùde oi-oin, liu-liu kiak no sira ne ebe mak moris iha areas ka suku sira remotas liu. Mobeliza partisipasaun komunidade atu suporta rezultadus husi programa saùde ba inan, foin sa e, no labarik sira: hanesan monitorizasaun ba kondisaun nutrisaun, fornese seguransa ba pesoal saùde, halao vizita familiar wainhira akontese violensia domestika, suporta inan aman hodi eduka oan sira iha area saùde seksual no reprodutiva. Rekomendasaun hirak ne e relata fali iha konferensia nasional nebe hala o iha fulan Julhu 2010, iha Dili. 5. Konferensia Nacional ba Saùde Reprodutiva, Planeamentu Familiar & Edukasaun Seksual Konferensia Nacional kona ba Saùde Reprodutiva, Planeametu Familiar & Edukasaun Sexual Atu bele konkretiza vizaun ne e, konferencistas sira deklara, kompromete no rekomenda atu hala o aktividade, projektus, programa no aksaun sira seluk hodi bele alkansa vizaun sira ne ebe mak ami kompartilha hanesan tuir mai ne e: Saùde Materna: Deklara ami nia komitmentu ba zero toleransia ba mortalidade materna. Ami nota katak mortalidade materna bele reduz dramatikamente liu husi asesu tomak ba kuidadus sira ne ebe mak relasiona ho inan isin rua no partus. Liu-liu wainhira iha asesu tomak ba planeamentu familiar bele reduz mortalidade materna ba 40%, no wainhira evita inan isin rua ne ebe mak la ho planu no la ho hakarak rasik. 27

28 Tenke promove pakote intervensaun ne ebe kompriensivu no liu husi kuidadus kontinua durante siklu moris nian, hahu husi adolesensia no intervensaun sira ne e tenki inklui nutrisaun ba adolesente no inan sira. Feto hotu-hotu tenki iha asessu ba kuidadus antenatal, partus, poz-portus ho kualidade inklui kuidadus obstetrikas emerjensia, no referal wainhira presiza. Aktualiza estratejia Nasional Saùde Reprodutiva hodi inkorpora pratikas diak sira no intervensaun ne ebe mak bazeia ba evidensia sira. Tenki promove edukasaun, kuidadus no referal iha nivel uma kain, komunidade liu husi hametin SISCa no mobeliza pesoal saùde komunitaria no voluntariu sira atu halao vizita ba uma ida-idak. Planeamentu Familiar: Kompriende katak planeamentu familiar salva inan ho oan nia moris. Ami nota katak estudus internasionais barak mak hatudu ona katak wainhira iha espasu naruk tur ahi, taxa moris ba inan ho oan as. Wainhira intervalu tur ahi ne e minimu liu tinan 3 mak risku mortalidade inan no oan sei tun signikativamente. Ema hotu-hotu no familia sira tenki hetan informasaun kona ba vantajem no dezvantajem husi metodu planeamentu familiar hodi bele foti desizaun. Ema hotu-hootu tenki hetan asesu ba metodus planeamentu familiar no meius provizaun servisu husi metodu sira ne e. Tenki promove benefisius saùde, ekonomikus no sosiais iha nivel komunidade kona ba iha espasu oan. Aktualiza politika nasional kona ba planeamentu familiar hodi enkorpora pratikas diak sira no intervensaun ne ebe mak bazeia ba evidensia sira. Edukasaun Seksual ba foin sa e feto no mane sira: Garante Nasaun nia futuru. Ami kompriende katak evidensia barak ne ebe mak suporta fornesimentu kona ba konhesimentu tuir idade apropriadu no edukasaun ba asuntus seksu no seksualidade fo kbiit ba foin sa e sira atu foti desizaun lolos relasiona ho isin rua no saùde reprodutiva. Taxa as kona ba inan isin rua ho menor idade akupa segunda pozisaun entre nasaun sira iha Sudueste Aziatiku sai hanesan fator preokupante tebes. 28

29 Atu inkorpora edukasaun seksual apropriadu tuir tinan iha kurikulu eskola inklui anatomia, fiziolojia, seksu, no saùde reprodutiva. No edukasaun inisial hahu husi nivel pre-sekundaria. Atu dezenvolve programa saùde seksual no reprodutiva ba foin sa e sira no implementa programa sira ne e iha programa apredizajem sira hotu, iha sistema edukasaun formal no informal intergadu iha life skill bazeia ba edukasaun. Fornese konselhu ne e be amigavel no sem julgamentu mental nudar parte ida husi servisu informasaun saùde. Treinamentu ba reprezentante foin sa e sira iha konselhu du suku kona ba advokasia efektiva no fornese ba sira informasaun kompleta saùde seksual no reprodutiva nune e sira abele servisu hodi asegura: a) Viabilidade servisu no informasaun kona ba saùde reproductiva ba foin sa e sira. b) Alokasaun orsamentu ba programa adolesente. Atu estabelese makanizmu hodi bele fo apoiu ba inan sira ko us menor idade no ba estudante sira ne ebe ko us sedu nune e bele permanese iha eskola ka kontinua fali sira nia eskola hafoin partus tiha. Katak programa sira ne e sei hala o liu husi aproximasaun inter-setorial kona ba saùde no direitu reprodutiva no seksual ne ebe adisionalmente la o hamutuk ho saùde, no aspektu sira husi edukasaun no desportu. Kria lejislasaun ne ebe prevene kaben sedu no determina tinan 18 nudar idade ideal ba kaben. Ami reafirma katak tema Konferensia Nasional ne ebe hatete katak Investe ba Feto no foin sa e sira nia saùde hanesan investimentu ba Timor-Leste nia futuru. Ami husu ba Ministerius relevantes hotu atu involve feto no foin sa e sira iha dezenvolvimentu planu estratejiku Governu nian inklui iha prosesu implementasaun no monitorizasaun.ami husu ba ministeriu ida-idak atu konsidera rekomendasoens espesifikas husi konferensia nasional ne e. 29

