P R O G R A M A C I Ó N D I D Á C T I C A

Transcrição

1 Departamento de PORTUGUÊS E.O.I. da Coruña DEPARTAMENTO DE PORTUGUÉS P R O G R A M A C I Ó N D I D Á C T I C A Páx. 1 / 263

2 1. INTRODUCIÓN ÍNDICE 1.1. Corpus lexislativo e nomenclaturas 1.2. Relación de profesores 1.3. Grupos e número de alumnos 1.4. Horarios 2. PROGRAMACIÓN POR NIVEIS A2,B1,B2,C1 Obxectivos,Contidos,Estratexias,Avaliación 2.1 NÍVEL BÁSICO Obxectivos Obxectivos xerais nas 4 Componentes Obxectivos específicos nas 4 Comp Estratexias A) de aprendizaxe B) de expresión C) de comprensión D) de interacción Contidos Socioculturais e Sociolingüísticos Funcionais Discursivos Lingüísticos Léxico-semánticos Fonéticos Ortográficos Morfosintácticos Criterios de avaliación nas 4 destrezas e competencias mínimas esixíbeis para aprobar e obter a certificación A2) Secuenciación e distribución temporal en 12 Unidades Didácticas 2.2 NÍVEL INTERMEDIO Obxectivos Obxectivos xerais nas 4 Componentes Obxectivos específicos nas 4 Comp Estratexias de aprendizaxe (metacognitivas e cognitivas) de comunicación (planificación, execución, controlo e reparación) Contidos Socioculturais Sociolingüísticos Funcionais Nocionais Lingüísticos Fonéticos Ortográficos Morfosintácticos Léxico-semánticos Contidos Discursivos A) Coherencia B) Cohesión C) Repertorio de Textos (Orais e Escritos) Criterios de avaliación nas 4 destrezas e competencias mínimas esixíbeis para aprobar e obter a certificación B1) Secuenciación e distribución temporal en 12 Unidades Didácticas 2.3 NÍVEL AVANZADO Obxectivos Obxectivos xerais nas 4 Componentes Obxectivos específicos nas 4 Comp Estratexias de aprendizaxe (metacognitivas e cognitivas) de comunicación (planificación, execución, controlo e reparación) Contidos Socioculturais e Sociolingüísticos Funcionais Nocionais Lingüísticos a) Léxicos e Semánticos b) Contidos Fonéticos c) Contidos Ortográficos d) Contidos Morfosintácticos e) Organización do Discurso f) Contidos Discursivos CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación B2 de NIVEL AVANZADO Secuenciación e distribución temporal Páx. 2 / 263

3 2.4 NÍVEL C Obxectivos Obxectivos xerais nas 4 Componentes Obxectivos específicos nas 4 Comp Estratexias de aprendizaxe de comunicación Contidos e Competencias Xerais a) Socioculturais b) Nocionais Comunicativos a) Sociolinguísticos b) Pragmáticos e funcionais Linguísticos e gramaticais a) Morfosintaxe b) Fonética-fonoloxía e ortografía c) Léxico e semántica d) Competencias discursivas CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación C Secuenciación e distribución temporal 3. AVALIACIÓN 4. METODOLOXÍA DIDÁCTICA 4.1. Principios metodolóxicos 4.2. Abordaxe comunicativa por tarefas 4.3. Outras consideracións 5. RECURSOS DIDÁCTICOS 5.1. Material bibliográfico: livros de texto e apoio 5.2. Outros recursos 6. ATENDIMENTO Á DIVERSIDADE E ACCIÓN TUTORIAL Atendimento á diversidade Diversidade de Niveis Deversidade de capacidades sensoriais Alunos non-galegos 6.2. Acción tutorial 7. ACTIVIDADES CULTURAIS E DE PROMOCIÓN DO IDIOMA 8. PROCEDEMENTOS DE COORDENACIÓN, AVALIACIÓN E REVISIÓN DO DESENVOLVEMENTO E DOS RESULTADOS DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA 3.1. O que é avaliar? 3.2. Clases de avaliación Avaliación inicial ou de diagnóstico Avaliación formativa ou de regulación (puntual ou continua) Avaliación sumativa ou cualificativa (puntual, parcial ou final) Avaliación continua ou continuada Autoavaliación e co-avaliación 3.3. Avaliacións aplicábeis polo Departamento 3.4. Probas de Certificación: partes e % 9. PROCEDEMENTOS DE REALIZACIÓN DUNHA AVALIACIÓN INTERNA Esta programación está organizada segundo o establecido no Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia e a Orde do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010 Páx. 3 / 263

4 1. INTRODUCIÓN 1.1. Corpus lexislativo e nomenclaturas O ensino especializado de idiomas (que ten lugar nas Escolas Oficiais de Idiomas) está no presente ano lectivo no oitavo ano desde que comezou o novo sistema e currículos. A Lei Orgánica 2/2006, de 3 de Maio, de Educación (doravante LOE ) regula nos seus artigos 59º a 62º o ensino de idiomas de réxime especial e establece que este se organizará en tres niveis: básico, intermedio e avanzado. Posteriormente ficaron establecidos os aspectos básicos do currículo que constitúe o respectivo ensino mínimo nos niveis intermedio e avanzado. Máis tarde, a Consellería de Educación, no Decreto 191/2007, de 20 de Setembro (DOG nº 196 de ), estableceu a ordenación das ensinanzas de idiomas de réxime especial e os currículos dos niveis básico e intermedio. E xa no ano seguinte foi publicado o Decreto 239/2008, de 25 de Setembro (DOG nº 210 de ) onde se establece o currículo do nivel avanzado. Finalmente, no ano 2009 o Ministerio de Educación e Cultura estableceu o currículo dos niveis C1 e C2 para as EOI de Ceuta e Melilla e mais recentemente a LOMCE re-denomina os até agora utilizados niveis básico, intermedio e avanzado nas EOI de España. Merece a pena explicitar brevemente esta desnecesaria confusión de nomes especialmente coa nova LOMCE e coa cada vez maior profusión de cursos de nivel C1. Así, tendo en conta a vixente LOE e en harmonía coas denominacións tradicionais ata agora utilizadas e establecidas nas EOI, o nome atribuído para este novo nivel C1 podería moi ben vir a ser: NIVEL SUPERIOR, que encaixa coa progresión suxerida nas indicadas denominacións dos niveis anteriores. Efectivamente, despois dos niveis Básico (A2), Intermedio (B1) e Avanzado (B2) corresponderia culminar agora co nivel Superior (C). Mais na práctica, os cursos equivalentes ao nivel C1 das EOI son denominados simplemente C1, co mesmo nome, portanto, do nivel correspondente do Consello de Europa. Así é, por exemplo, na comunidades autónomas de Andalucía (p. ex. EOI de Málaga), Extremadura (p. ex. EOI de Badaxoz), Cataluña (p. ex. EOI de Barcelona- Drassanes), Baleares (p. ex. EOI de Palma de Mallorca) e a propia Comunidade Autónoma Páx. 4 / 263

5 de Galicia nas EOI onde existen estes cursos do nivel C1 (alemán, inglés, francés, galego, italiano, español para estranxeiros e portugés). Un caso á parte constitúe a Comunidade Autónoma do País Vasco (1) onde a denominación dos cursos do nivel C1 de MECR teñen o confuso e infeliz nome de "Nivel Aptitude" (1) (aparecendo ali o paradoxo de todos os alumnos con certificado dos niveis Básico, Intermedio ou Avanzado teren "aptitude" neses niveis, con cualificación de "apto", pero non teren o certificado de "nivel aptitude"). E, finalmente, a Comunidade Valenciana (2) estableceu xa con bon criterio para todos os cursos das Escolas Oficiais de Idiomas do seu territorio, as denominacións do documento do Consello de Europa, mais internacionais e esclarecedores (de A1 a C2) pois os novos da LOMCE provocarían ainda mais confusión como veremos a continuación. Efectivamente, tendo en conta a actual LOMCE, a denominación para o curso de nivel C1 vai pasar a ser NIVEL AVANZADO-1 (!!) pois esta Lei re-denomina os diferentes niveis utilizando a mesma nomenclatura, isto é, atribúe ao niveis C1 e C2 a denominación de "niveis avanzados", creando así, loxicamente, unha desnecesaria e perturbadora confusión. Un alumno co actual certificado de nivel avanzado-b2 tería que matricularse no nivel seguinte, tamén en nivel avanzado, pero agora avanzado-c1. O mais práctico, sensato e eficaz sería utilizar o actual sistema da Comunidade Valenciana: as mesmas denominacións e nomenclatura utilizados no MECR. Lei orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa (LOMCE) Artigo único. Modificación da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. A Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, modifícase nos seguintes termos: (...) Corenta e sete. O número 1 do artigo 59 queda redactado da seguinte maneira: «1. As ensinanzas de idiomas teñen por obxecto capacitar o alumnado para o uso adecuado dos diferentes idiomas, fóra das etapas ordinarias do sistema educativo, e organízanse nos niveis seguintes: básico, intermedio e avanzado. Estes niveis corresponderanse, respectivamente, cos niveis A, B e C do Marco común europeo de referencia para as linguas, que se subdividen nos niveis A1, A2, B1, B2, C1 e C2. As ensinanzas do nivel básico terán as características e a organización que as administracións educativas determinen.» (1) DECRETO 46/2009, de 24 de febrero, por el que se dispone la implantación de las enseñanzas de idiomas de régimen especial en la Comunidad Autónoma del País Vasco y se establece el currículo de los niveles Básico, Intermedio, Avanzado y Aptitud de dichas enseñanzas. (BOPV de 12 de marzo de 2009) (2) Pode verse aqui: Páx. 5 / 263

6 A presente Programación Didáctica do Departamento de Portugués da EOI da Coruña terá en conta, portanto, a seguinte lexislación: Con carácter xeral: a) a LEI ORGÁNICA 2/2006, de 3 de maio, de educación. (LOE), (BOE nº 106, de ) b) o Real Decreto 1629/2006, de 29 de diciembre (BOE nº 4 de ) por el que se fijan los aspectos básicos del currículo de las enseñanzas de idiomas de régimen especial reguladas por la Ley Orgánica 2/2006, de 3 de mayo, de Educación. c) o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG do 19 de novembro de 2010). 45d1cc0e1c12577df0051afae/$FILE/22300D002P056.PDF d) a Orde do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico dasescolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula a organización e o acceso ás ensinanzas de idiomas de réxime especial. (DOG do 18 de agosto de 2011) _gl.pdf e) Circular 3/2017, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións para a preinscrición, admisión e matrícula nas escolas oficiais de idiomas de Galicia no curso rcular matricula 17.pdf Con carácter específico: a) o Decreto 191/2007, de 20 de Setembro (DOG nº 196 de ) polo que se establece a ordenación das ensinanzas de idiomas de réxime especial e os currículos dos niveis básico e intermedio. b) o Decreto 239/2008, do 25 de setembro (DOG nº 210 de ) polo que se establece o currículo de nivel avanzado das ensinanzas de réxime especial de idiomas. Páx. 6 / 263

7 c) a Guia para a elaboración das programación didácticas das EEOOII elaborada e publicada pola Dirección Xeral de Formación Profesional e Ensinanzas Especiais da Consellería de Educación, e enviada às EOI en novembro de páxinas. D.L.: C d) a Orde do 8 de setembro de 2008 (DOG nº 187 de ) pola que se regula a avaliación e cualificación do alumnado que cursa as ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial que se establecen na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. e a Corrección de erros da dita Orde (DOG de ) e) Orde do 19 de abril de 2012 pola que se modifica a Orde do 8 de setembro de 2008 pola que se regula a avaliación e cualificación do alumnado que cursa as ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial que se establecen na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. (DOG do 30 de abril de 2012). Tamén, no que non se opuxer ao estipulado nas pezas legais anteriores: f) a Circular 1/2009 da Dirección Xeral de Formación Profesional e Ensinanzas Especiais pola que se regulan as probas de certificación das ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial reguladas polo Decreto 191/2007, do 20 de setembro e o Decreto 239/2008, do 25 de setembro. ular_1_2009_probas_certif_idiomas.pdf g) Resolución do 10 de maio de 2012 pola que se ditan instrucións para a elaboración e administración das probas de certificación e de clasificación das ensinanzas de idiomas de réxime especial na Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG do ). Establece aínda o Decreto 239/2008, na súa parte dispositiva, que nas programacións didácticas se terán en conta as especificacións que se establecen na Lei 7/2004 do 16 de xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes, en especial o artigo 9.1º (DOG de e BOE de ), vixente até o 18 de febreiro de 2016 e derrogada pola letra a) do número 1 da disposición derrogatoria única, do Decreto lexislativo 2/2015 de 12 de febreiro polo que se aproba o texto refundido das disposicións legais da Comunidade Autónoma de Galicia en materia de igualdade (DOG de ). Polo tanto agora teremos en conta nesta programación didáctica o estipulado no artº 18 do citado texto refundido _gl.pdf Dispón tamén o Real decreto 239/2008 supra que se deben ter en conta nas programacións didácticas as prescricións do artigo 24 da LEI ORGÁNICA 3/2007, de Páx. 7 / 263

8 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mulleres e homes (BOE de ) Acceso ao BOE: e á versión en galego: É preciso, antes de mais, afirmar que este departamento e esta programación cumpre totalmente o estipulado nestas pezas legais, e que mesmo o cumpría xa antes de se teren publicado, por ser unha práctica común neste departamento que se ven desenvolvendo desde hai moitos anos, isto é: por convición e non simplemente por imperativo legal. Convén destacar aqui, finalmente, que todas estas pezas legais específicas das ensinanzas especializadas de idiomas foron tidas moi en conta para elaborar esta programación: nalgúns casos foron aproveitados fragmentos sen modificación ningunha e noutros casos foron mais ou menos adaptados. E isto porque nos parece mais práctico reunir nun único documento todo o referente ao currículo e programación en vez de estar manexando constantemente vários documentos, o cal sería incomodísimo tanto para docentes como para discentes. Para unha información mais completa sobre lexislación, normas e documentos referentes a escolas oficiais de idiomas e línguas, de ámbito galego: de ámbito estatal: e finalmente documentos de interese de ámbito europeu: Os obxectivos, estratexias e contidos oficiais publicados nas pezas legais indicadas antes son comúns para todos os idiomas, salvo nos contidos fonético, ortográfico e gramatical. Non é difícil entender que o ensino e a didáctica do Português non pode ter os mesmos contidos e obxectivos que outros idiomas como o ruso, árabe ou o chinés, por exemplo, e, aínda máis, en Galicia reúne unhas características especiais e peculiares que o afastan das características do ensino e didáctica do Português en calquera outra parte do Estado, por razóns de sobra coñecidas. Efectivamente, un alumno galego sen coñecementos previos de portugués é capaz de ler un texto publicitario, un texto xornalístico, un documento oficial ou bancario, etc., en idioma portugués xa no primeiro curso e nos primeiros días de clase. E non só é capaz de os ler senón de os comprender. Por outra Páx. 8 / 263

9 parte, este mesmo alumno, un calquera, ten un volume léxico pasivo de dimensións considerábeis -en portugués- se o compararmos con outro alumno do Básico-1 doutro idioma que non sexa o galego (alemán, inglés, ruso,...) ou mesmo de portugués doutra E.O.I. de fóra do País Galego. Isto é debido, evidentemente, ao idioma propio desta Comunidade: O GALEGO. Dito doutro xeito: calquera alumno galego de Básico de Portugués está xa instalado per se, xa no comezo das clases, nun nivel A2 segundo se define no Quadro Europeu Comum de Referência para as Línguas (doravante QECR). 1 (utilizamos no Departamento de Portugués e nesta Programación, por razóns obvias, a versión portuguesa deste documento). E se pormenorizarmos por destrezas, na comprensión de lectura ten xa de inicio un nivel mínimo B1 sen dúbida, como evidencian as notas desta destreza obtidas todos os anos en todos os niveis, non só 100% aprobados canto especialmente con notas superiores a 20 un 80% deles. O coñecemento máis ou menos profundo ou superficial, activo ou pasivo, deste idioma favorece grandemente a introdución no portugués e o estudio e comprensión deste idioma. É unha vantaxe considerábel. Mais non por iso podemos crer que non hai desvantaxes: hainas e importantes na fonética (tendencia a pronunciar á galega polo mínimo esforzo, etc.) na morfoloxía (confusións de terminacións verbais por diferenzas de pormenor, etc.) na sintaxe (rexencias nominais e verbais, etc.) e no léxico (falsos amigos, non verificación no dicionario ao codificar, etc.). Aínda así, estas desvantaxes ou inconvenientes teñen moito menos forza e peso que as grandes vantaxes que supón o coñecemento do galego para dominar o portugués, pois esencialmente son o mesmo sistema lingüístico e medio camiño xa fica andado. Trátase, pois, de aprender unha nova norma dentro dun sistema lingüístico que xa debería ser coñecido polo alumno galego. Unha nova norma que sería a norma portuguesa, ou mesmo dúas normas, mais adiante: a portuguesa e a brasileira. A norma brasileira comentarase ocasional e puntualmente no Primeiro Nivel (Básico) en contraste coa norma do portugués padrón europeo; con algo mais de profundidade, no Nivel Intermédio, e máis polo miúdo, monograficamente mesmo, nos cursos de niveis avanzado e C1. (1) O Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assesment, Strasbourg, Council of Europe, 2001 establece tres grandes niveis: A (utilizador elemental), B (utilizador independente) e C (utilizador experiente), subdivisíbeis aínda en dous niveis cada (A1, A2, B1, B2 ). En Portugués está publicado por Edições ASA, Porto, 2002 ( Quadro Europeu Comum de Referência para as Línguas: Aprendizagem, Ensino, Avaliação) e ainda disponíbel na Internet con este hipervínculo: ncia.pdf Páx. 9 / 263

10 Outro aspecto é necesario levar en conta na aplicación da didáctica do portugués nas E.O.I.: a asistencia ás clases, a pesar de ser obrigatoria, non conleva ningúnha sanción nin prexuízo para aqueles alumnos que deixan de vir ás clases a partir de determinada altura do ano, mesmo a partir do mes seguinte ao do comezo das clases, ou para aqueles que asisten con pouca asiduidade. Trátase dun ensino oficial, pero non obrigatorio. Isto é unha vantaxe, pois o voluntarismo dos alumnos ofrécelles sen dúbida unha maior responsabilidade, unhas expectativas e motivacións máis aliciantes que as existentes nos ensinos obrigatorios, aínda que debido a isto tamén son diferentes de un alumno para outro os motivos dos seus estudios de portugués, o porqué e para que desexan estudar este idioma (razóns profesionais nuns, complemento dos estudios noutros, trabar un curriculum mais completo, coñecemento da cultura portuguesa, frecuentes viaxes a Portugal, etc.). Isto implica tamén unha falta de homoxeneidade nos niveis de coñecemento de que parten os alumnos de Básico Integrado. Así pois, a nosa programación ten un carácter esencialmente orientador, parte de supostos flexíbeis para facilitar a súa adaptabilidade á heteroxeneidade do alumnado; admite diversos enfoques e variadas formas de aplicación, recortes e aumentos. Pode, portanto, servir de punto de partida para a negociación entre profesor e alumnos. Téñase en conta que non se trata de esgotar exhaustivamente os temas, que o profesor deberá centrar o seu discurso só nos aspectos fundamentais de cada un deles, e terá que lle dar moito máis peso (dedicándolle moito máis tempo) á práctica do que á teoría. Facemos nosas as orientacións dos textos lexislativos do Decreto 191/2007 onde se establece a ordenación actual do ensino de idiomas de réxime especial, que no Anexo I, Nivel Básico, nº 5 orientacións metodolóxicas, e no Anexo II, Nivel Intermedio, nº 5 orientacións metodolóxicas, ao consagrar a focaxe comunicativa e a práctica orientada á acción mediante a activación da variedade de procesos e habilidades necasarios para levar a cabo tarefas neas que se realicen actividades de comprensión, expresión e interacción que engloben todos os compoñentes curriculares (obxectivos, contidos, metodoloxía e avaliación) E ainda acrecenta mais adiante que non se trata de ver nas aulas os distintos contidos de forma illada. Ainda que, por razóns estruturais, estes aparezan no currículo separadamente, terán que ser integrados na realización das diferentes tarefas e actividades, para preservar en todo Páx. 10 / 263

11 momento o sentido comunicativo no proceso de ensino aprendizaxe. Estas premisas son perfectamente aplicábeis para todos os catro niveis desta programación didáctica, xa que se utilizará a mesma focaxe comunicativa e práctica orientada á acción. Item plus, no nº 2 dos indicados Anexos I e II, dedicado aos elementos do currículo, (perfectamente aplicábeis para toda esta programación, como xa foi dito antes) fica ben claro que os contidos carecen de entidade propia pois unicamente deben ser considerados na medida en que son os instrumentos necesarios para acadar o grao de dominio lingüístico establecido nos criterios de avaliación e, xa que logo, os obxectivos e mais adiante que os departamentos didácticos deberán considerar os obxectivos e os criterios de avaliación como o punto de partida e o centro das súas programacións: as tarefas, os contidos, as actividades e instrumentos de avaliación, os materiais e o enfoque metodolóxico polo que se opte deberán estar, en todo caso, supeditados a eles. Páx. 11 / 263

