A ordenación do territorio en Galicia e o Norte de Portugal: competencias e desenvolvemento

Transcrição

1 A ordenación do territorio en Galicia e o Norte de Portugal: competencias e desenvolvemento José Antonio Aldrey Vázquez Departamento de Xeografía Universidade de Santiago de Compostela jaaldrey@usc.es Resumo Este traballo recolle unha análise comparativa dos instrumentos de ordenación do territorio existentes en Galicia e o Norte de Portugal. Sublíñanse os puntos en común e as diverxencias no campo da planificación territorial nos dous espazos raianos, que presentan significativos contrastes tanto nas escalas de aplicación como nos contidos dos documentos de ordenación do territorio. Introducción No presente artigo imos achegarnos á ordenación do territorio como un concepto que ten un sentido practicamente sinónimo ó de política territorial. Como outros autores, entendemos esta política territorial como a da planificación física 1 de conxuntos rexionais e subrrexionais (como os dous espazos veciños mencionados no título) encamiñada á coordinación e compatibilización dos usos e funcións que coexisten nun determinado ámbito espacial (Pujadas e Font, 1998; Hildebrand, 1999). Precisamente é así como a entenden tanto a Comunidade Autónoma de Galicia como o Estado portugués na aplicación da ordenación territorial ás escalas rexionais e locais. Esta última apreciación supón xa un aspecto substancial de diferenciación que debemos deixar claro dende o inicio. As competencias no ámbito da ordenación do territorio e da planificación urbanística pertencen a ámbitos administrativos diferentes nun e outro lado da raia hispano-portuguesa. Así, no caso español as competencias recaen nas Comunidades Autónomas segundo estableceu a Constitución de 1978, 1 Por planificación física debe entenderse a ordenación harmónica dos usos do solo que coexisten nun determinado territorio. Inclúe tanto a ordenación do territorio a escala rexional ou subrexional (ordenación territorial en sentido restrinxido) como a escala local (planeamento urbanístico). É dicir, a planificación física terá como obxectivo definir o que se pode ou non se pode facer en cada metro cadrado de territorio e os usos que pode e non pode acoller. Ordena os usos do solo, edificios e asentamentos urbanos, para satisfacer as esixencias públicas de estándares máis elevados de deseño e eficiencia. É a producción física de territorio ordenado.

2 mentres que en Portugal son competencia estatal tal e como se recolle na Lei 48/98 de bases da política de ordenamento do territorio e de urbanismo. Aínda que tamén se debe facer notar que no caso da ordenación urbanística as competencias nos dous espazos estudiados neste traballo recaen na administración local, mais os documentos de planeamento deben ser sancionados antes pola administración que detente as competencias no ámbito da planificación territorial. De todos os xeitos, cómpre tamén significar que no ámbito portugués a fronteira entre ordenación do territorio e urbanismo aparece máis difusa que no caso español, e máis concretamente galego, no que a propia Lei de Ordenación do Territorio (10/95) establece que son políticas diferenciadas (Cancela, Crecente e Marey, 2002) A ordenación do territorio en España e Portugal enténdese na actualidade no sentido da definición que sobre a mesma se estableceu na Carta Europea de Ordenación do Territorio (1983): é a expresión espacial das políticas económicas, sociais, culturais e ecolóxicas da sociedade. É á vez unha disciplina científica, unha técnica administrativa e unha política concibida como enfoque interdisciplinario e global, cuxo obxectivo é un desenvolvemento equilibrado das rexións e a organización física do espacio segundo un concepto rector. Tal é a vinculación a esta declaración de intencións que tanto a lei portuguesa citada como a Lei 10/1995 de ordenación do territorio de Galicia fan mención a esa definición e mesmo a reproducen, establecendo ambas normas uns obxectivos fundamentais que seguen ós da Carta Europea: desenvolvemento socioeconómico equilibrado dos seus respectivos territorios, mellora da calidade de vida xeral dos cidadáns, xestión responsable dos recursos naturais e protección do medio ambiente e utilización racional do territorio. A partir destes puntos de partida comúns, ó longo do presente traballo imos achegarnos ós principais instrumentos de ordenación do territorio que existen en Galicia e o Norte de Portugal, facendo fincapé nas semellanzas e diferenzas que podemos atopar nos dous ámbitos territoriais. Instrumentos de ordenación do territorio e planificación urbanística en Galicia e a Rexión Norte de Portugal. Podemos achegarnos a estes instrumentos ordenándoos segundo a escala territorial de aplicación, dende o ámbito estatal ó ámbito local, tal e como se pode observar na táboa 1. En Galicia, como xa comentamos, as competencias recaen sobre a Administración autonómica, mentres que en Portugal estas deténtaas o propio Estado.