30 Quarta Sessão Legislativa KOMPONENTI, REZULTADO NO ATIVIDADI Komponenti 1: Hasa e no dezenvolve GMPTL nia sensibilidadi no kapasidadi hodi promove Abordájen Jéneru iha Parlamentu Rezultadu 1.1: Hasa e sensibilidadi, kumpriensaun no hari konsensu entre membru GMPTL no membru Parlamentu sira seluk kona ba Abordájen Jéneru nia importánsia iha Parlamentu. ATIVIDADI: Hamutuk ho povu tomak iha mundu raiklaran, Parlamentu Nasional, liu-liu Grupo das Mulheres Parlamentares de Timor-Leste, ho apoiu tekniku husi Centro de Estudos de Género, sei hala o komemorasaun loron Internasional Feto Mundial 2011 ho tema asesu hanesan ba edukasaun, formasaun no siencia no teknolojia : dalan luan ba feto nia servisu Tema Nacional; Esforsu atu asesu ba protesaun no oportunidade nebe hanesan: informasaun & protesaun ba HIV/SIDA. Aktividades nebe sei realiza ba komemorasaun loron Internasional Feto Mundial 2011 nian sei hala o iha nivel nasional no sub-nasional (distrital) ho objektivu: 1. Hasa e komhesimentu istudantes secundaria sira nian relasiona ho direitu ema ida-idak nian, ba hetan saúde nebe diak no saudavel. 2. Hasa e konhesimentu istudantes sekundaria (feto, mane) sira kona ba informasaun HIV/SIDA. 3. Hasa e sensibilidade ba importansia atu proteje foinsae sira nia saúde husi moras HIV/SIDA. 30

31 4. Atu rona no hare mos realidade iha Timor-Leste, hodi bele keria regulamentu/ lei ruma hodi bele kontrola no hamenus moras HIV/SIDA iha nasaun ida ne e. Atu atinji objektivu ne ebe mensiona iha leten, iha variasaun aktividades nebe mak sei realiza tuir mai ne: Nasional: 15 Fevereiru 2011 Aprezentasaun no Diskusaun relasiona ho HIV/SIDA iha Timor-Leste ho Komisaun Nasional ba HIV/SIDA no mos husi reprezentante igreja. Diskusaun meza redonda ne e hetan partisipasaun husi GMPTL, Komisaun F no Komisaun E, iha Sala Centru Estudos de Géneru, Parlamentu Nasional. Bazeia ba inkontru ne e, GMPTL deside atu hala o desiminasaun kona ba Informasaun no Prevensaun ba HIV/SIDA ba istudantes sekundaria sira iha distritu nebe hetan risku makasnumeru a as ba HIV/SIDA, mak hanesan Distritu Dili, Baucau, Maliana no Oecusse. 3 Marsu 2011 GMPTL, Komisaun F no Komisaun E hamutuk ho ekipa husi Komisaun Nasional ba HIV/SIDA sei hala o sorumutuk no diskusaun ho istudante sekundaria iha iskola kona ba diseminasaun informasaun prevensaun HIV/SIDA, iha iskola no mos autoridades lokal hanesan tuir mai : Iskola Sekundaria Públiku 10 de Dezembru, 10 Marsu 2011 Iskola Sekundaria Katolika, St. Paulo VI, 16 Marsu 2011 Iskola sekundaria Públiku 12 de Novembru, 24 Marsu 2011 Iskola Sekundaria Baucau, 18 Maiu 2011 Autoridade Lokal iha Distrito Baucau, 18 Maiu 2011 Iskola sekundaria Públiku no 2, Bobonaro, 12 Maiu 2011 Iskola Sekundaria Oecusse, 2 Junhu 2011 Autoridade Lokal Distrito Oecusse, 2 Junhu 2011 Universidade Nasional Timor-Leste (UNTL), 1 Julhu

32 Distrital: 4-5 Marsu 2011 GMPTL, Komisaun F no Komisaun E hamutuk ho ekipa husi Komisaun Nasional ba HIV/SIDA sei kontinua hala o sorumutu no diskusaun ho istudante sekundaria iha Distritu Liquisa no Manatuto. GMPTL hamutuk ho komisaun E selebra loron Internasional ba Feto nebe hala o iha Dili iha loron 15 fulan Marsu GMPTL hala o loron Internasional ba feto iha Distrito Aileu, Baucau, Ermera ho Bobonaro. Ba atividadi iha distritu hirak ne e, envolve mos membru Parlamentu sira hotu inklui Prezidenti Parlamento Nasional Sr. Fernando Lasama de Araujo no I Vice Prezidenti Parlamentu Nasional Sr. Vicente Guterres no Organizasaun Feto nasional husi CAUCUS no Rede Feto, hodi halo diálogu ho komunidadi iha Distritu nebe refere, no husi diálogu ne e hamosu DEKLARASAUN ida ho naran Deklarasaun Hakotu Violénsia Kontra Feto no Labarik Feto, hodi hato o ba Governu nune e mos ba Parlamentu Nasional ho Sosiedadi Sivil hodi fo atensaun espesial ba violensia hotu kontra feto. Komemorasaun loron feto Internasional iha loron 8 fulan Marsu Espesifiku liu, Membrus Parlamentu mos fo sujestaun kona ba tema ba eventu ne e ho naran Asesu hanesan ba Edukasaun, Treinamentu, Siensia no Teknolojia : dalan atu hetan servisu nebe diak ba feto. Presidente GMPTL mos suporta liu husi nia diskursu durante serimonia abertura iha iventu ida ne e. Atividade desenvolvimentu hirak ne e atu hasae Membrus Parlamentu sira nia konsiensia kona ba isu nebe relasiona ho Jéneru. Relasiona ho ida ne e, diskusaun iha meja redonda resulta no atende husi reprezentante GMPTL, komisaun Nasional ba Aids no Igreja Katolika ho objektivu haforsa konhecimentu partisipantes sira kona ba social, ekonomia no impaktu kultural no estigmatizasaun ba vida feto ho HIV& AIDS. Kooperasaun ho UNFPA, reprezentante GMPTL no komisaun E partisipa iha Konferensia Rejional ba Feto Parlamentar no Ministra ba dawaluk kona ba Feto foun 32

