Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH

Tamanho: px
Começar a partir da página:

Download "Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH"

Transcrição

1 Dezafius husi mudansa klimatika: oinsa servisu nain saude ambiental no lideransa lokal sira halo hodi minimiza impaktu husi mudansa klimatika iha eskala lokal iha Timor-Leste? Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH 1. Introdusaun Mudansa klimatika agora dadauk akontese duni, no sai hanesan dezafiu bo ot ba sivilizasaun iha futuru no risku ba ita nia nasaun. Mudansa klimitika sai hanesan kestaun emergenzia tamba bele fo impaktu makas ba risku seguransa no saude ema hotu nian iha mundu tomak. Mudansa klimatika nia denifinisaun maka hanesan mudansa siknifikadu husi sasukat klimatika neebe akontense tinan barak nia laran. Mudansa ida ne e bele akontense tamba kauza husi asaun natureza, maibe barak liu maka kontribui husi asaun ita ema liu husi emisaun gaz (Greenhouse gases) sira nee be bele kauza risku ba saude hanesan gaz carboniku bioxido (CO 2 ) husi atividade sira hanesan sunu kombustivel fosil, halo alterasaun ba rai liu husi deflorestasaun no prosesu industria sira. Tamba mudansa klimatika halo alterasaun ba padraun temperatura no klimatika, ida ne e sei kauza eventu sira hanesan temperatura ne ebe as, rai manas ne ebe grave no hasae nivel tasi be en nian. Mudansa ne e bele fo impaktu ba moris kriatura no umanu nian liu-liu impaktu dereitamente ba saude no indereitamente ba ekonomia. Temperatura ne ebe as bele fo konsekuensia ba moras sira hanesan moras iha sistema respiratorio no kardiovaskular, ejemplu maka hanesan moras ispa ka asma.

2 Sientista, mediku no servisu nain saude publiku sira tau ona atensaun as ba kestaun mudansa klimatika iha baze pratika nomos etico. Lideransa global sira mo os halo ona esforsu maka as hodi reduz impaktu husi mudansa klimatika ne ebe grave tebes. Esforsu ida maka mitigasaun, asaun ka politika ida hodi minimiza impaktu mudansa klimatika iha eskala ka nivel global hanesan reduz emisaun gaz carboniku bioxido. Esforsu ida tan fali maka adaptasaun, asaun ka politika ne ebe responde liu ba iha kestaun meio-ambiente eskala lokal hodi antisipa no prepara medida hasoru impaktu mudansa klimatika atu nune e bele reduz kestaun ne ebe relasiona ho saude. Iha eskala lokal nian, hasae kapasidade no konhesementu lokal ba kestaun meio-ambiente presiza halo integrasaun mudansa klimatika ho planu asaun nasional, inkorpora prosesu adaptasaun iha desizaun lokal no fahe matenek liu husi treinamentu. Maibe, esforsu hodi responde ba impaktu mudansa klimatika ne e sei sai hanesan dezafiu bo ot ida ba ita nia nasaun Timor-Leste. Dezafiu importante ida maka seidauk iha konsensiu geral ka komum hodi integra konhesementu meio-ambiente lokal ho politika saude ambiental nasional. Ezemplu maka hanesan komunidade lokal sira sei konsidera meio-ambiente hanesan komponentu ka parte natureza husi sira nia fiar, norma, valor nomos tradisaun. Tamba nune e, papel ida ne e fo argumentasaun katak kapasidade hodi responde ba mudansa klimatika tenki inklui mos konhesementu lokal wainhira dezenvolve politika saude ambiental nasional. Kapasidade husi komunidade hodi responde ba impaktu mudansa klimatika maka konseitu fundamental ba dezenvolvimento sustentavel. Papel ida ne e sei analiza dezafiu mudansa klimatika liu-liu envolvimentu husi servisu nain saude ambiental hodi minimiza impaktu mudansa klimatika ba kualidade moris komunidade lokal. Parte dahuluk husi papel ne e sei koalia uitoan kona ba komitmentu husi Timor-Leste nian iha area mudansa klimatika. Iha parte daruak husi papel ne e sei aprezenta dezafiu husi asaun ka politika nasional hodi fo diresaun ba asaun programa adaptasaun mudansa klimatika iha eskala lokal iha Timor-Leste. 2. Komitmentu Timor-Leste iha area mudansa klimatika Hanesan ho nasaun seluk iha mundo tomak, Timor-Leste mos enfrenta kestaun husi impaktu mudansa klimatika. Impaktu ida husi mudansa klimatika maka frekuensia desastre naturais ne ebe aumenta as hanesan inundasaun, anin bo ot no nivel tasi be en aumenta sae. Atu responde ba kestaun ida ne e, governu Timor-Leste tenke halo planu ida diak no efeitvu hodi implementa programa mitigasaun no adaptasaun ba mudansa klimatika iha eskala nasional nomos lokal. Asaun guvernu nian hodi reduz impaktu husi ameasa klimatika