3 Táboa 1.- Instrumentos de ordenación do territorio e planificación urbanística. NORTE DE PORTUGAL GALICIA ÁMBITO TERRITORIAL DE COMPETENCIAS ESTATAL - Programa Nacional da Política de Ordenamento do Território (PNPOT). - Planos Sectoriais con Incidencia Territorial (PSIT) - Planos Especiais de Ordenamento do Territorio (PEOT). - Constitución de 1978: competencias de ordenación do territorio nas Comunidades Autónomas. O Estado resérvase competencias en temas de interese xeral: ferrocarrís e transportes terrestres intercomunidades, alumeado de costas, portos e aeroportos, recursos hídricos intercomunidades, lexislación básica sobre medio ambiente e obras públicas de interese xeral. ÁMBITO TERRITORIAL REXIONAL - Planos Rexionais de Ordenamento do Território (PROT). - Directrices de Ordenación do Territorio (DOT). - Plans Territoriais Integrados. - Programas Coordinados de Actuación. ÁMBITO TERRITORIAL DE CARÁCTER SUBREXIONAL - Plans de Ordenación do Medio Físico. - Planos Intermunicipais de Ordenamento do Território (PIOT). - Plans sectoriais de incidencia supramunicipal. - Proxectos sectoriais de incidencia supramunicipal. ÁMBITO TERRITORIAL LOCAL - Plan Xeral de Ordenación Municipal (PXOM), saído da Lei 9/2002: - Planos Municipais de Ordenamento do Território (PMOT): o o o Plan Director Municipal (PDM). Planos de Urbanización (PU). Plans de Pormenor (PP). o o Estudo de medio rural e análise do modelo de asentamento poboacional Estudo de sustentabilidade ambiental, impacto territorial e paisaxístico. - Normas Subsidiarias Fonte: Elaboración propia en base a datos recollidos na Consellería de Política Territorial, Obras Públicas e Transportes da Xunta de Galicia ( e na Direcção Geral do Ordenamento do Território e Desenvolvemento Urbano do Goberno portugués ( Deste xeito, no caso español o Estado só se reserva por disposición constitucional algunhas atribucións en materia de ordenación do territorio. Son competencias de interese xeral e, fundamentalmente, aspectos que afectan a máis dunha autonomía, como os transportes terrestres que comuniquen máis dun ámbito rexional (incluídos os ferrocarrís), o alumeado de costas, portos e aeroportos, os