33 sae no labarik feto haforsa parlamentu nia suporta ba iha monitorizasaun ba igualidade Jéneru nebe hola fatin iha Jakarta, fulan Marsu Tinan Estudu Komparativu ba Indonesia GMPTL hala o vizita estudu ba Indonesia hodi hare kona ba lei Pornografia no Trafiku Umanu iha fulan Agostu 2011 ho durasaun semana ida. Objektivu hosi visita estudu komparativu ba Indonesia atu feto parlamentar ka membru GMPTL sira hodi: 1. Familiariza sira nia an konaba rasionalidade, diferenti tipu lei Pornografia, Trafíku Umanu no HIV/SIDA nian, sira nia kontiudu, kobertura, dispózisaun, métodu sira, aktividade ne ebe sira halo durante planeamentu, dezemvolve lei, finaliza no konsiderasaun seluk ne ebe mosu durante halo lei. 2. Identifika sansaun sira ne ebe adopta tuir kontekstu Timor Leste no obstaklu sira ne ebe sira hasoru ona duranti hakerek esbosu, finaliza no/ka implementasaun lei Pornografia, Trafíku Umanu no HIV/SIDA ho foku ba saida mak sira aprende ona no rekomendasaun sira hosi membru parlamentu sira rasik no sira nia parseiru hanesan feto ka estrutura nasional guvernu nian ba feto sira ka igualidade jéneru iha nasaun laran, rede feto no organizasaun sira, instituisaun edukasaun sira, representante hosi partidu politiku sira no seluk tan. 3. Buka posibilidade kolaborasaun entre GMPTL no membru parlamentu sira no/ka ho sira nia parseira ruma iha Indonesia, no 4. Relata susesu no estratéjia inovativa ruma, métodu no téknika sira ne ebe membru parlamentu sira, liu-liu feto sira iha parlamentu Indonesia nian halo ona ne ebe iha ligasaun ho promosaun direitu feto nian, kapasitasaun ba feto sira no igualidade Jéneru. 33

34 Rezultadu 1.2: Dezenvolve no hakbit GMPTL no membru Parlamentu sira seluk nia kapasidadi, atu fo atensaun no halo advokasia kona Abordájen Jéneru iha Parlamentu. Loron 30- Setembru-2011, GMPTL simu delegasaun ba partisipantes iha segundu konferensia Asia-Pasifiku kona ba feto iha politika no Governasaun, organiza husi forum Asia-Pasifiku ba feto, Lei no desenvolvimentu (APWLD) nebe kolabora ho Fundasaun Alola. Tema husi Konferensia ne e mak Haforsa feto sira nia lian iha Politika no partisipantes mai husi India, Malaysia, Nepal, Indonesia, Fiji, Thailand, Kyrgyztan, Papua new guini no Filipina hetan oportunidade halo interaksaun ba membru GMPTL sira no aprende esperiensia husi feto Parlamentar Timor-Leste nian. Deputada Josefa Soares, Maria Fernanda Lay, Virginia Ana Belo, Maria Rosa da Camara no Deputada Aicha Bassarewan partisipa iha enkontru ne e. Loron 21-Outubru- 2011, reprezentante especial husi Secretario Geral ba Nasoens Unidas iha Timor-Leste Sra. Ameerah Haq inkontru ho reprezentante partidu politiku feto sira. Deputada Josefa soares atende inkontru ne e nudar Prezidente GMPTL no mos membru partidu FRETILIN. Nia apresia tebes ho tulun husi UNMIT no ajensia UN sira iha Timor-Leste, especial relasiona prosesu eleitoral no hakbi it feto no fo atensaun maka as ba nesesidade no fo enviromentu nebe seguru durante eleisaun no disiplina nebe importansia ba membru PNTL. Durante inkontru ne e, partisipantes sira fo komentariu positivu kona ba amandamentu ba lei eleitoral Parlamentu Nasional nebe hasae quota ba feto iha lista partidu politiku ba ida husi 3 kandidatus. Votus iha rai liur mos sai topiku ba diskusaun no partisipante sira fo atensaun maka as ba topiku ida ne e hanesan topiku ida importante ba eleisaun tuir mai. Loron 25-Novembru-2011, Cerimónia de Abertura ba loron 16 Ativismu atu halakon Violensia kontra feto no selebrasaun ba loron internasional atu elimina violensia bajea ba Jéneru. Vice Prezidente mos atende iha Cerimónia de Abertura ne e iha Lospalos, iha nia nia liafuan abertura nebe fo atensaun maka as no importansia husi implementasaun Lei Violensia Domestika, nebe promulga iha tinan 2010, hanesan meius atu garante no fo protesaun ba ema vulneravel, espesial ba feto no labarik, no garante no respeitu ba sira nia dignidade no direitu fundamental. 34

35 Komponenti 2: Hakbit GMPTL nia Funsaun Atividadi 2: GMPTL nia funsaun sai efetivu liu tan ho mandatu atu promove Igualdadi Jéneru no hakbit feto relasiona ho GMPTL nia estatutu Atividadi nebe hala o relasiona ho rezultadu ba dala rua (rezultadu 2) mak hanesan tuir mai ne e; o GMPTL hala o nia inkontru regular semanal, hodi diskuti no halo desizaun ba asuntu hirak nebe relasiona ho GMPTL nia programa. Iha enkontru hirak ne e mak deputada sira bele hare mos ba asuntu atual relevanti sira, halo análize, deskuti no hola medida ruma, liu-liu asuntu hirak nebe relasiona ho problema ba feto. o Planu anual GMPTL Planu Anual GMPTL desenvolve no aprova husi membrus GMPTL. Orsamentu GMPTL ba tinan 2012 diminuir drastikamente. Iha tinan 2011, total orsamnetu ba GMPTL hamutuk USD No iha tinan 2012, GMPTL iha orsamento USD aloka ba atividade, nebe mak tenser akomoda tamba orsamentu reduz. o Workshop kona ba Haforsa Partisipasaun Feto iha Eleisaun Tinan 2012 iha Timor-leste iha loron 7-8 iha fulan Novembru, workshop Nasional ne e realiza ho tema Haforsa Lideransa no Partisipasaun Feto iha eleisaun tinan 2012 iha Timor-leste. Eventu ne e organiza husi komisaun organizadora nebe mak prezidi husi feto Parlementar Caucus (GMPTL) no kompostu husi sosiedade civil,, CNE, Ajensia Nasaun Unidas, UNMIT no Secretario do Estadu Promosaun no igualidade. Durante workshop ne e, hamutuk 100 partisipante diskute kona ba stratejia atu hasae partisipasaun hanesan votante no kandidatu iha tinan Partisipante sira fahe ba grupu ha at (4) atu fasilita diskusaun ne e. Membrus Parlamentu mos hamutuk ho grupu ha at ne e debate estratégias ba hasa e partisipasaun feto iha parlamento. o Prezidente GMPTL, Deputada Josefa Soares, Partisipa mos iha debate no fo mos input balun husi perpektiva Parlamentu nian. GMPTL mos aprezenta planu de trabalhu hanesan meius ida atu kapasita feto sira ba eleisaun tinan oin mai, inklui mos treinamentu ba potensial 35