3 maka tenke investa barak liu tan iha programa sira hanesan redusaun risku dezastre iha eskala lokal. Timor-Leste ratifika ona konvensaun global sira hanesan enkuadramentu Nacoes Unidas (ONU) ba mudansa klimatika, Protokolo Kyoto (Kyoto Protocol) no konvensaun UNO ba diversidade biologiku. Ida ne e signifika katak Timor-Leste halo ona komitmentu bo ot hodi planu, implementa no halo avaliasaun ba programa mudansa klimatika hodi minimiza impaktu ba saude no ekonomia sidadaun tomak iha nasaun ne e. Governu Timor-Leste liu husi planu dezenvolvimentu estrateziku ( ) iha ona meta espesial ida ba meioambiente katak iha tinan 2015 mai, Timor-Leste tenke estabelese ona lei meio-ambiente ne ebe sei sai hanesan enkuardamento legal hodi proteze no konserva meio-ambiente. Iha tinan 2020, ita tenke implementa ona kuaze 70 persentu husi programa adaptasaun nasional ne ebe designadu ona iha enkuardamento UNO ba mudansa klimatika. Agora dadauk, Timor-Leste hetan suporta husi nasaun visinho liu-liu husi guvernu Australia ne ebe fo asistensia hodi implementa programa mudansa klimatika. Ejemplu ida maka hanesan projeitu MAKA AS (Mudansa Klimatika iha Ambiente Seguru) ne ebe implementa husi Organizasaun Non Governamental (ONG) Internasional CARE ho fundus husi guvernu Australia. Projeitu ida ne e servisu hamutuk ho organizasaun Water Aid nomos ONG lokal. Objetivu husi projeito MAKA AS maka hodi hadia k resilensia husi populasaun mane no feto ne ebe vulneravel tebes ba impaktu mudansa klimatika iha distritu Liquisa. Guvernu Australia mos fo suporta ba guvernu Timor-Leste liu husi Ministeriu Agrikultura no Peskas (MAP) hodi implementa programa avaliasaun ba impaktu mudansa klimatika iha zona costal hodi produz mapa vulnerabilidade. Programa Fini ba Moris (Seeds of Life) ne ebe hetan fundus husi guvernu Australia mos inklui komponentu iha mudansa klimatika ne ebe servisu hamutuk ho MAP hodi establese mapa klimatika hodi tulun agrikultor sira halo planu no desizaun ba sira nia atividade agrikultura no programa ne e mos halo peskiza ba rai no klimitika hodi reduz implikasaun husi impaktu mudansa klimatika iha area agrikultura. Guvernu Australia mos fo asistensia liu husi programa inisiativu internasional ba adaptasaun mudansa klimatika ne ebe suporta Ministeriu Infraestrutura (husi IV Guvernu Konstitusional) hodi estabelese mapa mudansa klimatika Timor-Leste nian. Iha parte seluk, Programa Dezenvolvimentu husi ONU (UNDP) mos fo asistensia ba guvernu Timor-Leste liu husi Sekretariadu Estadu Meio-ambiente (ne ebe uluk sei iha Ministeriu Ekonomia nia okos iha IV Guvernu Konstitusional) hodi implementa programa mudansa klimatika liu husi asaun programa adaptasaun national (National Adaptation Programme of Action ka NAPA). Meta husi programa ida ne e maka identifika atividade prioridade hodi responde ba nesesidade

4 adaptasaun mudansa klimatika atu nune e bele reduz impaktu husi mudansa klimatika no promove dezenvolvimentu sustentavel. Maibe, implementasaun programa mitigasaun no adaptasaun ba mudansa klimatika iha Timor-Leste sei lakordenadu ka sei lao ketak-ketak hela. Seidauk iha kordenasaun diak entre agensia guvernu ne ebe hetan suporta husi nasaun seluk hodi implementa programa adaptasaun no mitigasaun ba mudansa klimatika hanesan mensiona iha leten. Pergunta bo ot ida ba ita maka agensia guvernu ida ne ebe los maka responsabiliza ba area mudansa klimatika? Seidauk klaru katak mudansa klimatika ne e responsabilidade husi Ministeriu Agrikultura no Peskas? ka Ministeriu Toursimu no Meio-ambiente? ka Sekretariadu Estadu Konservasaun Natureza? ka Ministeriu Petroleum no Rekursu Naturais? ka Sekretariadu Estadu ba Meio-ambiente? Nune e, guvernu Timor-Leste tenke defini didiak agensia guvernu ne ebe maka iha responsabilidade hodi tau matan ba kestaun meio-ambiente liu-liu mudansa klimatika hodi nune e bele atinji objetivu ne ebe marka ona iha planu dezenvolvimentu estrateziku. 3. Dezafius iha area mudansa klimatika iha eskala lokal Timor-Leste Dezafiu ida ba servisu nain saude ambiental hodi minimiza impaktu husi mudansa klimatika iha eskala lokal maka komunidade sei iha konfiansa ka fiar ba meio-ambiente natureza nomos rekursu ne ebe seidauk sufisiente ne ebe eziste iha nivel lokal. Asaun efeitivu iha meio-ambiente tenke konsideira no adopta aprosimasaun multi-setorial (multi-sectorial approach) ne ebe inklui seitor sira hanesan agrikultura, saude no ekonomia nomos tenke konsideira hasae kapasidade iha nivel lokal. Ne e hanesan dalan efeitivu ida ba guvernu Timor-Leste hodi hadia k enkuardamentu politika no hasae kapasidade institusional iha nivel nasional no sub-nasional ne ebe inklusivu no ekuitativu hodi asegura politika ba koesaun social no hasae resilensia ba impaktu husi mudansa klimatikka. Konhesementu no solusaun lokal importante tebes hodi responde ho efeitvu ba mudansa klimatika ba tinan naruk nian. Konhesementu ne e tenke fokus ba hasae abilidade komunidade lokal hodi adapta ba pratika ne ebe agora eziste hanesan pratika agrikultura no jestaun natural ba mudansa klimatika. Ejemplu, impaktu mudansa klimatika ba padraun udan be en ne ebe mak variadade husi tempu ida ba tempu seluk, komunidade lokal karik iha ona mekanismu tradisional hodi halo sasukat ba udan be en no mantein fatin komum hodi reserva be e. Hasae konhesementu lokal liu husi partisipasaun komunidade nian maka fator importante tebes hodi suporta guvernu lokal hadia k asaun ba mudansa klimatika liu husi dezenvolvimentu planu no estratezia nasional ne ebe spesifiku iha eskala lokal. Nune e, importante tebes ba guvernu Timor-Leste hodi alinha politika meio-ambiente nasional ho

