ES Rv Cníf ISSN: 1517-1949 @unnv.br Unvrdd Nv d Julh Brl Rn Mrqu An, Rdrg Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí ES Rv Cníf, núm. 30, nr-brl, 2013, pp. 75-91 Unvrdd Nv d Julh Sã Pul, Brl Dpnívl m: hp://www.rdly.rg/rul.?d=71525769005 Cm r rg Númr mpl M rg Hm d rv n Rdly Sm d Infrmçã Cníf Rd d Rv Cníf d Amér Ln, Crb, Epnh Prugl Prj dêm m fn lurv dnvlvd n âmb d nv A Abr
d: 10.5585/ES.n30.3938 Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí Pl nd rnng Thr n Phyl Edun Rdrg Rn Mrqu An Mrnd m Eduçã Unvrdd Fdrl d Gá (UFG); Prfr d ur d Eduçã Fí d Unvrdd Edul d Gá (UEG). Gân, GO Brl. rdrgrn@hml.m Rum: N prn rg prurm dur plí pr frmçã m Eduçã Fí, nd m pn d prd um nál r d rruurçã plí qu rulu n mvmn d rfrm urrulr prr d n 1990. Ardm qu plí u ddbrmn drmnrm d frm dr rrgnzçã d prpv dunl n Brl, nlund nn uprr, drnnd- pl prníp prv lbrd pl rgnm mullr. N d frmçã m Eduçã Fí f lr qu rnçõ, m r mdd, frm rpnáv dr pr nuçã d um rrór d r rrzd pl nrdçã, dpu frgmnçã, pr rzã, n r m bm rfld mprndd. Plvr-hv: Eduçã Fí. Frmçã. Plí Edunl. Rfrm urrulr. Abr: In h ppr r dud h pl fr rnng n Phyl Edun, kng rng pn n nly bu h pll rruurng h ruld n urrulr rfrm mvmn frm h 1990. W blv h uh pl nd hr nqun drmnd drly rrgnzng h dunl prpv n Brzl, nludng hghr dun, drng hm by h prnpl ld dwn nd prprd by mullrl rgnzn. In h f rnng n phyl dun lr h h gudln, m xn, wr drly rpnbl fr h blhmn f n r f r hrrzd by nrdn, nfl nd frgmnn, nd fr h rn nd b br undrd nd rfld. Ky wrd: Currulum Rfrm. Edun. Edunl Ply. Phyl Edun. D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 75
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí 1 Inrduçã E S R v C n í f N Brl, du úlm déd d éul XX prmr d éul XXI nfgurm m um mp hór rpl d rnfrmçõ d rdm plí, l nôm, qu brm vblznd nldçã d nár njunurl bn mplx n qul vvm hj. N nx, vm rrr dvr rruurçõ plí nôm fvr d dlg nlbrl, m nã n nx, uj prpv r nrur um dd pz d nfrnr um nv rldd glbl rpl d vnç nlóg prduv, nnd d vz mn m çã nrvnr d Ed. E drnmn plí ruurl v lng d mp und mp n dfrn fr d dr, dnr l, duçã. E fr, nã, um pr d mpl rruurçã, blzd pr drnmn plí dlóg qu lmvm pr um nv prpv d frmçã, mpud m d d nrur um prfl prfnl p rrpndr à ngrên d nv rur nlóg nv prníp d mrd glbl d prduçã pl, m plvlên flxbldd prfnl (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001). D md, rfrm d Ed bru pç pr qu rrm rnfrmçõ n plí dun m dfrn nív d nn, dnr l uprr. Sgund Durd (2002, p. 235) [ ] df dlóg d rfrm é mplmnd pl dur d mdrnzçã rnlzçã d Ed, bjvnd, d md, uprçã d mzl d mund nmprân (dmprg, hprnflçã, rduçã d rmn nôm ) d dpçã à nv dmnd pl pr d glblzçã m ur. Dn d rldd, n rblh m pr bjv nlr pr qu dndu rruurçã rrgnzçã d nn uprr, nd m f plí d rfrm urrulr qu rulrm n nuçã d Drrz Currulr Nn (DCN), bm m mp d plí pr frmçã uprr m Eduçã Fí, ár qu vv hj um nx d r n frmçã, qu bl, 76 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. m grnd mdd, prr d mplmnçã d plí dun pr grduçã. Am, prpõ- gun quã: Cm á rgnzd ruurd frmçã uprr m Eduçã Fí, pó rfrm urrulr dndd pl