36 kandidatura iha public speaking no sesaun sensibilijasaun ba feto iha distritu no subdistritu kona ba sira nia kna ar no mandatu iha Parlamentu. o II Vice Prezidente Parlamentu, Deputada Maria Paixão, halo aprezentasaun kona ba Papel feto iha mantensaun no promosaun ba paz no seguransa iha prosesu eleitoral, koalia mos kona ba Rezolusaun 1325 Nasaun Unidas nian no esensial husi Papel feto iha ajentes ativu iha partisipasaun ba paz, seguransa no partisipasaun iha politika. Komponenti 3: Hasa e Públiku nia interese kona ba Igualdadi Jéneru, feto nia partisipasaun no hakbit feto Rezultadu 3: Públiku nia interese kona ba importansia husi Igualdadi Jéneru, feto nia partisipasaun iha vida polítika no no hasa e feto nia kapasidadi. Atividadi : Hanesan resultadu husi projeitu apoio abordájen jéneru iha prosesu lejislasaun, atensaun ba Kestaun transversais ba Jéneru (gender-based cross cutting issues) husi membrus GMPTL aumenta. Relasaun ho ida ne e, iha tinan 2011 GMPTL asiste ona hanesan tuir mai ne e : o Apoio liu husi fornese discursu ba iha seminario kona ba Jéneru, HIV/AIDS no desenvolvimentu, nebe mak organiza husi National Aids Commission iha Centro Juvenil, Dili. o Apoio mos fornece discursu durante seminario nebe mak organiza husi fakuldade Agrikultura, ho nia titulo, Implementasaun husi Jéneru ba iha area Agrikultura iha Timor-Leste (Implementation of Gender in the area of Agriculture in Timor- Leste). 36

37 o Fo mos asistensia ba iha dezenvolvimentu iha aprezentasaun kona ba: "Konstitusionalismu, papel Parlamento no Komisaun sira : Feto iha Parlamento", iha Fórum Governança Democrática. o Organiza sesaun ida kona ba sensibilizasaun ba estudantes iha Universidade Nasional de Timor-Leste kona ba HIV / SIDA (Fulan Julho 2011). o Elabora Pontus importante ba Prezidente GMPTL wainhira koalia iha seminario kona ba Kuota 30% tuir kuadru Legais" (Fulan Julho 2011). o Elabora Pontus importante no Discursu ba iha Preparasaun ba feto iha Eleisaun tinan 2012 ba Membru Parlamentu relevante sira. Discursu ne e hato o durante talk show ida organiza husi Timor-Leste Media Development Center (Fulan agustu 2011). o Elabora discursu ba Membru Parlamentu kona ba Papel feto Timorense iha pasado, agora no iha futuru, ne ebe mak hato o iha refleksaun ba seminar nasional nebe organiza husi Komisaun Justisa e Paz Diocese Dili (fulan Agustu 2011). 37

38 Quinta Sessão Legislativa ATIVIDADI Visita de Estudu komparativu ba Jakarta-Indonesia Centru Estudos ba Jéneru fasilita ona organizasaun ba halo estudu komparativu iha Jakarta (Indonesia) kona ba Lei Pornografia no Trafiku Umanu. Estudu komparativu halao komesa husi loron 7 to o loron 14 iha fulan Agustu 2011 no GMPTL hili Indonesia sai hanesan nasaun ne ebe pasa ona nia lei rua ne e. Lei kona ba Pornografia adopta iha tinan 2008 no Lei kona ba Trafiku umanu adopta iha tinan 2007 no GMPTL interese ba halo estudu kona ba substansia husi instrumentu legal mak iha husi lei 2 ne e nomos desafiu ne ebe iha kona ba adopsaun no nia implementasaun. Desafius nebe indonesia hasoru wainhira implementa Lei sira ne e, GMPTL hare no estuda katak relasiona ho lei Trafiku Humanu iha falta kona ba edukasaun públiku ba trafiku humanu, nia implikasaun no nia resultadu ladiak ba sosiedade. Relasiona ho Lei Pornografia, falta task force ba implementasaun ba lei nebe mak hare hela. Delegasaun ba visita estudu komparativu forma husi 12 membru Parlamentu Nasional (membru GMPTL hotu) no staf tekniku nain 2, ida husi GRC (Mr. Jeremias Gomes, Pesquisador temporariu) no ida husi staf husi projeitu UNDP ba Parlamentu (Sr. Rui da Costa, Programa official). Delegasaun ne e chefia husi Honorariu Getrudes Moniz. Centru Estudus ba Jénero (GRC) fornece assistensia hanesan logistika, analise legal, protokolo, liafuan xavi (talking point) no material hirak ne ebe relevante ba visita estudu komparativuiha Jakarta. Relatorio narativu kona ba visita estudu ne e prepara ona husi tekniku Centru Estudus ba Jénero GRC. Sorumutu Rede Feto AP-CPLP Sorumutu rede feto ba Asembleia Parlamentar husi Komunidade Lingua Portuguesa (AP-CPLP) halao iha loron Setembru 2011 iha Parlamentu Nasional Timor-Leste. Sorumutu Rede feto 38

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017 Ekipa dezenvolve Kualifikasaun Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel 3 29 de Juñu 2017 Introdusaun Servisu Sosiál Nivel III a) Prosesu dezenvolve kursu b) Objetivu

Leia mais

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL ESTATUTU KONA BA GRUPU FETO PARLAMENTAR TIMOR-LESTE NIAN Halo alterasaun iha loron 12 fulan Marsu tinan 2008 Sei konsidera ba buat ne ebé mak hakerek