12 2. Relación de profesores PROFESORES: 3 Paulo M. Valério Árias, funcionario do corpo de catedráticos de EOI, xefe do departamento. João Guisan Seixas, funcionario do corpo de profesores de EOI. José Luís Fernández Pérez, funcionario do corpo de profesores de EOI. AUXILIAR DE CONVERSAÇÃO: No presente ano lectivo , non poderemos contar con auxiliar de conversación como teñen outros idiomas da EOI. 3. Grupos e número de alumnos GRUPOS ALUNOS (-10) PROFESSOR GRUPOS HORÁRIO ALUNOS PROFESSOR GRUPOS HORÁRIO ALUNOS João Guisan Básico Itg. 10: (-4) José Luís F. Intermédio Itg. 10: (+4) João Guisan Básico Itg :30 8 (+8) José Luís F. Intermédio Itg. 18: (-14) José Luís F. Básico Itg. 15: (=) TOTAL INTERMÉDIO 32 (-8) Paulo V. Básico Itg :30 10 (-7) João Guisan Avanz. Itg. 10: (-2) Paulo V. Básico Itg. 18: (=) João Guisan Avanz. Itg. 18: (+10) José Luís F. Básico Itg :30 19 (-3) TOTAL AVANZADO 37 (+8) TOTAL BÁSICO 78 (-6) João Guisan C 1 16:30-20:30 12 (-4) TOTAL C1 12 (-4) (Bás + Interm + Avan + C1) TOTAL ALUNOS 159 (-10) Páx. 12 / 263

13 4. Horarios Professor JOÃO GUISAN --- sala 18 2ª-f. 3ª-f. 4ª-f. 5ª-f. 6ª-f. 9-10:30 10:30-12 Básico-Itg Básico-Itg Básico-Itg 12-13:30 Básico-Itg Básico-Itg Básico-Itg 13:30-14 Tut (1:30-2) CoA (1:30-2) CoA (1:30-2) 3:00 3:30 EP (3-3:30) 3:30 4:30 EP (3:30-4:30) 4:30-6:30 C-1 C-1 Tut (6-6:30) 6:30-8 Avan-Itg Avan-Itg Avan-Itg 8-9:30 CoA (8-8:30) CoA (8-8:30) EP (8-8:30) EP: Elaboração de Provas de Certificação Tut: Tutoria CoB: Coordenador de Básico Professor JOSÉ LUÍS FERNÁNDEZ P. 15:30 e 17:00 sala :30 salas L1-23-L :00 sala :30 10: :30 2ª-f. 3ª-f. 4ª-f. 5ª-f. 6ª-f. 3:30-5 Básico-Itg Tut (4:30-5) Tut (4:30-5) Básico-Itg Básico-Itg 5-6:30 Interm-Itg Interm-Itg Interm-Itg EP (17:00-19:00) 6:30-8 Interm-Itg Interm-Itg Interm-Itg CoI (18:30-20:30) 8-9:30 Básico-Itg Básico-Itg Básico-Itg EP: Elaboração de Provas de Certificação Tut: Tutoria CoI: Coordenador de Intermédio Professor PAULO VALÉRIO -- 10:30 Laborat :00 e 18:30 salas L1 2ª-f. 3ª-f. 4ª-f. 5ª-f. 6ª-f. 10:00 XD (10-10:30) EP (10-10:30) 10:30 Interm-Itg XD (10:30-12) Interm-Itg Interm-Itg 12:00 Tut (12-12:30) XD (12-12:30) CoP (12-13) 16:00 XD (4-5) CoP (4-5) Tut (4:30-5) 5-6:30 XD (5-6) Básico-Itg Básico-Itg Básico-Itg 6:30-8 Básico-Itg Básico-Itg Básico-Itg 8-8:30 EP (8-8:30) EP (8-8:30) EP (8-8:30) EP: Elaboração de Provas de Certificação Tut: Tutoria XD: Chefatura Departamento CoP: Coordenador de Provas Páx. 13 / 263

14 2. PROGRAMACIÓN POR NÍVEIS A2, B1, B2, C1 Obxectivos, Contidos, Estratexias e Avaliación (mínimos) 2.1. BÁSICO INTEGRADO (1º + 2º = A2) O nivel básico presentará as características do nivel de competencia A2, segundo este nivel se define no QECR. O nivel básico ten a finalidade de capacitar, fóra das etapas ordinarias do sistema educativo, para utilizar o idioma oralmente e por escrito de maneira eficaz e apropiada en actividades comunicativas sinxelas e habituais, relativas a necesidades inmediatas, e que requiran comprender e producir textos breves nun rexistro neutro que conteñan expresións e estruturas básicas e termos sinxelos. Este nivel de uso do idioma permitirá igualmente actuar en situacións cotidianas de comunicación como intermediario entre falantes de distintas linguas que non poidan comprenderse de forma directa. O Nivel Básico é ofrecido nesta EOI da Coruña nun único ano lectivo, o denominado BÁSICO INTEGRADO (segundo o estipulado no artº da ORDE do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula a organización e o acceso ás ensinanzas de idiomas de réxime especial). Páx. 14 / 263

15 OBXECTIVOS OBXECTIVOS XERAIS (nas 4 competências) a) Comprensión do oral. Comprender o sentido xeral, a información esencial e os puntos principais de textos breves, referidos a asuntos da vida cotidiana, ben estruturados, articulados a unha velocidade lenta e con claridade, transmitidos de viva voz ou por medios técnicos, nunha variedade de lingua estándar, e sempre que as condicións acústicas sexan boas e a mensaxe non estea distorcida. b) Expresión e interacción orais. Producir textos orais breves, referidos a asuntos da vida cotidiana, tanto en comunicación cara a cara como por teléfono ou outros medios técnicos, e comunicarse de forma comprensible, aínda que resulten evidentes o acento estranxeiro, as pausas e titubeos, e sexa necesaria a repetición, a paráfrase e a cooperación dos interlocutores para manter a comunicación. c) Comprensión de lectura. Comprender o sentido xeral, a información esencial, os puntos principais e os detalles relevantes en textos breves referidos a asuntos da vida cotidiana, de estrutura sinxela e clara, nunha variedade de lingua estándar. d) Expresión e interacción escritas. Escribir textos breves e de estrutura sinxela, referidos a asuntos da vida cotidiana, nos que se pide ou transmite información, utilizando axeitadamente os recursos de cohesión e as convencións ortográficas e de puntuación máis elementais OBXECTIVOS ESPECÍFICOS (nas 4 competências) a) Comprensión do oral. 1. Comprender frases e expresións habituais relacionadas con necesidades inmediatas e temas con que se estea moi familiarizado sempre que se fale de xeito pausado e ben articulado. Páx. 15 / 263

16 2. Seguir un texto breve articulado con claridade, con xeito e con pausas, no que se utilicen expresións sinxelas e habituais referidas a temas moi coñecidos ou a necesidades inmediatas. 3. Comprender o sentido xeral e a información específica predicible de conversas básicas sobre temas cotidianos que se desenvolvan na súa presenza, e identificar un cambio de tema. 4. Comprender o significado global e as informacións relevantes de mensaxes gravadas sinxelas que relaten experiencias persoais e predicibles, articuladas lentamente e nunha linguaxe estándar. 5. Comprender a información esencial en exposicións e presentacións públicas breves e sinxelas, referidas a temas habituais e coñecidos. 6. Comprender o sentido xeral e a información esencial predicible de textos audiovisuais sinxelos, cando exista o apoio de imaxes moi redundantes. 7. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión recorrendo a claves lingüísticas e non lingüísticas. b) Expresión e interacción orais. 1. Establecer contactos sociais moi breves e desenvolverse nas relacións sociais habituais de xeito sinxelo pero eficaz, utilizando e recoñecendo fórmulas habituais de inicio e peche da conversa, tomando a palabra con cortesía, utilizando expresións básicas moi habituais adecuadas á situación e aos interlocutores. 2. Presentarse e intercambiar información básica e sinxela sobre si mesmo e sobre outras persoas, e expresar gustos, preferencias e intereses sobre temas moi cotidianos. 3. Participar en conversas moi básicas sobre temas predicibles, facendo invitacións e propostas e reaccionando adecuadamente ante elas, e expresar sentimentos e opinións de forma básica. 4. Interaxir para obter ou ofrecer bens e servizos ligados a necesidades inmediatas sempre que se fale a modo e con estruturas moi sinxelas e habituais, e reaccionando adecuadamente. 5. Desenvolverse en actividades habituais e transaccións e xestións cotidianas, sinxelas, propias de situacións e temas coñecidos, facéndose entender ofrecendo ou solicitando información básica. 6. Describir nun monólogo, de forma breve e sinxela, accións, persoas, lugares e obxectos, respondendo a preguntas breves e sinxelas dos oíntes se llas repiten e se lle axudan coas respostas. Páx. 16 / 263

17 7. Expoñer plans e facer hipóteses, de forma breve e sinxela, en conversas informais en relación con asuntos cotidianos; e expresar de forma breve a opinión, as crenzas ou suxestións sobre un tema coñecido. 8. Solicitar a colaboración do interlocutor e utilizar estratexias para asegurar a comunicación. c) Comprensión de lectura. 1. Comprender textos que inclúan ou soliciten información persoal básica. 2. Comprender instrucións breves e sinxelas, e indicacións, especialmente se contan con apoio visual. 3. Comprender mensaxes breves que conteñan informacións moi sinxelas relacionadas con actividades e situacións da vida cotidiana. 4. Comprender correspondencia persoal moi breve e sinxela e tipos básicos de correspondencia sobre temas cotidianos. 5. Comprender o sentido global e localizar información relevante e predicible en textos pouco complexos, en lingua estándar e relacionados con temas da súa experiencia. 6. Comprender o sentido xeral e identificar información relevante en textos xornalísticos breves e sinxelos, que describan feitos e acontecementos coñecidos, especialmente se contan con apoio visual. 7. Comprender textos instrutivos, argumentativos, descritivos e narrativos sinxelos, ben estruturados e en lingua estándar. 8. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión recorrendo a claves lingüísticas e non lingüísticas. d) Expresión e interacción escrita. 1. Completar documentos básicos nos que se solicite información persoal. 2. Tomar notas e escribir mensaxes moi breves e sinxelas a partir dunha información moi sinxela e predicible. 3. Escribir mensaxes sinxelas con información, instrucións e indicacións moi básicas relacionadas con actividades cotidianas e de inmediata necesidade. 4. Intercambiar información concreta e sinxela sobre aspectos cotidianos e habituais nos diferentes ámbitos de actividade social. 5. Describir de forma sinxela lugares, obxectos e persoas, e narrar feitos e experiencias, así como expoñer plans e presentar proxectos relacionados con temas cotidianos. 6. Intercambiar correspondencia breve e sinxela, sobre temas predicibles relacionados coa experiencia persoal e na que se expresen sentimentos, opinións, reaccións e actitudes, Páx. 17 / 263

18 ou se solicite ou ofreza un servizo ou información, nun rexistro axeitado á situación de comunicación. 7. Utilizar elementos coñecidos lidos nun texto escrito para elaborar os propios textos, e organizar estes de acordo con textos modelo ESTRATEXIAS (Básico Integrado = 1º+2º) Para que todo o proceso de ensino-aprendizaxe chegue a bon porto é necesario termos sempre presentes os diferentes tipos de estratexias de aprendizaxe e de comunicación. É importante facerlles comprender aos alumnos a importancia de establecelas como base para o desenvolvemento da competencia comunicativa, e para que poidan dirixir e organizar a súa aprendizaxe de forma consciente. Estas estratexias non serán avaliadas directamente e, dependendo da actividade ou tarefa, poranse en acción as que corresponderen. Apesar disto, o maior ou menor grao de aplicación destas vai sen dúbida influír na consecución dos obxectivos. As estratexias que convén ter en conta para lle axudar ao alumno a comprender, aprender, lembrar e utilizar a nova información son: A) ESTRATEXIAS DE APRENDIZAXE As estratexias de aprendizaxe son maneiras de obter, comprender e reter a nova información na memoria para poder utilizala posteriormente; inclúen tanto a reflexión sobre o que se aprende e a maneira de aprendelo como as nocións, as motivacións ou a organización da aprendizaxe. Algunhas estratexias son: 1. Establecer de forma clara e realista os propios obxectivos e as necesidades a curto e a longo prazo. 2. Organizar adecuadamente o tempo persoal para a aprendizaxe da lingua. 3. Desenvolver o estilo de aprendizaxe que mellor se adapte ás características persoais e ás distintas tarefas e contidos lingüísticos. 4. Desenvolver e utilizar técnicas de estudo e de traballo adecuadas ás propias capacidades e ás distintas tarefas e contidos lingüísticosobxecto de aprendizaxe. 5. Organizar e usar axeitadamente o material persoal de aprendizaxe. 6. Desenvolver a autonomía na aprendizaxe, utilizando os recursos dispoñibles tanto dentro coma fóra da aula e da escola e buscando ou creando oportunidades para practicar a lingua. Páx. 18 / 263

19 7. Recoñecer e entender a función dos distintos tipos de actividades así como das diversas funcións do profesor. 8. Comprender o papel dos erros no proceso de aprendizaxe e aprender deles. 9. Utilizar a autoavaliación como elemento de mellora do proceso de aprendizaxe. 10. Usar materiais de consulta e autoaprendizaxe adecuados ao nivel (dicionarios, gramáticas, libros de exercicios, novas tecnoloxías, etc.). 11. Tomar notas de palabras clave mentres se escoita ou se le. 12. Empregar recursos para destacar a información importante dun texto. 13. Utilizar distintas técnicas de memorización e organización axeitadas ao estilo de aprendizaxe persoal, por exemplo, os mapas conceptuais ou as táboas de clasificación. 14. Utilizar a linguaxe aprendida a medida que se adquire. 15. Aproveitar a presenza de nativos ou falantes cun nivel de competencia lingüística máis avanzado para aclarar, verificar ou corrixir. 16. Tolerar a comprensión parcial ou vaga nunha situación comunicativa. 17. Valorar e reforzar a motivación como clave do éxito na aprendizaxe. 18. Solicitar axuda, correccións, aclaracións ou confirmacións. 19. Participar en actividades de lecer conectadas coa aprendizaxe da lingua. 20. Saber traballar en equipo, considerando os compañeiros como outra fonte máis de aprendizaxe. B) ESTRATEXIAS DE EXPRESIÓN 1. Determinar os requirimentos da tarefa e avaliar os propios coñecementos e recursos lingüísticos para desenvolvela. 2. Planificar o texto na súa estrutura básica. 3. Ensaiar o texto oral ou escrito (p.e., gravarse, repetir termos en voz alta, empregar regras mnemotécnicas, subliñar ). 4. Adecuar de forma básica o texto (oral ou escrito) ao destinatario, ao contexto e á canle. 5. Aproveitar os coñecementos previos (p.e., utilizar a linguaxe da que se sente moi seguro ). 6. Probar novas expresións e, en xeral, ser capaz de adoptar certos riscos sen bloquear a comunicación. 7. Utilizar procedementos lingüísticos (p.e., aproximacións e xeneralizacións cun nivel de lingua moi sinxelo, parafrasear, usar a lingua materna ou «estranxeirizar» palabras desta ) ou extralingüísticos (p.e., facer ver aquilo ao que quere referirse sinalándoo co dedo, usar a linguaxe corporal, usar sons onomatopeicos ). Páx. 19 / 263

20 8. Valorar se se conseguiron ou non os obxectivos propostos (p.e., no caso de textos orais, analizar a reacción do interlocutor ou da audiencia ). 9. Consultar as posibles dúbidas e corrixir os erros. C) ESTRATEXIAS DE COMPRENSIÓN 1. Determinar os requirimentos da tarefa e avaliar os propios coñecementos e recursos lingüísticos para o seu desenvolvemento. 2. Identificar o tipo de texto adaptando a súa comprensión a esa tipoloxía. 3. Decidir con antelación prestar especial atención a distintos aspectos do texto oral ou escrito (p.e., comprender o sentido xeral, procurar información específica ). 4. Predicir e facer hipóteses do contido do texto baseándose nos seus coñecementos do tema e no contexto. 5. Localizar e usar adecuadamente recursos lingüísticos ou temáticos do nivel. 6. Identificar o contexto e os coñecementos adecuados a ese contexto. 7. Establecer expectativas ou facer hipóteses respecto á organización e ao contido do texto. 8. Deducir e inferir do contexto o significado probable das palabras ou frases que descoñece. 9. Identificar o tema e a idea principal dun texto. 10. No caso de textos escritos, utilizar ferramentas como subliñar ou tomar notas para lograr unha mellor comprensión do contido e da estrutura do texto. 11. Tratar de lembrar as palabras ou estruturas novas aprendidas. D) ESTRATEXIAS DE INTERACCIÓN 1. Preparar ou planificar o posible desenvolvemento do intercambio tendo en conta a situación de comunicación e o obxectivo que se pretende acadar. 2. Utilizar estratexias sinxelas para comezar, manter ou acabar unha conversa breve e para pedir que lle presten atención. 3. Resolver de forma básica dúbidas ou bloqueos na comunicación, gañando tempo para pensar. 4. Cooperar co interlocutor para facilitar a comprensión mutua, pedindo ou facilitando axuda ou aclaracións cando sexa preciso. 5. Efectuar, de forma básica, as repeticións, aclaracións e correccións necesarias para compensar as dificultades, rupturas e malentendidos na comunicación. 6. Valorar se se comunicou ou non o que se desexaba. Páx. 20 / 263

21 CONTIDOS (Básico Integrado = 1º+2º) CONTIDOS SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGÜÍSTICOS Dado que as actividades comunicativas se integran dentro dun contexto sociocultural, as alumnas e os alumnos deben adquirir un coñecemento da sociedade, da mentalidade e da cultura dos países e territorios lusófonos. De todos é sabido que a ausencia de competencia sociocultural pode distorcer a comunicación. O desenvolvemento destes contidos enmarcarase nunha perspectiva intercultural. Terán que ser adaptados ás circunstancias socioculturais específicas de cada territorio lusófono mas neste primeiro nivel, o básico, estarán circunscritos quase exclusivamente a Portugal-Galiza e secundariamente o Brasil. O léxico e as estruturas utilizados para os desenvolver adecuaranse tamén aos obxectivos deste nivel básico. Estes contidos van ser tidos en conta ao elaborar os materiais didácticos, actividades e tarefas mas non van aparecer necesariamente nun punto específico desta programación, xa que a maioría deles poden presentarse formando parte das diferentes áreas temáticas dos contidos lingüísticos léxico-semánticos, coas que están estreitamente relacionados, ben como cos contidos sociolingüísticos e funcionais. Estas áreas temáticas abranxentes dos contidos socioculturais e sociolingüísticos son: 1. A vida cotidiana: a distribución do día e a rutina diaria: horarios e hábitos de comida, alimentos asociados; horarios e costumes relacionados co traballo; os ciclos anuais (estacións, festas e vacacións); actividades de lecer, etc. 2. As convencións sociais e as fórmulas de cortesía en situacións da vida cotidiana: comportamento na mesa, felicitacións, convites, apresentacións, puntualidade, regalos, saúdos e despedidas; tabús, vestiario, etc. 3. As condicións de vida: condicións da vivenda, condicións laborais (introdución ao mundo laboral, busca de emprego...), sanidade (seguridade social, hábitos de saúde e hixiene...), transporte, sistema educativo, etc. 4. Os servizos públicos: servizos de comunicación (teléfono, correo ), medios de Páx. 21 / 263

22 transporte e tipos de establecementos. 5. As relacións persoais: estrutura e relacións sociais e familiares: relacións familiares, xeracionais e profesionais; relacións entre distintos grupos sociais, relación coas autoridades ou coa Administración, etc. 6. Valores, crenzas e actitudes: principais festas populares, costumes e tradicións máis frecuentes, celebracións máis significativas e comportamento nelas (p.e., en aniversarios...), principais relixións, etc. 7. A linguaxe corporal e os sons paralingüísticos: expresións faciais, acenos, posturas, distancia interpersoal, contacto visual; calidade de voz, ton, volume, etc. Por outra parte, un enfoque centrado no uso do idioma como o que se propón nesta programación supón necesariamente unha dimensión social dese idioma. Para que a comunicación sexa eficaz, o usuario do Portugués non só ten que coñecer os recursos dispoñibles, senón tamén saber utilizalos axeitadamente en cada contexto. Neste sentido, enténdese que a os coñecementos e as competencias sociolingüísticas consisten na capacidade do utilizador de interpretar e comportarse de forma axeitada en diferentes situacións. Portanto as alumnas e os alumnos deben adquirir as competencias sociolingüísticas que lles permitan comunicarse con efectividade ao nivel básico especificado (primeiro ou segundo). Entre estas competencias encóntranse o coñecemento, o discernimento e o uso de marcadores lingüísticos de relacións sociais, fórmulas de tratamento, saúdos e normas de cortesía. Ao final deste ano de nivel básico (integrado), as alumnas e os alumnos estarán en condicións de: 1. Desenvolverse axeitadamente en intercambios sociais moi breves no ámbito das relacións persoais, utilizando fórmulas cotidianas de saúdo e tratamento, e mostrarán de maneira adecuada a linguaxe corporal que corresponda. 2. Realizar invitacións, suxestións, pedir desculpas e responder a elas. 3. Realizar funcións básicas da lingua como intercambiar e demandar información e responder a ela, ou expresar opinións e actitudes de xeito sinxelo en contextos relacionados coas condicións de vida. 4. Desenvolverse nas relacións sociais de modo sinxelo pero con eficacia: utilizando as expresións máis sinxelas e correntes, seguindo fórmulas básicas, coñecendo as correspondentes convencións sociais, sabendo tomar a palabra, etc. Páx. 22 / 263