5 politika dezenvolvimento nasional tamba objeitivu prinsipal husi politika rua ne e maka fornese reziliente no resistensia ba sistema nomos komunidade hodi reduz impaktu husi dezastre gravel iha klimatika. Dezafiu seluk ne ebe Timor-Leste enfrenta hodi enderesu apromisaun ba adaptasaun mudansa klimatika maka sistema monitorizasaun no vigilansia ne ebe la sufisiente iha seitor dezenvolvimentu rural. Servisu nain ba saude meio-ambiente no peskizador sira ne ebe halao servisu iha kampo sempre observa katak meio-ambiente sei sai hanesan kestaun ne ebe bo ot no perigozu tebes iha area rural iha teritoria Timor-Leste tomak. Komunidade sei tesi ai-horis hodi uza ba tein no komunidade sei sunu rai no floresta hanesan pratika tradisional hodi hasae sistema agrikultura. Asaun hirak ne e sei rezulta iha dezastre naturais hanesan erozaun ka rai monu no inundasaun nee be fo impaktu negativo tebes ba komunidade sira ne ebe hela iha area rural ho sistema infraestrutura ne ebe la sufisiente. Ho ida ne e, guvernu Timor-Leste tenki iha sistema monitorizasaun no vigilansia ida ne ebe diak no efeitivo hodi sasukat implementasaun programa adaptasaun ba mudansa klimatika. Sistema ne e tenke sai hanesan sistema nasional ne ebe ho kualidade diak no modelu estandar ba programa hotu relevante ho meio-ambiente. 4. Konkluzaun Ikus liu, mudansa klimatika sai hanesan kestaun bo ot husi meio-ambiente nee be nasaun hotu iha mundo enfrenta. Impaktu husi mudansa klimatika seriu tebes liu-liu iha nasaun ne ebe sei dezenvolve inklui mos Timor-Leste. Mudansa klimatika fo ameasa bo ot ba dezevolvimentu nasaun nian liu husi akontesementu dezastre naturais ne ebe frekuente no intensi hanesan inundasaun, anin bo ot no tasi sae. Bazeia ba estatistiku global katak dezastre naturais hirak ne e kauza ona ema mate barak iha tinan 20 hirak liu ba no afeita ekonomia nasaun hirak ne ebe enfrenta. Iha Timor-Leste, mudansa klimatika sai hanesan ameasa makaas ida ba nasaun ne e nia kresimentu no dezenvolvimentu iha futuru, no sei presiza alvu ba sasukat adaptasaun no mitigasaun iha nivel nasional no lokal atu bele proteze kualidade moris sidadaun hotu nian. Alende kondisaun sosio-ekonomika nian, mudansa klimatika mos aumenta vulnerabilidade Timor-Leste nian ba dezastre naturais hanesan inundasaun, rai monu no tasi sae. Nune e guvernu Timor-Leste tenke estabelese sistema ida ne ebe adekuadu no tenke involve mos konhesementu komunidade lokal wainhira halo planu no implementa programa adaptasaun no mitigasaun ba mudansa klimatika.

6 Maske hetan ona asistensia husi nasaun visinho hanesan Australia ne ebe fo tulun ba programa oin-oin hodi minimiza impaktu husi mudansa klimatika, kordensaun diak sai hanesan parte importante ida ba agensia guvernu ne ebe kompentente hodi konsidera atu nune e bele estabelese responsabilidade ne ebe klaro ba papel no politika guvernu nian. Hadia k edukasaun, fornese treinamentu no konsiensia jeral publiku nian kona ba saida maka konstitui iha mudansa klimatika no nia impaktu ba moris lor-loron maka hanesan parte importante ida ba hari I rezistensia tomak iha nasaun laran. Nune e, papel ida ne e sujere ba lideransa sira agora dadauk hola parte iha V Guvernu Konstitusional hodi bele identifika klaro no disidi agensia guvernu ne ebe mak sei responsabiliza ba kestaun meio-ambiente liu-liu aspeitu mudansa klimatika iha nivel nasional. Asaun ida ne e urzenti tamba bazeia ba objetivu indika iha planu dezenvolvimentu estrateziku katak iha tinan 2015, Timor- Leste tenke estabelese ona lei meio-ambiente hodi proteze sidadaun tomak husi konsekuensia mudansa klimatika. Agensia guvernu ne ebe mak sei propiu hodi implementa lei ida ne e iha tinan oin mai? Sei laiha responsabilidade no agensia guvernu ne ebe klaro, ita sei kria konfuzaun iha implementasaun programa mudansa klimatika nian. Nune e mos guvernu tenke konsideira asaun ne e atu bele suporta proposta sistema desentralizasaun husi governu ne ebe planu atu implementa iha tempo lais oin mai. Papel ne e mos hakarak sujere katak servisu nain iha saude ambiental no lideransa iha nivel lokal sira tenke buka maneiras ka dalan oinsa hodi alinha politika saude amibental nasional ho politika dezenvolvimentu nasional atu nune e bele atinji dezenvolvimentu sustentavel ba nasaun Timor-Leste nian. Buat hirak ne e sei susesu wainhira guvernu implementa programa hasae kapasidade no konhesementu lokal nian. Obrigadu wa in. (Papel ida ne e hakerek bazeia ba opiniaun individual no la refleita ba organizasaun ka kompania ruma. Autor agora dadauk estudante iha Estadu Unidos Amerika (EUA) iha area meio-ambiente fokus iha mudansa klimatika. Autor hetan bolsa estudo husi Fulbright-SERN tinan 2013 ba programa Pos-Graduasaun iha Georgia State University, Atlanta, iha Georgia, EUA. Se karik maluk le e nain sira iha pergunta no komentario bele haruka ba lapazsarmento@gmail.com)