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO SEMINÁRIU HO OKASIAUN KONA BA INFORMASAUN 2 Jullu 2009 1 Ha u hakarak

Leia mais

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO Timor-Leste DCI-NSAPVD//3-8 Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil Halo intervensaun lokál husi Organizasaun husi Sosiedade Sivil sai barak

Leia mais

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál*

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál* Versaun Avansada Distr. Jerál 9 Marsu 2017 A/HRC/34/11/Add.1 Orijinál: Lia-Inglés Tradusaun iha Tetum la ofisial Konsellu Direitus Umanus Sesaun-34 27 Fevereiru-24 Marsu 2017 Item Ajenda 6 Revizaun Periódika

Leia mais

Reforma Polísia no Jéneru

Reforma Polísia no Jéneru Nota Prátika 2 Pakote Informasaun kona-ba Jéneru no SSR Reforma Polísia no Jéneru KONTEÚDU Tanba sá mak jéneru importante ba reforma polísia? Oinsá jéneru bele integra ba reforma polísia nian? Dezafiu

Leia mais

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Mahein Nia Lian Nú. 89, 30 Outobru 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta

Leia mais

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK BA PARLAMENTU NASIONÁL REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE (RDTL) 2014 Lia-makloken

Leia mais

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Konsellu Konsultivo Fundu Petroliferu (KKFP) Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Komisaun C, Dezembro 2008 Apresenta husi :Ekipa KKFP Asunto mak atu koalia Rendimento Sustentavel

Leia mais

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Ministério das Finanças Dili, dia 27 de Outubro de 2016 Tópikus Aprezentasaun 1. Objetivu

Leia mais

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste. Programa Peskiza Diálogu Interativu

Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste. Programa Peskiza Diálogu Interativu Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste Programa Peskiza Diálogu Interativu Titulu: Hakbít Partisipasaun feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste

Leia mais

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian.

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email: laohamutuk@gmail.com Website:www.laohamutuk.org Komentáriu

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy please contact

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Saida mak TSP? TSP nia significado mak Programa ba Tulun Transisaun (Transition Support Program - TSP) programa ida neebe Governo fo

Leia mais

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU 20 Marsu 2018 AJAR no JU,S KESTAUN PRINSIPÁL Prinsípiu orientadór Autonomia Eskola Lian (literásia no instrusaun) Alunu ho nesesidade edukativa espesiál (NEE) Dezafiu barak relasiona

Leia mais

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2)

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2) Aprezentasaun (1) ba Sorumutu Públiku Proposta Reforma Lei Tributária 2008 Organizasaun Sosiadade Sivil-nia Perspetiva April 21, 2008 Ideia Jerál Hs. Viriato Seac (2) Proposta Reforma Lei Tributária, halo

Leia mais

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR LESTE PROVEDORIA DIREITUS HUMANUS NO JUSTISA

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR LESTE PROVEDORIA DIREITUS HUMANUS NO JUSTISA REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR LESTE PROVEDORIA DIREITUS HUMANUS NO JUSTISA Relatóriu Anual PDHJ 2014 1 Índise Prefásiu... 1 PDHJ nia vizaun no misaun... 3 Rezumu ezekutivu... 4 1. Rezultadu servisu simu

Leia mais

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.?

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? V GOVERNO CONSTITUCIONAL Gabinete do Secretário de Estado para o Fortalecimento Institucional TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? Antesedente ho Introdusaun Timor-Leste halo ona progresu boot

Leia mais

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun Bulletin Parlamentu Nasionál Nian husi JSMP Edisaun: Jullu 2010 Númeru: 2/2010 Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun 1. Istoria prosesu dezenvolvementu esbosu Lei

Leia mais

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,...

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... Bankada Cnrt Friday, January 8, 2016, Dr. Vicente Guterres Senhores Vice-Presidentes

Leia mais

Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH

Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH Dezafius husi mudansa klimatika: oinsa servisu nain saude ambiental no lideransa lokal sira halo hodi minimiza impaktu husi mudansa klimatika iha eskala lokal iha Timor-Leste? Husi: Decio Ribeiro Sarmento,

Leia mais

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Tenke Salva-Guarda Unidade Nasional Mahein Nia Lian Nú. 127, 11 Dezembru 2017 Foto: Timor Roman/Calisto da Costa, 2017 Fundasaun Mahein (FM) Website:

Leia mais

3/16/2017 BENVINDU. Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador. Dili -STAE, 16 Marsu 2017

3/16/2017 BENVINDU. Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador. Dili -STAE, 16 Marsu 2017 BENVINDU Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador Dili -STAE, 16 Marsu 2017 1 ub S T opik Informasaun Papel Orgaun Administrasaun Eleitoral Papel Observador

Leia mais

Conselho de Imprensa. Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro

Conselho de Imprensa. Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro Conselho de Imprensa Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro Díli, Loron 13, fulan Janeiru tinan 2017 Conselho de Imprensa

Leia mais

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste.

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste. An edited version of this paper will be published in the forthcoming proceedings of the 2017 Conference of the Timor-Leste Studies Association. Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another

Leia mais

Outubru 2011 Edisaun No. 4

Outubru 2011 Edisaun No. 4 Outubru 2011 Edisaun No. 4 Konaba ADB nian Estratejia Parseria Pais Estratejia Parseria Pais (EPP) mak Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB) nian plataforma prinsipal atu halo dezenu operasaun hodi presta

Leia mais

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun La o Hamutuk Institutu ba Analiza no Monitor ba Desenvolvimentu iha Timor Leste Timor Leste Institute for Development Monitoring and Analysis 1/1a Rua Mozambique, Farol, Dili, Timor Leste Tel: +670 3325013

Leia mais

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak 2013 Nota: Informasaun iha lívru ida ne e hanesan matadalan jerál ba prátika kuda fehuk midar

Leia mais

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, iha artigu 54. 0 hametin ona katak sidadaun Timor oan hotu-hotu iha direitu atu sai na in privadu

Leia mais

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN Adota no haklaken tuir Rezolusaun 217 (III) Loron 10 fulan Dezembru, tinan 1948 Asembleia Jerál Nasoens Unidas Nian PREÁMBULU Konsidera katak rekoñesimentu ba

Leia mais

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian http://noticias.sapo.tl/tetum/info/artigo/1474640.html PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu... 10/16/2016 5:50 PM PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu

Leia mais

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA INTRODUSAUN Iha 2013, Fundasaun Ázia hala o levantamentu nasionál ba daruak ho objetivu atu halibur opiniaun pesoál sira hodi tulun sukat

Leia mais

REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU

REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU Prefásiu Ha u-nia solok hanesan Sekretáriu Estadu ba Juventude no Desportu atu aprezenta Polítika Nasionál Juventude foun

Leia mais

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu.