4 recursos hídricos, lexislación básica sobre aspectos medioambientais e aqueles aspectos concernentes ás obras públicas de interese xeral. Son, por tanto, cuestións moi básicas e sen demasiada incidencia na ordenación do territorio da maior parte das dezasete comunidades autónomas existentes no Estado. Pola súa banda, no caso da Rexión Norte portuguesa, as atribucións propias en ordenación territorial van ser escasas, pois o Estado detenta a maior parte das atribucións sobre esta materia, que exerce nos diferentes niveis territoriais de aplicación. a) Instrumentos de Ordenación do Territorio de ámbito estatal. A ordenación do territorio e o urbanismo aséntanse en Portugal nun modelo de interacción coordinada que parte do ámbito estatal e logo se vai concretando máis segundo se descende na escala (rexional, subrexional e municipal). Á escala estatal se adscriben tres instrumentos diferentes. O que ten un grao xerárquico superior é o Programa Nacional da Política de Ordenamento do Território (PNPOT). Trátase dun documento de desenvolvemento territorial de natureza estratéxica. Nel establécense unha serie de directrices 2 e orientacións fundamentais que traducen un modelo de organización espacial que ten en conta o sistema urbano, as redes, as infraestructuras e os equipamentos de interese nacional, establecendo tamén as áreas de prioridade estatal en termos agrícolas, ambientais e patrimoniais. É, por tanto, un instrumento fundamental para o éxito da ordenación do territorio, o desenvolvemento sustentable e a cohesión territorial e social, máis débese criticar que sexa o último documento normativo en aparecer, pois está na actualidade na fase de aprobación e, porén, outros instrumentos de orde xerárquica inferior, dos que liñas máis adiante nos ocuparemos, están xa en marcha malia a que deberían adecuarse ás liñas estratéxicas que o PNPOT establece. Tamén de ámbito estatal pero cun nivel xerárquico inferior, é dicir, debéndose acomodar ás disposicións do PNPOT, aparecen os Planos Sectoriais con Incidencia Territorial (PSIT) e os Planos Especiais de Ordenamento do Território (PEOT). Os PSIT concretan nos seus respectivos dominios de intervención as directrices definidas no PNPOT, desenvolvéndose fundamentalmente para temas de transporte, comunicacións, enerxía e recursos xeolóxicos, educación, cultura, saúde, vivenda, turismo, agricultura, comercio, industria, aspectos forestais e medio ambiente. Pola 2 As directrices son determinacións dos plans territoriais definidas polo seu grao de vinculación e eficacia inmediata: vinculantes para as Administracións públicas en canto ós seus fins (obxectivos e resultados), correspondendo a estas a aplicación das medidas concretas para a súa consecución (Acosta e Burraco, 1998).

5 súa banda, os PEOT son instrumentos de xestión do territorio de carácter regulamentario elaborados tamén pola Administración central. Son un modo suplementario de intervención gobernamental como salvagarda de recursos e valores naturais ou patrimoniais para asegurar a súa permanencia futura. Realízanse porque o ordenamento municipal en moitas ocasións non pode actuar sobre estes ámbitos cando a súa ubicación sobrepasa os límites dos concellos. Vinculan tanto ás administracións públicas portuguesas como ós particulares. Ata o momento actual téñense desenvolvido catro: Plano de Ordenamento de Albufeiras de Augas Públicas, Plano de Ordenamento de Áreas Protegidas ( para espacios naturais), Plano de Ordenamento da Orla Costeira (para protexer os valores naturais e paisaxísticos do litoral) e Plano de Ordenamento de Parque Arqueológico. b) Instrumentos de ordenación do territorio de ámbito rexional. Nunha escala territorial inferior, no ámbito de aplicación rexional aparecen, no caso portugués, os Planos Regionais de Ordenamento do Território (PROT). Neste caso, a elaboración dos mesmos compete ás chamadas Comisións de Coordinación Rexional (CCR), unha por cada unha das cinco grandes rexións portuguesas (NUT II), de xeito que unha delas se corresponde coa Rexión Norte. As CCR deben aterse ás directrices do PNPOT, sendo ademais comisións nomeadas polo Estado, a través do Goberno, e cuxo traballo debe ser tamén aprobado en última instancia polo Consello de Ministros. A natureza dos PROT é estratéxica, definindo un modelo territorial a conseguir na rexión para a cal se realice este tipo de plan. Estudan os caracteres demográficos e a súa evolución, así como as perspectivas de desenvolvemento económico, social e cultural da rexión na que se van aplicar. Deste xeito, unha vez coñecidas as características dese territorio establecen orientacións para a ordenación do territorio rexional e definen as redes rexionais de infraestructuras e transportes, constituíndo o modelo de referencia para a elaboración dos plans municipais e intermunicipais de ordenación do territorio, identificando, por outra parte as disposicións deses plans que son incompatibles coa estructura definida a nivel rexional. A cartografía dos PROT existentes ou en elaboración aparecen a figura 1. Os do Algarve; zona envolvente do Douro; zona envolvente das barragens de Aguieira, Coço e Fronha; Litoral alentejano; Área metropolitana de Lisboa; e, área envolvente da barragem do Alqueva; son os que xa están postos en marcha, mentres que o resto que aparecen no mapa están en fase de elaboración. Podemos apuntar que aínda que aparecen definidos como de aplicación con carácter rexional, tan só o son nos