23 CONTIDOS FUNCIONAIS 1. Usos sociais da lingua: Saudar e despedirse. Presentarse ou presentar a alguén. Dirixirse a alguén. Pedir desculpas. Agradecer. Felicitar. Convidar. Interesarse por persoas. Reaccionar ante unha información con expresións que manifesten o sentimento adecuado á situación. Iniciar e concluír unha conversa telefónica. 2. Control da comunicación: Manifestar comprensión e incomprensión. Pedir confirmación da comprensión ao interlocutor. Solicitar axuda ao interlocutor para facilitar a comprensión: por exemplo, falar devagar, soletrear, repetir. Preguntar o significado dunha palabra ou expresión. Reformular unha palabra ou expresión para facilitar a comprensión. 3. Información xeral: Pedir e dar información sobre datos persoais. Pedir e dar información sobre lugares, horarios, datas, prezos, cantidades e actividades. Preguntar ou expresar se existe algo, e se se sabe unha cousa. Indicar posesión. Indicar onde e cando ocorre algo. Referirse a accións cotidianas presentes. Describir persoas, obxectos e lugares. Referirse a accións e situacións presentes e pasadas. Expoñer proxectos e formular hipóteses. 4. Opinións e valoracións: Expresar intereses, preferencias e gustos (e contrarios). Afirmar e negar algo. Mostrar acordo, satisfacción (e contrarios). Preguntar e expresar coñecemento ou descoñecemento, seguridade ou inseguridade. Valorar un feito. Xustificar unha opinión ou unha actividade. Preguntar e expresar coñecemento ou descoñecemento. 5. Estados de saúde, sensacións e sentimentos: Expresar sensacións físicas e sentimentos. Expresar estados de ánimo. 6. Petición de instrucións e suxestións: Pedir axuda, obxectos e servizos. Invitar, e reaccionar adecuadamente. Pedir e ofrecer axuda, obxectos e servizos. Suxerir unha actividade CONTIDOS DISCURSIVOS Un enfoque centrado no uso do idioma supón considerar o texto como a unidade mínima de comunicación. Para que un texto teña validez, desde o punto de vista Páx. 23 / 263

24 comunicativo, debe ser coherente con respecto ao contexto en que se produce e debe presentar unha cohesión interna que facilite a súa comprensión. O alumnado deberá adquirir, daquela, as habilidades e recursos discursivos que lle permitan producir e comprender textos tendo presente a súa coherencia e cohesión. Estes recursos entenderanse tanto para a expresión como para a comprensión. A) COHERENCIA 1. Asociar enunciados simples e memorizados coas situacións en que é adecuado utilizalos (fórmulas de cortesía, saúdos, despedidas). 2. Adaptar formas de tratamento e fórmulas sociais básicas (saúdos, despedidas) á relación social co/coa interlocutor/a. 3. Utilizar recursos deícticos básicos para garantir a coherencia espazo-temporal. 4. Seleccionar o léxico e as estruturas adecuadas, e ofrecer información suficiente e relevante para acadar o propósito comunicativo. 5. Adaptarse ás características, á organización básica e ao formato dos textos orais e escritos aos que se enfronta ou que produce, recollidos no epígrafe Tipoloxía de textos (vid. infra b3.3). 6. Recoñecer e usar un rexistro básico formal ou informal -dentro do estándar- de acordo co grao de familiaridade co interlocutor (tratamentos, xestos e actitudes). 7. Organizar a información aínda que sexa de modo lineal, de forma coherente e unitaria, evitando contradicións e repeticións. B) COHESIÓN 1. Utilizar recursos sinxelos para iniciar, desenvolver ou rematar un texto escrito ou oral (dirixirse a alguén, tomar a palabra). 2. Utilizar os recursos básicos de puntuación seguindo as regras e convencións propias dos textos recollidos na epígrafe Tipoloxía de textos (vid. infra b3.3). 3. Utilizar os patróns básicos de entoación axeitados á situación comunicativa. 4. Manter, de forma incipiente, a concordancia na estrutura do texto para enmarcar a mensaxe e utilizar as concordancias necesarias para que haxa continuidade nas ideas expresadas. 5. Usar os conectores máis frecuentes para enlazar grupos de palabras e oracións. 6. Utilizar formulas adecuadas e sinxelas para cambiar de tema ou continuar con el. 7. Utilizar recursos simples para evitar repeticións innecesarias. 8. Utilizar os patróns básicos de entoación axeitados á situación comunicativa. Páx. 24 / 263

25 9. Usar elementos deícticos para referirse a conceptos citados anteriormente. 10. Cohesionar o texto, retomando a información, con recursos sinxelos. C) REPERTORIO DE TEXTOS A palabra «texto» está empregada neste currículo no sentido amplo e coas características que lle outorga o QECR: O texto é calquera secuencia de discurso (falado ou escrito) relacionada cun ámbito específico e que durante a realización dunha tarefa constitúe o eixo dunha actividade de lingua, ben como apoio ou meta, ben como produto ou como proceso. Este repertorio inclue textos orais e escritos. A complexidade de cada un deles deberá ser adaptada aos obxectivos propios do nivel. C.1. TEXTOS ORAIS: Anuncios (instrucións e indicacións). Mensaxes. Anuncios (instrucións e indicacións). Avisos. Horarios. Menús. Partes meteorolóxicos. Partes informativos. Contactos sociais. Conversas á cara.. Presentacións. Entrevistas. Transaccións e xestións. Exposición e presentación pública. Conversas telefónicas e mensaxes gravadas. Contos, historias e anécdotas. C.2. TEXTOS ESCRITOS: Fichas, formularios, cuestionarios e enquisas. Listaxes. Horarios. Catálogos, páxinas amarelas, guías e folletos. Etiquetas de produtos e embalaxes. Billetes e entradas. Correspondencia persoal (cartas, tarxetas postais, correos electrónicos, telefax, invitacións, felicitacións, tarxetas de visita ). Correspondencia formal. Anuncios (instrucións e indicacións). Carteis, letreiros e sinais. Menús. Textos xornalísticos (noticias, ofertas de traballo ). Textos literarios sinxelos. Currículos. Manuais de instrucións. Notas e mensaxes. Dicionarios e tesaurus (dicionarios bilingües). Axendas e diarios. Tiras cómicas. Folletos. Receitas de cociña. Horóscopos. Programacións de radio e de televisión. Carteleiras de espectáculos CONTIDOS LINGÜÍSTICOS Os contidos lingüísticos son os léxico-semánticos, os fonéticos, os ortográficos e os morfosintácticos. Estes contidos, utilizados como recursos lingüísticos (que se especifican máis Páx. 25 / 263

26 abaixo) son os que se consideran suficientes para acadar os obxectivos previstos para o Básico Integrado, e non se deben entender, nin programar, nin activar, nin avaliar... illadamente senón en función deses obxectivos. Por outro lado, e sen pretender excluír as conceptualizacións propias do proceso de ensino-aprendizaxe, non se trata de levar os alumnos a unha reflexión metalingüística ou a unha aprendizaxe formal, senón a un uso contextualizado e integrado deses recursos. A nomenclatura gramatical que se utilizar nas aulas será a imprescindible e o máis clarificadora posible. A organización por anos dos contidos léxico-semánticos, gramaticais, ortográficos e fonéticos ten por obxectivo servirlles de orientación tanto a docentes como a discentes á hora de planificar o proceso de ensino-aprendizaxe. Cómpre lembrar o que xa se acaba de dicer hai poucas liñas: que estes contidos non serán avaliados separadamente e que o criterio na súa introdución e no seu grao de utilización será, en calquera caso, a súa pertinencia para acadar os obxectivos xerais e específicos de cada unha das catro competencias CONTIDOS LÉXICO-SEMÁNTICOS 1. IDENTIFICACIÓN PERSOAL: Nome. Enderezo. Teléfono, enderezo electrónico. Data e lugar de nacemento. Idade e sexo. Estado civil. Orixe e nacionalidade. Profesión propia e dos achegados. Familia directa. Gustos e hábitos. Formación e experiencia laboral. Descrición persoal de carácter, preferencias e crenzas. Descrición persoal do aspecto físico. 2. VIVENDA, FOGAR E CONTORNA: A vivenda e as súas dependencias: partes da casa. Mobiliario básico. Electrodomésticos e aparellos electrónicos. A vivenda e a contorna. Aluguer. Servizos (auga, luz, calefacción...). 3. ACTIVIDADES DA VIDA DIARIA: Na casa. No traballo. No tempo libre e ocio: actividades de lecer (xogos, deportes, prensa, radio, televisión...) e actividades culturais (cine, teatro, museos, exposicións...). Afeccións e intereses. 4. VIAXES E TRANSPORTES: Lugares de interese público. Transporte público (horarios, billetes, medios de transporte). Transporte particular. Vacacións. Aloxamento e equipaxe. Documentación. Lugares de interese turístico. Páx. 26 / 263

27 5. RELACIÓNS HUMANAS E SOCIAIS: Relacións con outras persoas: familiares, amorosas, de amizade, etc. Convites e citas. Formas habituais de tratamento sinxelas. Correspondencia persoal. Actos sociais: festas, reunións. Correspondencia formal básica. 6. SAÚDE E COIDADOS FÍSICOS: Estado físico (dor, malestar) e necesidades corporais (sono, fame, cansazo, frío, ir ao baño...). Hixiene e coidado corporal. Partes do corpo. Accidentes. Saúde e enfermidade. 7. EDUCACIÓN: Material e actividades da aula. Centros de ensino. Tipos de estudos. 8. COMPRAS E ACTIVIDADES COMERCIAIS: Establecementos comerciais. Prezos e formas básicas de pagamento. Artigos para a casa. Moda e vestido. 9. ALIMENTACIÓN: Alimentos. Comidas do día. Tipos de comida e bebida. Tipos de establecementos: cafés, bares, restaurantes... Comida: preparación e sabores. Materiais e utensilios. 10. BENS E SERVIZOS: Correos e telecomunicacións. Servizos de emerxencia. Bancos. Institucións. Servizos médicos. Servizos sociais. 11. LINGUA E COMUNICACIÓN: Actividades de lingua (comprender, falar, repetir...). Metalinguaxe non especializada (letra, son, frase...). 12. CLIMA, CONDICIÓNS ATMOSFÉRICAS E AMBIENTE, PAISAXE: Animais e plantas da contorna. Estacións do ano. Fenómenos atmosféricos (calor, frío, chuvia, sol...). Previsións meteorolóxicas. Paisaxe de campo e de cidade. 13. CIENCIA E TECNOLOXÍA: Medios técnicos de comunicación (telefonía, Internet). Aparellos de uso doméstico e cotidiano CONTIDOS FONÉTICOS 1. Sons e fonemas vocálicos Vogais e ditongos orais: tónicas/átonas; abertas/ fechadas Contraste entre as vogais a, e, o abertas/ fechadas. Oposición fonolóxica con rendemento funcional (p.e. a/à, avô/avó, cantamos/cantámos) e algúns casos frecuentes Páx. 27 / 263

28 de oposición con rendemento funcional redundante con outras marcas (ovo/ovos, guloso/gulosa, gulosos, muito gosto/eu gosto, vocalismo da conxugación verbal) Redución vocálica: regra xeral e algunhas excepcións frecuentes (p.e., som [o]- <inicial de palabra>, normal, procurar e derivados...) A vogal e en posición átona: pronuncia e caída Vogais e ditongos nasais Casos particulares de nasalidade: muito Vocalismo da conxugación verbal, casos máis usuais: presente e pretéri-to perfecto do indicativo. 2. Sons e fonemas consonánticos Oposición xordas/sonoras: especial atención a /v/ e ás sibilantes /s/~/z/ O fonema /λ/ As realizacións [L] e [R] Realizacións fonéticas do -s final de palabra. 3. Procesos fonéticos Caídas habituais: para [pr ], está? [ ta], espera aí [ p ra i] Fenómenos frecuentes de simplificación fonética por aglutinación: senhor Doutor > setor [s tor], sôtor [ so tor]. 4. Curvas de entoación habituais e pautas básicas de entoación CONTIDOS ORTOGRÁFICOS 1. Sistema de escritura: o alfabeto. 2. Representación gráfica de fonemas e sons. Correspondencia letrasfonemas Dígrafos: ch, lh, nh; rr, ss Algunhas correspondencias da letra x: palabras como caixa, exame, táxi, sexta-feira Grupos consonánticos máis frecuentes (pt, ct, cc, cç, pc) en palabras de uso frecuente (p.e., óptimo, recepcionista, actor). Correspondencia escrita-pronuncia Algunhas correspondencias da letra x: palabras como próximo, trouxe. Páx. 28 / 263

29 3. Uso dos caracteres: maiúsculas e minúsculas. 4. Sinais ortográficos: acentos grave, agudo e circunflexo, til nasal Acento diacrítico: pôr/por. Palabras de uso frecuente diferenciadas polo acento: a/à, e/é, esta/está, etc Uso do hífen. 5. Sinais de puntuación CONTIDOS MORFOSINTÁCTICOS 1. A oración simple Tipos de oracións Oración declarativa Oración declarativa afirmativa: Sou francês Oración declarativa negativa: Não tenho sede Oración impersoal con haver e con verbos que designan fenómenos meteorolóxicos: Há muita gente; Foi há muito tempo; Está a chover Proformas oracionais: sim, não, é, resposta en eco, pois, pois é, com certeza, faz favor, etc Oración interrogativa Interrogativas totais: oración declarativa con marcas interrogativas: És francesa? Interrogativas parciais con elementos interrogativos en po-sición inicial / final: De onde és? / És de onde? A) Con elementos interrogativos + é que: o que é que..., quando é que..., etc Oración exclamativa: vocativos, interxeccións e fórmulas de exclama-ción en posición inicial / final Oración imperativa: Espere um momento Elementos constituíntes (suxeito, verbo, complementos) e a súa posición Fenómenos de concordancia Algúns casos especiais de concordancia: a maioria, a maior parte. 2. A oración composta Expresión de relacións lóxicas Conxunción: e, nem, e também, e também não, e ainda, e mesmo. Páx. 29 / 263

30 Disxunción: ou, ou... ou..., nem... nem, quer...quer..., ou então Oposición: mas, porém, no entanto Concesión: apesar de + infinitivo Comparación: como, menos... (do) que, mais... (do) que, tão/tanto... como, conforme, segundo Consecuencia: tão / tanto... que + indicativo; (e) então; por isso Causa: porque, pois; por causa de + inf./sn Finalidade: para + infinitivo Relacións temporais Anterioridade: antes de + infinitivo Simultaneidade: quando + indicativo; enquanto, ao + infinitivo Posterioridade: depois de + infinitivo. 3. O sintagma nominal Núcleo. Substantivo e pronome Substantivo Clases: comúns e propios; contables e non contables Xénero: regra xeral (alumno/alumna) e outros casos en palabras de uso frecuente (pai/mãe). Outros casos: -ão/-oa e -ão/-ona en palabras usuais (p.e., patrão/patroa; solteirão/solteirona) Número: regra xeral (alumna/alumnas) e outros casos en palabras de uso frecuente (cão/cães). Palabras máis usuais con alteración de timbre da vogal tónica o (p.e., olho, ovo, almoço) Grao: Diminutivos e aumentativos simples en -inho/-ão(p.e., carrinho, carrão). Diminutivos máis usuais en -zinho(p.e., cãozinho, papelzinho, mãezinha); diminutivos de plurais (p.e., cãezinhos) Pronomes Persoais: tónicos e átonos. A) Formas de tratamento e pronomes correspondentes: tu, você, o senhor (Doutor)/ a senhora (Doutora). B) Colocación habitual enclítica dos pronomes átonos e ca-sos máis frecuentes de colocación proclítica: interrogativos, que, para, de. C) Alomorfos dos pronomes átonos 3ª persoa CD en posi-ción enclítica. D) Casos frecuentes de colocación proclítica: tudo, todos, ainda Posesivos: para un posuidor e para varios. Páx. 30 / 263

31 A) Reflexivos: átonos e tónicos. Si como reflexivo tónico/como pronome correspondente ao tratamento de respecto. B) Demostrativos: variables e invariables. Formas de proximidade e distancia. Contraccións coas preposicións. C) Indefinidos: variables e invariables. D) Interrogativos e exclamativos: variables e invariables Modificación do núcleo Determinantes Artigos: definidos, indefinidos e contraccións coas preposi-cións. A) Uso do artigo cos nomes propios de persoa e de cidades / países / continentes. B) O substantivo sen artigo, casos máis usuais: gostar de peixe, jogar xadrez, tocar piano, ver televisão, ficar em casa, Demostrativos: variables e invariables. Formas de proximi-dade e distancia. Contraccións coas preposicións Posesivos: para un posuidor e para varios Cuantificadores: numerais e outros cuantificadores Interrogativos e exclamativos: variables e invariables Modificación do núcleo mediante sintagma adxectival, sintagma pre-posicional e frase de relativo Os pronomes relativos invariables que e onde O pronome relativo variable o qual Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia Funcións sintácticas do sintagma: suxeito, CD, etc. 4. O sintagma adxectival Núcleo: adxectivo Xénero Con oposición: regra xeral e outros casos en palabras de uso frecuente (bom/ boa). Sen oposición: contente Outros casos: -ão/-ona en palabras usuais (p.e., aldra-bão/aldrabona) Outros casos: palabras máis usuais con alteración de timbre da vogal tónica o (p.e. guloso/ gulosa) Número Regra xeral e outros casos en palabras de uso frecuente. Páx. 31 / 263

32 Outros casos: palabras máis usuais con alteración de timbre da vogal tónica o (p.e. guloso/ gulosos) Grao Grao comparativo de superioridade, inferioridade e igualda-de: mais / menos... (do) que... e tão...como Comparativos irregulares: maior, melhor, pior Superlativos regulares (muito alto, altíssimo) e irregulares máis frecuentes (óptimo, facílimo, dificílimo) Modificación do núcleo mediante sintagma adverbial Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia Funcións sintácticas do sintagma (predicativo do suxeito: o livro é novo, etc.) 5. O sintagma verbal Núcleo: verbo Tempo Expresión do presente: presente do indicativo. A) Formas regulares e irregulares das tres conxugacións. B) Pretérito imperfecto do indicativo (de cortesía) Expresión do pasado. A) Pretérito perfecto simple do indicativo. a) Formas regulares das tres conxugacións. b) Formas irregulares dos verbos máis usuais. B) Pretérito imperfecto do indicativo: formas regulares e irre-gulares das tres conxugacións. C) Pretérito perfecto composto do indicativo. a) Formas regulares do participio das tres conxugacións. b) Formas irregulares máis usuais do participio Expresión do futuro. A) Presente do indicativo con valor de futuro. B) Ir+inf. C) Haver de+inf Aspecto Contraste durativo/habitual: imperfecto do indicativo; estar +a+inf., andar a+inf./presente do indic., costumar + inf Contraste incoativo/terminativo: começar a+ inf./pretérito perfecto Páx. 32 / 263

33 simple do indicativo; acabar de + inf Contraste durativo/puntual: imperfecto do indicativo/pretérito perfecto simple do indicativo Contraste iterativo e durativo/puntual: pretérito perfecto composto do indic./pretérito perfeito simples do indic Modalidade Factualidade: indicativo Necesidade: ter de/que + inf.; precisar de/necesitar de+inf.; ser preciso/ne-cessário+inf Obriga: ter de/que + inf.; ser obrigatório+inf Capacidade: poder/saber + inf.; ser capaz de+inf Permiso: poder + inf.; ser possível/permitido+inf. Imperativo afirmativo formal e informal (formas reg. e irreg.) Posibilidade: poder+inf.; dever + inf.; se calhar + indicativo Prohibición: imperativo negativo formal e informal (formas regulares e irregulares); não poder + inf.; não ser possível / ser impossível / ser proibido+inf Ordes e instrucións: imperativo afirmativo e negativo formal e informal (formas regulares e irregulares) Intención: querer/ter que/ter de/pensar+ inf.; ir+inf.; haver de+inf O infinitivo persoal: formas e algúns usos frecuentes (cf , e ) Voz activa e formas máis usuais da voz pasiva (p.e., ontem fui assaltada) Formas regulares e irregulares máis usuais do participio usadas na voz pasiva Modificación do núcleo mediante negación Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia Funcións sintácticas no sintagma (verbo, suxeito, etc.). 6. O sintagma adverbial Núcleo: adverbios de uso máis frecuente (clases, grao) Modificación do sintagma mediante sintagma adverbial Posición dos elementos Funcións sintácticas do sintagma: CC. Páx. 33 / 263

34 7. O sintagma preposicional Núcleo: preposicións simples de uso máis frecuente e principais locu-cións prepositivas Preposicións + artigos (crases / contraccións) Posición dos elementos Modificación do sintagma mediante adverbios restritivos: de casa Funcións sintácticas do sintagma. Estacionei mesmo em frente 8. Conxuncións Conxuncións de uso máis frecuente: e, nem, ou, mas, porque AVALIACIÓN (Básico Integrado = 1º+2º) Nesta parte facemos constar unicamente os aspectos, características e criterios da avaliación referidos ao NIVEL BÁSICO. Outros aspectos e características que son comúns a todos os niveis (Básico A2, Intermedio B1, Avanzado B2 e finalmente o nivel C1) serán tratados conxuntamente na parte 3. AVALIACIÓN, (despois desta parte 2. Programación por Niveis) para non ter que os repetir catro veces, (en cada un dos niveis). Portanto para ter unha visión completa dos aspectos xerais das avaliacións (tipos e clases de avaliación -inicial, formativa...- características e partes das probas finais de certificación, protocolo de aplicación da corrección de probas, maneira de reclamar, etc.) haberá que completar a información que aqui consta coa que aparece na parte 3 seguinte. Páx. 34 / 263