pr d rruurçã d plí dun brlr? Pr rpndê-l, frm um nál d ruur plí nuíd prr d gvrn Frnnd Hnrqu Crd (FHC) bund dnfr rbuç lgl qu rulu n nruçã d mr rgulór pr nn uprr, m drrz urrulr pr grduçã. Dnd dqu frmçã uprr m Eduçã Fí, m nu d dvlr nx d r dpu plí n qul frmçã nr. 2 Enn uprr n Brl: nál d plí dun frmuld prr d n 1990 N Brl, prníp d um durn nlbrl pm rgnzr drnmn plí m gvrn d Frnnd Cllr d Ml (1990-1992). Prém, f n du gõ d Frnnd Hnrqu Crd (FHC) 1995-2002 qu ruur gnh frç n um ér d ddbrmn qu vrm ulmnr m um mpl rfrm d Ed. A rrgnzçã plí rund d pr b dnd nrldd mrd, p gnhr frç r dnfd m x funddr drndr pr nruçã d um dd nmmn prduv mpv, bnd Ed, rf d rgulr vlr dm fr, nrbund pr mnunçã d própr úmul d pl fnnr (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2003). N prpv, m rgnzçã d um nx nôm lmn prduv um Ed mínm, qu rduz drmn u nrvnçã drnd à plí. O f gr é dfçã d um Ed mdrn grnl, pz d nldr çõ qu m pr bjv [ ] lbrlzçã nôm, drgulçã fnnr, lrçã ubnv n lglçã prvdnár rblh, fundmnlmn, [] nnfçã d pr d prvzçã d fr públ [ ] (DOURADO, 2002, p. 237). D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 77
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí E S R v C n í f Td ngrên qu vrm r nruíd prr d pr d rruurçã d Ed brlr nhm m prm nldçã d um dpbldd à nv rldd l d mrd, uj rrí á pud n lóg d umulçã flxívl 1. N mmn ngum vulzr um mpl mdfçã d ruur prduv, qu gr pv rqur ur mdl prfnl, uj rrí vm blzd pl dur d mpên. A prduçã d um dd d nhmn 2 f drmnn pr qu prá duv frmv fm rnfrmnd ndnd nv nd d prduvdd, qu rquv u d mpl dvrfd nívl d nhmn (CHAUÍ, 2003). Em funçã d rldd, plí dun n Brl brm nd rdrnd, fm d lrm à prpv rçd pr nár m nruçã, nd frmçã qulfçã prfnl prm r llzd m x fundmn à ruur d mpçã qu v nd nldd (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001). Cnqunmn, m nfgurd um nv u à unvrdd nn uprr. Sgund Olvr (2000, p. 35), rrgnzçã d pç m m prnpl fnldd prmvr u jumn à nv rnçã plí 3 à nv rnldd én 4, u j, rgnzá-l n mld d prníp d prduçã pl, fm d rná-l m fn, mpv prduv, d mnr, prn, dr rp nv l d dnvlvmn níf nlóg à ndd d pl prduv. Pr lém d um rruurçã nrn n mp dêm, çõ plí d gvrn FHC (1995-2002), vnuld dnvlvmn d nn uprr, mm nv rum, grnlmn, nduz um pr d xpnã d nn uprr n pí. A nrár d qu f vvnd n déd d 1980 (DOURADO, 2001), huv um mpl rmn d fr d nn, mrd pl mdl d dfrnçã dvrfçã, qu rulu n rçã d dvr frm nun mdldd d ur d frmçã prfnl (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2003). Além d umr um pnmn plí qu du p nár à rçã d nuçõ d nurz prvd, [ ] l pr f mrd, nd, pl mrnlzçã d prduçã d rblh dêm d gã d unvrdd públ, 78 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. pl rduçã d rur d fund públ pr mnunçã dnvlvmn d unvrdd fdr [ ] (Ibdm, p. 24). É pívl nr n ddbrmn d plí vld pr nn uprr n Brl um mpl fdlzçã à drrz prr pr rgnm nrnn 5, brud pl Bn Mundl (DOURADO, 2002, p. 240), uj dã v ndnd d d rduzr [ ] pr d frmçã um vã d rnldd nrumnl, uld, rr funnl n nhmn unvrl hrmn prduzd [ ]. Cnn pr d rnfrmçã plí nôm, vm rrr rfrm dun pr m d m dvr çõ. Dnr