Estudo sobre a situación do sector turístico en Boiro e resto do Barbanza

Transcrição

1 Estudo sobre a situación do sector turístico en Boiro e resto do Barbanza Municipios de Boiro, Porto do Son, Ribeira, A Pobra e Rianxo

2 ÍNDICE INTRODUCIÓN 4 ESTUDO DE CARACTERIZACIÓN DA OFERTA DE ALOXAMENTO TURÍSTICO 6 METODOLOXÍA E FICHA TÉCNICA 6 I) ESTRUTURA DA OFERTA DE ALOXAMENTO TURÍSTICO 11 II) SERVIZOS - EQUIPAMENTOS 24 III) XESTIÓN PROMOCIÓN 34 IV) CALIDADE - MEDIOAMBIENTE 45 V) PERSOAL FORMACIÓN 50 VI) OUTROS ASPECTOS 56 VII) PROBLEMAS DETECTADOS E ACCIÓNS PROPOSTAS 59 CONCLUSIÓNS 61 ESTUDO DE CARACTERIZACIÓN DA DEMANDA TURÍSTICA 64 METODOLOXÍA E FICHA TÉCNICA 64 I) ORGANIZACIÓN E CARACTERIZACIÓN DA VIAXE 69 II) CARACTERIZACIÓN DA ESTADÍA 91 III) VALORACIÓN DO DESTINO TURÍSTICO: GRAO DE SATISFACCIÓN 117 IV) PERFIL SOCIODEMOGRAFICO 126 CONCLUSIÓNS 133 ANEXO: CADRO RESUMO DO PERFIL DA DEMANDA TURISTICA 136 2

3 A Cámara de Comercio de Santiago, no ano 2004 pon en marcha a oficina da Antena Local de Boiro, que nace dun programa promovido polo Consello Superior de Cámaras de Comercio e cofinanciado polo Fondo Social Europeo, que se leva a termo xunto co Concello de Boiro. Na oficina da Antena Local de Boiro, que comprende o ámbito de actuación dos concellos de Boiro, Ribeira, Pobra do Caramiñal, Rianxo e Porto do Son, pódese atopar: Asesoramento para crear unha empresa Apoio a mulleres empresarias Técnicas de xestión Información sobre axudas e subvencións Información Europea Información dirixida ó empresario. Formación profesional Unha das actuacións clave na actividade da Antena é o desenvolvemento do observatorio económico, co obxectivo de constituír un coñecemento próximo á realidade empresarial da zona do Barbanza, establecendo un contacto directo entre o empresariado e os representantes locais, tentando detectar as necesidades de cada zona e palialas na medida na que isto sexa posible. Partindo de reunións periódicas dende a súa constitución, os membros deste observatorio acordan diferentes actuacións que se van facer dende a Antena Local de Boiro, froito destes acordos xurde a necesidade de realizar este estudio que proporcionará unha visión global do territorio desde o punto de vista turístico. Isto permitirá, entre outras cousas, definir dunha forma máis concreta as políticas e medidas de desenvolvemento do turismo, que tanto desde o ámbito público como privado, se poden poñer en marcha nos vindeiros anos. 3

4 INTRODUCIÓN A necesidade de desenvolver e potenciar liñas de acción e proxectos no eido do turismo na zona do Barbanza levou no ano 2005 á realización dun estudo previo para coñecer a situación do sector na comarca, as súas principais potencialidades e debilidades, coa fin de debuxar posibles liñas ou oportunidades de negocio no mesmo. Baixo esa premisa elaborouse un diagnóstico completo sobre distintos aspectos do turismo no destino en cuestión: identificación e potencialidade dos recursos turísticos, caracterización da oferta e demanda, infraestruturas e equipamentos,... Este punto de partida, sobre o cal se sustenta unha visión global do territorio desde o punto de vista turístico, permite agora a posta en marcha de diferentes traballos encamiñados a obter un coñecemento máis preciso e detallado do sector, das súas particularidades e características máis notorias e das posibles sinerxías que se xeran co resto de elementos do territorio. Isto permitirá, entre outras cousas, definir dunha forma máis concreta as políticas e medidas de desenvolvemento do turismo no destino que, tanto desde o ámbito público como privado, se pretenden por en marcha nos vindeiros anos. Así, con esta necesidade de obter un coñecemento máis detallado, propúxose por parte da Cámara de Comercio de Santiago, a través da Antena Local de Boiro, a realización dun traballo de diagnóstico e avaliación de dúas das compoñentes máis importantes do sector turístico da comarca: por un lado, a oferta turística e en particular a oferta de aloxamento e, por outro lado, a demanda turística. Son, en síntese, dous pilares necesarios aínda que non suficientes para construír e desenvolver un sistema turístico consistente e sostible que permita facer do turismo un eixo vertebral de desenvolvemento do territorio. Sobre o primeiro dos aspectos, e tendo en conta a necesidade de xerar unha oferta de aloxamento singular e de calidade, identificativa do territorio, levouse a cabo un estudo particular co obxectivo de caracterizar a oferta de aloxamento actual e definir necesidades e focos de actuación para a súa mellora de cara ao futuro. Sobre o segundo dos elementos, considerado desde moitos ámbitos como o máis importante do sector, establécese a necesidade de obter un perfil completo e exhaustivo da demanda turística en destino, definir as súas principais características e pautas de comportamento coa fin de sentar posteriormente as bases dunha nova política de desenvolvemento turístico no territorio. Algúns elementos que entran en cuestión neste apartado son, entre outros, procedencia dos visitantes, motivacións principais da viaxe, organización da viaxe ao destino, características da estadía, actividades e gasto realizado, grao de satisfacción da visita, imaxe e promoción do destino, perfil sociodemográfico, etc. 4

5 Ambos estudos son na realidade dúas liñas de traballo que se abren cunha dobre finalidade: profundizar na análise e coñecemento das mesmas a partir do diagnóstico previo realizado en estudos anteriores e obter así unha caracterización o máis ampla e completa posible e, por outra banda, sentar as bases dun futuro sistema de información turística que con carácter periódico e regular realice estudos concretos e análises de seguimento da actividade turística no destino, tanto desde a perspectiva da oferta como da demanda. Este estudo responde, en definitiva, á necesidade de obter un diagnóstico completo das variables anteriores, ofrecendo a información e as ferramentas necesarias para unha fase posterior de planificación e execución. É, por tanto, un documento de traballo que se pon a disposición dos diferentes axentes do sector como instrumento de planificación, avaliación e seguimento da actividade turística no destino. Neste sentido, o diagnóstico presentado non pretende sentar ningunha liña de acción concreta senón máis ben describir e interpretar unha realidade a partir dos datos obtidos de diferentes fontes de información, concluíndo e resumindo finalmente os principais trazos e características observadas. Finalmente, e a modo de conclusión, cabe resaltar a inestimable colaboración que a Mancomunidade de Municipios Arousa Norte prestou para a realización do estudo, e concretamente para o desenvolvemento do traballo de campo e a obtención de datos. 5