6 preceptos fundamentais da súa elaboración ( adecúanse ás liñas estratéxicas que marcan as CCR para as súas respectivas rexións) porque logo o territorio que abranguen é moi variable, entre tres e vintesete concellos, de xeito que case poderiamos cualificalos como de ámbito de aplicación subrexional. Aínda resta unha boa parte do territorio portugués por incluír en PROT, que terán que ser realizados nun futuro próximo. En concreto, os que xa están postos en marcha (abril 2007) abranguen ó 24 % dos municipios e ó 22 % do territorio, mentres os que están en elaboración suman outros 28% e 25 %, respectivamente, de xeito que en conxunto abranguen ó 52 % dos concellos e ó 47 % do espazo portugués. Figura 1.- Plans Rexionais de Ordenación do Territorio existentes ou en elaboración en Portugal e división do Estado en rexións (NUTII) Fonte: Elaboración propia en base a datos recollidos Direcção Geral do Ordenamento do Território e Desenvolvemento Urbano do Goberno portugués (

7 Achegándonos a Galicia, situámonos no ámbito rexional naquel no que se exercen as plenas competencias sobre ordenación do territorio, que emanan do propia norma constitucional estatal. En Galicia, o instrumento básico e de xerarquía superior dentro da ordenación do territorio que contempla a Lei 10/1995, son as Directrices de Ordenación do Territorio (DOT), que porén aínda non están elaboradas. Tan só saíu un Avance das mesmas, que na súa propia formulación dinos que teñen a vocación de englobar as actuacións con incidencia no espazo galego, recoñecendo o seu dispositivo estrutural, captando a diversidade das súas funcións para propoñer una acción territorial integral, caracterizada pola necesidade de equilibrio e harmonía, de calidade ecolóxica, do valor do medio ambiente e do aproveitamento de todas as súas potencialidades. Aspectos todos moi loables como obxectivos pero que loxicamente non se están a cumprir pola inconcibible demora na súa promulgación. No Avance, apóstase por un modelo policéntrico, de desenvolvementos múltiples, apoiado nas iniciativas locais, configurando un marco de crecemento baseado na sustentabilidade e na potencialidade que encerran todas as áreas de Galicia. O modelo pretende unha vertebración territorial de Galicia dende unha concepción descentralizada, racional e abogando por entender os valores propios e diferenciados de cada un dos espazos galegos. En definitiva, as DOT supoñen o marco xeral para a ordenación do territorio, a planificación urbanística e os planos sectoriais (Cancela, Crecente e Marey, 2002), establecendo os criterios orientadores para os asentamentos, actividades económicas e sociais dos axentes públicos e privados. Aparecen tamén en Galicia outros dous marcos regulamentarios de carácter autonómico (rexional), aínda que supeditados ás DOT. Trátase dos Plans Territoriais Integrados (PTI) de dos Programas Coordinados de Actuación (PCA). Os Plans Territoriais Integrados diríxense a organizar áreas xeográficas supramunicipais de características homoxéneas ou que, polo seu tamaño e relacións funcionais, demanden unha planificación infraestrutural, de equipamentos de tipo comarcal e de carácter integrado. Teñen como obxectivo a definición dun modelo territorial que faga compatible o desenvolvemento e a defensa do medio natural co fin de conseguir un crecemento equilibrado e unha mellor calidade de vida dos seus habitantes. Correspóndese con este tipo de documentos de planificación o Plan de ordenación do litoral, en fase de elaboración, co obxecto de establecer as directrices para a ordenación urbanística da zona litoral baseada en criterios de conservación, perdurabilidade e sustentabilidade, así como a normativa necesaria para garantir a conservación, protección e posta en valor das zonas costeiras. Pero, ó igual que coas