l, lrçõ n plí urrulr [ ] êm mr dqu, pn d rm nld m fm m rfrm dunl [ ] (LOPES, 2004, p. 110). Cm prnpl bu r pl mfçã d duçã uprr ndmn à dvr ndd d mrd, ruur urrulr p r dnfd m um d m pl qul Ed r ndçõ d vnçr pr qu prduçã d nhmn frmçã prfnl fm vrddrmn pz d nrbur m lóg prduv m nã. D rd m Cn, Olvr Durd (2001) d d flxblzçã urrulr p r umd pl dvr dumn, qu rrbrrm pr pr d rruurçã d plí pr grduçã n Brl. E dár, gund ur, [ ] á d nmmn à rruurçã prduv d plm glbl, prulrmn à umulçã flxívl flxblzçã d rblh. Eá d, mbém, à dé d qu ó frmçã d prfn dnâm dpáv à rápd mudnç n mund d rblh à dmnd d mrd d rblh pdrá rpndr prblm d mprg d upçã prfnl [ ] (p. 77). D ê m á Em drrên d pnmn plí, rfrm dun pr nn uprr prm r fmnd m nu d prmvr rrgnzçã n dvr ur d frmçã prfnl. Dn d, gnhm rlvân db nrvnçõ plí r ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 79
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí d urríul d grduçã n pí, nd m v ndd d nfgurr um nv rldd pr frmçã m nívl uprr. 3 Mr rgulór pr nldçã d um prj d flxblzçã urrulr E S R v C n í f Prnd d prup d qu unvrdd p upr lugr d nuçã dmnrd m bjv prnpl llzd n frmçã d um prfnl plvln (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001), fz- nár, npdmn, ndrr qu rruurçã d pç nnfçã d mdd lgd à dvrfçã dfrnçã dã m prvçã d L d Drrz B d Eduçã Nnl (LDB), L nº 9.394/1996. Além d nur m um mr n gvrn FHC, LDB grn lgmdd pr d rruurçã d plí dunl n Brl. N qu dz rp nn uprr, n LDB lh é dd mpl dqu. E mdd lgl buu blr um nv mdl pr nívl uprr d nn, nund nrmv qu vrm blr ur rgnzçã pr nx, m pd r v n r. 53 lr dvr rbuçõ 6 qu p r unvrdd (CURY, 1997). Anlnd rfrd l, Cury (1997) rgumn qu, lém d br nfgurnd duçã m d d prdu, l é ruurd prr d d x prnp: flxbldd vlçã. Tnd m prrrgv, rrpndr à prp d Ed vldr rguldr, vm mbém ruurçã d órgã nrmv qu prm dr unçã r pr rgulmnçã d plí dun, m é d Cnlh Nnl d Eduçã (CNE), rrd m L nº 9.131/1995. Um d mdd rgulór qu m CNE m prgn á rlnd à dlbrçã qu r br Drrz Currulr Nn (DCN) prp pl nã Mnér d Eduçã d Dpr, pr ur d grduçã (CURY, 1997). Tl mdd é prnd pr Cn, Olvr Durd (2001), m um d prnp nmn qu fmnrm pr d rruurçã urrulr d ur d grduçã, qu, nld m d d xngur urríul mínm (m já dlzv m LDB) grnr prníp 80 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. d flxbldd, b llznd duã m um d rfrm d grnd dqu n nár d mpl rnfrmçõ. A nuçã d um nv nx pr frmçã uprr gnh frç m nldçã d mdd lg qu, m um, vrm m prnpl bjv ndr à lóg prduv nm bld pl pr d rrdnçã prduv. E, n mmn, prpv d mudnç à rnçõ urrulr nfgurv m pn d prd fundmnl pr nrur um nv mdl d grduçã pr pí, qu vlumbrv dr n d lgun prníp m: ) flxbldd n rgnzçã urrulr; b) dnmdd d urríul; ) dpçã à dmnd d mrd d rblh; d) ngrçã nr grduçã pó-grduçã; ) ênf n frmçã grl; f) dfnçã dnvlvmn d mpên hbldd gr [ ] (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001, p. 74). D md, dlbrçã br DCN é um mr rgulór fundmnl pr nldçã d prj d frmçã pr ur d grduçã. A rnçã pr drrz fv m prmulgçã, pl CNE, d Prr nº 776/1997, rnd pl prníp d qu ur d grduçã dvm prprr [ ] fuur grdud pr nfrnr