6 ESTUDO DE CARACTERIZACIÓN DA OFERTA DE ALOXAMENTO TURÍSTICO O obxectivo xeral deste estudo é a caracterización e seguimento da oferta turística no destino e, en concreto, da oferta de aloxamento regrado existente no territorio. É este sen dúbida un dos pilares sobre os que se sustenta dita oferta, base que deberá ser complementada con elementos da oferta complementaria en estudos posteriores. A tal efecto, a metodoloxía proposta para a realización deste traballo persigue, entre outras cousas: - Analizar a estrutura da oferta de aloxamento turístico de carácter regrado no destino desde o punto de vista cuantitativo, elaborando e traballando a tal efecto unha base de datos actualizada con toda a información relativa á caracterización da mesma. - Caracterizar o perfil da oferta de aloxamento desde un punto de vista máis cualitativo a partir da análise das distintas políticas e estratexias desenvolvidas polas empresas localizadas no territorio e que teñen a ver con diferentes ámbitos de actuación das mesmas (persoal, prezos, promoción, comercialización, calidade, medio ambiente,...) METODOLOXÍA E FICHA TÉCNICA A metodoloxía formulada para a análise da oferta de aloxamento parte de dúas fontes de información paralelas e complementarias: - Directorios e listados de empresas do sector turístico elaborados por institucións e organizacións do propio sector - Información obtida directamente das propias empresas turísticas a través de entrevistas personalizadas coas mesmas A tal efecto, os resultados obtidos vanse concretar en dous bloques de información: - Censo da Oferta: elaboración e actualización da base de datos dos establecementos de aloxamento turístico regrado, que conteña información pormenorizada dos mesmos co maior grao de desagregación posible. Para este labor acudirase a fontes de información secundarias principalmente (REAT, Turgalicia, Asociacións de Empresarios,...) 6

7 - Caracterización e seguimento da Oferta: a partir do censo anterior, e con base nas entrevistas realizadas a cada un dos aloxamentos rexistrados, amplíase e mellórase a información contida no mesmo de tal xeito que permita actualizar coa maior fiabilidade posible as súas características e estratexias. Esta información de tipo cualitativo permite completar e enriquecer toda a análise relativa á oferta de aloxamento turístico do destino. Este segundo punto da metodoloxía contempla pois a realización de traballo de campo dirixido e enfocado á oferta turística de aloxamento. A necesidade de obter información, tanto de tipo estrutural como conxuntural, obriga ó deseño dun cuestionario que se adapte progresivamente ás características do sector, ás necesidades de información e ás esixencias de rigor científico. Cadro 1. Ficha técnica da enquisa de oferta de aloxamento Ámbito xeográfico: Concellos de Boiro, Porto do Son, Ribeira, A Pobra e Rianxo Universo: Establecementos de aloxamento turístico regrado Tamaño da poboación: 63 establecementos, segmentados por tipoloxía e categoría Procedemento de mostraxe: Segundo o Censo de establecementos de aloxamento turístico Tamaño da mostra: Equivalente á poboación Traballo de campo: Entrevista persoal co/a xerente ou encargado/a do establecemento Data de traballo de campo: Setembro de 2007 Universo O universo da enquisa está conformado polo conxunto de establecementos de aloxamento turístico regrado do destino turístico. Ámbito xeográfico O ámbito xeográfico da mostra está delimitado polos 5 concellos que conforman o destino obxecto de estudo. Son, en concreto, Boiro, Porto do Son, Ribeira, A Pobra e Rianxo. 7

8 Datas de realización O traballo de campo realizouse na súa totalidade no mes de setembro de Tamaño da poboación Segundo datos extraídos do REAT a 15 de xaneiro de 2007, a oferta de aloxamento turístico estaba conformada por un total de 63 establecementos, desagregados por tipoloxías e categorías. Cadro 2. Oferta de aloxamento (REAT 15/01/07) Tipo de aloxamento Nº Hotel 10 Hostal-Pensión 28 Campamentos de Turismo 10 Apartamentos Turísticos 1 Turismo Rural 14 TOTAL 63 Tamaño da mostra Coa fin de obter a máxima representatividade da mostra óptase por incorporar á mesma á totalidade de establecementos de aloxamento. Desta maneira é posible establecer un perfil non só do conxunto da oferta senón tamén de cada un dos segmentos da mesma, isto é, das características e comportamento das distintas tipoloxías consideradas: hoteis, hostaispensións, campamentos turísticos e casas de turismo rural. Método de recollida de información A recollida de información realizouse mediante entrevista persoal co/a xerente ou encargado/a do establecemento, mediante cita previa co mesmo (a extensión do cuestionario e a propia natureza do estudo aconsellaban esta opción). Traballo de campo O traballo de campo desenvolveuse tal e como estaba programado no estudo. As entrevistas realizáronse nos distintos establecementos consultados e incorporados á mostra obtendo un resultado global bastante satisfactorio pois un total de 60 establecementos responderon afirmativamente ao cuestionario. Sobre a mostra inicial de 63 establecementos extraída do 8