8 DOT, estase a retrasar na súa elaboración e posta en vigor, de xeito que Galicia corre o risco de que os desmanes urbanísticos que están a vivirse en numerosos concellos costeiros acaben por facer desaparecer os grandes valores naturais e paisaxísticos das nosas costas. É por iso que o actual goberno galego levou adiante en febreiro de 2007 o Proxecto de Lei de Medidas Urxentes de Ordenación do Territorio e do Litoral de Galicia, que pretende actuar de maneira cautelar (e mentres non se formule o Plan de Ordenación do litoral) naqueles municipios que aínda non tiveran adaptado o seu planeamento xeral á Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia. Aínda que a medida que máis deu que falar foi a da suspensión do desenvolvemento urbanístico de terreos situados a menos de 500 metros do mar mentres os planeamentos dos municipios afectados non se adapten á nova lexislación urbanística, a normativa tamén inclúe as propostas de crear o Instituto de Estudos do Territorio, previr os incendios forestais nas proximidades das áreas urbanizadas e integrar os procedementos ambientais e urbanísticos. Pola súa banda, os Programas Coordinados de Actuación, teñen a vocación de ser empregados para a formulación dun programa plurianual referido á totalidade do ámbito da comunidade ou a áreas deste, integrando actuacións propostas polas distintas administracións ou organismos públicos. Non modifican directamente o planeamento urbanístico ni nos planos de Ordenación do Medio Físico, dos que falaremos máis adiante. Máis de dez anos despois da entrada en vigor da Lei de Ordenación do Territorio aínda non se teñen levado acabo. c) Instrumentos de ordenación do territorio de ámbito subrexional. Chegamos así a unha nova escala, a de ámbito territorial de carácter subrexional. Podemos apuntar que a liña de división entre os instrumentos rexionais e os subrexionais son tenues, pero nós adoptámola pois entendemos que os plans que imos incluír dentro desta escala son aplicables a espacios supramunicipais, pero bastante inferiores ós rexionais, e por suposto de extensión espacial moito máis cativa que a que podían abranguer os PTI ou os PCA, no caso galego, e os PROT no caso da Rexión Norte portuguesa. No caso luso, os instrumentos existentes no ámbito subrexional son os Planos Intermunicipais de Ordenamento do Território (PIOT). Trátase de plans de desenvolvemento territorial, de carácter estratéxico, que intentan unha articulación territorial entre territorios interdependentes que necesitan una coordinación integrada. Definen un modelo de organización del territorio intermunicipal, establecendo nomeadamente as directrices para o uso integrado do territorio abranguido; a

9 definición das redes intermunicipais de infraestructuras, de equipamentos, de transportes e de servizos; así como os patróns mínimos a esixir en materia de calidade ambiental. En Galicia o abano de plans de aplicación nesta escala é máis intenso, podendo nomearse ata tres tipos diferentes: Plans de Ordenación do Medio Físico; Plans sectoriais de incidencia supramunicipal; e, Proxectos sectoriais de incidencia supramunicipal. Os Plans de Ordenación do Medio Físico teñen por obxecto o tratamento unitario daquelas áreas especificamente propostas polas DOT en función das súas características morfolóxicas, agrícolas, gandeiras, forestais, paisaxísticas ou ecolóxicas. Tamén poden levarse acabo sen estar considerados nas DOT, sempre co preceptivo informe dos concellos afectados (Cancela, Crecente e Marey, 2002). Poden abarcar a totalidade ou parte dun ou varios concellos. No que respecta ós Plans e Proxectos sectoriais de Incidencia Supramunicipal, regulan a implantación de determinadas actuacións de indubidable incidencia territorial en materia de infraestructuras, dotacións ou outras instalacións, tanto de iniciativa pública como privada, que se asentan sobre varios termos municipais ou daquelas nas que a súa incidencia transcende o simple ámbito local pola súa magnitude, importancia ou especiais características. d) Instrumentos de ordenación do territorio de ámbito municipal (planeamento urbanístico). Na escala local, na municipal, aparecen as atribucións sobre o planeamento urbanístico. As competencias nesta materia son dos concellos, mais tanto no caso portugués ( Lei de Bases da Política Nacional de Ordenamento do Território e Urbanismo 48/98 e Decreto-Lei 380/99 de régime jurídico dos instrumentos de gestão territorial) como no galego ( Lei 9/2002 de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural de Galicia), corresponde ás entidades administrativas superiores a aprobación definitivas dos plans urbanísticos (Xunta de Galicia e Estado portugués). No caso galego o instrumento principal de planeamento xeral é o Plan Xeral de Ordenación Municipal (PXOM), ó que lle corresponde definir o modelo urbano e as grandes liñas de desenvolvemento local. Deste modo, os plans xerais clasifican o solo, establecendo os elementos da estructura xeral e orgánica do territorio 3 ; dividen o solo 3 O establecemento da estructura xeral e orgánica do territorio supón dividilo en zonas de diferente utilización definido os usos globais (residencial, industrial, terciario, etc.) e a definición dos sistemas (xerais) ou elementos estru turantes que en forma de viario, equipamentos ou