35 CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación A2 de NIVEL BÁSICO Os critérios de avaliación por competencias do nivel básico figuran no decreto 191/2007 indicado supra na Introdución Para ser avaliado positivamente, isto é: PARA APROBAR O NÍVEL BÁSICO (A2) as alumnas e os alumnos demostrarán que posúen o grao de competencia comunicativa que se describe a seguir: A) Comprensión do oral. Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de documentos de audio ou vídeo. Os mínimos exixidos son: 1. Comprender o sentido global de conversas que aborden temas básicos cotiáns, se se fala amodo e con claridade utilizando expresións e palabras habituais do tema en cuestión, e identificar un cambio de tema. Este criterio tenta verificar a capacidade de comprender a idea principal e o obxectivo comunicativo en interaccións orais relativas a accións, acontecementos e necesidades da vida cotiá, e nas que se articule lenta e claramente. Valorarase tamén a capacidade de identificar cambios de tema recoñecendo fórmulas e procedementos lingüísticos utilizados habitualmente para ese fin. Así mesmo, avaliarase a capacidade do alumnado para utilizar estratexias que faciliten a comprensión, como pedir a colaboración dos interlocutores de forma axeitada, solicitando aclaracións ou repeticións. 2. Comprender transaccións e xestións básicas sempre que se fale de xeito pausado e ben articulado. Trátase con este criterio de verificar a capacidade do alumnado de comprender os detalles de información relativa a datos persoais, horarios, prezos e números, e comprender preguntas e instrucións básicas e seguir indicacións breves relativas a necesidades cotiás sinxelas. Valorarase que se posúa un repertorio de palabras relativas a situacións de comunicación básicas dos ámbitos persoal e profesional. 3. Comprender a información esencial de textos gravados breves, así como conversas telefónicas, sobre temas previsibles e básicos, sempre que non haxa distorsión do son e se Páx. 35 / 263

36 poidan pedir, se é o caso, repeticións e aclaracións, ou escoitalos máis dunha vez. Trátase con este criterio de verificar o coñecemento dun repertorio de fórmulas básicas adecuadas para o desenvolvemento dunha conversa telefónica, e a capacidade de reaccionar adecuadamente ante elas. 4. Comprender os puntos principais e os detalles relevantes en mensaxes e anuncios públicos, transmitidos por medios técnicos ou de viva voz, que conteñan instrucións, indicacións ou outra información relativa a situacións de necesidade inmediata. Mediante este criterio preténdese avaliar que o alumnado é quen de comprender detalles concretos e relevantes (horas, números, letras, accesos básicos dos lugares públicos...) para o obxectivo comunicativo, relativos a accións, acontecementos e necesidades da vida cotiá. 5. Comprender textos sinxelos nos que soliciten ou dean información sobre feitos pasados, que conten anécdotas ou relaten experiencias persoais cotiás, cun repertorio de léxico e estruturas de carácter básico e sinxelo, identificando funcións de comunicación variadas e captando tanto as liñas xerais como os aspectos secundarios de relevancia, sempre que se fale lentamente e nunha linguaxe estándar. Con este criterio avalíase a capacidade do alumnado para comprender as ideas principais e outros aspectos relevantes para o propósito comunicativo de textos orais que conten experiencias persoais (viaxes, estudos, experiencias laborais, relacións persoais, etc.), cunha fala lenta e nunha linguaxe estándar, identificando aspectos como a secuencia temporal das experiencias, a relevancia para a situación actual do falante e os sentimentos que suscitan. 6. Comprender a información esencial en exposicións e presentacións públicas sinxelas, articuladas con xeito e con claridade, que se refiran a temas habituais e coñecidos. Este criterio avalía a capacidade de identificar as palabras clave e ideas principais dunha exposición pública breve sobre un tema habitual previamente coñecido, utilizando os coñecementos previos sobre os recursos lingüísticos máis frecuentes que poidan aparecer, e deducindo o vocabulario relacionado co tema e o contido posible do exposto. 7. Comprender o sentido xeral e identificar a información esencial de textos audiovisuais como partes meteorolóxicos ou informativos, emitidos con pronuncia clara e pausada, e cando os comentarios conten co apoio de imaxes de carácter redundante. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade de comprender textos Páx. 36 / 263

37 audiovisuais informativos, sinxelos e breves (radio, televisión, publicidade, etc.), apoiándose para a comprensión nos elementos lingüísticos e paralingüísticos como son as imaxes, o coñecemento do lugar e do tema, o repertorio léxico previsible, sempre que sexa emitido con claridade, lentamente e en lingua estándar. 8. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión sen limitarse aos coñecementos lingüísticos que se poidan posuír e recorrendo aos indicios do texto, aos coñecementos sobre o tema e á información que subministran os demais compoñentes da situación de comunicación. Este criterio avalía, en todas as tarefas de comprensión, a capacidade do alumnado para utilizar estratexias que faciliten a comprensión e permitan superar eventuais dificultades, pedindo a colaboración do interlocutor con fórmulas adecuadas, se é o caso, e deducindo do contexto o significado probable de termos descoñecidos, axudándose do coñecemento doutras linguas, dos acenos, da entoación e de elementos non lingüísticos (imaxes, música, etc.). 9. Comprender fórmulas básicas de contacto social, como saúdos, despedidas, desculpas e agradecementos, identificando a intención de comunicación e a relación de formalidade entre os interlocutores. Trátase de verificar con este criterio a capacidade de recoñecer as fórmulas de contacto social e as normas de cortesía máis sinxelas e comúns, e aquelas utilizadas para iniciar e terminar o discurso, así como a intención comunicativa dos falantes que as utilizan (agradecer, interesarse por algo ou alguén, desculparse...), reaccionando de forma adecuada á situación de comunicación e á intención do emisor ou do interlocutor. 10. Comprender o esencial en conversas moi básicas e breves sobre temas frecuentes e de necesidade inmediata relativas ao ámbito persoal sempre que se fale con lentitude, articulando de forma clara e comprensible. Con este criterio avalíase a capacidade para comprender os puntos esenciais e a información principal en conversas cotidianas que se refiran a necesidades prácticas ou materiais, sentimentos ou sensacións físicas básicas, expresadas con lentitude e boa articulación. Así mesmo, preténdese verificar a capacidade do alumnado para utilizar estratexias que faciliten a comprensión, como pedirlle aclaracións e repeticións ao interlocutor de forma axeitada. 11. Comprender transaccións moi básicas de bens e servizos, e relativas ao traballo, Páx. 37 / 263

38 transmitidas de viva voz ou por medios técnicos (teléfono, televisión, radio, etc.), e articuladas amodo, utilizando frases feitas e estruturas sinxelas e previamente traballadas, sempre que as condiciones acústicas sexan boas e se se poden escoitar máis dunha vez. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade para comprender os detalles da conversa (datos persoais, horarios, prezos, números, preguntas sinxelas) en transaccións moi básicas no ámbito persoal, que se desenvolvan con lentitude e boa articulación. 12. Comprender instrucións moi básicas pronunciadas lenta e claramente e seguir indicacións sinxelas e breves, sempre que poidan ser repetidas. Este criterio avalía a capacidade de reaccionar de forma adecuada, lingüisticamente ou coas accións pertinentes, ante instrucións, prohibicións, permisos ou indicacións sinxelas e breves, articuladas a unha velocidade lenta e con moita claridade (por exemplo, na aula, para orientarse nunha cidade...), especialmente se se poden volver escoitar. 13. Comprender a información esencial de pasaxes curtas gravadas que conteñan conversas, narracións e/ou descricións emitidas mediante estruturas e léxico moi básico, que traten sobre asuntos da vida cotidiana e de necesidade inmediata, e que estean pronunciadas con lentitude e claridade, aínda que sexa necesario escoitalas máis dunha vez. Con este criterio avalíase a capacidade do alumnado para identificar os puntos esenciais e a información principal de textos orais ou audiovisuais breves, articulados con xeito e de maneira comprensible, que conteñan intercambios, narracións e/ou descricións moi sinxelas, que traten sobre asuntos previsibles da vida cotidiana ou moi coñecidos. 14. Utilizar estratexias de comprensión para superar as limitacións que se encontren na comprensión da mensaxe, mediante claves identificadas no contexto lingüístico e non lingüístico. Con este criterio avalíase, en todas as tarefas de comprensión oral, a capacidade do alumnado para predicir e facer hipóteses do contido do texto baseándose nos seus coñecementos do tema e das expectativas predicibles na situación de comunicación, deducindo o significado probable das palabras ou frases que descoñece coa axuda dos coñecementos doutras linguas, de claves contextuais (lugar da palabra na frase) e contextuais (ton da voz, expresións faciais, postura, posición no espazo, actos explícitos e xestos, que amosan e regulan o comportamento dos individuos), etc. Páx. 38 / 263

39 B) Expresión e interacción orais. Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas: un monólogo e un diálogo con outro alumno. Para alcanzar os mínimos exixidos debe ser capaz de: 1. Establecer contactos sociais moi básicos de xeito intelixible sempre que o interlocutor colabore utilizando un discurso claro e lento e que repita o que non se comprende. Con este criterio avalíase a capacidade do alumnado para utilizar de maneira espontánea as formas de cortesía máis sinxelas e cotidianas relativas a saúdos, despedidas, agradecementos e presentacións. 2. Intercambiar de xeito intelixible información sobre si mesmo e sobre outras persoas usando un repertorio básico de palabras e frases illadas, e facéndose comprender aínda que o interlocutor necesite repeticións e aclaracións. Con este criterio valorarase a capacidade do alumno de reaccionar nunha conversa á cara, se é quen de dar e obter información sobre datos básicos, persoais como profesión, residencia, familia, orixe, gustos, posesións, etc. Valorarase que posúe un repertorio básico de expresións sinxelas relativas a estes datos. A conversa estará caracterizada por intervencións moi breves e significativas e verificarase a capacidade de usar rutinas sinxelas e básicas para iniciar e pechar a quenda de palabra. 3. Formular invitacións e realizar propostas moi sinxelas, reaccionando adecuadamente a elas, se se lle fala con xeito e con claridade, e usando estruturas lingüísticas sinxelas dentro dun repertorio aprendido. Con este criterio avaliarase a capacidade de ofrecer e rexeitar (invitar a ir ao cine, ir a clase xuntos, pedir apuntamentos...) utilizando normas básicas e sinxelas de cortesía. Valorarase a utilización adecuada das expresións relativas á expresión do acordo, do desacordo, do interese, da posibilidade e imposibilidade, así como a expresión de números, cantidades, horas e expresións temporais sinxelas relacionadas co pasado e co futuro. 4. Comprender e dar instrucións e indicacións moi breves e sinxelas se se formulan amodo e articuladas claramente, e reaccionar adecuadamente ante elas, aínda que sexan necesarias repeticións e aclaracións e se teña que recorrer ao uso de estratexias paralingüísticas. Trátase de avaliar esencialmente que o alumno é quen de seguir e dar instrucións Páx. 39 / 263

40 moi básicas (como ir a un lugar ou comprender avisos básicos). Valorarase que se fagan preguntas e se dean respostas para asegurar a comunicación. Os intercambios comunicativos poderán presentar algunhas incorreccións sempre que non imposibiliten a comunicación. 5. Comunicarse en conversas sinxelas que requiran o intercambio de experiencias persoais e de actividades cotidianas e de necesidade inmediata mediante frases memorizadas, breves e illadas, facéndose comprender aínda que se fagan pausas para buscar as expresións e as palabras menos habituais, sendo capaz de utilizar as estratexias que lle permitan garantir a comunicación. Trátase de avaliar a capacidade de formular e responder intelixiblemente preguntas sinxelas sobre a súas actividades da vida diaria, tempo libre e lecer, relacións humanas e sociais habituais e sobre as condicións atmosféricas. Valorarase a utilización dun repertorio léxico moi elemental pero propio dos distintos temas abordados. 6. Expresar brevemente e de xeito comprensible sentimentos e sensacións físicas frecuentes empregando para iso un repertorio básico de expresións sinxelas e fixas, e podendo axudarse de accións non lingüísticas discretas e axeitadas. Con este criterio avalíase a capacidade de facerse entender utilizando expresións frecuentes no ámbito público da saúde e dos coidados físicos (doenzas, accidentes, consultas), así como na expresión máis básica dos sentimentos e intereses persoais, tales como satisfacción, gusto e tristeza, admiración e sorpresa. Valorarase, igualmente, a utilización de estratexias de comunicación como o uso de xestos apropiados e as exaxeracións. 7. Seguir unha breve exposición sinxela sobre un tema cotidiano, articulada de forma lenta e clara, entendendo o suficiente para poder pedir aclaracións e repeticións que aseguren a comprensión das ideas principais. A través deste criterio apreciarase a capacidade para comprender o esencial de monólogos emitidos á cara, aínda que non se comprendan na súa totalidade. 8. Utilizar estratexias de comunicación e de comprensión para asegurar o éxito da interacción. A través deste criterio, aplicable a todas as tarefas de expresión e interacción oral, valorarase o uso de estratexias de comprensión das mensaxes orais (uso do contexto verbal Páx. 40 / 263

41 e non verbal; uso dos coñecementos referenciais sobre o tema, así como identificación de palabras clave) e de estratexias de comunicación como a pertinencia das preguntas ou das solicitudes de repeticións que permitan verificar a comprensión, o uso de xestos non esaxerados, o soletreo de palabras non comprendidas, etc. 9. Desenvolverse en intercambios sociais básicos utilizando fórmulas neutras e informais de saúdo e despedida, de estrutura sinxela, realizando e respondendo a invitacións e suxestións. Trátase de avaliar a capacidade de expresarse nun rexistro estándar en situacións habituais de interacción social, usando adecuadamente os saúdos, despedidas, tratamentos e convencións para as quendas de palabra. Avalíase a capacidade para aceptar ou declinar unha invitación, dar a benvida, interesarse por alguén ou por algo, pedir desculpas ou reaccionar ante elas, e mostrar empatía, se é o caso, co interlocutor. 10. Participar en conversas con intencións comunicativas básicas diversas facéndose entender, utilizando estratexias axeitadas para poder iniciar, manter e rematar o diálogo, producindo un discurso comprensible con expresións básicas e adecuado ás características da situación de comunicación. Con este criterio avalíase a capacidade para desenvolverse de xeito intelixible en intercambios sinxelos habituais sen moito esforzo, utilizando as fórmulas de inicio e peche adecuadas ao rexistro familiar ou neutro derivado do contexto, e estratexias e recursos básicos que aseguren a comunicación cos interlocutores como preguntar, pedir que se repita ou pedir que se fale máis amodo. 11. Desenvolverse nunha entrevista e en transaccións e xestións cotiás facéndose entender e intercambiando a información pertinente se se fala con lentitude e claridade. Este criterio avalía a capacidade para comprender preguntas e dar información básica sobre si mesmo relativas ao ámbito laboral (datos persoais, formación, gustos, intereses) e para obter bens e servizos en situacións de comunicación relativas a actividades da vida diaria (traballo, compras e actividades comerciais, transportes), tempo libre e lecer, alimentación e saúde e outros temas do seu interese, aínda que teña que solicitar aclaracións ou repetir as súas respostas para facerse comprender. 12. Producir un texto oral breve e sinxelo no que se narra e se describe algo ou alguén mediante un repertorio básico de palabras, expresións e estruturas, utilizando un nivel Páx. 41 / 263

42 elemental de coherencia e cohesión, cunha pronunciación clara e comprensible, aínda que teña que facer pausas para pensar o que vai dicir e recorrer a reformulacións. Con este criterio téntase avaliar a capacidade de manter un monólogo contando unha historia cun grao suficiente de coherencia e cohesión: utilizando os conectores lineais e de secuencia máis frecuentes e os recursos lingüísticos básicos, como anáfora, catáfora e proformas gramaticais. Valorarase a utilización de vocabulario básico relacionado co tema da narración ou da descrición, así como o uso adecuado das locucións prepositivas e do tempo da narración, de xeito que a secuencia temporal dos acontecementos poida ser seguida polo interlocutor. 13. Realizar presentacións breves, sinxelas e previamente ensaiadas, sobre temas habituais e coñecidos, respondendo a preguntas breves e sinxelas dos oíntes, sempre que estes as repitan cando se lles solicite e axuden coas súas respostas falando claro e amodo. Valorase con este criterio a capacidade de producir un texto expositivo previamente ensaiado e de contido predicible para o oínte, cunha pronuncia suficientemente clara e comprensible, aínda que o interlocutor teña que solicitar repeticións de vez en cando para asegurarse de ter recibido a mensaxe. Valorarase, igualmente, a capacidade de responder ás preguntas dos interlocutores e de solicitar, cando cumpra, repeticións e aclaracións. 14. Intercambiar opinións sobre un tema coñecido mediante a expresión do coñecemento, a opinión, e a crenza, mediante fórmulas básicas e expresións frecuentes memorizadas, usando estruturas sintácticas e grupos de palabras básicos. Con este criterio téntase avaliar a capacidade de participar nun intercambio simple e directo de información sobre actividades e asuntos cotiáns, expresando a opinión, o desexo, o gusto, o descoñecemento, formulando hipóteses, rectificando ou confirmando. Valorarase a utilización de proposicións textuais introducidas por conectores simples de oposición (pero, non obstante, porén...), de adición (e, ademais, incluso...), de reformulación (é dicir, ou sexa..), de causa, de consecuencia e de peche do discurso (por último, para resumir...). 15. Expoñer plans ou facer hipóteses de forma breve, sinxela e comprensible, en conversas informais sobre asuntos cotiáns. Trátase de valorar a capacidade de describir unha intención ou un proxecto, e de facer suposicións, se é o caso, propoñer actividades, avaliar alternativas, exempli-ficar e Páx. 42 / 263

43 recapitular, usando expresións habituais, conectores de transición (por outro lado, por outra parte) ou temporais, cunha pronuncia intelixible para un locutor ben predisposto aínda que poidan producirse nalgún momento malentendidos e interrupcións. 16. Desenvolverse nas relacións sociais reaccionando coa expresión de actitudes e sentimentos de contento, satisfacción, decepción, interese, desinterese, esperanza, preferencia, admiración, sorpresa e tristeza, con expresións sinxelas e habituais, e respectando tamén as normas de cortesía. Trátase de avaliar a capacidade de expresarse nun rexistro estándar en situacións nas cales deban mostrar sentimentos que se acorden ou non coas persoas implicadas na interacción, utilizando os marcadores lingüísticos de relacións sociais básicos, as normas de cortesía, fórmulas fixas e habituais de rexistro neutro para lograr a adecuación sociolingüística á situación de comunicación. 17. Expresarse intelixiblemente e solicitar a colaboración do interlocutor e responder igualmente á petición deste para asegurar a comprensión e o mantemento da comunicación. Trátase de verificar, en todas as tarefas de interacción oral, que se é quen mobilizar recursos lingüísticos como a utilización de expresións memorizadas fixas, para pedir que lle falen a un máis amodo, que lle repitan o que lle dixeron ou que lle soletreen unha palabra que non se entendeu. Valorarase que se teñan en conta aspectos paralingüísticos coma os acenos, a entoación, etc., e que se efectúen, de forma básica, as aclaracións e as repeticións solicitadas polo interlocutor. Valorarase a intelixibilidade da pronuncia por enriba do fraseo e da entoación requiridas pola fluidez. C) Comprensión de lectura: Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de textos escritos. Os mínimos exixidos son: 1. Comprender a información esencial, e os puntos principais ou detalles relevantes en textos breves, de estrutura sinxela, que conteñan información persoal básica propia e doutras persoas. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumno para identificar información persoal básica (descrición física, nome, enderezo, teléfono, data e lugar de nacemento, idade e sexo, estado civil, orixe e nacionalidade, profesión, gustos, etc.) Páx. 43 / 263

44 presentada ou solicitada en textos como formularios, fichas, cuestionarios, carnés ou anuncios. 2. Comprender mensaxes breves e sinxelas que conteñan instrucións, indicacións e información básica referida a necesidades inmediatas, de estrutura moi sinxela, especialmente se contan con apoio visual. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumno para seguir instrucións básicas e comprender avisos, obrigas e prohibicións. Por exemplo, indicacións para chegar a un enderezo ou lugar, frecuencia da dose dun medicamento ou produto de coidado persoal, manexo elemental de aparellos, funcións básicas en páxinas da internet, horarios de transportes públicos ou espectáculos, prezos e cantidades, etc. 3. Comprender información relevante e previsible en textos informativos ou narrativos breves, moi sinxelos e ben estruturados, se é o caso, en parágrafos curtos relacionados con conectores moi básicos e relativos a temas da propia experiencia. Con este criterio preténdese valorar a capacidade para atopar a información que se precise cunha finalidade inmediata en pequenas narracións moi sinxelas en lingua estándar, e en guías de ocio, dicionarios, catálogos, etc. 4. Comprender a información esencial de correspondencia persoal moi breve e sinxela en papel ou soporte dixital. Con este criterio preténdese verificar a capacidade do alumno para identificar a intención de comunicación, fórmulas de saúdo e despedida e outras convencións básicas propias deste tipo de texto, e poder reaccionar de xeito adecuado a postais, felicitacións, invitacións, citas médicas, etc. 5. Comprender textos escritos sinxelos superando as dificultades lingüísticas mediante a extrapolación de significados utilizando estratexias lingüísticas e non lingüísticas. Este criterio tenta medir, en todas as tarefas de comprensión de lectura, a capacidade do alumno de inferir significados a partir do coñecemento do mundo, do coñecemento doutros idiomas, do contexto lingüístico, dos apoios visuais: imaxes, tipografía, deseño, etc., así como das características do medio en que aparece impresa a información: revistas, carteis, xornais, folletos, internet, etc. 6. Comprender instrucións, indicacións e información básica en lugares dos ámbitos Páx. 44 / 263