df d rápd rnfrmçõ d dd, d mrd d rblh d ndçõ d xrí prfnl [ ] (CNE, 1997). E prpv b nd p d ndd plí rgnzd, m é d Fórum d pró-rr d grduçã d unvrdd brlr (FrGRAD), qu m m mr lbrdr d pr nruçã d um dumn nuld Pln Nnl d Grduçã (PNG) qu, rr d drrz urrulr pr grduçã, lgmm prníp bld pl DCN grnm mr rpld à rnruçã d urríul pud pl d d flxbldd 7 (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001). A nruçã d um prj d rfrm urrulr rrrá d frm m bjv prr d Edl n. 4, lbrd pl Srr d Eduçã Suprr (SESu) m 1997 (Ibdm), qu nv nuçõ d nn uprr pr prpr d mvmn pr rfrm urrulr, D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 81
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí rgumnnd qu prp rvrm d ubíd pr mã d pl 8 d d ár qu mpunhm Câmr d Enn Suprr d CNE (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001). 4 Frmçã m Eduçã Fí: mplçõ d plí d rfrm urrulr E S R v C n í f A pnrm frmçã m Eduçã Fí, fz- nár ur qu m flnd d um ár d nhmn qu m mrd m u hór um rlçã dr m rnfrmçõ nôm rund d mund d rblh, u j, l f dnvlvd v nmmn rlnd à d d nruçã d um hmm/rblhdr qu rrpnd md d prduçã pl (SOARES pud NOZAKI, 2005). Arld prj d nruçã d um nçã mdrn/ndurl, n Brl Eduçã Fí p mpr urríul lr nu u mp dêm ld à nuçõ méd mlr. A Eduçã Fí dn- upr, nã, m um dur én prvzn, dvr pç n qul dnvlvmn d prá rpr r rqud, brud l. M, uprçã d um frmçã lgd à d d um én u nrur ó v r uprd guld à dm frmçõ d prfr prr d déd d 1960 pr m d prmulgçã d LDB (L nº 4.024/1961) qu, m nquên, prv prmr drrz urrulr pr frmçã m Eduçã Fí, rvé d Prr nº 894/1969 d Rluçã 69/1969 d nã Cnlh Fdrl d Eduçã (CFE), mnnd lóg d urríul mínm du hblçõ (Lnur m Eduçã Fí Tén d Dpr) (TAFFAREL; SANTOS JÚNIOR, 2010). Am m rru n dm lnur, n déd d 1980, m funçã d pr d rbrur plí, Eduçã Fí p dnvlvr mbém um pr d brur n duõ br u mp pêm u funçã l, m rzã d prxmçã d lgun pqudr m ên humn, qu bu prmvnd qunmn nár pr Eduçã Fí u prj d frmçã. N nn, n mm mmn hór, mp d frmçã prfnl nv u rnfgurçã fvr d um nv prj l, l 82 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. qul nv rrgnzçã nôm prduv (NOZAKI, 2005). E nx bu fznd m qu Eduçã Fí v frr dvr drmnçõ lgd à plí dun, nndnd qu, d frm m vnh nfgurnd, nã rrpnd mdl d frmçã d mpên,, prn, [ ] nã rn nrl n l, b um pn d v md, m hrmn lu [ ] (NOZAKI, 2005, p. 23). Cnfrm Tffrl Lk (2005, p. 89), A frmçã d prfnl d Eduçã Fí pu, nã, r nr d duõ hgu- à Rluçã nº 03/87. E rluçã xnguu urríul mínm, rnu rgnzçã d urríul pln, pr mp d nhmn, bm m prprnu d p d ulçã, lnur bhrld. A prr d mmn, bl um nv rgnzçã d frmçã m Eduçã Fí b rgumn d qu, frm n qul v ruurd nã m rrpnd à ndd d um nrvnçã mpn m umulçã d br m vnh nd rqud pl pç hmd nã-lr, m mpl nã. Sgund Nzk (2005, p. 24), ld à prpv d prmçã d úd m pr d um nv mrd, A prlfrçã d prá n dm d gná, lub, ndmín, bm m n pç d lzr fz m qu própr frmçã prfnl d Eduçã Fí f nnmn qund, b pn d v d prpr d prfr pr uçã n vár mp d rblh, vlumbrd n hrzn dqul ár. D ê m á Mm pó rfrm urrulr rrd m Rluçã nº 03/1987 d CFE, prb- qu b pr d frmçã nnuv nrlzd n lnur pln,, bu nrprnd, d frm rn m u urríul, nhmn br qu fugm d u pfdd (mp lr), m, mm mp, nã v nd ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 83