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu. Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha 2015 Setór Ekonomia 6 Juñu 2015 Konteúdu Introdusaun... 1 Rendimentu petróleu no gas sei kontinua tun.... 2 Osan Mina-rai

Leia mais

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun La o Hamutuk The Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Phone: +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua. D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 77234330, email: laohamutuk@gmail.com Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Rede Feto Timor-Leste

Rede Feto Timor-Leste Rede Feto Timor-Leste UNIDADE NA DIVERSIDADE Rede Feto Timor-Leste estabelese iha loron 11 Marsu 2000, ativista direitus umanus no reprezentativu Timor-oan sira hosi organizasaun feto sira-nian deside

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 3 JOVEN SIRA NE EBE LA IHA SERBISU, LA TUIR EDUKASAUN, KA TREINAMENTU

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 3 JOVEN SIRA NE EBE LA IHA SERBISU, LA TUIR EDUKASAUN, KA TREINAMENTU LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 3 JOVEN SIRA NE EBE LA IHA SERBISU, LA TUIR EDUKASAUN, KA TREINAMENTU UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for

Leia mais

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019 REDE FETO TIMOR - LESTE, NETWORKING, ADVOCACY, CAPACITY BUILDING, INSTITUTIONAL STRENGTHENING AND ACCOUNTABILITY. Rede Feto s Office Rua Caicoli Dili Timor Leste Kompleks Edificio Obrigado Barack, Caicoli-Dili

Leia mais

Jose Neves Samalarua

Jose Neves Samalarua Jose Neves Samalarua Nudár Eis komisáriu KAK ita-boot hili dalan atu sai husi Komisáriu KAK hodi sai hanesan kandidatu PR ba eleisaun ida ne'e. Ha u hakarak atu husu, saida mak sai hanesan motivasaun prinsipál

Leia mais

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku i Organizasaun Counterpart International no Belun halo peskiza hamutuk. Counterpart International servisu hamutuk ho organizasaun nao-governu

Leia mais

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN :;L - \ Q.. -?..Di5 9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN ME~TAR Obrigado e muito Bom dia Sr. Presidente Parlamento Nacional e Caros Colegas Deputados, Sr. Primeiro Ministro ho

Leia mais

SITUASAUN JUÑU TOO JULLU 2018

SITUASAUN JUÑU TOO JULLU 2018 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu, husi servisu monitorizasaun insidente violénsia ne ebé akontese loro-loron kuaze Timor-Leste tomak. Sistema nee uza rede parseria

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013 Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone 77422821 / 77265169 Arsen_ctl@yahoo.com.au / nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2013 Konteúdu

Leia mais

Rekomendasaun Polítika

Rekomendasaun Polítika Rekomendasaun Polítika ONG Ba Futuru / For the Future Projetu ida-ne e finansiadu hosi Uniaun Europeia no Australian AID. Vol: 3 Outubru 2014 Rekomendasaun Xave: 1. Hametin sistema protesaun ne ebé iha

Leia mais

Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu

Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu Dezembru 2017 Antesedente Maski iha nafatin esforsus hodi hadi ak estadu, deznutrisaun kontinua sai dezafiu dezenvolvimentu

Leia mais

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA Sorumutu Konsellu Ministru loron 16 fulan Marsu tinan 2011 Konsellu Ministru hala o sorumutu iha kuarta-feira,

Leia mais

UNDAF NIA REVIZAUN ANUÁL BA TINAN DARUAK

UNDAF NIA REVIZAUN ANUÁL BA TINAN DARUAK Índise Relatóriu Antesedénsia...2 Komentáriu Abertura ASRSG/RC Finn Reske Nielsen...3 Ex. mo Sr. João Gonçalves, Ministru Ekonomia no Dezenvolvimentu...4 Aprezentasaun rezultadu Revizaun Anuál UNDAF nian

Leia mais

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DEKLARASAUN KONJUNTA BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DISPOZISAUN JERAL Tinan fiskal 2013 atu remata dadaun,

Leia mais

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian.

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian. MENSAJEN HOSI PREZIDENTE REPÚBLIKA TIMOR-LESTE, TAUR MATAN RUAK, BA PARLAMENTU NASIONÁL HO FUNDAMENTUS KONA-BA NIA VETU BA ORSAMENTU JERÁL ESTADU 2016 NIAN (Dekretu hosi Parlamentu Nasionál nr. 20/III,

Leia mais

RELATÓRIU INSTITUSIONÁL

RELATÓRIU INSTITUSIONÁL Judicial SystemMonitoring Programme (JSMP) Programa Monitorizasaun Sistema Judisiáriu Rua Setubal, Colmera, Dili, Timor-Leste, PO Box 275, Tel / Fax : +670 3323883 Email :info@jsmp.minihub.org,www.jsmp.tl,

Leia mais

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 Parlamentu Nasional 8 de Janeiru de 2015 Sua Eselénsia Sr Prezidenti

Leia mais

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE Alokusaun Sua Exlensia Prezidenti Repúblika Kay Rala Xanana Gusmão, ba Konferensia Timor-Leste ho Parseirus Dezenvolvimentu Hotel Timor, 4 Abril 2006 Exelensia

Leia mais

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org Dili,

Leia mais

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013.