45 público e de estudo, así como en páxinas web de estrutura moi sinxela, que conten con apoio visual. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumnado para seguir instrucións básicas, por exemplo, comprar ou reservar un billete pola internet, comprender informacións que lle permitan elixir un menú nun restaurante, seguir unha prescrición médica, unha receita de cociña, matricularse nun centro de estudos, etc. 7. Identificar información relevante en textos narrativos, argumentativos e descritivos, breves e sinxelos; textos que presenten unha secuencia lineal de elementos, publicados en medios de información, e que traten temas moi coñecidos ou relacionados coa súa experiencia e interese. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumnado para localizar información específica básica. Por exemplo, nunha entrevista: información sobre o carácter da persoa, o aspecto físico, os gustos, datos sobre a vivenda; nunha noticia breve ou suceso: o lugar e as persoas implicadas; nunha narración, as liñas xerais do argumento, os personaxes que as levan a cabo, o tempo ou o espazo onde se desenvolven. 8. Comprender correspondencia persoal breve en papel ou soporte dixital, redactada en lingua estándar e sinxela, que narre e describa acontecementos, sentimentos básicos ou desexos. Con este criterio preténdese verificar a capacidade do alumnado para identificar as formas lingüísticas que vehiculan a intención de comunicación do remitente, comprender expresións fixas e convencións sinxelas e básicas, propias do tipo de texto, e poder reaccionar de xeito adecuado. 9. Comprender, de maneira suficiente, correspondencia formal para captar as informacións principais que conteña sobre cuestións básicas ou relacionadas co seu traballo. Preténdese verificar con este criterio o coñecemento da estrutura das cartas formais (remitente, cabeceira, lugar e data; asunto, saúdo ao destinatario, corpo da carta, despedida e sinatura), así como a capacidade de comprender un repertorio básico de expresións fixas de confirmación ou denegación, obriga, coñecemento, necesidade e permiso utilizadas para a concesión dunha bolsa, a confirmación dun pedimento, a reserva dun hotel, etc. Poderase considerar a axuda dun dicionario. 10. Comprender o sentido global de textos auténticos, sinxelos, con ilustracións Páx. 45 / 263

46 redundantes e de extensión limitada cuxo tema resulte predicible e familiar. Con este criterio, trátase de verificar, en todas as tarefas de comprensión de lectura, que o alumnado ten a capacidade de identificar palabras e ideas clave subministradas tanto polo texto como polas imaxes que o ilustran, inferindo o significado global a partir do contexto lingüístico e paralingüístico, e dos coñecementos que se poidan ter doutras linguas e das características do medio no que aparece impresa a información (revistas, carteis, xornais, folletos, internet, etc.). D) Expresión e interacción escrita: Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas, unha delas será de interacción escrita, tendo un valor total, as dúas tarefas, de 25 puntos. Os mínimos exixidos son: 1. Completar textos escritos en papel ou soporte dixital nos que se solicita información básica sobre a identificación persoal. Mediante este criterio avalíase a capacidade do alumnado para cubrir adecuadamente cuestionarios, formularios ou impresos con información persoal básica (nome, nacionalidade, idade, enderezo...). 2. Escribir notas e mensaxes moi breves e sinxelas relativas a necesidades inmediatas. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado de escribir textos breves moi sinxelos con información de inmediata necesidade (indicando horas, número, prezo...), empregando palabras e expresións moi básicas de uso habitual, e frases e oracións simples e illadas, ou enlazadas con conectores elementais. 3. Escribir textos con información, instrucións e indicacións moi básicas e breves relacionadas con actividades cotidianas ou de inmediata necesidade. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado para elaborar textos moi curtos como a enumeración de actividades moi habituais, listas de tarefas, listas de compras, etc; textos que expresen sentimentos básicos de gusto, desgusto, aceptación, negación, etc., empregando unha serie de modelos de oracións preparadas de antemán. Páx. 46 / 263

47 4. Escribir, a partir dun modelo, correspondencia persoal moi breve e sinxela sobre temas da vida cotidiana ou de inmediata necesidade. Con este criterio avalíase a capacidade do alumnado para escribir, en papel ou soporte dixital, notas, cartas persoais, postais, felicitacións e correos electrónicos moi sinxelos e breves, que conteñan información cotidiana ou de primeira necesidade. Isto farase a partir de modelos previos, usando as fórmulas máis básicas de saúdo e despedida, adaptando a presentación ao tipo de texto e usando frases e oracións simples e illadas ben estruturadas e cunha orde lóxica, dentro dun repertorio aprendido. 5. Utilizar elementos coñecidos lidos nun texto escrito para elaborar os propios textos, e organizar estes seguindo textos modelo. Con este criterio preténdese avaliar, en todas as tarefas de expresión escrita, a capacidade do alumnado para utilizar estratexias que faciliten o proceso de escritura seguindo modelos de textos de características similares; a planificación e o ensaio do texto; a revisión que garanta a corrección tanto ortográfica como na orde das palabras e na presentación do escrito. Tamén se valorará o uso eficaz de materiais de consulta e autoaprendizaxe adecuados ao nivel (dicionarios, gramáticas, libros de exercicios, as novas tecnoloxías, etc.). 6. Dar información elemental sobre a actividade profesional, a formación, os hábitos e os intereses. Mediante este criterio preténdese valorar a capacidade do alumnado para escribir información básica, como redactar un curriculum vitae esquemático, cubrir enquisas e cuestionarios breves, etc., sobre o traballo (profesión, horario, lugar de traballo...), os estudos, os hábitos (condicións de vida, horarios e actividades diarias) e os seus intereses (deportes, música...), dun xeito breve e sinxelo, usando estruturas básicas e aprendidas e utilizando un repertorio léxico moi básico e limitado, pero propio do tema. 7. Escribir descricións moi breves e básicas de lugares, obxectos e persoas mediante frases e oracións sinxelas, e co léxico propio da descrición de carac-terísticas físicas e psicolóxicas elementais pero precisas. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumnado de facer descricións elementais sobre lugares (os establecementos, a posición dos elementos no espazo...), obxectos (forma, tamaño, impresión que producen...) e persoas (aspecto físico, a Páx. 47 / 263

48 roupa, o carácter...), utilizando un repertorio lingüístico sinxelo pero amplo. 8. Narrar de forma sinxela e breve feitos e experiencias, así como expoñer plans e presentar proxectos de xeito moi elemental e relacionados con temas cotiáns. Con este criterio téntase avaliar a capacidade de redactar textos sinxelos e breves sobre acontecementos, actividades, plans e proxectos relativos a asuntos cotiáns ou de interese persoal, usando unha serie de frases e oracións sinxelas enlazadas con conectores simples nas que, aínda que poida haber erros ortográficos, quede claro o que se intenta dicir. 9. Escribir correspondencia breve e sinxela en papel ou soporte dixital, na que se expresen sentimentos, opinións e actitudes. Trátase de avaliar a capacidade do alumnado para escribir notas e cartas persoais moi sinxelas nas que se expresen ideas básicas sobre temas persoais (os estudos, a familia, unha viaxe...) ou de interese persoal ( música, películas...). Verificarase, igualmente, o coñecemento da estrutura das cartas persoais (cabeceira, saúdo, corpo da carta, despedida e sinatura). Tamén se valorará a capacidade de utilizar expresións fixas básicas propias da función comunicativa da carta: agradecer, desculparse, solicitar algo, invitar, etc. 10. Utilizar elementos coñecidos lidos nun texto escrito para elaborar os propios textos, e organizalos seguindo textos modelo. Con este criterio preténdese avaliar, en todas as tarefas de expresión escrita, a capacidade do alumnado para utilizar estratexias que faciliten o proceso de escritura seguindo como modelo textos de características similares; a planificación e o ensaio do texto, a corrección tanto ortográfica como na orde das palabras e na presentación do escrito (marxes, espazos de interlineado, uso de maiúsculas e minúsculas...). Tamén se valorará o uso eficaz de materiais de consulta e autoaprendizaxe adecuados ao nivel (dicionarios, gramáticas, libros de exercicios, as novas tecnoloxías, etc.). Páx. 48 / 263

49 SECUENCIACIÓN e DISTRIBUCIÓN TEMPORAL (en 12 unidades didácticas) (Básico Integrado = 1º+2º) Horas totais do curso no ano lectivo : 120 horas segundo a lexislación. Horas reais: 130,5 horas (29 semanas, 87 dias). Distribución orientativa: Primeiro cuadrimestre Outubro-Xaneiro (de 21 de Setembro a 26 de Xaneiro) 67,5 horas --> unidades 1, 2, 3, 4, 5 e 6 cada unidade: 11 horas = 2 semanas e media Segundo cuadrimestre Febreiro-Xuño (de 5 defebreiro a 25/31 de Maio) 63 horas --> unidades 7, 8, 9, 10, 11 e 12 cada unidade: 10,5 horas = 2 semanas e 1 día A obrigatoriedade legal de realizar unha PROBA PARCIAL DE PROGRESO no mes de febreiro e outra PROBA TERMINAL DE CERTIFICACIÓN no mes de xuño, convida a realizar, en principio, unha partición ou distribución de todos os contidos en dous cuadrimestres. Dentro deles, ainda, como vimos antes, é posible unha teórica distribución das unidades didácticas, ben entendido que os obxectivos e as estratexias non son susceptibles dunha fragmentación e secuenciación tan clara pois a todo o momento poden entrar en xogo, nas diferentes tarefas que se propuxeren, diversos obxectivos en simultáneo (non isolados) e tamén en concorrencia con diversas estratexias conxuntas. Páx. 49 / 263

50 Básico Integrado UNIDADE 1: Olá! tudo bem? 1. OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a)compreender informação básica, mesmo metalingüística, do professor na sala de aulas. b)compreender o essencial em situações em que se utilizem frases muito simples sobre temas habituais referentes ao âmbito pessoal desde que se fale com lentidão e com clareza c)seguir um texto oral breve articulado com clareza, pausado, com expressões simples e habituais referidas a temas muito conhecidos ou a necessidades imediatas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)estabelecer comunicação, mesmo metalingüística, com o professor na sala de aulas. b)aplicar na leitura as correspondências básicas entre sons e grafias c)estabelecer contactos sociais muito breves, de estrutura muito simples, a utilizar e a reconhecer fórmulas habituais de começo e final da conversa, tomando a palavra com cortesia d)apresentar-se e intercambiar informação básica e simples sobre si próprio e sobre as outras pessoas COMPREENSÃO DE LEITURA: a)reconhecer a ortografia portuguesa: letras e dígrafos. b)compreender textos escritos que incluam ou peçam informação pessoal básica EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)preencher documentos e impressos básicos em que se peça informação pessoal b)tomar notas e apontamentos e escrever mensagens muito breves e simples a partir de uma informação muito simples e previsível NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Apresentar-se os apresentar alguém b) Cumprimentar c) Despedir-se 2. CONTEÚDOS d) Dar informações de carácter pessoal (nome, nacionalidade, profissão, idade, estado civil e endereço) e) Pedir ajuda ao interlocutor para repetir e/ou soletrar f) Afirmar e negar algo 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Nome e) Profissões b) Morada f) Números (até 20) c) Estado civil g) Nomes de países lusófonos e cidades d) Nacionalidades h) Adjectivos 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) O alfabeto. Correspondência letras-fonemas. Dígrafos. b) Oração simples: declarativa afirmativa e negativa, interrogativa total e parcial, exclamativa c) Substantivos e adjectivos comuns e próprios. Género-número: usos básicos d) Artigos determinados e contracção com as preposições de, em e) Introdução aos fonemas consonânticos, especialmente os sonoros. f) Oração composta: conjunções e, também, disjunção ou, oposição mas, causa porque g) Pronomes pessoais tónicos e átonos usuais, reflexos (chamar-se), demonstrativos, interrogativos e indefinidos. h) Presente do Indicativo de verbos regulares chamar-se, morar e falar. i)presente do Indicativo de verbos irregulares Ser e Ter 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Nomes e apelidos habituais em Portugal b) Hábitos sociais ao cumprimentar (gestos, etc.) c) Relações entre diferentes grupos sociais lusófonos d) Artigo ou ausência dele com o nome dos países e) Resposta com o mesmo verbo da pergunta f) Ausência do pronome sujeito vós no português padrão 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura em voz alta de textos breves para aplicar a c) Compreender pequenos textos orais correspondência fonia-grafia d) Escrever os apelidos dos filhos de um casal b) Perguntar e responder sobre dados pessoais e) Simulações de apresentações entre os diferentes alumnos. 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir pelo menos a metade dos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo. Páx. 50 / 263

51 Básico Integrado UNIDADE 2: Onde fica a farmácia? 1. OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)compreender a informação essencial de trechos e fragmentos gravados que tratem de temas e assuntos quotidianos e que estejam pronunciados lenta e claramente EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade COMPREENSÃO DE LEITURA: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)compreender mensagens breves que contenham informações muito simples e básicas relacionadas com atividades e situações do dia-a-dia. c)utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)escrever mensagens simples e básicas com informações e indicações também muito simples e básicas relacionadas com a vida quotidiana e de imediata necessidade. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Localizar objectos b) Descrever lugares (casa, quarto, rua) c) Pedir informações sobre lugares d) Reservar um quarto no hotel e) Perguntar e localizar/situar na cidade/ruas f) Agradecer 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Partes da casa e) Objectos da sala de aulas e escritório b) Mobília e aparelhos usuais f) Lojas e locais de venda c) A cidade: partes (ruas, praças, semáforo, passeio...) h) Hotel d) Nomes de populações por tamanho i) Números (até 100) 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a)verbo ser/ estar f)verbo haver: Presente do Indicativo: verbos em -ar b)artigos indefinidos g)locuções de lugar c) Preposição com h)pronomes interrogativos d)adjectivos i)pronúncia das grafias: b, v, f e)demonstrativos invariáveis: isto, isso, aquilo 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Uma casa portuguesa, elementos característicos b) Uma cidade portuguesa, elementos característicos c) Horários comerciais das lojas 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Localizar locais em diferentes plantas de cidades b) Relacionar produtos com locais onde se vendem c) Pequenos diálogos entre alumnos perguntando acerca da situação de locais no mapa d) Leitura de textos breves para treinar a pronúncia dos sons mais específicos do Português 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 51 / 263

52 Básico Integrado UNIDADE 3: Queria um café, por favor 1. OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender a informação essencial de trechos e fragmentos gravados que tratem de temas e assuntos quotidianos e que estejam pronunciados lenta e claramente EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Solicitar a partir de perguntas simples e directas a colaboração do interlocutor para compreender e fazer-se compreender 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender mensagens breves que contenham informações muito simples e básicas relacionadas com atividades e situações do dia-a-dia EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Tomar notas e escrever mensagens muito breves a partir de uma informação simples. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Perguntar e dizer as horas b) Pedir no café, restaurante e noutras lojas c) Falar de acções da vida quotidiana (partes do dia, refeições,alimentos, hábitos) d) Falar de acções que decorrem no momento (estou a...) e) Expressar preferência 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Horas e) Comida e bebidas b) Partes do dia f) A ementa c) Dias da semana h) Na papelaria d) Refeições i) Números ( ) 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Verbos reflexos e) Preposições de tempo b) Presente do Indicativo: verbos regulares f) Conjunções mas /e c) Sempre, nunca, às vezes g) Estar a + Infinitivo d) Pretérito Imperfeito do verbo querer h) Pronúncia da grafia: r 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Horários e hábitos das refeições b) A distribuição do dia c) Modos de pedir num restaurante ou numa loja qualquer d) Uso de cortesia com o pretérito imperfeito (queria...) e) atividades próprias do dia-a-dia e do fim-de-semana 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura em voz alta de textos para a compreensão e pronúncia do texto b) Descrição das atividades realizadas nas diferentes partes do dia c) Audições de textos com compreensões de verdadeiro ou falso d) Simulação de um diálogo num restaurante 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 52 / 263

53 Básico Integrado UNIDADE 4: Queres ir ao cinema? 1. OBJECTIVOS Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade e ademais: 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: Compreender instruções muito básicas pronunciadas lenta e claramente e seguir indicações simples e breves EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: Expressar gostos, preferências e interesses sobre temas do quotidiano COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Localizar informação relevante em textos muito básicos e relacionados com temas desta unidade. b) Utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: Escrever bilhetes muito simples com recados para encontros NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Convidar, aceitar e recusar b) Falar ao telefone c) Falar de atividades de tempo livre d) Falar de planos para o futuro próximo e) Pedir desculpa f) Concordar/discordar 2. CONTEÚDOS 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Acções do dia-a-dia g) Meses b) Meios de transporte h) Estações do ano c) Passatempos i) Épocas festivas d) Convites e) Países e cidades j) O tempo f) Ao telefone k) Vestuário 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Presente do Indicativo (verbos irregulares): ir, poder, querer, saber, ver, ler, vir b) Há/desde c) Preposições de movimento d) Preposições de tempo e) Pronomes pessoais de Complemento Indirecto f) Com + pronome 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Horários habituais dos espectáculos b) Horários habituais dos meios de transporte c) Grupos musicais portugueses mais conhecidos d) Nomes dos locais de espectáculo mais conhecidos e) Modos educados de desculpar-se f) Lugares onde se podem comprar os bilhetes/ passes para g) Escrever uma carta a um amigo l) Aconselhar h)fazer planos m) Descrever o vestuário (roupas e i) Falar de passatempos, épocas festivas cores) e das férias n) Fazer comparações de países e j) Sugerir cidades k) Falar sobre o tempo atmosférico (estações e meses) l) Cores m) Férias, tempos livres e passatempos n) Ordinais g),presente do Ind. (irreg.): fazer, dizer, trazer,sair, cair, pedir, ouvir, dormir e pôr h) Pronomes possessivos i) Ir + Infinitivo j) Comparativos e superlativos k) O alfabeto l) Diferentes sons para a letra s o transporte público g)lugares onde podemos comprar um cartão de telefone h) Lugares de interesse turístico em Portugal i) Redes de transportes que comunicam o país j) Serras e praias mais conhecidas de Portugal k) atividades mais habituais para o tempo 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas tempo livre mais populares no país do alumno aulas nesta unidade são: f)simular diálogos a preparar a mala de roupa para as férias a) Ordenar diálogos de convites e recusas g) atividades orais a contar o que vão fazer nas próximas b) Completar diálogos ao telefone férias os alumnos c) atividades orais a contar o que costumam fazer ao fim-desemana os alumnos férias h)pequenos diálogos entre alumnos fazendo planos para as d)pequenos diálogos entre alumnos convidando para assistir i)leitura de textos breves para treinar a pronúncia dos sons a um espectáculo mais específicos do Português e)conversa com o professor acerca das atividades para o 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 53 / 263

54 Básico Integrado UNIDADE 5: Coma saudável! 1. OBJECTIVOS Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade, e ademais: 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: Compreender conselhos básicos de um médico EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: Falar sobre doenças correntes: constipação, gripe 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Compreender folhetos básicos institucionais que dêem conselhos sobre saúde: tabagismo, alimentação. b) Utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: Escrever conselhos a alguém sobre saúde ou instruções para chegar a um lugar NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Perguntar preços de artigos em lojas b) Pedir artigos em lojas c) Fazer compras d) Reconhecer diferentes especialidades médicas e) Descrever sintomas e sentimentos f) Descrever o físico de uma pessoa g) Descrever o carácter de uma pessoa 2. CONTEÚDOS 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Nos correios, no pronto-a-vestir, no e) A família banco, na farmácia f) Preços b) No médico g) Telefone c) Especialidades médicas h)descrições físicas e psicológicas d) Sintomas i)instruções 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Presente do Indicativo (verbos d) Imperativo rregulares): dar e doer e) Pronomes demonstrativos b) Podia...? f) Preposições para/ por c) Precisar de/ dever g) Imperativo verbos irregulares h) Aconselhar, dar ordens e recomendar i)indicar e compreender direcções j) Compreender instruções l)descrever uma cidade m)seguir um mapa n) Compreender anúncios de publicidade o) Consequência: tão/tanto... então; por isso j)publicidade l)indicação de direcções j)formas básicas de pagamento l)partes do corpo h) Pronomes indefinidos i) Preposições + pronomes j) Diferentes sons para a letras g e z 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Hábitos alimentares em Portugal. Gastronomia:pratos, ingredientes e receitas mais habituais. b) Produtos característicos e hábitos de compras dos portugueses. c) Horários comerciais em Portugal d) Hábitos de saúde e higiene e) Segurança social e cartão de contribuinte. As urgências e o consultório. f) Relações sociais entre médicos e doentes. Formas de respeito. g) Hospitalidade dos portugueses à hora de fornecer informações h) Registos linguísticos própios da publicidade 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura de diálogos no consultório entre médico e doente b) Compreensão de textos escritos c) Leitura e compreensão de folhetos relativos a conselhos médicos e saudáveis d) Simulação de diálogos breves em que devemos dar conselhos para ter uma vida saudável ou para realizar uma visita turística e) Leitura de textos breves para treinar a pronúncia dos sons mais específicos do Português f) Descrições físicas e de temperamento dos colegas das aulas g) Simulação de diálogos de compras: banco, correios,loja de roupa,hotel,papelaria,farmácia,... h) Descrição da nossa família i) Perguntas e respostas para descobrir do ponto de vista físico e temperamental um colega das aulas j) Simulação de diálogos em que indicamos o caminho para chegar a algum lugar. l) Escolha de um produto qualquer e publicitação dele 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 54 / 263