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí E S R v C n í f pz d rpndr frmn pr uçã n dm pç. O qu, d r frm, bv grnd rí à frmçã m bhrld, pr ndrr qu nã vnh dnd n d u brgçõ (KUNZ pud TAFFAREL; LACKS, 2005). A déd d 1990, m funçã d fr plí ruur já mnnd, p mpr nv rldd pr frmçã uprr m Eduçã Fí, pr rzã, xên d grdud (bhrl) n ár nnuv jufnd rfrçnd duõ r d mdfçõ n urríul. O mr lg rrd n mmn d hór vã mpr drmn ruur d frmçã m Eduçã Fí. N d LDB, mm mp m qu prpuln mp d plí m bu d um frmçã m flxívl, m r mdd, m nnnldd d vlrzr Eduçã Fí n l 9. N nn, nruçã d DCN, m já prv n LDB, bu nldnd drmnnd rgnzçã urrulr d ár. Em bu d nr pr d rfrm urrulr, pó prmulgçã d Prr n. 776/1997 (CNE) Edl nº04/1997, frm-, m 1998, prmr mã d pl m Eduçã Fí (SESu/ MEC) qu, durn d n, prmv nv nmnhmn pr frmçã. Dfrn d Rluçã nº 03/1987, mã nró um prp prnnd qu frmçã uprr m Eduçã Fí dv nfrr [ ] íul d grduçã m Eduçã Fí (xngund, prn, du ulçõ, d lnur d bhrl) [ ], vnd ndr à dfrn mnfçõ d ulur d mvmn d dd [ ] (TAFFAREL; LACKS, 2005, p. 90-91). Vl lmbrr qu, nqul mm n, f nnd pl nã prdn d rpúbl, FHC, L nº 9.696/1998 qu rnh prfnl d Eduçã Fí, rgulmnnd prfã rnd nlh, fdrl (CONFEF) rgn (CREF) (NOZAKI, 2005). A lóg qu nu mr rçã d nlh prfnl d ár nã v pud num duã r d dr d rblhdr, m, m, m 84 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. fvr d rrv d um mrd mrgn, nfznd- prá rpr (Ibdm). Dd nã, nlh prfnl mpõ nár plí d frmçã, m mu mmn rnu rfrên n duõ qu nvlvm u rgnzçã urrulr, mm m ruur pr umr ppl (VENTURA, 2010). Cm mvmn plí d rfrm urrulr vnh nrund çõ n dvr fr prfn m fvr d frmçõ m flxív, m rfrm vld pr frmçã d prfr nã f dfrn. N, Prr CNE/CP 09/2001 Rluçõ CNE/ CP 01 02/2002 num DCN pr Frmçã d Prfr d Eduçã Bá, m Nívl Suprr, nlund í Eduçã Fí. Tl lglçã, lém d r d rbrár n u pr d nuçã, prvlg n d mpên rfrm dnçã nr lnur bhrld, mpdnd bhrl ur n duçã bá (TAFFAREL; LACKS, 2005). E ruur p dr nv rgnzçã ur d lnur m Eduçã Fí. N nn, n mm príd, um ur mã d pl qu, ruld m CONFEF, prup- m nrur ur rnçã urrulr pr grduçã n ár. Cm nrmdár d pr, CONFEF dnvlv um rápd rulçã plí prvçã d lgum mdd m nu d rgulr nd m prfã, m: dlm pç d nrvnçã prr d prfl prfnl dfnd n frmçã (lnur u bhrld); rmp m rdçã d frmçã rrngnd- à ár d úd d frm rr; rul frmçã bd n mdl d mpên, mdn Prr nº 138/02 10 (CNE) ( TAFFAREL; LACKS, 2005). N nx, mvmnçõ prmvd ruld nr lgun gmn, m Clég Brlr d Cên d Epr (CBCE) 11, Mnér d Epr CNE, nhm m prm nã prvr prj br drrz nruíd pl CONFEF, nndnd qu rrpnd pn nr d um pqun grup uj bjv v llzd n vlrzçã d prfnl lbrl (TAFFAREL; LACKS, 2005). Mm pó rrên d um ér d duõ, qu nhm m prp drulr çõ d nlh prfnl nldr prj qu fm ubuv fvr d ún frmçã, m 2004, ubqun mã d pl nrr D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 85