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017 Ekipa dezenvolve Kualifikasaun Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel 3 29 de Juñu 2017 Introdusaun Servisu Sosiál Nivel III a) Prosesu dezenvolve kursu b) Objetivu

Leia mais

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Mártires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Pobreza no moris iha TL

Pobreza no moris iha TL Pobreza no moris iha TL Semináriu Universidade Monash Dili, 5 Novembru 2014 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO SEMINÁRIU HO OKASIAUN KONA BA INFORMASAUN 2 Jullu 2009 1 Ha u hakarak

Leia mais

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO Timor-Leste DCI-NSAPVD//3-8 Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil Halo intervensaun lokál husi Organizasaun husi Sosiedade Sivil sai barak

Leia mais

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak 2013 Nota: Informasaun iha lívru ida ne e hanesan matadalan jerál ba prátika kuda fehuk midar

Leia mais

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.?

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? V GOVERNO CONSTITUCIONAL Gabinete do Secretário de Estado para o Fortalecimento Institucional TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? Antesedente ho Introdusaun Timor-Leste halo ona progresu boot

Leia mais

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Saida mak TSP? TSP nia significado mak Programa ba Tulun Transisaun (Transition Support Program - TSP) programa ida neebe Governo fo

Leia mais

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Bazeia ba Proposta de Lei kona-ba Orsamento Rectificativo (OR) 2010 nebe guverno haruka ona ba Parlamento Nasional iha dia

Leia mais

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org Dili,

Leia mais

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance POLITIKA NO ESTRATEJIA DEZENVOLVIMENTU EKONOMIKU TIMOR-LESTE Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance Dili, 05 Novembru 2014 ESTRUTURA APREZENTASAUN PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU

Leia mais

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane Enkontru Públiku Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane TL hahú servisu ba korredór petróleu Tasi Mane iha 2010. Inklui iha Planu Estratéjiku

Leia mais

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian.

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email: laohamutuk@gmail.com Website:www.laohamutuk.org Komentáriu

Leia mais

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2)

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2) Aprezentasaun (1) ba Sorumutu Públiku Proposta Reforma Lei Tributária 2008 Organizasaun Sosiadade Sivil-nia Perspetiva April 21, 2008 Ideia Jerál Hs. Viriato Seac (2) Proposta Reforma Lei Tributária, halo

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013 Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone 77422821 / 77265169 Arsen_ctl@yahoo.com.au / nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2013 Konteúdu

Leia mais

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK BA PARLAMENTU NASIONÁL REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE (RDTL) 2014 Lia-makloken

Leia mais

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste.

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste. An edited version of this paper will be published in the forthcoming proceedings of the 2017 Conference of the Timor-Leste Studies Association. Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba

Leia mais

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD Reflexão Mensal Nº 4 Junho 2017 HALUAN CIRCULO MARMAK NIA COMPAIXÃO, JUSTIÇA NO DOMIN INCLUSIVO BA MIGRANTES NO REFUGIADO SIRA Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD HARE iha EUA no

Leia mais

INFORMASAUN MERKADU TRABALLU LABOR MARKET OUTLOOK

INFORMASAUN MERKADU TRABALLU LABOR MARKET OUTLOOK REPÚBLICA DEMOCRATICA DE TIMOR-LESTE SECRETARIA DE ESTADO PARA A POLITICA DE FORMAÇÃO PROFISSIONAL E EMPREGO DIRECÇÃO GERAL DEPARTAMENTO DE INFORMAÇÃO DO MERCADO DE TRABALHO INFORMASAUN MERKADU TRABALLU

Leia mais

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN :;L - \ Q.. -?..Di5 9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN ME~TAR Obrigado e muito Bom dia Sr. Presidente Parlamento Nacional e Caros Colegas Deputados, Sr. Primeiro Ministro ho

Leia mais

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO ALOCUÇÃO SUA EXCELÊNCIA PRIMEIRO-MINISTRO KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OCASIÃO SESSÃO ABERTURA CONFERÊNCIA REGIONAL KONA-BA INICIATIVA

Leia mais

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Ministério das Finanças Dili, dia 27 de Outubro de 2016 Tópikus Aprezentasaun 1. Objetivu