9 REAT de 15 de xaneiro incorporáronse 2 novos establecementos abertos neste ano. Do global, 5 establecementos escaparon á enquisa, dando como resultado final da mesma unha mostra de 60 establecementos. Sobre esta base realízase toda a análise cualitativa deste traballo. O resultado final do traballo resúmese, por tanto, nos seguintes cadros: Cadro 3. Por lugar de realización Enquisas - Lugar de realización Nº % Porto do Son 14 23,3% Ribeira 16 26,7% Establecementos de aloxamento turístico regrado A Pobra 8 13,3% Boiro 10 16,7% Rianxo 12 20,0% TOTAL % Os concellos de Ribeira, Porto do Son e Rianxo son os que, por esta orde, teñen unha maior oferta de aloxamento e, por tanto, teñen maior peso no conxunto da mostra. O cadro seguinte recolle os datos do traballo de campo por tipo de aloxamento. Cadro 4. Por tipo de aloxamento Enquisas Tipo de aloxamento Nº % Hotel 11 18,3% Hostal Pensión 26 43,3% Casa Turismo Rural 12 20,0% Apartamentos Turísticos 1 1,7% Campamentos Turísticos 10 16,7% TOTAL % Do conxunto da oferta consultada, un 43,3% son hostais-pensións, tipoloxía de aloxamento máis común no territorio. Un 20% da mostra son casas de turismo rural, un 18% hoteis e un 17% campamentos turísticos, completando desta maneira, xunto cun apartamento turístico, o conxunto de establecementos que participaron do estudo respondendo ao cuestionario elaborado a tal efecto. A análise da oferta de aloxamento turístico do destino inclúe unha valoración das principais variables de caracterización do mesmo, con carácter xeral, así como unha aproximación aos 9

10 principais trazos e características de cada unha das distintas tipoloxías de aloxamento presentes, isto é, de cada un dos segmentos de oferta existentes. Neste sentido, e seguindo un pouco o esquema analítico desenvolvido noutros destinos de Galicia, segméntase o conxunto da oferta nos seguintes grupos: - Categoría media-alta, inclúe os hoteis de tres e catro estrelas - Categoría media ou media-baixa, grupo que inclúe os hoteis de unha e dúas estrelas, e as pensións de tres estrelas. - Categoría baixa, que inclúe neste caso ás pensións de unha e dúas estrelas - Turismo rural, que obviamente agrupa a todas as casas de turismo rural do destino - Acampamentos turísticos, isto é, os cámpings. A segmentación anterior non sempre amosa resultados suficientemente representativos pois o nivel de resposta redúcese considerablemente nalgunhas cuestións. En calquera caso, e sempre que sexa posible, realizarase unha valoración global para o conxunto da oferta e unha análise ou diferenciación por segmentos da mesma, destacando en todo caso as principais diferenzas ou particularidades de cada unha delas. O presente informe estrutúrase nunha serie de apartados temáticos asociados cada un deles a unha liña de investigación específica. Por unha banda abórdanse cuestións relativas á estrutura actual da oferta de aloxamento e á caracterización dos seus principais elementos tales como nº de prazas, dimensión da oferta, prezo, servizos e equipamentos, etc. e, por outra, cuestións relativas á dimensión económica da oferta, medida a través das variables de facturación e emprego, entre outras. 10

11 I) ESTRUTURA DA OFERTA DE ALOXAMENTO TURÍSTICO Un primeiro punto necesario para entender a importancia e o peso da oferta de aloxamento turístico no destino é a caracterización da estrutura actual do mesmo, analizando neste caso o número de establecementos, prazas e dimensión media de cada unha das tipoloxías comentadas. A) ESTRUTURA ACTUAL A estrutura actual da oferta de aloxamento no destino está conformada por un total de 65 establecementos que ofertan en conxunto un total de prazas de aloxamento. O cadro seguinte mostra as cifras máis relevantes de cada unha das tipoloxías presentes no territorio: Cadro 5. Estrutura da oferta de aloxamento do destino TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PLAZAS DIMENSIÓN MEDIA Nº % Nº % Pr/est. Hoteis 12 18, ,8 36,2 Hostais-Pensións 27 41, ,2 21,7 Subtotal oferta hoteleira 39 60, ,0 26,1 Cámpings 10 15, ,5 325,9 Apartamentos turísticos 1 1,5 12 0,3 12,0 Turismo rural 15 23, ,2 9,5 Subtotal oferta extrahoteleira 26 40, ,0 131,3 TOTAL , ,0 68,2 Observamos que un 60% da oferta de aloxamento corresponde á tipoloxía de hoteis e hostaispensións, sendo dunha importancia maior a porcentaxe correspondente a esta última cun 41,5%. A oferta extrahoteleira representa, pola súa banda, o 40% do conxunto global, cun total de 26 establecementos. Destacan as casas de turismo rural cun 23% do conxunto da oferta do destino, seguido dos cámpings cun 15%. A presenza de apartamentos turísticos é moi escasa cunha porcentaxe que non chega ao 2%. 11

12 Observando os datos en relación ao número de prazas, son os cámpings os que teñen un peso maior en toda a oferta, chegando case ao 75% do total (con prazas). As pensións e os hoteis están case parellos cun 13% e case un 10% respectivamente. Neste sentido, e con diferenza, o cámping é a tipoloxía máis relevante e de maior peso na estrutura global da oferta de aloxamento turístico da comarca. Figura 1. Distribución do nº de prazas por tipoloxía de establecemento Oferta de aloxamento (nº prazas) 73,5 13,2 9,8 3,2 0,3 Hoteis Hostais-Pensións Cámpings Apartamentos turísticos Turismo rural A oferta de turismo rural representa case a cuarta parte do total de establecementos do destino mais supoñen soamente o 3% do total de prazas aloxativas. Figura 2. Dimensión media dos establecementos hoteleiros Dimensión media Hoteis Hostais Campings Apartamentos turisticos Turismo rural Prazas/Estab. 12

13 En relación á dimensión media dos establecementos, obsérvase que a oferta hoteleira representa a porcentaxe máis alta en número de establecementos, cun 60% do total, pero en cambio só un 23% do total de prazas. Isto da como resultado unha dimensión media da oferta hoteleira de 26 prazas/establecemento, cifra maior no caso dos hoteis (de 36 prazas por establecemento). Pola contra, a oferta extrahoteleira presenta unha dimensión media maior pero enganosa pois abrangue tipoloxías moi diversas e variadas. Destacan singularmente os cámpings xa que son a tipoloxía que representa unha maior porcentaxe en número de prazas, tendo case un 16% da oferta total en número de establecementos (a dimensión media desta tipoloxía é en boa lóxica maior, de 326 prazas por establecemento). A tipoloxía de turismo rural presenta neste caso unha dimensión media significativamente menor (de 9,5 prazas por establecemento), sendo neste caso a categoría de dimensións máis reducidas. B) ESTRUTURA DA OFERTA DE ALOXAMENTO POR MUNICIPIOS Para comprender mellor a actual oferta de aloxamento turístico no destino, realízase unha análise por municipios, resaltando de cada un deles a oferta preponderante e, en consecuencia, a certa especialización no territorio. PORTO DO SON Cadro 6. Estrutura da oferta de aloxamento turístico en Porto do Son TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PRAZAS Nº % Nº % Hoteis 3 20,0 63 5,5 Hostais-Pensións 7 46, ,0 Subtotal oferta hoteleira 10 66, ,5 Cámpings 4 26, ,4 Apartamentos turísticos Turismo rural 1 6,7 12 1,1 Subtotal oferta extrahoteleira 5 33, ,5 TOTAL , ,0 A oferta de aloxamento turístico de Porto do Son está conformada por un total de 15 establecementos (o 23% do conxunto da oferta da zona) e prazas (a cuarta parte do 13