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí E S R v C n í f d xpv lnçd m mvmn plí, mnnd dvã n frmçã pr m d Prr CNE/CP 058 Rluçã CNE/CES 07/2004, qu nu DCN pr ur d grduçã m Eduçã Fí. Enndm drrz m um rr pr frmçã, p, n, nr vlrzd vrm lgd pn à d d rgulmnçã d prfã. E rgumn prnd, qu nhm m prm d d ndr pç nã-lr m mr fên, nun jufrm, p, hrmn, nun f nár um dm d frmçã pr dfrnr prá dnvlvd n m vrd pç d nrvnçã. O d d frmçã hj pd r rrzd m rí. Tm nldd dupl frmçã, qu gnhu pç prnplmn n nuçõ prvd, n nn, m um rgnzçã urrulr pdgóg qu nã dn, nd m v qu n mr d lun m pçã d r d frmçã m du hblçõ fznd mpl prvmn d dpln. I é pívl m drrên d própr ruur urrulr prnd pl DCN pr mb frmçõ. N d lnur vm um rduçã d rg hrár mínm d 2.880 pr 2.800 hr, m dmnuçã d mp mínm pr nluã, d 4 pr 3 n. Enqun qu n bhrld, m rnmn, CNE umn rg hrár mínm pr ngrlzr, d 2.800 pr 3.200 hr (VENTURA, 2010). D rd m Vnur (2010, p. 152), lvrm m ndrçã nx hór d ár, ruur rgnz pl nrdçã, [ ] uj pn d fund é dvlrzçã l d rrr d prfr, qu mném lgrmn n lnur, nqun bhrld gnh mplud n rg hrár n mp pr ngrlzçã. Orr qu prr d pr hór d frmçã prfnl n ár, qum m mr úmul n nuçã d rp d nhmn é lnur nã bhrld. N vrdd é mrd d rblh drmnnd lóg d frmçã, pnd prr d qu bhrld m mr durçã prqu gr 86 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. ndr vár d pç, nqun lnd, pn lr. Cm vm, há um ér d çõ fr qu rrbr pr qu frmçã j ruld m rfrm urrulr rrd m mvmn plí dndd prr d n 1990. Em funçã d d ddbrmn d plí, m, n frmçã, um d d mpl dpu nldd: d um ld, CONFEF nv prvd m mpl df d bhrld pr rrpndr à lóg d mrd, d ur, mvmn udnl, CBCE nlu rí prgr fvr d um ún frmçã, mpld m ênf n rblh dn (m d pç), m pr d u ên u hór. Pdm frmr qu ruur du mdn nfl d nr qu mprm pr urrulr d frmçã, nrvnçã prfnl 12 prá l d prfã, m nd mpl (DAVID, 2009). 5 Cndrçõ fn Em dn d prnr nluõ r d db, m, n mmn, fz- nár dlgr m lgum nrbuçõ já prnd n ár, vlumbrnd um çã nr-hgmôn pr frmçã qu vm frnd dvr nrvnçõ d plí d Ed m fvr d flxbldd urrulr. End ld d qum pn Eduçã Fí m ár d nhmn qu m m ên dên m duçã rprl, uj bjv, n dvr pç, é nrbur m prprçã, pr pr d lun, [ ] d nd d gnfd d u rp n nx d u xên l [ ] (DAVID, 2009, p. 8), rdm n nruçã d um frmçã qu nnu vlrznd u rár muldplnr, m mbém, nhmn n urríul rund d ên blóg d ên humn (TAFFAREL; SANTOS JÚNIOR, 2010). Enndm qu frmçã m ndçõ d prmr um prá ruld m nhmn níf, m dxr d ndrr u rlvân pr um frmçã rí, é plí, n dvr pç. D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 87
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí E S R v C n í f F pr fundmnl, rrm d frmçã, llzr nx l nôm d qul mrgm prblmá rlnd à frmçã à rgnzçã urrulr m Eduçã Fí, já prnd dud. Sbrud, mprn f dnfr qu ul njunur é nuíd pr db dpu qu dã m drrên d pr d rruurçã prduv, qu l unvr d prá rpr mbém m vdên. Vm qu n d Eduçã Fí plí urrulr vrm ld mprmrm m prpv d nrumnlzçã d nhmn, d md rrpndr ndd prduv ruld d d mpên, bm rrí d mdl d nn uprr qu v nund n úlm déd. Tud, d f, rux um ér d ddbrmn pr ár, lbrnd pr pr d frgmnçã d nhmn d dpu plí qu bnfm lóg d duçã prvd mrnl (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001) mrd d prá rpr, qu m um, nvblzm pbldd d frmçõ m mprmd m rldd l. N nd, pnm-n nrg d d dfndd