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013. INTERVENSAUN DISTINTU DEPUTADO, Sr. NATALINO DOS SANTOS NASCIMENTO, XEFI BANKADA CNRT PARLAMENTU NACIONAL IHA OKAZIAUN DEBATE ORSAMENTU JERAL DO ESTADO (OJE) TINAN 2013 Parlamento Nacional, 4 Fevereiro

Leia mais

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2010 2015 AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór

Leia mais

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO ALOCUÇÃO SUA EXCELÊNCIA PRIMEIRO-MINISTRO KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OCASIÃO SESSÃO ABERTURA CONFERÊNCIA REGIONAL KONA-BA INICIATIVA

Leia mais

Matadalan ba Orsamentu

Matadalan ba Orsamentu REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan ba Orsamentu 2013 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nasaun Introdusaun Sai sidadaun ida-ne ebé di ak, mak sai mós eroi foun ba ita-nia nasaun hanesan

Leia mais

A/HRC/19/17. Asembleia Jerál. Relatóriu hosi Grupu Traballu kona-ba Revizaun Periódiku Universál * Timor-Leste. Nasoins Unidas

A/HRC/19/17. Asembleia Jerál. Relatóriu hosi Grupu Traballu kona-ba Revizaun Periódiku Universál * Timor-Leste. Nasoins Unidas Nasoins Unidas Asembleia Jerál Distr.: Jerál 3 Janeiru 2012 Orijinál: Inglés A/HRC/19/17 Konsellu Direitus Umanus Sesaun ba dala sanulu-resin-sia Item 6 hosi Ajenda Revizaun Periódika Universál Relatóriu

Leia mais

Mandate of the Special Rapporteur on extreme poverty and human rights

Mandate of the Special Rapporteur on extreme poverty and human rights NATIONS UNIES HAUT COMMISSARIAT DES NATIONS UNIES AUX DROITS DE L HOMME PROCEDURES SPECIALES DU CONSEIL DES DROITS DE L HOMME UNITED NATIONS OFFICE OF THE UNITED NATIONS HIGH COMMISSIONER FOR HUMAN RIGHTS

Leia mais

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Introdusaun Konflitus hadau-malu rai no uma mak dimensaun ida husi Krize-2006

Leia mais

Pobreza no moris iha TL

Pobreza no moris iha TL Pobreza no moris iha TL Semináriu Universidade Monash Dili, 5 Novembru 2014 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Leia mais

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance POLITIKA NO ESTRATEJIA DEZENVOLVIMENTU EKONOMIKU TIMOR-LESTE Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance Dili, 05 Novembru 2014 ESTRUTURA APREZENTASAUN PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU

Leia mais

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011.

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 Série I, N. 42 $ 1.00 SUMÁRIO MINISTÉRIO DA JUSTIÇA: DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro...5453 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro O

Leia mais

Resultadu Apuramentu Nasional (Provizóriu) husi Eleisaun Parlamentar 30 de Junho de 2007

Resultadu Apuramentu Nasional (Provizóriu) husi Eleisaun Parlamentar 30 de Junho de 2007 AVIZU CNE Nº 679/RE-CNE/VII/2007 Kona-ba Resultadu Apuramentu Nasional (Provizóriu) husi Eleisaun Parlamentar 30 de Junho de 2007 Iha Sabadu, loron 30 Juñu tinan 2007, Timor-Leste hala o eleisaun legislativu

Leia mais

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Mártires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Manual Boa-Governasaun. Provedoria Direitus Humanus no Justisa

Manual Boa-Governasaun. Provedoria Direitus Humanus no Justisa Manual Boa-Governasaun Provedoria Direitus Humanus no Justisa Dili, Jullu 2016 Provedoria Direitus Humanus no Justisa Manual Boa-Governasaun KUALIDADE PRESTASAUN SERVISU BA PÚBLIKU DI AK LIU HO BOA GOVERNASAUN

Leia mais

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Fundasaun Mahein Nia Lian no. 26, 13 Dezembru 2011 Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Relatoriu Ne e Apresenta iha Parlementu Nasional Komisaun

Leia mais

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane Enkontru Públiku Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane TL hahú servisu ba korredór petróleu Tasi Mane iha 2010. Inklui iha Planu Estratéjiku

Leia mais

Jornal da República. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento.

Jornal da República. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento. ne ebé refere, kontestu izolamentu ne e mós fo dalan ba interdependénsia (depende ba malu) entre

Leia mais

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD Reflexão Mensal Nº 4 Junho 2017 HALUAN CIRCULO MARMAK NIA COMPAIXÃO, JUSTIÇA NO DOMIN INCLUSIVO BA MIGRANTES NO REFUGIADO SIRA Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD HARE iha EUA no

Leia mais

Justisa Tranzitória: Estudu Kazu Timor-Leste

Justisa Tranzitória: Estudu Kazu Timor-Leste Justisa Tranzitória: Estudu Kazu Timor-Leste Ringkasan Eksekutif Justisa Tranzitória: Estudu Kazu Timor-Leste Dezeña Janu Wibisono Kona-ba Asia Justice and Rights Kona-ba Rede Justisa Tranzitória Azia

Leia mais

VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE

VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE Segunda-feira, 10 de Fevereiro de 2014 I. Série Número III LEGISLATURA 2. a SESSÃO LEGISLATIVA ANO LEGISLATIVO (2013 2014) SORUMUTU PLENÁRIA,

Leia mais

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Bazeia ba Proposta de Lei kona-ba Orsamento Rectificativo (OR) 2010 nebe guverno haruka ona ba Parlamento Nasional iha dia

Leia mais

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Atu halosá Governo Timor-Leste prepara surat ida ne e atu facilita discursaun kona ba futuro estatus Autoridade Nomeada Tasi Timor nian (ANTT) (TSDA) hatuir

Leia mais

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste Relatóriu Rezultadu Levantamentu Nasionál: Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha TimorLeste Relatóriu CI Nú. 01, 10 Maiu 2017 Website: www.conselhoimprensa.tl 2017 Konteúdu sira 1. Introdusaun

Leia mais

Jornal da República. Quarta-Feira, 17 de Janeiro de 2018 SUMÁRIO

Jornal da República. Quarta-Feira, 17 de Janeiro de 2018 SUMÁRIO Quarta-Feira, 17 de Janeiro de 2018 Série I, N. 3 $ 2.25 PUBLICAÇÃO OFICIAL DA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR - LESTE SUMÁRIO COMISSÃO NACIONAL DE ELEIÇÕES : Deliberasaun CNE 01/01/2018 Aprovasaun Rezultadu