14 total). Por establecementos, o segmento de maior peso corresponde aos hostais-pensións cun 47% do total (7 establecementos), seguido cun 20% dos hoteis. Se xuntamos esta oferta hoteleira representaría un 67% do total (con 10 establecementos), dúas terceiras partes da oferta de establecemento turístico en Porto do Son. O terzo restante corresponde á oferta extrahoteleira na cal os cámpings teñen un peso notoriamente elevado e superior ao resto de tipoloxías (existen catro cámpings no concello, un 27% do total da oferta). Se analizamos a mesma en relación ao número de prazas destacan novamente, por encima de todas as tipoloxías, os cámpings, cun 84% do total. En cambio, as pensións que eran as que máis representaban en número de establecementos, só supoñen un 9% do número de prazas. Os hoteis cun 5% e as casas de turismo rural co 1%, teñen escasa presenza no conxunto global. Hai que destacar que non existe no concello de Porto do Son unha oferta de apartamentos turísticos. RIBEIRA Cadro 7. Estrutura da oferta de aloxamento turístico en Ribeira TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PRAZAS Nº % Nº % Hoteis 5 31, ,4 Hostais-Pensións 7 43, ,8 Subtotal oferta hoteleira 12 75, ,2 Cámpings 3 18, ,4 Apartamentos turísticos Turismo rural 1 6,3 6 0,4 Subtotal oferta extrahoteleira 4 25, ,8 TOTAL , ,0 Ribeira é o concello que ten a maior oferta de aloxamento turístico da zona do Barbanza, tanto en número de establecementos (cun total de 16, a cuarta parte do total) como en número de prazas (con algo máis de 1.500, o 35% da oferta global). Destaca co 75% do total de establecementos a oferta hoteleira, conformada nun 44% por hostais-pensións e nun 31% por hoteis. A cuarta parte restante son establecementos extrahoteleiros, dos cales os cámpings representan un 18% (hai tres no municipio) e o turismo rural un 6% (con tan só un establecemento), sendo a de menor representatividade do conxunto global. 14

15 Se os cámpings representaban un 18% en número de establecementos, respecto ao número de prazas supoñen un 77% do total da oferta (con case 1.200), sendo con diferenza a tipoloxía que máis prazas ofrece. A oferta hoteleira é dun 22%, cun 12% en hoteis (190 prazas) e case un 10% en hostais-pensións (con 150 prazas). O turismo rural ten unha porcentaxe moi pouco significativa. Igual que no concello de Porto do Son, non existe ningunha oferta de apartamentos turísticos. A POBRA DO CARAMIÑAL Cadro 8. Estrutura da oferta de aloxamento turístico na Pobra do Caramiñal TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PRAZAS Nº % Nº % Hoteis 2 20,0 78 8,1 Hostais-Pensións 3 30,0 48 5,0 Subtotal oferta hoteleira 5 50, ,1 Cámpings 1 10, ,1 Apartamentos turísticos 1 10,0 12 1,2 Turismo rural 3 30,0 25 2,6 Subtotal oferta extrahoteleira 5 50, ,9 TOTAL , ,00 A oferta de aloxamento turístico regrado de A Pobra do Caramiñal está conformada por un total de 10 establecementos e 962 prazas (representa o 22% do total ofertado no destino). A metade son establecementos hoteleiros (con dous hoteis e tres pensións) e a outra metade extrahoteleiros (con tres casas de turismo rural, entre outras). Non se observa, por tanto, unha notoria especialización en canto ás distintas tipoloxías sinaladas. Si que existen maiores diferenzas en canto ao número de prazas. Como sucede cos concellos de Porto do Son e Ribeira os cámpings son os que teñen unha maior oferta en número de prazas, chegando case a representar un 85% da oferta total (con 800 prazas), polo que o resto da oferta representa unhas porcentaxes pequenas, sendo os hoteis cun 8% a máis elevada. A diferenza dos outros concellos, existe a oferta da tipoloxía de apartamentos turísticos, aínda que con escasa representatividade dentro do conxunto total da oferta (tan só un establecemento). 15

16 BOIRO Cadro 9. Estrutura da oferta de aloxamento turístico en Boiro TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PRAZAS Nº % Nº % Hoteis 2 16, ,2 Hostais-Pensións 5 41, ,6 Subtotal oferta hoteleira 7 58, ,8 Cámpings 1 8, ,0 Apartamentos turísticos Turismo rural 4 33, ,3 Subtotal oferta extrahoteleira 5 41, ,9 TOTAL , ,0 O municipio de Boiro oferta actualmente un total de 486 prazas de aloxamento turístico repartidas en 12 establecementos, sete dos cales corresponden esencialmente ao segmento hoteleiro. O seu peso no conxunto da oferta de aloxamento da zona vén a significar aproximadamente o 11% do total de prazas, cifra baixa que fala do escaso papel que xoga este municipio no conxunto da oferta regrada do destino. En número de establecementos a oferta hoteleira representa o 58%, abarcando case un 42% pensións e un 16% os hoteis. Na oferta extrahoteleira ten un peso maior o segmento de casas de turismo rural cun 33%, so cámpings ocupan un 8%. No número total de prazas é a oferta hoteleira a que mais representa cun 55%, algo que non acontece nos outros concellos. As pensións e os cámpings teñen a mesma porcentaxe cun 34%, seguido dun 21% os hoteis (con algo máis de 100 prazas) e un 10% as casas de turismo rural (con 50 prazas). Neste concello os valores da oferta son máis homoxéneos sobre todo no correspondente ao número de prazas. En cambio non temos oferta referente aos apartamentos turísticos. 16