55 Básico Integrado UNIDADE 6: Já foste ao São João do Porto? 1. OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)compreender a informação essencial de trechos e fragmentos gravados que tratem de temas e assuntos quotidianos e que estejam pronunciados lenta e claramente EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)participar em conversas muito básicas sobre temas esperáveis expressando opiniões e sentimentos COMPREENSÃO DE LEITURA: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)compreender textos simples sobre tradições e festas populares. c)utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)escrever mensagens simples e básicas com informações e indicações também muito simples e básicas relacionadas com a vida quotidiana e de imediata necessidade. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Falar de festas populares e tradições b) Falar sobre acontecimentos passados c) Defender pontos de vista d) Argumentar e) Desenvolver a compreensão oral f) Perguntar e expressar se existe alguma coisa g) Perguntar e expressar se se sabe alguma coisa 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Festas e tradições d) Queima das Fitas em Coimbra b) Hábitos e) Natal c) Festas de São João no Porto f) Páscoa g) Acções relacionadas com o passado h) Opiniões 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Pretérito Perfeito Simples: Ser, Ir, Estar, Ter d) Haver de + Infinitivo b) Pretérito Perfeito Simples verbos regulares e) Diferentes sons para a letra c c) Já, ainda não, nunca 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Festejo do Natal semelhanças e diferenças b) Alguns nomes relevantes da literatura e do espectáculo no mundo lusófono. c) Festejo da Páscoa semelhanças e diferenças d) Festejo das festas do São João semelhanças e diferenças e) Festas e tradições acadêmicas em Portugal 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura e compreensão de textos descritivos das tradições académicas em Portugal b) Leitura e compreensão de textos descritivos das festas populares mais conhecidas c)simulação de diálogos a falar de acontecimentos passados d)descrição de acções do quotidiano no passado e) Debates sobre tradições para argumentar contra ou a favor. 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 55 / 263

56 Básico Integrado UNIDADE 7: Querida Guida, OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreensão de fórmulas de saudação correntes na língua coloquial EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Interagir correctamente às fórmulas de saudação coloquiais 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender cartas que dêem informação sobre a vida quotidiana. c) Utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b)escrever cartas simples e básicas com informações e indicações também simples e básicas relacionadas com a vida quotidiana e de imediata necessidade. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Falar de acções passadas, datas especiais e momentos marcantes b) Utilizar expressões de felicitação adequadas a cada situação (casamento, anos, falecimento, Natal e nascimento) c) Planificar uma festa d) Enviar convites e) Utilizar expressões de cortesia adequadas f) Compreender mensagens e telefonemas g) Escrever uma carta informal h) Relatar factos passados, presentes e futuros i) Falar de experiências 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Festas d) Convites e encontros b) Utensílios domésticos e) Relato de acções no passado c) Fórmulas de cortesia f) Experiências de vida g) Viagens h) Relatos biográficos 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Pretérito Perfeito Simples de verbos irregulares: trazer, b) Pronomes pessoais de complemento directo fazer, dizer, ver, vir, pôr, dar, conseguir, saber, poder, c) Sons nanais haver, querer d) diferentes sons para a letra o 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Modos de festejar os aniversários nas diferentes faixas etárias em Portugal b) Prendas de aniversário c) Modos de felicitar d) Serviços públicos: o telefone e) Relações sociais e familiares 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura e compreensão de diálogos a preparar uma festa de aniversário b) Elaboração de convites para festas especiais c) Simulação de pôr a mesa para festejar os anos do nosso irmão d) Descrição das prendas recebidas no aniversário e) Dar os parabéns interagindo com um colega que vai reagir adequadamente à situação f) Simular diferentes situações em que devemos felicitar alguém por motivos diferentes 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 56 / 263

57 Básico Integrado UNIDADE 8: Precisa-se empregado de mesa! 1. OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender a informação essencial de uma entrevista de trabalho EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Perguntar sobre as condições de trabalho: salário e horários COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender anúncios de empregos comuns. c) Utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não lingüísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Escrever uma carta em resposta a um anúncio de emprego 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Apresentar características profissionais b) Falar dos objectivos e interesses profissionais c) Falar da experiência profissional d) Definir perfis profissionais adequados e) Enfrentar uma entrevista f) Fazer/ responder inquéritos de rua g) Fazer um currículo 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Características profissionais d) Uma entrevista b) O Curriculum Vitae e) Inquéritos c) Perfil profissional 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Andar a + Infinitivo e) Advérbios em -mente b) Costumar + Infinitivo f) Pronomes pessoais de complemento directo (excepções) c) Partícula apassivante: se g) Diferentes sons para a letra e d) Pronomes relativos 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) As habilitações académicas e o emprego b) Formas de tratamento habituais em contextos laborais e educativos em Portugal. c) Níveis de ensino em Portugal d) Horários e costumes relacionados com o trabalho e) Pontualidade f) Cumprimentos e despedidas formais g) Introdução ao mundo laboral, procura de emprego h) Relações com a Administração i) A linguagem corporal adequada a uma entrevista de trabalho 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura e compreensão de anúncios de emprego b) Resposta a anúncios de emprego concretos c) Simulação de uma entrevista de trabalho d) Elaboração do nosso próprio currículo e) Elaboração de perfis profissionais para as profissões mais habituais f) Debates para argumentar contra ou a favor g) Leitura e compreensão de inquéritos h) Realização de inquéritos de rua sobre diferentes temas de debate social 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 57 / 263

58 Básico Integrado UNIDADE 9: Quando eu era criança OBJECTIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender histórias passadas que nos sejam contadas em conversas informais EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Saber contar e explicar experiências vitais passadas COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender textos descritivos e narrativos simples bem estruturadas e em língua padrão. c) Utilizar estratégias que facilitem a compreensão recorrendo a chaves lingüísticas e não linguísticas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Narrar factos e experiências relacionados com temas quotidianos. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Falar de acções habituais no passado b) Expressar agrado ou desagrado c) Analisar as dificuldades de adaptação a um novo país ou cultura d) Comparar situações presentes com o passado e) Falar dos problemas dos emigrantes f) Iniciar um relato oral: Sabes o que me aconteceu...? g) Reagir perante um relato oral: A / É sério?, Pois, E depois?. h) Coesão no relato: Então, Primeiro, Depois, No fim LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Acções habituais no passado mudar de casa, casar, ter filhos, estudos, trabalho, etc.). b) Problemas de adaptação a um novo país ou cultura f) Léxico das relações amorosas (apaixonar-se, namorar, c) Palavras que podem criar confusão (falsos amigos) acabar,etc.). d) Acontecer, passar-se. g) Nomes de animais e) Léxico relacionado com a biografia (nascer, morrer, 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) Pretérito Imperfeito: acções habituais no passado b) Preposições,advérbios e conjunções para localizar no tempo: quando, antes, depois, já / ainda não, dantes,antigamente / agora, naquela altura. c) Diferentes sons para a letra x d) Preposições a utilizar com as datas: na / à quinta-feira, a 23 / em 23 / no dia 23, em Janeiro / e) Adjectivos adequados às características dos animais 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Diferentes relações amorosas b) Biografias de personagens da história e da cultura lusófonas contemporâneas c) Presença de imigrantes africanos lusófonos em Portugal d) Vaga de imigração chegada do leste da Europa 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura e compreensão de textos de experiências migratórias b) Debates sobre os problemas de adaptação a um novo país e cultura c) Expressão oral das recordações em criança d) Debate acerca das cidades portuguesas hoje e dantes (vantagens e desvantagens) e) Análise das diferenças entre o campo e a cidade 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objectivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza todos os objectivos que agora se repetem com conteúdos próprios desta unidade e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. Páx. 58 / 263

59 Básico Integrado UNIDADE 10: Porque é que quer mudar de trabalho? 1. OBJECTIVOS Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade e: 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a)compreender perguntas colocadas sobre desempenhos e problemas profissionais quotidianas. b)compreender notícias sobre problemas sociais relativos às profissões. c)seguir um diálogo entre um entrevistador e o entrevistado EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)apresentar características profissionais. b)falar da experiência profissional. c)falar de perfis psicológicos.. d)perguntar e responder a inquéritos de rua COMPREENSÃO DE LEITURA: a)identificar diferentes textos: Curriculum vitae e formulário. b)compreender anúncios e textos com descrições psicológicas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)escrever tipos básicos de Curriculum Vitae. b)preencher formulários de estudos de mercado NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Exprimir a impessoalidade. b) Situações de permissão c) Reagir a ordens atenuadas. 2. CONTEÚDOS 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) Enfrentar uma entrevista: - Perfis profissionais - Parecenças e diferenças psicológicas. a) Classificados b) Características profissionais c) Breve lista de profissões d) Recursos para uma entrevista d) Expressões compromissivas e diretivas: por gentileza. e) Exprimir opinião: estou em crer que e) Descrição psicológica f) Contactos de mercado e sociais FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a)modalidade através de sintagmas verbais (1): precisar de e necesitar de + inf. Ex: Ela precisa de encontrar uma oferta melhor Ele não tirou férias. b)modalidade através de sintagmas verbais (2): costumar + inf. e andar + a inf. c)alguns usos dos pronomes pessoais de complemento directo (excepções). d)partícula apassivante: se e)advérbios em mente e a sós. f)fonética: diferentes sons: e g)fonética e ortografia: sequência de consoantes como unidade fonética, mas divisível: objecto e adquirir 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Os bombeiros voluntários. b) Capacidade de persuasão etnossemântica. 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Simular entrevistas. b) Responder e fazer inquéritos básicos. c) Debate: perfil psicológico x perfil profissional. d) Completar e preencher formulários. e) Responder a questionários. 4. AVALIAÇÃO a) Instrumentos: Através do diário de aula o professor tomará nota sobretudo das simulações e dificuldades do preenchimento de questões. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que demonstrem que cada habilidade comunicativa se adapta ao âmbito praticado. b) Verificação: - Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada competência comunicativa todos os objectivos que agora se repetem (com conteúdos próprios desta unidade) e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. - Exercícios de expressão e compreensão, com formulários, currículos e audições sobre empregos. Páx. 59 / 263

60 Básico Integrado UNIDADE 11: Conheces alguma loja de electrodomésticos? 1. OBJECTIVOS Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade e: 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Ouvir anúncios de rádio ou tevê e entender as conotações básicas. b) Compreender diálogos entre vendedores e consumidores. c) Deduzir o sentido de algumas expressões, como por ex., até a roupa estar pronta! EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)pedir informações de tipos de produtos. b) Dar informações sobre lojas e diferentes localizações. c) Falar de necessidades e rendimentos dos produtos COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Compreender diferentes anúncios publicitários. b) Compreender folhetos publicitários e identificar letreiros EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Escrever sobre imagens que pertencem a anúncios publicitários. b) Redigir um bilhete de reclamação ou preencher formulários de reclamação NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Aconselhar. b) Expressar opinião. c) Compreender informações, instruções e explicações em 2. CONTEÚDOS diferentes áreas de serviços. d) Justificar diferentes compras. e) Exprimir possibilidade LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) Solucionar necessidades: - Os serviços numa cidade de Portugal - A publicidade. a) Serviços b) Publicidade c) Avisos d) Regras e) Instruções f) Objectos da papelaria g) Electrodomésticos 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a)modalidade (possibilidade) através de verbos: ser possível + inf. Ex: É provável/possível não haver tempo para escrever tudo. b)alguns advérbios de tempo. Exs: volta e meia, quase sempre e em breve. c)tratamento deferente pronominal e nominal: você, o/a senhor/a, prezado/a + nome d)infinitivo impessoal e pessoal. e)conector frásico de implementação: além de tudo isso. f)fonética e ortografia: sequência de consoantes como unidade fonética, mas divisível. Exs: pneu. g)fonética e ortografia: palavras com diferentes sílabas tónicas (agudas, graves e esdrúxulas) SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Na rua da Indústria no Porto. b) Alguns outdoors em Lisboa. 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Simular diferentes diálogos de acordo com o serviço eleito. b) Redigir bilhetes de reclamação. c) Em pares: escolher diferentes anúncios publicitários e refazê-los com outros produtos. d) Descrever necessidades de serviço de parentes e amigos. e) Debate: serviços mais procurados, as melhores lojas, etc. f) Quarteirão ideal: seleccionar da lista das Páginas Amarelas as lojas preferidas que deveriam existir no quarteirão onde essa pessoa mora. g) Compreender audições destes temas. 4. AVALIAÇÃO a) Instrumentos: No diário de aula o professor tomará nota das atividades orais, sobretudo de debates. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva, focado sobretudo nas habilidades compreensivas e expressivas de escrita. b) Verificação: - Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada competência comunicativa todos os objectivos que agora se repetem (com conteúdos próprios desta unidade) e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. - Exercícios de composição: bilhetes de reclamação. Criação de anúncios. Recursos expressivos expostos nos debates. Páx. 60 / 263

61 Básico Integrado UNIDADE 12: Com chuva aonde poderemos ir? 1. OBJECTIVOS Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade e: 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a)compreender informações sobre o estado do tempo. b)compreender notícias sobre problemas climatéricos e da natureza. c) Perceber diferentes problemas em diálogos EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a)perguntar por deslocações. b)falar de previsões em geral. c)falar de imprevistos. d)responder a dúvidas climatéricas e sobre fenómenos da natureza COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Compreender o horóscopo. b) Compreender textos jornalísticos sobre o tema EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a)escrever de maneira básica sobre as estações do ano. b) Redigir minicomposições sobre a superstição. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Formular perguntas que expressam dúvida. b) Dar palpites com noções espaciais. c) Realizar expressões directivas: importar-se que passe à frente. d) Usar recursos expressivos: essa é boa!. e) Exprimir opinião: chove-não-molha LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Enfrentar algumas adversidades: g) Logradouros de um parque Climatéricas De viação. d) Superstições b) Previsões para o futuro f) Fenómenos naturais c) Horóscopo h) Desportos na natureza: caminhada e canoagem. e) O estado do tempo e mapas com previsões 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a)usos do feminino: -ão/-oa e ão/-ona em palavras d)conector frásico de perspectiva: a meu ver. corriqueiras. Ex: patroa, comilona e marmanjona.. e)fonética: consoantes g ou q (u+e-i) pronunciadas k + O ou b)expressão de futuro com Presente do Indicativo. w. Exs: aqueduto # aquista. c)futuro Imperfeito do Indicativo f)fonética e ortografia: palavras com c, ç, s ou ss SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) O parque florestal de Monsanto. b) Algumas superstições em Portugal. 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Simular diálogos com diferentes estados de tempo. b) Ler signos do zodíaco em jornais e inventariar perfis psicológicos dos colegas da turma. c) Descrever em papel as previsões metereológicas através dos símbolos visualizados. d) Desenhar e escrever roteiros de passeios em parques. e) De acordo com diversas audições responder a questões de escolha múltipla. 4. AVALIAÇÃO a) Instrumentos: Tomará nota da participação dos alumnos nas simulações. Na pasta de aula verificará os alumnos que entregaram um questionário com perguntas de compreensão. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que demonstrem que cada habilidade comunicativa se adapta ao âmbito praticado. b) Verificação: - Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada competência comunicativa todos os objectivos que agora se repetem (com conteúdos próprios desta unidade) e, além disto, pelo menos a metade dos novos objectivos ou a totalidade se for apenas um objectivo novo. - Exercícios de expressão e compr. com minicomposições e formulários. Simular diálogos em pares sobre diferentes aspectos da unidade. Páx. 61 / 263

62 2.2. INTERMEDIO INTEGRADO (1º + 2º = B1) O Nivel Intermédio presentará as características do nivel de competencia B1, segundo este nivel se define no QECR. Este Nivel Intermédio ten a finalidade de capacitar, fóra das etapas ordinarias do sistema educativo, para a utilización do idioma oralmente e por escrito de maneira eficaz, apropiada e flexible, en situacións comunicativas diversas, relativas a temas coñecidos ou de interese persoal, que requiran comprender e producir textos en lingua estándar, nun rexistro neutro, formal ou informal, que conteñan variedade de expresións, estruturas e locucións idiomáticas frecuentes e termos habituais e cultos de uso común non especializados. Este nivel de uso do idioma permitirá igualmente actuar mediando entre falantes de distintas linguas que non poidan comprenderse de forma directa, e garantir a relación fluída entre falantes e culturas. O Nível Intermédio, o mesmo que fixemos co Nivel Básico anterior, é ofrecido nesta EOI da Coruña nun único ano lectivo, o denominado INTERMEDIO INTEGRADO (segundo o estipulado no artº da ORDE do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula a organización e o acceso ás ensinanzas de idiomas de réxime especial), isto é: o INTERMEDIO INTEGRADO equivale a Intermedio 1º e Intermedio 2º Páx. 62 / 263

63 OBXECTIVOS OBXECTIVOS XERAIS (nas 4 competências) a) Comprensión do oral. Comprender o sentido xeral, a información esencial, os puntos principais e os detalles máis relevantes de textos orais claramente estruturados e en lingua estándar, articulados a velocidade lenta ou media e transmitidos de viva voz ou por medios técnicos, sempre que as condicións acústicas sexan boas e se poida volver escoitar o que se dixo. b) Expresión e interacción orais. Producir textos orais ben organizados e adecuados ao interlocutor e ao propósito comunicativo e desenvolverse cunha corrección, fluidez e espontaneidade que permitan manter a interacción, aínda que ás veces resulten evidentes o acento estranxeiro, as pausas para planificar o discurso ou corrixir erros e sexa necesaria certa cooperación por parte dos interlocutores. c) Comprensión de lectura. Comprender o sentido xeral, a información esencial, os puntos principais e os detalles máis relevantes de textos escritos claros e ben organizados, en lingua estándar e sobre temas xerais, actuais ou relacionados coa propia especialidade. d) Expresión e interacción escrita. Escribir textos sinxelos e coesionados, sobre temas cotidianos ou polos que se ten un interese persoal, nos que se pide ou transmite información, se narran historias, se describen experiencias, acontecementos reais ou imaxinados, sentimentos, reaccións, desexos e aspiracións, se xustifican brevemente opinións e se explican proxectos OBXECTIVOS ESPECÍFICOS (nas 4 competencias) a) Comprensión do oral 1. Comprender información concreta en conversas informais relativas a temas cotidianos ou relacionadas co traballo, realizadas cun discurso articulado con claridade, en lingua estándar e a unha velocidade media. 2. Seguir as ideas principais dun debate longo que trate de temas coñecidos e previsibles, Páx. 63 / 263

64 articulado con claridade e nun nivel de lingua estándar que poida conter expresións fixas, locucións e estruturas idiomáticas moi frecuentes. 3. Comprender suficientemente o contido de conversas formais e reunións de traballo, que versen sobre a súa especialidade e se desenvolvan a unha velocidade normal, estruturadas con claridade e sen moitos usos idiomáticos. 4. Comprender a maior parte das películas e representacións teatrais, programas de TV, textos audiovisuais ou material gravado, nos que se fale articulando con claridade, cun nivel de lingua estándar e unha trama sinxela e predicible, e nos que existan, se é o caso, apoios visuais de carácter redundante. 5. Comprender información técnica sinxela e seguir indicacións detalladas expostas ordenadamente e a velocidade media, o suficiente para poder seguir instrucións de funcionamento de aparellos de uso frecuente. 6. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión mediante o uso de claves lingüísticas e non lingüísticas. b) Expresión e interacción orais 1. Establecer con certa fluidez contactos sociais e interaccións sobre temas de interese persoal ou relacionados coa súa especialidade, utilizando e recoñecendo fórmulas habituais de cortesía, de inicio, mantemento e peche da interacción e expresións fixas e frecuentes, cunha ampla diversidade de funcións lingüísticas. 2. Desenvolverse en transaccións e interaccións da vida cotidiana, enfrontándose con relativa naturalidade e fluidez a situacións variadas, e dar nelas argumentos ou explicacións de forma básica, eficaz e comprensible. 3. Expresar puntos de vista con claridade en discusións formais e reunións de traballo, ofrecendo breves razoamentos e expresando opinións de forma básica, eficaz e comprensible. 4. Intercambiar e contrastar opinións e explicar proxectos sinxelos ou planos, utilizando expresións fixas e estruturas idiomáticas moi frecuentes e un repertório lexical básico próprio do tema da interacción. 5. Realizar con razoable fluidez narracións e descricións sinxelas seguindo unha secuencia lineal de elementos, expoñendo experiencias, feitos, esperanzas, aspiracións e crenzas. 6. Facer unha presentación breve e preparada sobre un tema do seu interese, coa suficiente claridade como para poder seguilo sen dificultade aínda que fagan falla aclaracións ou repeticións, explicando as ideas principais cunha precisión razoable e Páx. 64 / 263