10 urbano en distritos e delimitan os sectores en solo urbanizable; fixan as áreas de reparto e aproveitamento tipo, incluíndo os elementos susceptibles de protección; e, determinan tamén as previsións temporais de desenvolvemento e execución da política urbanística. O PXOM debe incluír, ademais, dous documentos esenciais: o estudo do medio rural e análise do modelo de asentamento poboacional, que ten por finalidade regular os usos e as actividades económicas e constructivas que se desenvolven no medio rural dun xeito estricto; e o estudo de sustentabilidade ambiental, impacto territorial e paisaxístico, que ten por finalidade estudar a incidencia da actividade urbanística sobre os elementos físico-naturais da paisaxe (Rodríguez González, 2004). Ademais do PXOM, existen en Galicia as Normas Subsidiarias e Complementarias de Planeamento (NS), que están previstas na Lei 9/2002 como un medio para que os municipios sen PXOM teñan polo menos un instrumento orientador do uso do solo. Este instrumento é un sistema de regulamentación auxiliar e limitado ó ordenamento do solo urbano, incluíndo o de núcleo rural e do solo rústico en municipios pequenos (menos de habitantes), cunha baixa densidade demográfica e dedicados, fundamentalmente a actividades relacionadas co sector primario (Fernández Carballal, 2003). Malia a ser estes os tipos de planeamento municipal de carácter urbanístico recoñecidos pola lei vixente, nos concellos galegos aparecen outras figuras ou instrumentos de ordenación urbanística, herdeiros de lexislacións anteriores que se remontan incluso á Lei do Solo estatal de Ademais, o prazo de catro anos que establecía a Lei 9/2002 para adaptar o planeamento urbanístico ás novas disposicións xa rematou, e gran número de municipios galegos non se acomodaron á normativa urbanística e ambiental actualmente vixente. Así, na figura 2 podemos ver a cartografía municipal do planeamento urbanístico vixente en cada concello de Galicia, e na figura 3 aqueles municipios que están tramitando un novo PXOM (polo menos coa aprobación inicial do mesmo) para adaptarse á Lei 9/2002. Un primeiro feito a destacar é a presenza de tres tipos de instrumentos ademais do PXOM e das NS. Trátase de Plans Xerais de Ordenación Urbana (PXOU), os plans urbanísticos precedentes ós PXOM, vixentes aínda en dezaseis municipios galegos (5%), que superan amplamente os prazos que neses documentos se estableceran para a súa revisión e superación, pero que por diferentes vicisitudes continúan como instrumentos urbanísticos. Cómpre dicir que en todos os casos se está en fases avanzadas da infraestructuras aseguren a relación entre zonas e dean coherencia ó modelo urbano (Acosta e Burraco, 1998).

11 tramitación de novos PXOM, algúns de aprobación definitiva inminente, como o de Santiago de Compostela. Figura 2.- Planeamento urbanístico municipal vixente en Galicia (marzo de 2007) Fonte: Elaboración propia en base a datos recollidos na Consellería de Política Territorial, Obras Públicas e Transportes da Xunta de Galicia ( A Delimitación de Solo Urbano (DSU), era o mínimo instrumento de planificación. Tiña como finalidade a delimitación do solo urbano (quedando o resto como non urbanizable). Empregábase en municipios con escasa problemática urbana e territorial, adoptando, neste caso algunhas determinacións relativas ós