17 RIANXO Cadro 10. Estrutura da oferta de aloxamento turístico en Rianxo TIPOLOXÍA ESTABLECEMENTOS PRAZAS Nº % Nº % Hoteis Hostais-Pensións 5 41, ,9 Subtotal oferta hoteleira 5 41, ,9 Cámpings 1 8, ,3 Apartamentos turísticos Turismo rural 6 50, ,8 Subtotal oferta extrahoteleira 7 58, ,1 TOTAL , ,0 No concello de Rianxo acontece algo diferente aos outros concellos: a oferta de aloxamento extrahoteleira é superior á oferta hoteleira, medido polo número de establecementos, cun 58% fronte a un 42%, sendo no primeiro caso as casas de turismo rural as que maior representatividade teñen cun 50% do total. Na realidade, a oferta de aloxamento turístico do municipio de Rianxo presenta certa especialización en dous segmentos: as pensións e as casas de turismo rural. A análise en base ao número de prazas segue as mesmas pautas que os outros concellos, sendo os cámpings o segmento que máis oferta presenta cun 47% (con 150 prazas), séguelle os hostais-pensións cun 37% e o turismo rural cun 15% (con 50 prazas). Curiosamente na oferta de aloxamento de Rianxo non hai hoteis nin apartamentos turísticos. 17

18 C) ANTIGÜIDADE Un primeiro aspecto a considerar na caracterización e valoración da oferta de aloxamento turístico regrado do destino é a estrutura temporal da mesma, isto é, a antigüidade. En base aos resultados extraídos da enquisa conclúese que: Figura 3. Antigüidade da oferta 31,7 18,3 18,3 31,7 De 2005 a 2007 De 2000 a 2004 De 1993 a 1999 Antes de 1993 Por unha banda, a metade dos establecementos presentes no territorio abriron no presente decenio, isto é, comezaron a traballar a partir do ano 2000, dos cales algo máis dun terzo fixérono nos últimos tres anos (representan un 18,3% da oferta total) 1. Son, por tanto, os establecementos máis novos do conxunto da oferta de aloxamento regrado do destino. Por outra banda, e no que respecta á outra metade dos establecementos, estes son menos recentes pois abriron con anterioridade ao ano 2000, dos cales o 32% fixérono con anterioridade ao ano 1993, momento de inicio dun período de crecemento importante do turismo na nosa comunidade. Son establecementos que, como mínimo, teñen anos de antigüidade. Este balance xeral esconde, sen embargo, algunhas diferenzas importantes en relación coas distintas tipoloxías comentadas. Os establecementos máis novos en termos relativos son os hoteis de categoría media-alta e as casas de turismo rural (dous terzos destas últimas abríronse nos últimos seis anos). No lado contrario, o segmento hoteleiro de categoría baixa 1 Na realidade son establecementos que na súa maior parte abriron neste último ano. É, por tanto, o segmento máis novo ou moderno do conxunto da oferta considerada. 18

19 (pensións de unha e dúas estrelas) é o que ten maior antigüidade pois un 65% dos mesmos abriron antes de A caracterización dos cámpings é dual pois, por unha banda, a metade dos presentes no territorio abriron con anterioridade ao ano 1999 (o 55% do total), dos cales unha parte importante (o 36,4%) fíxoo antes de O 45% restante desta tipoloxía abriu entre os anos 2000 e Por tanto, ningún cámping se incorporou á oferta de aloxamento turístico do destino nos últimos 3 anos. Neste punto é interesante completar a información anterior cos resultados obtidos en relación ás inversións realizadas nos últimos anos. Figura 4. Realizou o establecemento algún tipo de inversión nos últimos anos? 70,0 1,7 28,3 Si Non NS/NC Así, segundo os datos extraídos da enquisa, obsérvase que a maior parte dos establecementos consultados (concretamente o 70% do total) realizou algún tipo de inversión nos últimos anos, independentemente do momento de apertura do mesmo. Aínda que o tipo de inversión difire duns casos a outros, si se pode observar que existe un notable grao de preocupación por mellorar os servizos prestados e a calidade global da oferta de aloxamento. Un 28% dos establecementos sinala, pola contra, non ter feito ningún tipo de inversión nos últimos anos, porcentaxe que na súa maior parte corresponde ao segmento de categoría media-baixa e baixa da oferta hoteleira. Curiosamente a tipoloxía que de forma periódica ou permanente está a realizar maiores inversións na mellora dos establecementos son os cámpings (algo máis do 90% dos mesmos responde afirmativamente a esta cuestión). 19

20 Figura 5. Tipo de inversións realizadas Ampliación da capacidade Diversificación do negocio Diversificación da oferta de ocio Mantemento e melloras no edificio Mantemento e melloras nos equipamentos Outras 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Tipo de inversións Con carácter xeral, a maior parte das inversións van destinadas ao mantemento e mellora dos equipamentos. En particular, o 95% dos establecementos que realizan algunha inversión destinan unha parte da mesma a este apartado, isto é, ao mantemento, mellora e consolidación dos servizos e equipamentos prestados. Nuns casos esta actuación realízase esporadicamente mais noutros de forma periódica, isto é, unha parte importante dos establecementos dedica anualmente unha partida a realizar melloras nas súas instalacións, preocupada, por tanto, por ofrecer mellores servizos e unha atención de maior calidade. O 41% dos establecementos que realizan algún tipo de inversión no mesmo dedican unha parte do montante total ao mantemento e mellora do propio edificio, renovando estruturas do mesmo ou simplemente realizando labores de limpeza e mellora. Poucos establecementos aproveitan as inversións para realizar ampliacións do negocio, isto é, ampliacións da capacidade de aloxamento do mesmo (tan só realizaron operacións deste tipo o 19% dos establecementos consultados, cifra reducida en relación aos anteriores conceptos pero importante pois esta posibilidade non sempre é factible para o conxunto da oferta, ben sexa por cuestións económicas ou ben por aspectos de tipo urbanístico ou medioambiental). En contraste con todo o anterior cabe sinalar que case ningún establecemento realizou inversión algunha en materia de diversificación da actividade. Tan só o 7% realizou algún tipo de actuación dirixida a diversificar o negocio, a ofrecer outro tipo de servizos diferentes do propio aloxamento, mais nin un só dos establecementos consultados realizou inversión 20