Leia mais

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019 REDE FETO TIMOR - LESTE, NETWORKING, ADVOCACY, CAPACITY BUILDING, INSTITUTIONAL STRENGTHENING AND ACCOUNTABILITY. Rede Feto s Office Rua Caicoli Dili Timor Leste Kompleks Edificio Obrigado Barack, Caicoli-Dili

Leia mais

MINISTÉRIO DA JUSTIÇA. Consulta Pública. Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras)

MINISTÉRIO DA JUSTIÇA. Consulta Pública. Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras) Consulta Pública Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras) ONZE CAPÍTULOS: ESTRUTURA -OBJECTO E DEFINIÇÕES -DISPOSIÇÕES GERAIS -POSSE -USUCAPIÃO

Leia mais

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun La o Hamutuk Institutu ba Analiza no Monitor ba Desenvolvimentu iha Timor Leste Timor Leste Institute for Development Monitoring and Analysis 1/1a Rua Mozambique, Farol, Dili, Timor Leste Tel: +670 3325013

Leia mais

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu.

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu. Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha 2015 Setór Ekonomia 6 Juñu 2015 Konteúdu Introdusaun... 1 Rendimentu petróleu no gas sei kontinua tun.... 2 Osan Mina-rai

Leia mais

Outubru 2011 Edisaun No. 4

Outubru 2011 Edisaun No. 4 Outubru 2011 Edisaun No. 4 Konaba ADB nian Estratejia Parseria Pais Estratejia Parseria Pais (EPP) mak Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB) nian plataforma prinsipal atu halo dezenu operasaun hodi presta

Leia mais

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA INTRODUSAUN Iha 2013, Fundasaun Ázia hala o levantamentu nasionál ba daruak ho objetivu atu halibur opiniaun pesoál sira hodi tulun sukat

Leia mais

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian.

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian. MENSAJEN HOSI PREZIDENTE REPÚBLIKA TIMOR-LESTE, TAUR MATAN RUAK, BA PARLAMENTU NASIONÁL HO FUNDAMENTUS KONA-BA NIA VETU BA ORSAMENTU JERÁL ESTADU 2016 NIAN (Dekretu hosi Parlamentu Nasionál nr. 20/III,

Leia mais

Reforma Polísia no Jéneru

Reforma Polísia no Jéneru Nota Prátika 2 Pakote Informasaun kona-ba Jéneru no SSR Reforma Polísia no Jéneru KONTEÚDU Tanba sá mak jéneru importante ba reforma polísia? Oinsá jéneru bele integra ba reforma polísia nian? Dezafiu

Leia mais

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU 20 Marsu 2018 AJAR no JU,S KESTAUN PRINSIPÁL Prinsípiu orientadór Autonomia Eskola Lian (literásia no instrusaun) Alunu ho nesesidade edukativa espesiál (NEE) Dezafiu barak relasiona

Leia mais

PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: /

PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: / PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: 77178135/77266765 DEKLARASAUN POLITIKA BANCADA PARTIDO DEMOCRÁTICO IHA DEBATE ORSAMENTU JERAL DO ESTADU

Leia mais

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál*

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál* Versaun Avansada Distr. Jerál 9 Marsu 2017 A/HRC/34/11/Add.1 Orijinál: Lia-Inglés Tradusaun iha Tetum la ofisial Konsellu Direitus Umanus Sesaun-34 27 Fevereiru-24 Marsu 2017 Item Ajenda 6 Revizaun Periódika

Leia mais

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Fundasaun Mahein Nia Lian no. 26, 13 Dezembru 2011 Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Relatoriu Ne e Apresenta iha Parlementu Nasional Komisaun

Leia mais

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Konsellu Konsultivo Fundu Petroliferu (KKFP) Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Komisaun C, Dezembro 2008 Apresenta husi :Ekipa KKFP Asunto mak atu koalia Rendimento Sustentavel

Leia mais

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Desenvolvimentu Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Tel +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU

REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU REPUBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE NIAN SEKRETÁRIA ESTADU JUVENTUDE NO DESPORTU Prefásiu Ha u-nia solok hanesan Sekretáriu Estadu ba Juventude no Desportu atu aprezenta Polítika Nasionál Juventude foun

Leia mais

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, iha artigu 54. 0 hametin ona katak sidadaun Timor oan hotu-hotu iha direitu atu sai na in privadu

Leia mais

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Atu halosá Governo Timor-Leste prepara surat ida ne e atu facilita discursaun kona ba futuro estatus Autoridade Nomeada Tasi Timor nian (ANTT) (TSDA) hatuir

Leia mais

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2010 2015 AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór

Leia mais

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011.

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 Série I, N. 42 $ 1.00 SUMÁRIO MINISTÉRIO DA JUSTIÇA: DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro...5453 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro O

Leia mais

Matadalan ba Orsamentu

Matadalan ba Orsamentu REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan ba Orsamentu 2013 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nasaun Introdusaun Sai sidadaun ida-ne ebé di ak, mak sai mós eroi foun ba ita-nia nasaun hanesan

Leia mais

ESBOSU BA KONSULTA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE. DEKRETU LEI KONA BA BIODIVERSIDADE No. /2012

ESBOSU BA KONSULTA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE. DEKRETU LEI KONA BA BIODIVERSIDADE No. /2012 ESBOSU BA KONSULTA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE DEKRETU LEI KONA BA BIODIVERSIDADE No. /2012 Timor-Leste iha biodiversidade boot, no nia iha ekosistema no espésie endémika bara barak ne ebé iha

Leia mais

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Introdusaun Konflitus hadau-malu rai no uma mak dimensaun ida husi Krize-2006

Leia mais

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013.