12 equipamentos e espazos libres. Contan aínda con esta figura vintecatro concellos (7,6%) e só once deles están a tramitar un PXOM. Figura 3.- Municipios co PXOM en tramitación (marzo de 2007) Fonte: Elaboración propia en base a datos recollidos na Consellería de Política Territorial, Obras Públicas e Transportes da Xunta de Galicia ( Pola súa banda, o Plan de Ordenación do Medio Rural (POMR) é un instrumento que segue vixente e que naceu coa Lei 1/1997 do Solo de Galicia, a precedente da actual. Aplícase no ámbito municipal a aqueles concellos de baixa complexidade urbanística. Debe constar dun estudo do medio rural e do sistema de núcleos de poboación (urbanos e rurais). Orientado ó establecemento de medidas de protección do territorio e da paisaxe e a facilitar a edificación e mellora dos núcleos a través de planos especiais de mellora do núcleo ou do medio rural (Rodríguez

13 González, 1999). Son nove (2,6 %) os municipios que contan con POMR (sete ourensáns e dous pontevedreses) e só un iniciou os trámites para dotarse dun PXOM (o de Ramirás). Outro feito tremendamente significativo é a alta cantidade de concellos que carecen de figura algunha de planeamento, sesenta e un (19,4%), que aínda que se trata de municipios recesivos no económico e no demográfico, non deixa de ser unha situación moi clarificadora da escasa importancia que o urbanismo tivo tradicionalmente en Galicia. Deles, corenta e catro están tramitando o seu PXOM, pero dezasete (5,4 % do total de Galicia), continúan sen facer nada por remediar esa paradoxal situación. Polo que respecta ás Normas Subsidiarias, son cento dezaoito os concellos que as teñen como instrumento urbanístico (37,5 %), se ben cincuenta e cinco deles tramitan un PXOM no momento actual. Finalmente, o PXOM xa foi adoptado como norma de planeamento urbanístico en setenta e sete concellos galegos (24,4 %), que son os que están a cumprir as disposicións da Lei 9/2002, aínda que só trinta e tres deles aprobaron o seu plan con posterioridade á aprobación desta Lei, pois o resto fixérono a raíz das disposicións da Lei 1/1997, que foi a que estableceu a vixencia dos PXOM. Ademais, doce concellos (3,8 %) teñen anulada a súa lexislación urbanística por mandato xudicial ou suspendida pola Administración autonómica, por diferentes incorreccións detectadas no xeito de aplicala. Se nos fixamos a continuación no caso portugués, os instrumentos de planificación urbanística son os Plans Municipais de Ordenamento do Território (PMOT), que definen a política municipal de xestión territorial de acordo coas directrices establecidas no PNPOT, nos planos rexionais e nos planos intermunicipais e pola programación e concretización das políticas de desenvolvemento económico e social con incidencia espacial, definida nos plans sectoriais. Os PMOT comprenden os seguintes plans: Planos Directores Municiapais (PDM), Planos de Urbanização (PU) e Planos de Pormenor (PP). Os PDM abranguen, ó igual que os PXOM galegos, o territorio dun municipio. Teñen como función principal establecer as bases xerais reguladoras do uso e transformación do territorio municipal e definir as áreas reservadas para unha futura expansión urbana, as áreas consideradas de urbanización prioritaria, os espazos vedados á urbanización ou ó acollemento de actividades perigosas, áreas reservadas á implantación de equipamentos e edificios públicos, e as áreas reservadas para a construcción de infraestructuras. Por outro lado, establece unha estructura espacial para o territorio do concello, a clasificación dos solos, os perímetros urbanos e os