65 respondendo adecuadamente a preguntas. 7. Seguir unha entrevista sinxela estruturada, cun guión establecido con anterioridade, e confirmar nela información, realizar preguntas complementarias ou responder a elas, se son predicibles, tomar a iniciativa de cambio temático ou formularlle comentarios ao interlocutor. 8. Empregar estratexias de cooperación para contribuír a manter a interacción e asegurar a comprensión. c) Comprensión de lectura 1. Seguir a liña argumental xeral dun texto narrativo ou literario contemporáneo de estrutura sinxela e amplo repertorio léxico, sen usos idiomáticos rexionais ou sociais, aínda que non se entenda na súa totalidade. 2. Comprender instrucións técnicas sinxelas escritas con claridade e presentadas coa axuda de soporte visual. 3. Comprender a información xeral e específica de textos auténticos, de extensión variada, sobre temas diversos, coñecidos e sen complexidade, que vehiculen aspectos socioculturais dos países nos que se fala a lingua obxecto de estudo. 4. Localizar a información necesaria nun texto extenso ou en varios co fin de realizar unha tarefa específica. 5. Distinguir, en textos informativos, narrativos, argumentativos e descritivos redactados en lingua estándar, as ideas e conclusións principais e recoñecer información específica se o asunto é coñecido. 6. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión, mediante claves lingüísticas e non lingüísticas d) Expresión e interacción escrita 1. Redactar textos sinxelos, coherentes e cohesionados, coidando os aspectos formais e a corrección ortográfica e de puntuación para que sexan comprensibles para o lector. 2. Transmitir e solicitar información e ideas sobre temas tanto abstractos como concretos, explicándose ou preguntando con razoable precisión. 3. Resumir información de diversas fontes e realizar paráfrases sinxelas de pasaxes breves escritas, empregando as palabras e a ordenación do texto orixinal. 4. Escribir descricións, narracións, presentacións e cartas persoais sobre experiencias, Páx. 65 / 263

66 sentimentos e reaccións, acontecementos e contidos diversos, en textos sinxelos, en lingua estándar, organizados con orde e claridade, cohesionados e con amplitude de vocabulario suficiente para expresarse con eficacia nos temas pertinentes. 5. Conseguir comunicar as ideas principais que se queren transmitir empregando calquera recurso dispoñible e logrando a comunicación cos medios de que se dispón para expresarse ESTRATEXIAS (Intermedio Integrado B1 = 1º+2º) Para que todo o proceso de ensino-aprendizaxe chegue a bon porto é necesario termos sempre presentes os diferentes tipos de estratexias de aprendizaxe e de comunicación. É importante facerlles comprender aos alumnos a importancia de establecelas como base para o desenvolvemento da competencia comunicativa, e para que poidan dirixir e organizar a súa aprendizaxe de forma consciente. Estas estratexias non serán avaliadas directamente e, dependendo da actividade ou tarefa, poranse en acción as que corresponderen. Apesar disto, o maior ou menor grao de aplicación destas vai sen dúbida influír na consecución dos obxectivos. As estratexias que convén ter en conta para lle axudar ao alumno a comprender, aprender, lembrar e utilizar a nova información son: ESTRATEXIAS DE APRENDIZAXE As estratexias de aprendizaxe son maneiras de obter, comprender e reter a nova información na memoria para poder utilizala posteriormente; inclúen tanto a reflexión sobre o que se aprende e a maneira de aprendelo como as nocións, as motivacións ou a organización da aprendizaxe. A) METACOGNITIVAS 1. Tomar consciencia do proceso de aprendizaxe. 2. Coñecer os propios estilos de aprendizaxe. 3. Saber planificar a aprendizaxe, responsabilizarse do proceso de aprendizaxe, e adoptar unha postura activa. 4. Saber utilizar recursos de autoaprendizaxe fóra da aula, autoavaliarse, tratar de ser autónomo no proceso de aprendizaxe. 5. Incentivar a confianza na propia capacidade e fomentar posturas positivas, evitando o medo ao erro, superando o sentido do ridículo e desenvolvendo o espírito crítico. Páx. 66 / 263

67 6. Desenvolver o interese e a cooperación. 7. Argallar técnicas para memorizar. 8. Crear relacións mentais dentro dos textos, frases, grupos semánticos, rimas, etc. 9. Relacionar o que se viu co que se escoitou. 10. Empregar certas técnicas como repasos frecuentes, listaxes, clasificación, etc. B) COGNITIVAS 1. Relacionar a información nova coa anteriormente adquirida. 2. Observar os feitos e formular hipóteses. 3. Desenvolver razoamentos dedutivos. 4.Reflexionar sobre a relación entre a comunicación e a lingua (o feito comunicativo e os elementos da situación de comunicación). 5. Acadar a comprensión indutiva e global mediante a dedución dos sistemas e regras de uso da lingua obxecto de estudo, a partir de textos contextualizados ou por analoxías coa propia lingua. 6. Xeneralizar as regras observadas. 7. Comparar as características do portugués coas da lingua primeira. 8. Tomar notas persoais, facer resumos e organizar unha gramática propia. 9. Utilizar técnicas de pronuncia e entoación: imitar de forma intencionada os falantes nativos ou memorizar textos representativos (cancións, poemas, refráns, frases difíciles, etc.) e repetilos con frecuencia ESTRATEXIAS DE COMUNICACIÓN A) PLANIFICACIÓN 1. Activar ou procurar coñecementos previos sobre a lingua, a situación, os contidos e as persoas. Tomar notas sobre os intereses e os coñecementos previos dos destinatarios. Elaborar unha relación de vocabulario e estruturas. Reunir os propios coñecementos e pensamentos. Informarse de se hai axudas visuais: diagramas, imaxes, modelos. Tomar consciencia do propio interese e do interese do interlocutor: tomar consciencia de que e canto se quere comprender (só o contido principal, informacións específicas ou informacións polo miúdo); do que se quere dicir ou escribir, e de con canto detalle; do que o interlocutor xa pode saber ou do que podería non saber; do que lle podería interesar ou non interesar ao interlocutor; do que podería ser coñecido por todos. 2. Dispor informacións e recursos de apoio, e dotar os contidos dunha estrutura previa. Páx. 67 / 263

68 Ordenar os contidos. Preparar listas de vocabulario propias relacionadas cun tema específico (especialidade) ou dicionarios especializados. Revisar e completar notas. Marcar palabras clave e estruturas gramaticais relacionadas cun tema nunha mostra textual. 3. Adaptar a tarefa ás competencias lingüísticas e persoais e mais á situación. Decidir utilizar outro xénero textual (por exemplo, escribir unha postal en vez dunha carta). Decidir que xénero textual é o axeitado. Decidir utilizar outro medio de comunicación (por exemplo, escribir un correo electrónico en lugar de deixar unha mensaxe no contestador). Limitar un tema a dúas ou tres ideas centrais. Planificar como se poden expresar os contidos principais cos medios lingüísticos dispoñibles. Aumentar a dificultade dunha tarefa cando existen suficientes informacións e recursos. 4. Activar esquemas textuais / elaborar un borrador de estrutura textual. Introducir palabras clave nun cadro (introdución, desenvolvemento, final). Preparar un texto de referencia (por exemplo, un currículo sacado de internet). Tomar consciencia da distancia entre a lingua oral e a escrita. Lembrar posibles tipos de textos. Seleccionar fórmulas lingüísticas (por exemplo, a cabeceira nunha carta). 5. Repetición e práctica. Practicar e experimentar con novas expresións e combinacións de expresións e solicitar información sobre a súa idoneidade. Marcar fragmentos de textos difíciles. Practicar os posibles comezos dunha conversa e as posibles transicións entre textos. 6. Recoñecer as posibles dificultades de comprensión. Pensar en que factores de distorsión se poderían dar. Informarse sobre a velocidade que cabería esperar dun narrador e sobre a densidade informativa que cabería esperar dun texto. Pensar na propia lingua qué vocabulario podería ser importante. B) EXECUCIÓN, CONTROLO E REPARACIÓN 1. Construír a partir do coñecemento existente. Utilizar regras lingüísticas, expresións e xiros coñecidos. Procurar palabras e xiros coñecidos. Desenvolver un tema cando este é coñecido polo interlocutor. Comparar cos propios coñecementos e coas propias experiencias. 2. Utilizar os recursos de apoio dispoñibles. Consultar a ortografía correcta nun dicionario. Consultar regras de gramática. Utilizar modelos (por exemplo, unha carta ou unha acta). Utilizar programas de ordenador. Recorrer ás notas propias. Utilizar formas e/ou estruturas en textos semellantes. Páx. 68 / 263

69 3. Estruturar contidos / textos. Organizar cronoloxicamente elementos. Ilustrar enunciados complexos con exemplos. Marcar parágrafos. Parafrasear ou resumir puntos importantes de determinados parágrafos ou fragmentos de textos. Ter en conta signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. Utilizar signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. Marcar pasaxes importantes. Dividir textos en diferentes partes. Ter en conta palabras clave para un tema. Concentrarse en determinadas fórmulas utilizadas nas situacións concretas. Ter en conta as pausas e deducir delas unidades informativas. Concentrarse en unidades de sentido. Reproducir unidades de sentido. 4. Estruturar conversas. Dirixirse a alguén: tomar a palabra mediante avisos oportunos. 5. Manterse no uso da palabra mediante o recheo de pausas ou a utilización de recursos explícitos. Evitar redundancias. Formular enunciados como preguntas e viceversa. Acabar a conversa. 6. Cooperación. Aterse ás convencións en materia de cortesía. Ceder a palabra. Relacionar o expresado por un co expresado por outro. Remitirse ao expresado por outros. Focalizar o tema. Manter o contacto visual. Sinalar que se comprendeu. Introducir outra persoa na conversa. 7. Compensación e evitación. Parafrasear palabras descoñecidas con palabras coñecidas máis sinxelas. Utilizar un concepto xenérico ou unha palabra semanticamente emparentada. Inventar palabras ou botar man de palabras baleiras, como por exemplo «cousa». Explicar un concepto: por exemplo, o que se pode facer con el ou como é. Sinalar. Utilizar a linguaxe corporal. Evitar palabras difíciles. Apoiarse nas palabras coñecidas para deducir as descoñecidas. Utilizar estruturas sinxelas (por exemplo: unha oración simple en vez dunha oración composta). Citar en lugar de expoñer. Dirixir a conversa a un tema coñecido. 8. Identificar / deducir indicacións. Comprobar indicacións no contexto. Prestar atención aos puntos centrais. Deducir do contexto palabras descoñecidas. Deducir palabras descoñecidas coa axuda dos coñecementos doutras linguas. Deducir palabras descoñecidas coa axuda das súas regras de composición. Prestar atención aos elementos non verbais en películas e vídeos para comprender. 9. Tirar conclusións e facer predicións. Facer hipóteses utilizando imaxes, gráficos e fotografías. Establecer hipóteses sobre o contido utilizando informacións paratextuais e paralingüísticas. Deducir e anticipar posicións, intencións e estados de ánimo en relación co que segue no texto, utilizando o contexto e signos gramaticais e léxicos. Sacar conclusións sobre a actitude do falante e sobre o contido baseándose na Páx. 69 / 263

70 entoación e a velocidade. Deducir intencións baseándose no volume da voz do falante. Anticipar o que segue (palabra, frase, resposta...). Adiviñar o que non se comprende e o que non se coñece utilizando os propios coñecementos e experiencias. 10. Asegurar a comprensión. Repetir o comprendido. Preguntar se se di do xeito que un pensa. Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Informarse sobre se o comprenderon. Volver a outras partes do texto (por exemplo, ler unha vez máis o parágrafo anterior). 11. Pedir esclarecimetos/esclarecer: pedirlles a outros que expliquen algo con maior precisión. Solicitar repetición. Pedir que expliquen unha palabra clave. Dicir que non se entendeu algo. Verbalizar hipóteses non articuladas. Preguntar. 12. Solicitar axuda. Pedir confirmación sobre se unha forma utilizada é correcta. Pedirlle unha explicación a alguén. Pedirlle a alguén unha tradución. 13. Controlar. Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Verificar as propias hipóteses. Observar a actitude do interlocutor. Volver ler ou escoitar un texto tendo en conta determinados aspectos. Escoitarse a si mesmo. 14. Experimentar. Utilizar unha palabra ou estrutura nova. Utilizar outra canle, por exemplo escribir un correo electrónico en lugar de facer unha chamada telefónica. 15. Reparar: comezar de novo a frase. Formular outra vez a frase con locucións como en realidade quería dicir.... Repetir unha palabra correctamente. Pedir desculpas. Pedir que repitan. Aclarar malentendidos. Revisar hipóteses. Volver ler ou escoitar un texto CONTIDOS (Intermedio Integrado B1 = 1º+2º) CONTIDOS SOCIOCULTURAIS Dado que as actividades comunicativas se integran dentro dun contexto sociocultural, as alumnas e os alumnos deben adquirir un coñecemento da sociedade, da mentalidade e da cultura dos países e territorios lusófonos xa que esta circunstancia mellorará a competencia comunicativa xeral e, alén diso, é evidente que a deficiencia de coñecementos socioculturais pode chegar a distorcer a comunicación. O desenvolvemento destes contidos enmarcarase nunha perspectiva intercultural. Terán que ser adaptados ás circunstancias socioculturais específicas de cada territorio lusófono, con especial relevancia nos territorios de Portugal-Galiza e o Brasil. O léxico e as Páx. 70 / 263

71 estruturas utilizados para os desenvolver adecuaranse tamén aos obxectivos deste nivel intermédio. Estes contidos van ser tidos en conta ao elaborar os materiais didácticos, actividades e tarefas mas non van aparecer necesariamente nun punto específico desta programación, xa que a maioría deles poden presentarse formando parte das diferentes áreas temáticas dos contidos lingüísticos léxico-semánticos, coas que están estreitamente relacionados, ben como cos contidos sociolingüísticos e funcionais. Estas áreas temáticas abranxentes dos contidos socioculturais son: 1. A vida cotidiana e as actividades de lecer: alimentación (pratos e produtos típicos, costumes alimentarios, tabús, convencións sociais e comportamento na mesa, horarios e servizos dos distintos establecementos, etc.), deporte e espectáculos, actividades en días festivos e non laborables (excursións, visitas aos lugares de interese cultural, monumentos, museos, etc.). 2. As convencións sociais e o comportamento ritual: tradicións sociais no ámbito familiar, aspectos relevantes do comportamento en contextos informais e formais (presentacións, saúdos, despedidas, puntualidade, hospitalidade, visitas, regalos, etc.), convencións relativas ao vestiario en diferentes situacións, tabús e costumes nos comportamentos e nas conversas. Acontecementos de ámbito privado (nacementos, vodas, funerais, etc.), festas relixiosas e tradicionais, espectáculos e acontecementos públicos. 3. As condicións de vida: condicións da vivenda (tipos, prezos, aluguer, convencións relacionadas coa súa procura, etc.); niveis de vida (con variacións rexionais, sociais e culturais); comunicación (por vía telefónica, postal, informática, etc.); saúde (sistema de asistencia médica); o sistema educativo. 4. Os servizos públicos: uso do transporte público (horarios, planos de transportes urbanos, estacións de trens, aeroportos, convencións e normas de uso de autobuses, taxis...). 5. O contorno xeográfico: paisaxes, condicións climáticas, medio rural e medio urbano. 6. As relacións persoais: cos familiares (costumes familiares), cos amigos, cos veciños, con descoñecidos, no ámbito laboral, no administrativo, no educativo e nas actividades de lecer. 7. Valores, crenzas e actitudes: valores e crenzas fundamentais, tradicións importantes, características básicas do sentido do humor, referentes artístico-culturais significativos (historia: feitos históricos e personaxes relevantes; artes: literatura, música, teatro, pintura...; relixión: tradicións e supersticións máis comúns); tradición Páx. 71 / 263

72 e cambio social 8. A linguaxe corporal e os sons paralingüísticos: linguaxe xestual (expresións faciais, acenos, posturas, contacto visual, etc.), contacto corporal e proximidade física; calidade de voz, ton e volume. 9. Lingua e sociedade: extensión xeográfica, estatus e contacto con outras linguas CONTIDOS SOCIOLINGÜÍSTICOS Un enfoque centrado no uso do idioma como o que se propón nesta programación supón necesariamente unha dimensión social dese idioma. Para que a comunicación sexa eficaz, o usuario do Portugués non só ten que coñecer os recursos dispoñibles, senón tamén saber utilizalos axeitadamente en cada contexto. Neste sentido, enténdese que a os coñecementos e as competencias sociolingüísticas consisten na capacidade do utilizador de interpretar e comportarse de forma axeitada en diferentes situacións. Portanto as alumnas e os alumnos deben adquirir as competencias sociolingüísticas que lles permitan comunicarse con efectividade ao nivel intermédio especificado (primeiro ou segundo). Entre estas competencias encóntranse o coñecemento, o discernimento e o uso de marcadores lingüísticos de relacións sociais, fórmulas de tratamento, saúdos, normas de cortesía, diferenzas de rexistro (formal e informal) e expresións idiomáticas moi frecuentes. Para alén disto, cada lingua é reflexo da súa realidade social. Polo tanto, os contidos que se enumeran a seguir teñen que ser adaptados, se for necesario, aos diferentes países do amplísimo territorio lusófono: 1. Convencións sociais: establecemento de contacto (saúdo, expresión do interese por alguén), presentacións, dirixirse a alguén, solicitar e conceder permiso, comunicación telefónica e telemática. 2. Finalización do contacto: despedida, envío de saúdos, finalización de conversa telefónica, formas de saúdo en despedida en cartas. 3. Mantemento do contacto: desculpa, agradecementos, cumprimentos, felicitación, condolencia, desexo, brindes. 4. Expresión axeitada de sentimentos: alegría, entusiasmo, sorpresa, gabanza, etc.; utilización axeitada das exclamacións. Páx. 72 / 263

73 CONTIDOS FUNCIONAIS Os contidos funcionais presentámolos nunha lista única que retoma as funcións previstas para o nivel básico, mas utilizándoas agora nun abano máis amplo de situacións e recursos e engadindo tamén outras novas situacións e novos contextos propios dun maior contacto coa lingua portuguesa e culturas lusófonas. Os contidos funcionais responden aos obxectivos e formúlanse en termos de expresión, pero considérase que inclúen tamén a comprensión e a interacción respectivas. Desenvolveranse ao longo do curso de acordo cos obxectivos propios de cada un deles. 1. USOS SOCIAIS DA LINGUA EN SITUACIÓNS FORMAIS E INFORMAIS: a) Dirixirse a alguén, saudar e despedirse, usar as formas de tratamento adecuadas, desculparse, agradecer, presentarse e presentar outras persoas, felicitar, eloxiar, convidar. b) Reaccionar perante unha información con expresións que mostren o sentimento adecuado á situación. 2. CONTROL DA COMUNICACIÓN: a) Manifestar comprensión e incomprensión. Pedirlle ao interlocutor confirmación da comprensión. Solicitar a axuda ao interlocutor para facilitar a comprensión: por exemplo, falar devagar, deletrear, repetir, preguntar o significado dunha palabra ou expresión. b) Reformular, parafrasear, repetir, corrixir, explicar, sinalar, etc. Encher con pausas ou expresións de dúbida mentres se busca o elemento que falta. 3. INFORMACIÓN XERAL: a) Pedir e dar información sobre datos persoais, lugares, horarios, datas, prezos, cantidades e actividades. b) Responder a preguntas ofrecendo información, confirmando, refutando, dubidando, expresando descoñecemento, etc. c) Identificar e solicitar información mediante preguntas. d) Resumir, repetir e transmitir información. e) Intercambiar información sobre asuntos cotidianos: actividades, normas, costumes, sucesos. f) Indicar posesión. g) Relacionar datos (causa, consecuencia, finalidade, condicións, etc.). h) Indicar onde e cando ocorre algo. i) Referirse a accións cotidianas no presente, no pasado e no futuro. Páx. 73 / 263

74 4. COÑECEMENTO, OPINIÓNS E VALORACIÓNS: a) Expresar intereses, preferencias e gustos (e os contrarios). b) Afirmar e negar algo. c) Mostrar acordo total ou parcial, satisfacción conformidade (e contrarios). d) Preguntar e expresar coñecemento e descoñecemento, seguridade e inseguridade. e) Expresar reticencias, obxeccións. f) Expresar aprobación e satisfacción ou os seus contrarios. g) Expresar e contrastar opinións. 5. DESEXOS, ESTADOS DE SAÚDE, SENSACIÓNS E SENTIMENTOS: a) Vontade, intencións. b) Desexos para si e para outros. c) Estados de saúde, síntomas e sensacións físicas. d) Estados de ánimo, emocións e sentimentos: sorpresa, ledicia, mágoa, enfado, esperanza, etc. e) Sentimentos cara a outras persoas: agradecemento, afecto, admiración, etc. Desculpar(se) e aceptar desculpas. f) Compartir sentimentos e reaccionar adecuadamente ante eles: acougar, dar ánimo, expresar condolencia, etc. g) Expresar unha queixa ou unha reclamación. h) Eloxiar, facer cumprimentos e os seus contrarios. 6. PETICIÓNS, INSTRUCIÓNS E SUXESTIÓNS: a) Pedir e ofrecer obxectos, servizos e axuda. b) Acceder ou rexeitar agradecendo ou xustificando; acceder con reservas ou condicións. c) Expresar imposibilidade, posibilidade, obriga ou prohibición de facer algo. d) Pedir, conceder e denegar permiso (con ou sen obxeccións). e) Dar instrucións, avisos e ordes. f) Aconsellar, recomendar e animar a facer algo. g) Previr, advertir. h) Transmitir unha petición. i) Suxerir actividades, aceptar ou rexeitar e reaccionar ante suxestións. j) Planificar unha actividade. k) Convidar. Concertar unha cita. Páx. 74 / 263