21 algunha destinada a diversificar a oferta de ocio, é dicir, a oferta de actividades do propio establecemento. D) TIPOLOXÍA FORMA XURÍDICA Figura 6. Tipoloxía da oferta 98,3 1,7 Independente Grupo de empresas de aloxamento (Cadea) A práctica totalidade dos establecementos de aloxamento turístico presentes no territorio son independentes, isto é, non pertencen a ningunha cadea ou grupo de empresas, nin están en réxime de arrendamento ou franquicia. Son, por tanto, na súa maioría establecementos de titularidade individual rexentados na maior parte dos casos polo propietario que actúa de director-xerente e por familiares ou persoal contratado que se encarga dos labores das diferentes áreas ou departamentos. En boa lóxica, a práctica totalidade dos hoteis, e o conxunto de pensións, casas rurais e cámpings son establecementos independentes, non franquiciados nin propiedade de cadeas hoteleiras ou grupo de empresas. 21

22 E) PERTENZA A ALGUNHA ASOCIACIÓN Figura 7. Pertence a algunha asociación? 80,0 20,0 Si Non Esta pregunta fai referencia a se o establecemento en cuestión pertence a algunha asociación ou colectivo empresarial. Obsérvase neste sentido que catro de cada cinco establecementos (o 80% do total) si pertencen a algunha asociación, de tipo empresarial principalmente. É frecuente, ademais, que os establecementos estean asociados a máis dun colectivo. Neste sentido, a terceira parte dos establecementos consultados pertence a algunha asociación empresarial local, isto é, de nivel municipal. AETAN, por unha banda, e a Asociación de Empresarios de Hostalería de Santiago e Comarca, por outra banda, son os dous principais colectivos de nivel supramunicipal e pertencentes ao ámbito estritamente turístico con representación no territorio. O 20% dos establecementos sinala non estar asociado a ningún colectivo, a maior parte dos cales pertence ao segmento hoteleiro de categoría baixa, isto é, pensións de unha e dúas estrelas. En cambio, as casas de turismo rural e os cámpings si pertencen na súa totalidade a algunha asociación ou colectivo empresarial. 22

23 F) PREZO Un aspecto importante na caracterización e comportamento da oferta de aloxamento turístico do destino é o nivel de prezos medios sobre os que se estrutura dita oferta, para observar e comparar en que medida esta variable xoga un papel importante na relación calidade/prezo do aloxamento turístico regrado e, en definitiva, no cumprimento das expectativas dos turistas do destino. As tarifas medias contempladas nesta análise fan referencia aos datos extraídos da enquisa en relación ao prezo medio do cuarto dobre con baño, IVE incluído, sen ningún tipo de desconto ou promoción. Figura 8. Prezo medio dos cuartos, por categorías 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Categ. Alta Categ. Media Categ. Baixa Turismo rural En T.A. En T.B. En primeiro lugar, e en base aos datos da enquisa, obsérvase unha clara e lóxica correlación entre a categoría do establecemento e o prezo medio da estadía no mesmo. A tarifa máis elevada corresponde ao segmento medio-alto da oferta hoteleira (cun prezo medio de 89 euros en temporada alta e 63,7 euros en temporada baixa, IVE incluído), cifras que se reducen progresivamente a medida que a categoría descende: o segmento de nivel baixo ten unhas tarifas medias de 42 euros en temporada alta e 31,6 euros en temporada baixa). En prezos, o segmento de turismo rural aseméllase á categoría media, cunhas tarifas que oscilan entre os 59 euros o cuarto dobre en temporada alta e os 49 euros en temporada baixa. 23

24 II) SERVIZOS - EQUIPAMENTOS Este apartado inclúe unha breve análise dos equipamentos e servizos prestados polo conxunto da oferta de aloxamento, diferenciando nos casos que así sexa posible e interesante entre o comportamento de cada unha das tipoloxías comentadas anteriormente. A) SERVIZOS PRESTADOS Figura 9. Relación de servizos prestados Prestación de servizos Comidas/Ceas só para clientes do establecemento Comidas/Ceas para clientes sen aloxamento Lavandería Gardería Aparcamento Salón para reunións/convencións Ofertas de fin de semana Actividades de ocio complementarias Tendas de souvenirs/agasallos Acceso a minusválidos 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Observando a figura anterior conclúese que a maior parte dos establecementos consultados afirman ofrecer actividades de ocio complementarias (así o sinalan o 62% do total, cifra notablemente elevada en relación ao resto de servizos mencionados). Esta circunstancia, máis propia dos establecementos hoteleiros de gama media-alta e das casas de turismo rural, fai referencia na maior parte dos casos á colaboración que se establece entre determinadas empresas de ocio do destino e ditos establecementos para dar información e promoción das actividades ofertadas polas anteriores. Por tanto, aínda que nalgúns casos o propio establecemento ofrece a posibilidade de realizar distintas actividades (bicicleta, piragüismo, etc.), en realidade do que se trata na maior parte dos casos é de informar ao turista das alternativas de ocio existentes no destino, sobre todo relacionadas con actividades náuticas e deportivas. 24

25 Case a metade dos establecementos consultados ofrece o servizo de comidas e ceas, tanto para clientes do aloxamento como para outros clientes non aloxados, circunstancia que se da moito no segmento de categoría medio-baixa e baixa da oferta hoteleira. Asimesmo, o servizo de aparcamento e de lavandería son tamén posibilidades que ofrece aproximadamente a metade dos establecementos consultados, especialmente o segmento medio-alto e as casas de turismo rural no primeiro caso (o 100% dos mesmos) e o segmento medio-alto, en primeira instancia, e medio-baixo e turismo rural, en segunda instancia, no segundo caso. En relación con isto último (co servizo de lavandería), o 79% dos establecementos consultados que teñen esta posibilidade realízano por conta propia, é dicir, non teñen o servizo externalizado. A cifra restante, o 21%, si ten externalizado o servizo de lavandería. Figura 10. Servizo de lavandería externalizado 79,17 20,83 Si Non Outros servizos sinalados polo conxunto dos establecementos consultados son, entre outros, calefacción, bar/cafetería, Internet (dos cales unha parte presta o servizo a través dunha rede inalámbrica), antena parabólica, servizo de aluguer de bicicletas ou caixa forte no establecemento. O servizo de gardería e as ofertas de fin de semana son, segundo a enquisa, os servizos menos ofertados polo conxunto de establecementos de aloxamento. En tres aspectos concretos a enquisa matiza algo máis o grao de cobertura do servizo. Son, en concreto, teléfono, televisión e Internet. 25