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013. INTERVENSAUN DISTINTU DEPUTADO, Sr. NATALINO DOS SANTOS NASCIMENTO, XEFI BANKADA CNRT PARLAMENTU NACIONAL IHA OKAZIAUN DEBATE ORSAMENTU JERAL DO ESTADO (OJE) TINAN 2013 Parlamento Nacional, 4 Fevereiro

Leia mais

Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu oin mai: Reflesaun kona ba esperiênsia no expektativas Timor-Leste nian kona ba konstrusaun Estadu

Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu oin mai: Reflesaun kona ba esperiênsia no expektativas Timor-Leste nian kona ba konstrusaun Estadu ALOKUSAUN SUA EXSELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU NO MINISTRU DEFESA NO SEGURANSA KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKAZIAUN REUNIAUN HO PARSEIRUS DEZENVOLVIMENTU TIMOR-LESTE NIAN Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu

Leia mais

Boletim Económico. Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian

Boletim Económico. Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian Volume 1, Númeru 3 Outubro /2003 Loron ba dala uluk husi sirkulasaun osan-besi metalika Timor Leste nian besik dau-daun mai!...

Leia mais

Orsamentu Estadu 2012

Orsamentu Estadu 2012 REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan Sidadaun Ida ba Orsamentu Estadu 2012 iha Repúblika Democrátika Timor-Leste Adeus Konfliktu, Benvindu Desenvolvimentu Introdusaun Lei Orgániku Ministériu

Leia mais

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste

Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste TEMPO SEMANAL, 31 Outubru 2011 http://temposemanaltimor.blogspot.com/2011/10/orsamentu-jeral-estadu-2012-habelit-liu.html Husi

Leia mais

EPS Servisus móveis (App) manual

EPS Servisus móveis (App) manual Apoio simulasaun kalkulu ba aposentadoria EPS Servisus móveis (App) manual 2015. 10. 외국인력국 외국인보험 교육팀 Tempo Ⅰ. Registra liu husi download applikasaun 1 Ⅱ. EPS Servisus Móveis (App) oinsa atu uja 2 1. Halo

Leia mais

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU

Leia mais

Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu

Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu Revizaun Estratéjika ba Nutrisaun Department of Foreign Affairs and Trade Rezumu Relatóriu Dezembru 2017 Antesedente Maski iha nafatin esforsus hodi hadi ak estadu, deznutrisaun kontinua sai dezafiu dezenvolvimentu

Leia mais

Submisaun ba Departamentu Area Protejidu Sekretariadu Estadu Floresta, RDTL. 26 Marsu 2013

Submisaun ba Departamentu Area Protejidu Sekretariadu Estadu Floresta, RDTL. 26 Marsu 2013 La o Hamutuk Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 Mobile: +670 77348703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua. D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 77234330, email: laohamutuk@gmail.com Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Mahein Nia Lian Nú. 89, 30 Outobru 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 Parlamentu Nasional 8 de Janeiru de 2015 Sua Eselénsia Sr Prezidenti

Leia mais

Timor-Leste Estratéjia Dezenvolvimentu Akikultura Nasionál ( )

Timor-Leste Estratéjia Dezenvolvimentu Akikultura Nasionál ( ) Timor-Leste Estratéjia Dezenvolvimentu Akikultura Nasionál (2012-2030) Direcção Nacional de Pescas e Aquicultura Ministério da Agricultura e Pescas Timor-Leste 2012 Direitu hotu-hotu rezervadu. La presiza

Leia mais

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DEKLARASAUN KONJUNTA BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DISPOZISAUN JERAL Tinan fiskal 2013 atu remata dadaun,

Leia mais

OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL. Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social)

OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL. Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social) OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social) 7/11/2018 1 BAZE LEGAL 7/11/2018 2 1 1. Lei Orsamentu,

Leia mais

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA Sorumutu Konsellu Ministru loron 16 fulan Marsu tinan 2011 Konsellu Ministru hala o sorumutu iha kuarta-feira,

Leia mais

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN Adota no haklaken tuir Rezolusaun 217 (III) Loron 10 fulan Dezembru, tinan 1948 Asembleia Jerál Nasoens Unidas Nian PREÁMBULU Konsidera katak rekoñesimentu ba

Leia mais

Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku

Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku 10-14 Fevreiru 2014 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Leia mais

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu 18-20 Novembru 2013 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040

Leia mais

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,...