pl mvmn d rfrm urrulr qu nh m prm unçã d um frmçã vmn vnuld ndmn d rnfrmçõ drrn d mrd. Dfndm um prpv d frmçã qu, rgnrmn, f dnvlvd m prp pl Grup d Eud Pqu m Eduçã Fí Epr Lzr (LEPEL), m prr m Dprmn d Eduçã Fí d Unvrdd Fdrl d Bh (UFBA), nd mpl p d mvmn udnl. Tl prp á nubnd pr um vé d frmçã dfnd m mpld, prn, Lnur Ampld. A prp d um drrz urrulr m Lnur Ampld é nruíd m rlçã dr prníp nund n Prr n. 776/1997, [ ] nund- num njun ruld d prníp d rnçõ qu dvm r ndrd n prpçã n dnvlvmn urrulr d mdldd d ur [ ] (TAFFAREL l., 2006, p. 162), lém d gurr unm d IES n rgnzçã urrulr, bm m um frmçã óld m um npçã d frmçã humn mnlrl. Cm ur, nrdm qu 88 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. Lnur Ampld m Eduçã Fí prp frmçã d um lnd p [ ] gr, ur, dnvlvr vdd dn m dfrn mp d rblh, mdd pl bj ulur rprl [ ] (TAFFAREL l., 2006, p. 165). N 1 O mdl d umulçã flxívl [ ] rrz pl urgmn d nv r d prduçã, nv mnr d frnmn d rvç fnnr, nv mrd, nvçã mrl, nlóg rgnznl, umn d mpçã d ulzçã d nv nlg prduv, bm m pl rápd mudnç d pdrõ d dnvlvmn dgul nr r rgõ ggráf pl mprã d mp-pç n mund pl [ ] (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001, p. 69). 2 O rm dd d nhmn é prnd pr Chuí (2003, p. 8-9) pr rfrr à dd [ ] rgd pl lóg d mrd (brud fnnr). Dnvlvnd u rí br n ur rgumn qu n ul nx nfrmçã m prvld br nhmn, [ ] um vz qu pl fnnr pr m rquz purmn vru, uj xên rduz à própr nfrmçã. 3 A prr d mprnã d Wrd (1997 pud OLIVEIRA, 2000) pdm lrr dznd qu nv rnçã plí pr d d d ubrdnr unvrdd à lóg d mrd, rnfrmnd- m nuçõ u mpr mpv grdr d m pr u própr brvvên. 4 A nv rnldd én prnd pr Sn (1997 pud OLIVEIRA, 2000) pd r nndd m um mvmn fud pr nduzr nuçõ d nn uprr plzrm m um drmnd ár, n prpv d lnçr mr mpvdd um prduvdd fn. 5 Sgund Durd (2002, p. 238), [ ] Bn Mundl, Bn Inrmrn d Dnvlvmn (BID) gên d Orgnzçã d Nçõ Und (ONU) nfgurm- m mprn nrlur mullr d gnd brlr. N mp dunl, nrlur, prulrmn Bn Mundl, rvgrm u uçã n pí prr d déd d 1980. 6 Sgund Cury (1997) [ ] rbuçõ ã mínm ndpnávl d um unm qu nã é brn, m mm rg dz qu l ã í m prjuíz d ur (rbuçõ). Tr- d vár dmnõ d unm nr qu fxçã d vg, urríul, pln, prj, nfrên d gru d dplm, prvçã d pln d nvmn pdd d frmr nvên. Além d rbuçõ, n II d mm rg, r ndd d Drrz Currulr pr ur d grduçã prm lmnçã d hmd urríul mínm [ ] (CATANI; OLIVEIRA; DOURADO, 2001). 7 A rp, vrfr prâmr bld pl FrGRAD br DCN n Pln Nnl d Grduçã. Dpnívl m: hp://www.unmp.br/prg/frgrd 8 Sgund Tffrl Lk (2005, p. 90), prmr mã d pl v d n d mnd nru m vgr m Prr nº 146, d 10 d mrç d 1998, d SESu/MEC. 9 Sgund Nzk (2005) há vdên n hór d Eduçã Fí d qu ár p pr um pr d d n nrr d l br lglçã l prnn, dnd pç pr u dúb brgrdd n pç. Cm LDB (L nº 9.394/1996), gr rfd, dbrgrdd m rlçã à Eduçã Fí rr n nn nurn pn. 10 O Prr n. 138/02 r d Drrz Currulr Nn d Cur d Grduçã m Eduçã Fí. D ê m á ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 89
Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí 11 O Clég Brlr d Cên d Epr (CBCE) é um ndd níf, lgd à Sdd Brlr pr Prgr d Cên (SBPC), qu rún pqudr lgd à ár d Eduçã Fí/Cên d Epr, pund rprnn m vár órgã d gvrn. Dpnívl m: hp://www.b.rg.br/br 12 É mprn rlr qu mpr huv um mvmn, pr pr d CONFEF, d rrngr rgulr pç d uçã m Eduçã Fí, m prnpl bjv d grgr fld umulr pl. Cm rgulçã nã é prmd lnd qu um m pç lr (pr d já r rrd nv), nndnd qu frmçã á lgd à DCN pr frmçã d prfr d Eduçã Bá, ub CONFEF gurr nrl àqul qu um n pç nã-lr bhré. Aulmn nár m- rnd m rí, nd m v qu nlh vm, brpnd- à DCN Rfrn Currulr Nn d Cur d Bhrld Lnur (BRASIL, 2010), ngnd rdnmn d lnd pr nrvrm n mp nã-lr. Rfrên BRASIL. Mnér d Eduçã. Rfrn urrulr nn d ur d bhrld lnur. Bríl, DF, 2010. CATANI, Afrân Mnd; OLIVEIRA, Jã Frrr d; DOURADO, Luz Frnnd. Plí dunl, mudnç n mund d rblh rfrm urrulr d ur d grduçã n Brl. Eduçã Sdd. n XXII, n. 75, g. 2011. Cmpn SP: Cd, 2001. p. 67-83. E S R v C n í f. Trnfrmçõ rn db u n mp d duçã uprr n Brl. In: CATANI, A. M; OLIVEIRA, J. F. d; DOURADO, L. F (Org.). Plí gã d duçã uprr: rnfrmçõ rn db u. Sã Pul / Gân: Xmã / Alrnv, 2003. v. 1. 239 p. CHAUÍ, Mrln. A unvrdd públ b nv prpv. Cnfrên d brur d Runã Anul d ANPEd, 26. Pç d Cld, MG, 5 u. 2003. CNE. Prr nº 776/1997. Ornçõ pr drrz urrulr d ur d grduçã. CURY, Crl Rbr Jml. Rfrm unvrár n nv L d Drrz B d Eduçã Nnl. Cdrn d Pqu. Sã Pul, n. 101, p. 3-19, jul. 1997. DAVID, Nvld Anôn Ngur. A frmçã d prfnl dn m duçã fí: dm rupur n mp d frmçã d prá. Cngr Gn d Cên d Epr, 6. An Gân-Gá, 2009. DOURADO, Luz Frnnd. A nrrzçã d nn uprr prvzçã d públ. Gân, GO: Edr d UFG, 2001.. Rfrm d Ed Plí pr Eduçã Suprr n Brl n An 90. Eduçã Sdd. Cmpn, v. 23, n. 80, p. 234-252,. 2002. 90 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013.
ANES, R. R. M. FORGRAD. Pln Nnl d Grduçã: um prj m nruçã. M d 1999. LOPES, Al Cmr. Plí urrulr: nnudd u mudnç d rum? Rv Brlr d Eduçã, n. 26, p.109-118, g 2004. NOZAKI, Hjm Tkuh. Mund d rblh, frmçã d prfr nlh prfn. In: FIGUEIREDO, Znól Chrn Cmp (Org.). Frmçã prfnl m Eduçã Fí mund d rblh. Vór ES: Gráf d Fuldd Sln, 2005. p. 89-110. OLIVEIRA, Jã Frrr d. A rruurçã d duçã uprr n Brl pr d mmrf d unvrdd fdr: d Unvrdd Fdrl d Gá. 2000. T (Durd) Fuldd d Eduçã d Unvrdd d Sã Pul, Sã Pul, 2000. TAFFAREL, Cl Nlz Zulk l. Frmçã d prfr d Eduçã Fí pr dd mp. Pnr prá. v. 9, n. 2, p.153-179, 2006. TAFFAREL, Cl Nlz Zulk; LACKS, Slng. Drrz urrulr: prpçõ uprdr pr frmçã humn. In: FIGUEIREDO, Znól Chrn Cmp (Org.). Frmçã prfnl m Eduçã Fí mund d rblh. Vór ES: Gráf d Fuldd Sln, 2005, p. 89-110. TAFFAREL, Cl Nlz Zulk; SANTOS JÚNIOR, Cláud d Lr. Frmçã humn frmçã d prfr d Eduçã Fí: pr lém d fl dm lnur x bhrld. In: TERRA, Dnh Vnl; SOUZA JÚNIOR, Mríl (Org.). Frmçã m Eduçã Fí ên d pr: plí dn. Sã Pul: Adrld Rhhld: Gân, GO: CBCE, 2010. VENTURA, Pul Rbr Vl. A Eduçã Fí u nuçã hór: dvlnd ulmn. T (Durd) Fuldd d Eduçã d Pnfí Unvrdd Cól d Gá, Gân, 2010. D ê m á Rbd m 28. 2012 / Aprvd m 16 nv. 2012 Pr rfrnr x ANES, R. R. M. Plí frmçã d prfr m Eduçã Fí. ES, Sã Pul, n. 30, p. 75-91. jn./br. 2013. ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 30, p. 75-91, jn./br. 2013. 91