26 Figura 11. Cobertura do servizo de teléfono Teléfono 2,0 24,0 44,0 30,0 En todos os cuartos En ningún cuarto De uso común Non ten o servizo Tal como se pode observar na figura anterior existe diferente grao de cobertura do servizo de teléfono, circunstancia en principio pouco comprensible. O 44% dos establecementos ten teléfono en todas os cuartos, ofrecendo por tanto este servizo no seu grao máximo de cobertura. Noutra banda, o 24% ten teléfono pero soamente para uso común, isto é, non está individualizado nos cuartos. En cambio, o 30% dos establecementos non presta o servizo de teléfono. Esta circunstancia explícase mellor analizando o grao de cobertura das distintas tipoloxías consideradas. Figura 12. Cobertura do servizo de teléfono, por tipoloxías 100% 80% 60% 40% 20% 0% Categ. Media-alta Categ. Mediabaixa Categ. Baixa Turismo rural En todos os cuartos Nalgún cuarto En ningún cuarto De uso común Non ten o servizo 26

27 Todos os hoteis do destino, así como as pensións de tres estrelas, teñen servizo de teléfono nos cuartos. Este grao de cobertura máximo cambia no que respecta ao resto de categorías. Só un 30% das pensións de categoría baixa ten o servizo en todos os cuartos mentres que a porcentaxe restante ou ben ten teléfono para uso común ou ben directamente non presta o servizo. A diferenza está, neste caso, nas casas de turismo rural pois case o 60% das mesmas afirma non ter nin prestar o servizo de teléfono, nin de forma particular e individualizada nin para uso común. Só unha terceira parte ten a posibilidade de uso compartido. Figura 13. Cobertura do servizo de televisión 82,0 Televisión 2,0 14,0 2,0 En todos os cuartos En ningún cuarto De uso común Non ten o servizo A televisión ten, polo xeral, un grao de cobertura maior pois como se pode observar na figura anterior o 82% dos establecementos consultados presta este servizo de forma individualizada, isto é, en todos os cuartos. Noutra banda, o 14% ten a posibilidade compartida, de uso común. De forma similar ao caso anterior, a totalidade de establecementos do segmento medio-alto e medio-baixo ten televisión nos cuartos, cobertura que tamén se observa na maior parte dos establecementos do segmento baixo (en concreto no 78% dos mesmos) e das casas de turismo rural (no 67% neste caso). Neste última categoría un terzo das casas ten televisión soamente para uso común. 27

28 Figura 14. Cobertura do servizo de Internet Internet 26,0 54,0 20,0 En todos os cuartos De uso común Non ten o servizo No caso de Internet a situación é distinta pois non se observa un nivel de cobertura tan amplo como nas situacións anteriores. Para empezar, o 54% dos establecementos consultados non presta este servizo, porcentaxe que como se verá posteriormente ascende considerablemente no caso do segmento baixo da oferta hoteleira (pensións de unha e dúas estrelas). Unha cuarta parte dos establecementos ten servizo de Internet pero de uso común mentres que un de cada cinco presta este servizo en todos os cuartos a través na súa maior parte de rede inalámbrica. Figura 15. Cobertura do servizo de Internet, por categorías 100% 80% 60% 40% 20% 0% Categ. Media-alta Categ. Mediabaixa Categ. Baixa Turismo rural En todos os cuartos Nalgún cuarto En ningún cuarto De uso común Non ten o servizo 28

29 O segmento medio-alto, en primeiro lugar, e o medio-baixo, en segundo lugar, son as tipoloxías que prestan un maior grao de cobertura de Internet. Son esencialmente os hoteis da comarca. Pola contra, as pensións de categoría baixa apenas ofrecen a posibilidade de utilizar Internet, nin sequera para uso común, pois un 74% das mesmas carece deste servizo. En relación coas casas de turismo rural a situación é algo diferente e menos homoxénea. Unha cuarta parte dos establecementos rurais ten Internet en todos os cuartos mentres que un terzo soamente dispón do servizo para uso común. No lado contrario, un 42% das casas carece do servizo de Internet, isto é, non ten posibilidade nin individualizada nin de uso común. B) EQUIPAMENTO TECNOLÓXICO DE XESTIÓN Continuando co epígrafe correspondente á análise dos equipamentos e servizos prestados polo conxunto da oferta de aloxamento turístico do destino analízanse de seguido a dotación e o grao de cobertura de determinados equipamentos de índole tecnolóxica. Figura 16. Dotación de equipamento tecnolóxico de xestión Equipamento tecnolóxico Fax / Telex TPV para pago con tarxetas Sistema informático Acceso a internet / Correo electrónico Outros 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Unha notable porcentaxe de establecementos consultados posúe ou dispón de equipamento tecnolóxico básico para o seu funcionamento e xestión. En concreto, algo máis do 80% dispón de fax/telex para as súas comunicacións, posibilidade presente en todos os establecementos de categoría media-alta e media-baixa e na práctica maioría das tipoloxías restantes. Neste caso o segmento de nivel baixo é o que presenta menor dotación. 29

30 En torno ao 64-68% dos establecementos dispón ademais de, por esta orde, TPV para pago con tarxetas, sistema informático para os labores de xestión e acceso a Internet con conta de correo electrónico. Como se pode observar na figura seguinte, o grao de cobertura e a dotación de diferente equipamento para a xestión non é similar para as distintas tipoloxías consideradas. A totalidade dos establecementos de categoría media-alta así como a práctica totalidade dos situados no nivel medio-baixo teñen fax/telex para as comunicacións, TPV para pago con tarxetas, sistema informático e acceso a Internet. Pola contra, o segmento de categoría baixa ten unha dotación algo inferior, notable no caso do equipamento informático pois soamente o 40% dos mesmos posúe sistema informático con acceso a Internet e correo electrónico. Figura 17. Dotación de equipamento tecnolóxico de xestión, por categorías Fax / Telex TPV para pago con tarxetas Sistema informático Acceso a internet / Correo electrónico 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Categ. Media-alta Categ. Media-baixa Categ. Baixa Turismo rural Camping Nun termo medio sitúanse, por unha banda, as casas de turismo rural, as cales dispoñen de fax/telex nun 92% dos casos, de sistema informático nun 75% dos casos e de TPV para pago con tarxetas en tan só un 50% dos casos. A dotación tecnolóxica do conxunto de cámpings é similar salvo neste último punto pois a porcentaxe dos que dispoñen de TPV para pago con tarxetas ascende ao 73% do total, isto é, tres de cada catro. Dentro deste apartado inclúense a continuación outros equipamentos ou instrumentos de xestión, pechando desta maneira o epígrafe correspondente. 30