14 indicadores urbanísticos, tendo en conta os obxectivos do desenvolvemento, a distribución racional das actividades económicas, as carencias habitacionais, os equipamentos, as redes de transportes e comunicacións e as infraestructuras (Teixeira, 2005). No caso dos PDM hai que apuntar que por lei teñen que dispoñer deles todos os concellos, de xeito que todos os municipios portugueses contan con instrumentos de planificación urbanística, mentres que, como viamos con anterioridade, en Galicia practicamente un 20 % dos mesmos non contaba con ningunha figura de ordenamento urbanístico. Pódese apuntar que tanto os PXOM galegos como os PDM portugueses teñen en común o ámbito de actuación (municipal), así como os principios de ordenación. Ambos adoptan unha zonificación dos solos en diferentes categorías e teñen carácter regulador da actividade urbanística. Ademais do PDM, conforman os Planos Municipais de Ordenamento do Território os Planos de Urbanización (PU) que definen a organización espacial de partes determinadas do territorio municipal, integradas no perímetro urbano, que requiran dunha intervención integrada no planeamento; e os Planos de Pormenor (PP) que desenvolven e concretizan propostas de organización espacial de calquera área específica do territorio municipal definindo polo miúdo a concepción da forma de ocupación e servindo de base para os proxectos de execución de infraestructuras, de arquitectura dos edificios e dos espacios exteriores, de acordo coas prioridades establecidas nos programas de execución do PDM e do PU. Conclusión No presente artigo fixemos un repaso polos diferentes instrumentos de planeamento existentes en Galicia e no Norte de Portugal. Malia a que os obxectivos da ordenación do territorio e da planificación urbanística son coincidentes no esencial en ambos territorios, tanto as escalas de aplicación, de xestión e os propios instrumentos presentan diferencias notables dun e outro lado da raia miñota. Así, en Galicia é a Adminsitración autonómica quen ten as atribucións en planificación territorial, que no caso portugués non ten descentralización algunha estando en mans do poder central. De todos os xeitos, en ambos territorios hai instrumentos de ordenación de caracter rexional, subrexional e municipal, que parten de bases semellantes, buscando un crecemento sustentable e unha preservación futura dos valores patrimoniais e medioambientais. Así e todo, cómpre criticar que nos dous espazos obxecto do estudio os instrumentos xerarquicamente superiores (o Programa

15 Nacional da Política de Ordenamento do Território en Portugal e as Directrices de Ordenación do Territorio en Galicia), que deberían indicar as liñas estratéxicas e as grandes directrices a aplicar, non están elaborados. Esta circunstancia supón unha eiva importante á hora de lograr unha axeitada coordinación entre os plans xerarquicamente inferiores e en lograr unha vertebración territorial axeitada. Por outro lado, no caso galego, tamén hai que salientar a escasa cultura urbanística existente, que se traduce nunha fonda deixadez de boa parte das súas entidades municipais, que ou ben carecen de instrumentos de planificación urbanística ou ben contan con figuras obsoletas e non axeitadas ás dinámicas urbanísticas actuais. BIBLIOGRAFÍA ACOSTA BONO, G. E BURRACO BARRERA, M. (1998): Glosario básico de la ordenación urbanística y territorial. Xunta de Andalucía, Sevilla. CANCELA BARRIO, J. J.; CRECENTE MASEDA, R.; e, MAREY PÉREZ, M. F. (2002). Revisión comparativa dos instrumentos de ordenación territorial en España (Galicia) e Portugal (Norte), en García Arias, I., López Iglesias, E. E Lorenzo Díaz, Mª. C. (Eds.): La multifuncionalidad de los espacios rurales de la Península Ibérica. Actas del IV Coloquio Hispano Portugués de Estudios Rurales. Asociación Española de Economía Agraria-Sociedade Portuguesa de Estudios Rurais-IDEGA. Vol 1. Pp FERNÁNDEZ CARBALLAL, A. (2003): Derecho Urbanístico de Galicia. Civitas Ediciones. Madrid. HILDEBRAND, A. (1999): Política territorial y desarrollo regional en España y Europa: una visión comparada en vísperas del siglo XXI, en Ciudad y Territorio, Estudios Territoriales, nº 122, pp PUJADAS, R. e FONT, J. (1998): Ordenación y Planificación territorial. Síntesis, Madrid. RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, R. (2004): Tratamento xeográfico e territorial da paisaxe e o espacio rural, en Rodríguez, R. (coord): Implicacións territoriais e socioeconómicas da Lei 9/2002 de Ordenación Urbanística e de Protección do Medio Rural de Galicia. FEGAMP, Lalín, pp RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, R. (1999): Normativa urbanística e d e ordenación do territorio en Galicia, en Cadernos de Geografía da Faculdade de Letras da Universidade de Coimbra, nº 18, pp TEIXEIRA, D. (2005): Análise Comparativa entre Planos Gerais e Planos Directores Municipais na Galiza e Norte de Portugal. Traballo de Investigación Tutelado

16 presentado no Departamento de Xeografía da Universidade de Santiago de Compostela. Inédito.