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... Bankada Cnrt Friday, January 8, 2016, Dr. Vicente Guterres Senhores Vice-Presidentes

Leia mais

Manual Boa-Governasaun. Provedoria Direitus Humanus no Justisa

Manual Boa-Governasaun. Provedoria Direitus Humanus no Justisa Manual Boa-Governasaun Provedoria Direitus Humanus no Justisa Dili, Jullu 2016 Provedoria Direitus Humanus no Justisa Manual Boa-Governasaun KUALIDADE PRESTASAUN SERVISU BA PÚBLIKU DI AK LIU HO BOA GOVERNASAUN

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 4 JOVEN LGBTI UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy please contact

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 ka +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:

Leia mais

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Tenke Salva-Guarda Unidade Nasional Mahein Nia Lian Nú. 127, 11 Dezembru 2017 Foto: Timor Roman/Calisto da Costa, 2017 Fundasaun Mahein (FM) Website:

Leia mais

AVALIASAUN BA SETÓR PRIVADU (SUMÁRIU)

AVALIASAUN BA SETÓR PRIVADU (SUMÁRIU) Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2011 2015 AVALIASAUN BA SETÓR PRIVADU (SUMÁRIU) A. Barreira sira-ne ebé Setór Privadu Enfrenta 1. Timor-Leste ninia setór privadu iha faze sira inisiál ba dezenvolvimentu

Leia mais

Jose Neves Samalarua

Jose Neves Samalarua Jose Neves Samalarua Nudár Eis komisáriu KAK ita-boot hili dalan atu sai husi Komisáriu KAK hodi sai hanesan kandidatu PR ba eleisaun ida ne'e. Ha u hakarak atu husu, saida mak sai hanesan motivasaun prinsipál

Leia mais

Oinsá mak VI Governu Konstitusionál fó atensaun ba ODS ne e?

Oinsá mak VI Governu Konstitusionál fó atensaun ba ODS ne e? Implementasaun Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável iha Timor-Leste: Rekomendasaun ba governu foun VIII Governu Konstitusionál husi República Democrática de Timor-Leste 31 Marsu 2018 Jerry Courvisanos

Leia mais

Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste

Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste ALUMNI Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste Departamento de Estudantes, Alumni e Empregabilidade I. Perfíl Alumni Universidade Nacional Timor Lorosa e (UNTL) nu udar Universidade

Leia mais

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun La o Hamutuk The Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Phone: +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

HAFAHE SIKLU VIOLÉNSIA DOMÉSTIKA IHA TIMOR-LESTE OPSAUN ASESU BA JUSTISA, BARREIRA, NO PROSESU HALO- DESIZAUN IHA KONTESTU PLURALIZMU JURÍDIKU

HAFAHE SIKLU VIOLÉNSIA DOMÉSTIKA IHA TIMOR-LESTE OPSAUN ASESU BA JUSTISA, BARREIRA, NO PROSESU HALO- DESIZAUN IHA KONTESTU PLURALIZMU JURÍDIKU HAFAHE SIKLU VIOLÉNSIA DOMÉSTIKA IHA TIMOR-LESTE OPSAUN ASESU BA JUSTISA, BARREIRA, NO PROSESU HALO- DESIZAUN IHA KONTESTU PLURALIZMU JURÍDIKU Outubru 2013 Programa ba Sistema Justisa PNUD/UNDP Timor-Leste

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE POLICY BRIEF # 2 JOVEN MIGRANTE SIRA IHA SIDADE DILI UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO Diskursu Primeiro-Ministro Mari Alkatiri nian iha sesaun abertura SORUMUTUK TIMOR-LESTE HO PARSEIRU DEZENVOLVIMENTU NIAN SIRA Hotel Timor,

Leia mais

Rekomendasaun Polítika

Rekomendasaun Polítika Rekomendasaun Polítika ONG Ba Futuru / For the Future Projetu ida-ne e finansiadu hosi Uniaun Europeia no Australian AID. Vol: 3 Outubru 2014 Rekomendasaun Xave: 1. Hametin sistema protesaun ne ebé iha

Leia mais

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor Kestionáriu Questionário -Favor, hatan pergunta tuir mai ne e- Karik ita iha dúvida ruma hodi, halo favor kontaktu TradeInvest hodi hetan klarifikasaun.

Leia mais

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian http://noticias.sapo.tl/tetum/info/artigo/1474640.html PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu... 10/16/2016 5:50 PM PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu

Leia mais

UNDAF NIA REVIZAUN ANUÁL BA TINAN DARUAK

UNDAF NIA REVIZAUN ANUÁL BA TINAN DARUAK Índise Relatóriu Antesedénsia...2 Komentáriu Abertura ASRSG/RC Finn Reske Nielsen...3 Ex. mo Sr. João Gonçalves, Ministru Ekonomia no Dezenvolvimentu...4 Aprezentasaun rezultadu Revizaun Anuál UNDAF nian

Leia mais

Rezolusaun Parlamentu Nasional No. 11/2014 (Da necessidade de Realizaçāo de uma Auditoria ao Sector da Justiça) Introdusaun

Rezolusaun Parlamentu Nasional No. 11/2014 (Da necessidade de Realizaçāo de uma Auditoria ao Sector da Justiça) Introdusaun Opiniaun Legal Politika Kona- ba Rezolusaun Parlamentu Nasional No. 11/2014 (Da necessidade de Realizaçāo de uma Auditoria ao Sector da Justiça) Introdusaun Iha tinan ne e deit (2014), Parlamentu Nasional

Leia mais

REJIME ESPESIÁL KONA-BÁ DEFINISAUN NA IN BA BEM IMÓVEL NIAN

REJIME ESPESIÁL KONA-BÁ DEFINISAUN NA IN BA BEM IMÓVEL NIAN Rede ba Rai Sekretáriadu, Fundasaun Haburas, Rua Celestino da Silva, Farol, Dili- Timor-Leste Email: redebarai@gmail.com Telemovel: +670 7922648 Segundu Submisaun ba Ministériu Justisa Repúblika Demokrátika