31 Figura 18. Outros instrumentos de xestión Programas informáticos de reserva Programas informáticos de xestión Páxina w eb propia Enquisas de satisfacción 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Un 53% dos establecementos de aloxamento turístico do destino dispoñen de páxina web propia, porcentaxe que ao igual que acontecía en apartados anteriores esconde un nivel de dotación distinto en función da categoría ou tipoloxía analizada. De momento, a maior parte das páxinas web propias dos establecementos son soamente informativas, isto é, prestan información sobre distintos aspectos dos mesmos (descrición do contorno, características, localización, prezos,...) sen dar ningún servizo a maiores (en particular entran dentro desta categoría dúas de cada tres webs propias). O terzo restante ofrece, ademais, a posibilidade de realizar algún tipo de xestión por parte do cliente final, isto é, ofrece produtos ao consumidor. Figura 19. Servizos ofrecidos na páxina web Só informativa Ofrece produtos ao consumidor Ofrece produtos a outras empresas Outros 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 31

32 Un 40% dos establecementos turísticos traballa con programas informáticos de xestión, é dicir, ten informatizada toda a xestión da empresa. Unha cifra algo menor, concretamente o 25% do total, dispón ademais de programas informáticos de reserva. Estas cifras difiren, tal como se pode observar na figura seguinte, en relación ás distintas tipoloxías consultadas. Figura 20. Outros instrumentos de xestión, por categorías Programas informáticos de reserva Programas informáticos de xestión Páxina w eb propia Enquisas de satisfacción 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 Categ. Media-alta Categ. Media-baixa Categ. Baixa Turismo rural Camping O segmento de categoría media-alta é o que, unha vez máis, dispón dunha maior dotación de equipamento tecnolóxico e de xestión. A totalidade dos mesmos ten páxina web propia e traballa con programas informáticos para a xestión tanto das reservas como dos demais aspectos ou departamentos da empresa. Pola contra, o segmento de categoría baixa é o que presenta unha menor dotación, en realidade moi baixa pois tan só o 17% traballa con programas informáticos para a xestión do establecemento, cifra que descende ate o 9% no caso daqueles que dispoñen de programas informáticos para as reservas. Un 13% ten páxina web propia. No caso das casas de turismo rural é interesante facer notar que é maior a porcentaxe das que teñen páxina web propia (un 83% das mesmas) que as que traballan con programas informáticos na xestión tanto do establecemento (42% dos casos) como das reservas (25% do total). Tal circunstancia ocorre tamén no caso dos cámpings nos cales dispoñer de páxina web propia é unha opción prioritaria sobre a posibilidade de traballar con programas informáticos. Un 15% dos establecementos consultados realizou nalgunha ocasión enquisas de satisfacción aos clientes, porcentaxe non moi alta e que na súa maioría se corresponde con aqueles que 32

33 desenvolveron ou implantaron algún programa de calidade (na maioría dos casos estase a falar da propia Q de Calidade). O segmento medio-alto da oferta hoteleira e os cámpings, en primeiro lugar, e as casas de turismo rural nun segundo termo son as tipoloxías aloxativas que en maior medida aplicaron nalgunha ocasión un sistema de medición da satisfacción do cliente a través da realización de enquisas personalizadas. 33

34 III) XESTIÓN - PROMOCIÓN A) VALORACIÓN Antes de abordar a análise de diversas cuestións relacionadas con distintos aspectos da actividade e funcionamento propio dos establecementos de aloxamento turístico (comercialización, administración, xestión,...), adiántase unha pequena valoración da importancia dalgún dos principais elementos que definen a actividade dos mesmos. En concreto, valórase a importancia de... (1: nada importante; 5: moi importante): a) Establecer ofertas de fin de semana Figura 21. Importancia de establecer ofertas de fin de semana 10,0 11,7 18,3 35,0 8,3 16,7 Nada importante Pouco importante Importancia media Bastante importante Moi importante NS/NC A consideración da importancia de establecer ofertas en fin de semana para atraer un maior volume de turistas é un aspecto que esperta distintas opinións no sector. Por unha banda, un 35% do conxunto da oferta de aloxamento sinala que esta medida non ten importancia ningunha e que, por tanto, non resulta nin atractiva nin rentable á hora de ver a posibilidade de incrementar o número de pernoctacións no destino. Se a estes engadimos aqueles que valoran tal medida como pouco importante ou de importancia media a cifra ascende ao 57% do total da oferta de aloxamento, cifra considerable que vén a reflectir o baixo entusiasmo que esperta a posibilidade de deseñar e desenvolver paquetes de fin de semana. 34

35 Noutra banda, unha porcentaxe equivalente á anterior (en concreto o 35% do total) valora este aspecto como bastante ou moi importante, argumentando que pode ser unha excelente medida para crear paquetes turísticos no destino. Nunha escala de 1 a 5, a valoración media asignada a esta medida polo conxunto de establecementos é de 2,7. Por tipoloxías, son as casas de turismo rural, en primeira orde, e os cámpings, en segunda instancia, os segmentos que valoran máis positivamente a posibilidade de realizar ofertas de fin de semana. No lado contrario, o segmento baixo da oferta hoteleira é o que amosa menor entusiasmo e maiores reticencias. b) Realizar e ofertar actividades complementarias Figura 22. Importancia de realizar e ofertar actividades complementarias 18,3 11,7 31,7 20,0 1,7 16,7 Nada importante Pouco importante Importancia media Bastante importante Moi importante NS/NC A posibilidade de realizar e ofertar actividades complementarias esperta maior entusiasmo no sector se ben a distribución porcentual observada na figura anterior amosa resultados igualmente diverxentes. Case a metade do total da oferta de aloxamento considera bastante positiva ou moi positiva a medida anterior se ben non matiza como e en que circunstancias lle gustaría ofrecer ao cliente a posibilidade de realizar algún tipo de actividade complementaria. Este relativo elevado interese contrasta, en cambio, con outro grupo de establecementos que considera pouco ou nada importante realizar actividades complementarias (así o sinala neste caso o 38,3% do total da oferta). Estas posturas algo dispares dan como resultado unha valoración global de 3,1 a esta medida. 35