Leia mais

TRIBUNAL DE RECURSO Câmara de Contas

TRIBUNAL DE RECURSO Câmara de Contas TRIBUNAL DE RECURSO Câmara de Contas PLANU BA ASAUN ANUÁL - 2016 TRIBUNÁL BA REKURSU Kámara ba Kontas OBS: Favor refere ba versaun orijinál iha lia-portugés; Dokumentu ida-ne e tradús ba lia-tetun hosi:

Leia mais

Rekomendasaun Polítika

Rekomendasaun Polítika Rekomendasaun Polítika NGO Ba Futuru / For the Future Projetu ida-ne e simu fundus hosi Uniaun Europea no Australian AID Hasa e protesaun ba feto no labarik iha area rural Dokumentu polítika ida-ne e prepara

Leia mais

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 ka +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:

Leia mais

Jornal da República DIPLOMA MINISTERIAL N.º 45 /2017 DIPLOMA MINISTERIAL N.º 45 /2017. de 2 de Agosto. de 2 de Agosto

Jornal da República DIPLOMA MINISTERIAL N.º 45 /2017 DIPLOMA MINISTERIAL N.º 45 /2017. de 2 de Agosto. de 2 de Agosto DIPLOMA MINISTERIAL N.º 45 /2017 de 2 de Agosto REGULAMENTO RELATIVO AO ESTATUTO E REGRAS DE PROCEDIMENTOS PARA A COMISSÃO DE AVALIAÇÃO PARA A GESTÃO DO PROCESSO DE AVALIAÇÃO AMBIENTAL PARA PROJETOS DA

Leia mais

Rekomendasaun ba Timor-Leste hosi Revizaun Periódika Universal Konsellu Direitus Umanus ONU nian

Rekomendasaun ba Timor-Leste hosi Revizaun Periódika Universal Konsellu Direitus Umanus ONU nian Introdusaun Rekomendasaun ba Timor-Leste hosi Revizaun Periódika Universal Konsellu Direitus Umanus ONU nian - 2016 Marsu 2017 Dokumentu ida ne'e alista rekomendasaun hosi Estadu Membru ONU ne ebé hola

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Rua Kaikoli, Dili, Timor-Leste +670 726-5169 nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Pontus importante 15-16 Maiu 2012 Favor komprende

Leia mais

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor Kestionáriu Questionário -Favor, hatan pergunta tuir mai ne e- Karik ita iha dúvida ruma hodi, halo favor kontaktu TradeInvest hodi hetan klarifikasaun.

Leia mais

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Desenvolvimentu Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Tel +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015.

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 Mobile: +670 7734 8703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

Workshop International konabá Integridade iha Estadu

Workshop International konabá Integridade iha Estadu REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO Workshop International konabá Integridade iha Estadu Hotel Timor - 11 Marsu 2005 Konkluzaun no rekomendasaun sira Komisaun Diretiva Workshop

Leia mais

Jornal da República DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017 DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017. de 2 de Agosto. de 2 de Agosto

Jornal da República DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017 DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017. de 2 de Agosto. de 2 de Agosto DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017 DIPLOMA MINISTERIAL N.º 47/2017 de 2 de Agosto REGULAMENTO SOBRE OS PROCEDIMENTOS DE CONSULTA PÚBLICA E REQUISITOS DURANTE O PROCESSO DE AVALIAÇÃO AMBIENTAL de 2 de Agosto

Leia mais

Regulamenta atividades fiskalizasaun, observasaun no kobertura mediátika ba eleisaun Deputadus Parlamentu Nasional

Regulamenta atividades fiskalizasaun, observasaun no kobertura mediátika ba eleisaun Deputadus Parlamentu Nasional Dekretu do Governu n. 17/2017, de 12 Maiu Regulamenta atividades fiskalizasaun, observasaun no kobertura mediátika ba eleisaun Deputadus Parlamentu Nasional Realiza eleisaun ida ne ebé livre no justa signifika

Leia mais

Submisaun ba Komisaun A Parlamentu Nasionál Repúblika Demokrátika de Timor-Leste

Submisaun ba Komisaun A Parlamentu Nasionál Repúblika Demokrátika de Timor-Leste La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 Mobile: +670 7734 8703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

Orsamentu Estadu 2012

Orsamentu Estadu 2012 REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan Sidadaun Ida ba Orsamentu Estadu 2012 iha Repúblika Democrátika Timor-Leste Adeus Konfliktu, Benvindu Desenvolvimentu Introdusaun Lei Orgániku Ministériu

Leia mais

Submisaun ba Departamentu Area Protejidu Sekretariadu Estadu Floresta, RDTL. 26 Marsu 2013

Submisaun ba Departamentu Area Protejidu Sekretariadu Estadu Floresta, RDTL. 26 Marsu 2013 La o Hamutuk Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 Mobile: +670 77348703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

SISTEMA JUSTISA IHA TIMOR-LESTE AVALIASAUN INDEPENDENTE NO ABRANJENTE BA NESESIDADE SIRA. Dili, Timor-Leste Loron 13, fulan Outubru, tinan 2009

SISTEMA JUSTISA IHA TIMOR-LESTE AVALIASAUN INDEPENDENTE NO ABRANJENTE BA NESESIDADE SIRA. Dili, Timor-Leste Loron 13, fulan Outubru, tinan 2009 SISTEMA JUSTISA IHA TIMOR-LESTE AVALIASAUN INDEPENDENTE NO ABRANJENTE BA NESESIDADE SIRA Dili, Timor-Leste Loron 13, fulan Outubru, tinan 2009 Índise I. Agradesimentu... 3 II. Lista Akrónimu... 4 III.

Leia mais

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu 18-20 Novembru 2013 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040

Leia mais

Reprezentante Espesial Sekretáriu-Jeral Nasoins Unidas nian ba Timor- Leste no Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste;

Reprezentante Espesial Sekretáriu-Jeral Nasoins Unidas nian ba Timor- Leste no Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste; Aranju kona-ba restaurasaun no manutensaun seguransa públika iha Timor-Leste no kona-ba asisténsia ba reforma, re-estruturasaun no rekonstrusaun Polisia Nasionál Timor-Leste nian (PNTL) no Ministériu Interior

Leia mais