Leia mais

Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone or / or

Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone or / or Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone +670 332 1005 or 742 2821 / forumngo.tls@gmail.com or dinorah.granadeiro@gmail.com Submisaun Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2012 1 Visaun Jeral Hodi hala'o dezenvolvimentu

Leia mais

Workshop International konabá Integridade iha Estadu

Workshop International konabá Integridade iha Estadu REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO Workshop International konabá Integridade iha Estadu Hotel Timor - 11 Marsu 2005 Konkluzaun no rekomendasaun sira Komisaun Diretiva Workshop

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Rua Kaikoli, Dili, Timor-Leste +670 726-5169 nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Pontus importante 15-16 Maiu 2012 Favor komprende

Leia mais

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste Relatóriu Rezultadu Levantamentu Nasionál: Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha TimorLeste Relatóriu CI Nú. 01, 10 Maiu 2017 Website: www.conselhoimprensa.tl 2017 Konteúdu sira 1. Introdusaun

Leia mais

Reprezentante Espesial Sekretáriu-Jeral Nasoins Unidas nian ba Timor- Leste no Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste;

Reprezentante Espesial Sekretáriu-Jeral Nasoins Unidas nian ba Timor- Leste no Primeiru Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste; Aranju kona-ba restaurasaun no manutensaun seguransa públika iha Timor-Leste no kona-ba asisténsia ba reforma, re-estruturasaun no rekonstrusaun Polisia Nasionál Timor-Leste nian (PNTL) no Ministériu Interior

Leia mais

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015.

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 Mobile: +670 7734 8703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

Direção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação - DNAJL. DEKRETU-LEI N.º 26/ Jullu LEI BAZE BA AMBIENTE

Direção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação - DNAJL. DEKRETU-LEI N.º 26/ Jullu LEI BAZE BA AMBIENTE Direção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação - DNAJL DECRETO-LEI N.º 26 /2012 de 4 de Julho LEI DE BASES DO AMBIENTE Tendo a necessidade de conservação e protecção do ambiente como um dever dos

Leia mais

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku i Organizasaun Counterpart International no Belun halo peskiza hamutuk. Counterpart International servisu hamutuk ho organizasaun nao-governu

Leia mais

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun Bulletin Parlamentu Nasionál Nian husi JSMP Edisaun: Jullu 2010 Númeru: 2/2010 Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun 1. Istoria prosesu dezenvolvementu esbosu Lei

Leia mais

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE Alokusaun Sua Exlensia Prezidenti Repúblika Kay Rala Xanana Gusmão, ba Konferensia Timor-Leste ho Parseirus Dezenvolvimentu Hotel Timor, 4 Abril 2006 Exelensia

Leia mais

Dezafiu no Rekomendasaun sira kona-ba Estensaun Protesaun Sosiál ba Ema Hotu iha Timór Leste

Dezafiu no Rekomendasaun sira kona-ba Estensaun Protesaun Sosiál ba Ema Hotu iha Timór Leste Dezafiu no Rekomendasaun sira kona-ba Estensaun Protesaun Sosiál ba Ema Hotu iha Timór Leste Relatóriu husi Diálogu Nasionál ne ebé Bazeia ba Avaliasaun Copyright Nasõins Unidas/ Organizasaun Internasionál

Leia mais

INSTITUTO DE PETRÓLEO E GEOLOGIA DE TIMOR-LESTE, I.P. [TIMOR-LESTE INSTITUTE OF PETROLIU AND GEOLOGY] Dekreto Lei Numeru.

INSTITUTO DE PETRÓLEO E GEOLOGIA DE TIMOR-LESTE, I.P. [TIMOR-LESTE INSTITUTE OF PETROLIU AND GEOLOGY] Dekreto Lei Numeru. DRAFT LEI TRADUSAUN TETUM REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE SECRETARIA DE ESTADO DOS RECURSOS NATURAIS Rua Dom Aleixo Corte Real, Fomento Mandarin Dili Timor-Leste Telefone: +670 333 1089 ESBOSU LEI

Leia mais

A/HRC/19/17. Asembleia Jerál. Relatóriu hosi Grupu Traballu kona-ba Revizaun Periódiku Universál * Timor-Leste. Nasoins Unidas

A/HRC/19/17. Asembleia Jerál. Relatóriu hosi Grupu Traballu kona-ba Revizaun Periódiku Universál * Timor-Leste. Nasoins Unidas Nasoins Unidas Asembleia Jerál Distr.: Jerál 3 Janeiru 2012 Orijinál: Inglés A/HRC/19/17 Konsellu Direitus Umanus Sesaun ba dala sanulu-resin-sia Item 6 hosi Ajenda Revizaun Periódika Universál Relatóriu

Leia mais

Jornal da República. Aprovado em Conselho de Ministros, em 23 de Setembro de 2009.

Jornal da República. Aprovado em Conselho de Ministros, em 23 de Setembro de 2009. 4. O Parlamento Foinsa e Nian é constituído por 130 jovens, com idade compreendida entre os 12 e os 17 anos, escolhidos por um período de dois anos. É aprovada a Política Nacional para a Cultura, em versão

Leia mais

Jornal da República. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento.

Jornal da República. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento. funcione como efectivo elo de ligação entre o Estado, a Sociedade Civil e os Parceiros de Desenvolvimento. ne ebé refere, kontestu izolamentu ne e mós fo dalan ba interdependénsia (depende ba malu) entre

Leia mais