75 7. ORGANIZACIÓN DO DISCURSO: a) Dirixirse a alguén. b) Iniciar a intervención en situacións formais e informais. c) Pedir, tomar e ceder a palabra. d) Reaccionar e cooperar na interacción. e) Recoñecer e adecuarse ao esquema usual da interacción. f) Introducir un tema en situacións formais e informais. g) Introducir unha secuencia, unha anécdota ou unha opinión. h) Enumerar, opoñer, exemplificar, aclarar aspectos, cambiar de tema, resumir. Anunciar o peche do discurso e pechalo. i) Relacionar e cohesionar o discurso. j) Comunicar por teléfono: inicio, presentación, espera, recado, despedida. Control da comunicación. k) Recoñecer e axustarse á estrutura das cartas e dos tipos de mensaxe utilizados. l) Utilizar as convencións propias dos textos ou discursos que se manexan CONTIDOS NOCIONAIS Incluimos na lista que segue os conceptos básicos dos que se desglosarán as subcategorías correspondentes cos seus expoñentes lingüísticos (especialmente morfosintácticos) de acordo cos obxectivos específicos de cada un destes dous anos e en harmonia cos contidos sociolingüísticos e socioculturais, funcionais e os lingüísticos léxicosemánticos. 1. ENTIDADES: a) Expresión das entidades e referencia a elas (persoas, obxectos ou accións). 2. PROPIEDADES: a) Existencia: ser / non ser, acontecer / non acontecer, presenza / ausencia, dispoñibilidade / non dispoñibilidade. b) Cantidade: números, cantidades e medidas. Gradación da cantidade. c) Calidade: propiedades físicas (forma, temperatura, cor, material, peso, tamaño, sabor, olor, idade...) e propiedades psíquicas (pensamentos, sentimentos, vontade ). d) Valoración: prezo, valor, calidade Páx. 75 / 263

76 3. RELACIÓNS: a) Espaciais: localización absoluta e relativa no espazo (posición, movemento e dirección). b) Temporais: situación absoluta e relativa no tempo (momento puntual, espazo de tempo e relacións temporais: anterioridade, simultaneidade, posterioridade). c) Lóxicas (entre estados, procesos e actividades): conxunción, disxunción, oposición; comparación; condición, causa, finalidade, resultado; relacións temporais (anterioridade, simultaneidade, posterioridade). d) Estados, procesos e actividades: aspecto, modalidade, participantes e as súas relacións: axente, obxecto, etc CONTIDOS LINGÜÍSTICOS Os contidos lingüísticos son os léxico-semánticos, os fonéticos, os ortográficos e os morfosintácticos. Estes contidos, utilizados como recursos lingüísticos son os que se consideran suficientes para acadar os obxectivos previstos para o nivel intermedio, e non se deben entender, nin programar, nin activar, nin avaliar... illadamente senón en función deses obxectivos. Dáse por suposto o xa dito na Introdución desta Programación: obxectivos e contidos de niveis anteriores forman tamén parte dos niveis seguintes, de maneira que neste nivel Intermedio se dan por incluídos, sabidos e dominados os obxectivos e contidos do nível Básico precedente. Por outro lado, e sen pretender excluír as conceptualizacións propias do proceso de ensino-aprendizaxe, non se trata de levar os alumnos a unha reflexión metalingüística ou a unha aprendizaxe formal, senón a un uso contextualizado e integrado deses recursos. A nomenclatura gramatical que se utilizar nas aulas será a imprescindible e o máis clarificadora posible. A organización por anos dos contidos léxico-semánticos, gramaticais, ortográficos e fonéticos ten por obxectivo servirlles de orientación tanto a docentes como a discentes á hora de planificar o proceso de ensino-aprendizaxe. Cómpre lembrar o que xa se acaba de dicer hai poucas liñas: que estes contidos non serán avaliados separadamente e que o criterio na súa introdución e no seu grao de utilización será, en calquera caso, a súa pertinencia para acadar os obxectivos xerais e específicos de cada unha das catro competencias. Páx. 76 / 263

77 CONTIDOS FONÉTICOS 1. Sons e fonemas vocálicos Vogais e ditongos orais: tónicas/átonas; abertas/ fechadas Contraste entre as vogais a, e, o abertas/fechadas Vocalismo das conxugacións verbais Redución vocálica: regra xeral e excepcións máis frecuentes (p.e., na derivación con sufixos -mente e -zinho, consoantes etimolóxicas, -L que trabe a sílaba, etc. ). 2. Sons e fonemas consonánticos Aparición de consoantes duplas por caída de e en posición átona: Ele come muito Encontros de consoantes por caída de e en posición átona: Vou de carro. 3. Acento fónico Dos elementos léxicos illados Dos elementos do sintagma e da oración: grupos fónicos e tónicas e átonas no grupo fónico. 4. Curvas de entoación e pautas básicas de entoación CONTIDOS ORTOGRÁFICOS 1. Sistema de escritura: o alfabeto. 2. Representación gráfica de fonemas e sons. Correspondencia letrasfonemas Algúns casos particulares Correspondencia fónica do e- inicial de palabra Regra xeral: exame, eleito, ementa O fonema /z/ no grupo -ns-: trânsito, transeunte Secuencias coa letra x : palabras como têxtil, êxito, ex-alumno, exprofessor Casos particulares: palabras frecuentes comezadas por eco-: ecografia, ecologia vs. economia Correspondencia entre sons e grafías en prefixos e sufixos fre-cuentes (p.e., inter-) Ortografía de palabras estranxeiras Ortografía e pronuncia dos topónimos estranxeiros máis correntes: Nova Iorque, Munique, etc Ortografía e pronuncia dos estranxeirismos máis frecuentes. Casos máis Páx. 77 / 263

78 frecuentes de adaptación gráfica opcional, tendo en conta a evolución da norma Sen adaptación gráfica: site, stress, surf, diesel, etc Con adaptación gráfica: stresse, surfe, uísque, etc Diferenzas básicas entre as normas ortográficas portuguesa e brasileira. Identificación da norma utilizada nun texto a partir de trazos ortográficos sinxelos. 3. Uso dos caracteres: maiúsculas e minúsculas, itálico e normando. 4. Sinais ortográficos: acentos grave, agudo e circunflexo; til nasal Regras xerais de acentuación Casos especiais Acentuación das formas verbais en contacto con alomorfes dos pronomes átonos en posición enclítica ou mesoclítica Palabras con acento e til nasal: órgão, etc Acentuación de hiatos e ditongos en palabras frecuentes e nas formas verbais. 5. Sinais de puntuación. 6. División de palabras no final da liña CONTIDOS MORFOSINTÁCTICOS 1. A oración simple Tipos de oracións Oración declarativa Oración de suxeito indeterminado con se: Vende-se andares Oración interrogativa Interrogativas parciais múltiplas: Quem disse o quê? Oración dubitativa: Se calhar vai./talvez vá Oración optativa: Que sejas feliz!; Oxalá venha., Se eu pudesse ir contigo!; Tomara eu! Elementos constituíntes (suxeito, verbo, complementos) e a súa posición Nas interrogativas parciais múltiplas Nas oracións de suxeito indeterminado con se Fenómenos de concordancia Concordancia das oracións con se: suxeito indeterminado (Vende-se andares) ou construción apassivante (Vendem-se andares) Concordancia nas oracións recíprocas: Gostam muito um do outro. Páx. 78 / 263

79 2. A oración composta Expresión de relacións lóxicas Conxunción: não só... como também...; não só... mas também Disxunción: ora... ora Oposición: todavia, contudo, não obstante Concesión: embora, mesmo que, ainda que + subxuntivo, não obstante + infinitivo/sn; por mais que + subxun-tivo e construcións análogas: Por mais interessante que seja esse livro, não tenho tempo para o ler Consecuencia: portanto; de modo a.../de modo que... e construcións análogas: Não sabia o que escrever, de modo que comecei a inventar Causa: por + infinitivo: Foi suspenso por ter agredido o árbitro; já que: Vou ter que ver o programa, já que não se fala doutra coisa; Uma vez que: À partida deve ser melhor, uma vez que é um modelo mais recente Consecuencia: Quanto mais... (tanto) menos... e construcións análogas: Quanto mais pratico, melhor falo em português Finalidade: para que + subxuntivo com o fim de, com o intuito de + infinitivo Condición: se + Imperfecto/Mais-que-Perfeito do Subxuntivo; caso + Subxuntivo; desde que + Subxuntivo; se + futuro do subxuntivo, no caso de + infinitivo Comparación: como se + Imperfecto do Subxuntivo Relacións temporais Anterioridade: antes que + subxuntivo: Arruma tudo antes que ele chegue Simultaneidade: quando + futuro do subxuntivo; enquanto + futuro do subxuntivo: Digo-te quando souber. Enquanto não tiver emprego, não posso mudar de carro; à medida que, na altura em que, ao mesmo tempo que: À medida que avançava, ia reconhecendo os locais da sua infância Simultaneidade e oposición: ao passo que: O João tirava boas notas, ao passo que o irmão chumbava Posterioridade: depois que: Depois que me reformei, nunca mais nos encontrámos; assim que; logo que: Assim que tiveres chegado a casa, telefona. 3. O sintagma nominal Núcleo. Substantivo e pronome Substantivo Clases. Páx. 79 / 263

80 A) Substantivos que poden ser propios/ comúns, uso axei-tado das maiúsculas: a Terra/a terra. B) Colocacións léxicas: substantivos cuantificadores ou de-limitadores: Uma fatia de queijo; Um pacote de açúcar; etc Xénero: regra xeral e outros casos. -ão/-oa e -ão/-ona. Substantivos «sobrecomuns»: a criança. Variación de significado coa variación de xénero: o guia/a guia. Diferenzas de tamaño ou forma: o barco/a barca. Femininos acabados en -essa/- esa/-isa/-ina de palabras frecuentes (p.e., poetisa, heroína) Número: regra xeral e outros casos. Alteración/non altera-ción de timbre da vogal tónica: almoços vs. acordos. Substantivos utiliza-dos só en plural (p.e., cócegas) Grao: diminutivos en -zinho(p.e., automovelzinho); diminu-tivos en -ito (p.e., carrito) e o seu valor semántico e connotativo. Aumentativos irregulares máis frecuentes (p.e.,rapagão) Pronomes Persoais: tónicos e átonos. A) Formas de tratamento formais e pronomes átonos corres-pondentes: Vossa Excelência e as súas abreviaturas, vos (para vos dizer), si, consigo (trouxe para si; quero falar consigo), etc. B) Colocación habitual enclítica dos pronomes átonos. C) Colocación mesoclítica: lembrar-te-ás. D) Casos de colocación proclítica. E) Alomorfos dos pronomes átonos 3ª persoa CD en posición enclítica ou mesoclítica. F) Combinacións de pronomes átonos CD e CI Modificación do núcleo Determinantes Artigos. A) Uso do artigo cos nomes propios xeográficos. B) Usos estilísticos: ausencia de artigos nos títulos de xornais Demostrativos: variables e invariables. Combinacións con outros determinantes: aquele meu amigo; estoutro livro Posesivos: para un posuidor e para varios. Combinacións con outros determ.: um meu amigo, nenhum alumno meu Cuantificadores: numerais e outros cuantificadores. A) Ordinais: o quinquagésimo aniversário. Páx. 80 / 263

81 B) Partitivos: a décima parte. C) Outros cuantificadores: centenas de pessoas, milhares de pessoas. D) Uso de qualquer para a cuantificación negativa: Não há qualquer indício. E) Expresións cuantificadoras: um monte de coisas, uma data de documentos Modificación do núcleo mediante sintagma adxectival, sintagma preposicional e frase de relativo Expresións cualitativas e a súa estrutura: O rapaz > O estúpido do rapaz faltou ao teste; O meu carro > A porcaria do meu carro nunca pega de manhã O pronome relativo invariable quem Frases de relativo: construcións de clivaxe: Foi... que/quem/onde... : Foi ele que disse Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia Concordancia e posición dos elementos en frases de relativo (construcións de clivaxe): Fui eu que o fiz; Fui eu quem fez; etc Posición dos adxectivos e cambio de significado: uma bela casa/uma casa bela, etc Funcións sintácticas do sintagma: suxeito, CD, etc. 4. O sintagma adxectival Núcleo: adxectivo Xénero: regra xeral e outros casos. -ão/-oa e -ão/-ona; -eu/-eia (p.e, europeu/europeia) Número: regra xeral e outros casos Grao Superlativos irregulares Prefixos habituais nos adxectivos: humano/desumano, decente/inde-cente, etc Sufixos e prefixos habituais nos adxectivos: vermelho avermelhado, amarelo amarelado, branco esbranquiçado, etc Modificación do núcleo mediante sintagma adverbial Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia Funcións sintácticas do sintagma. Predicativo do complemento: Acho este filme espectacular. Páx. 81 / 263

82 5. O sintagma verbal Núcleo: verbo Tempo Expresión do presente. A) Condicional (de cortesía) Expresión do pasado. A) Pretérito Perfeito Simples do Indicativo: formas regulares e irre-gulares. B) Pretérito Mais-que-Perfeito simples e composto do indi-cativo. B1) Simples: formas regulares das tres conxugacións. B2) Simples: formas irregulares dos verbos máis usuais. B3) Composto: formas regulares do participio das tres conxu-gacións. B4) Composto: formas irregulares do participio usadas co auxiliar ter Expresión do futuro. A) Futuro do indicativo. A1) Formas regulares das tres conxugacións. A2) Formas irregulares. B) Futuro composto do indicativo. C) Futuro do subxuntivo. C1) Formas regulares e irregulares das tres conxugacións. C2) D) O condicional como futuro do pasado Modalidade Factualidade: Indicativo Necesidade: ser preciso/necessário que + subx Obriga: ser obrigatório que + subx Permiso: ser permitido que + subx Posibilidade: ser possível que +subx.; talvez +subx.; se calhar +indicativo; futuro do indicativo; futuro composto do indicat Prohibición: imperativo negat. formal e informal (formas irregulares); não ser possível/ser impossível/ser proibido que + subx Ordes e instrucións, consellos e suxestións: imperativo afirmativo e negativo formal e informal (formas irregulares) Intención: querer que + subx O subxuntivo. A) Presente do Subxuntivo: formas regulares e irregulares. Páx. 82 / 263

83 B) Futuro do Subxuntivo. C) Pretérito imperfecto do Subxuntivo. C1) Formas regulares das tres conxugacións. C2) Formas irregulares dos verbos máis usuais. D) Tempos compostos do Subxuntivo: algúns usos frecuentes. D1) Imperfeito vs. Mais-que-Perfeito do Subxuntivo nas oracións condicionais (cf ) O condicional simple: formas regulares e irregulares. A) O condicional composto: algúns usos frecuentes. Con-dicional simple/composto nas oracións condicionais (cf ). B) Os valores modais do imperfecto e do Mais-que-Perfeito do Indicativo. O seu uso nos mesmos contextos que o condicional simple e composto. Preferencias de uso: oral/escrito, formal/informal Infinitivo Infinitivo flexionado vs. non flexionado Infinitivo composto Voz activa e pasiva Formas irregulares do participio usadas na voz pasiva Modificación do núcleo mediante negación Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia As posicións de talvez e a selección de modo: Talvez venha amanhã/vem talvez amanhã Funcións sintácticas no sintagma (verbo, suxeito, etc.). 6. O sintagma adverbial Núcleo: adverbios Formación de adverbios co sufixo -mente Adverbios acabados en -mente coordinados: pura e simplesmente Adverbios «frásicos», modalizadores da oración: Possivelmente ha-verá eleições no próximo ano Locucións adverbiais máis frecuentes Modificación do sintagma mediante sintagma adverbial Posición dos elementos Funcións sintácticas do sintagma: CC. Páx. 83 / 263

84 7. O sintagma preposicional Núcleo: preposicións e locucións prepositivas Posición dos elementos Funcións sintácticas do sintagma Rexencias preposicionais dos verbos máis frecuentes: Falar nesse tema; Falar desse tema; Aproximar-se do carro; Telefonar a alguém; Responder às questões, etc CONTIDOS LÉXICO-SEMÁNTICOS Indicamos aqui os aspectos que os alumnos deben ser capaces de comprender ou producir de entre as áreas lexicais xerais que se indican, nunha lista única tanto para o Intermedio-1 como para o Intermedio-2. O léxico e as estruturas lingüísticas utilizados para desenvolver estes aspectos adecuaranse aos obxectivos dos ditos anos Intermedio-1 e Intermedio-2. Estes contidos léxico-semánticos poderán ir aproximando-se das realidades socioculturais dos países lusófonos do Brasil e os PALOP, ainda que o foco fundamental continúe a ser os territorios de Portugal-Galiza. 1.IDENTIFICACIÓN PERSOAL: Información sobre o traballo. Linguas estranxeiras. Relixións. 2.VIVENDA, FOGAR E CONTORNO: Tipos de vivenda. Descrición da vivenda. Localización da casa (periferia, bairro, zona rural, etc.) 3.TRABALLO E PROFESIÓN: Actividade profesional. Organización do traballo (lugar, cargo, horario, etc.). Condicións de traballo. 4.TEMPO LIBRE E ACTUALIDADE: Descrición das actividades de lecer e culturais (localidades e instrumentos usa-dos para actividades deportivas, xéneros cinematográficos, etc.). Acontecementos do momento. 5.VIAXES E TRANSPORTES: Entrada e saída dun país. Comunicación con empregados de locais para o aloxamento. Planificación das vacacións. Viaxes ligadas ao turismo (axencia de viaxes, monumentos, etc.). 6.RELACIÓNS HUMANAS E SOCIAIS: Tipos e formas de relación social (levarse ben, mal, conflitos, etc.). Formas de tratamento. Asociacións. 7.SAÚDE E COIDADOS FÍSICOS: Posición do corpo e movementos, sensacións e percepcións físicas. Especialidades médicas. Servizos de saúde. Accidentes e lesións. Síntomas de enfermidades. Adiccións e drogas. Páx. 84 / 263

85 8.EDUCACIÓN: Actividades escolares. Nomes de materias. Títulos e diplomas. Servizos de educación (matrícula, inscrición, bolsa, etc.). Exames. 9.COMPRAS E ACTIVIDADES COMERCIAIS: Relacións co persoal comercial. Compra de alimentos. 10.ALIMENTACIÓN: Convites e brindes. Comer fóra. Características de comidas e de bebidas. Relacións co persoal de hostalaría. Preparación de comidas e de bebidas. Produtos alimentarios. 11.BENS E SERVIZOS: Policía. Automóbil (reparación, asistencia na estrada, etc.). Gasolineira e aluguer de coches. 12.CLIMA, CONDICIÓNS ATMOSFÉRICAS E AMBIENTE: Cualificativos para o ambiente. Partes da cidade. Flora e fauna. Problemas ambientais. 13.CIENCIA E TECNOLOXÍA: Instrucións de aparellos de uso cotidiano. Tecnoloxías da información e da comunicación CONTIDOS DISCURSIVOS Un enfoque centrado no uso do idioma supón considerar o texto como a unidade mínima de comunicación. Para que un texto teña validez, desde o punto de vista comunicativo, debe ser coherente con respecto ao contexto en que se produce e debe presentar unha cohesión interna que facilite a súa comprensión. O alumnado deberá adquirir, daquela, as habilidades e recursos discursivos que lle permitan producir e comprender textos tendo presente a súa coherencia e cohesión. Estes recursos entenderanse tanto para a expresión como para a comprensión. A) COHERENCIA 1. Ofrecer información suficiente e relevante para cumprir o propósito comunicativo. 2. Utilizar a variedade de lingua estándar europeia ou americana sen misturar normas. 3. Utilizar o rexistro formal ou informal segundo o requira a situación de comunicación. 4. Seleccionar o léxico e as estruturas sintácticas pertinentes e suficientes para acadar o propósito comunicativo segundo o tema que se trate. 5. Adaptarse ás características, organización básica e formato dos textos orais e escritos aos que se enfronta ou que produce, recollidos na epígrafe Repertório de textos. 6. Utilizar recursos lingüísticos adecuados para garantir a coherencia espazo-temporal. B) COHESIÓN 1. Iniciar, desenvolver e rematar textos en diferentes situacións de interacción escrita. 2. Iniciar, manter e rematar conversas en diferentes situacións de interacción oral. 3. Tomar, manter e ceder a quenda de palabra en diferentes situacións de interacción Páx. 85 / 263

86 oral respectando as regras e as convencións. 4. Usar unha certa variedade de conectores discursivos para iniciar, continuar, engadir, exemplificar e concluír. 5. Manter a cohesión temática do texto utilizando recursos tales como a correferencia, (por exemplo o uso de artigos, pronomes, demostrativos, concordancia de tempos verbais...), a elipse, as repeticións, etc. 6. Organizar o discurso de maneira que se distinga con claridade o tema principal dos temas secundarios. 7. Utilizar unha certa variedade de conectores básicos para expresar relacións lóxicas tales como causa, consecuencia, finalidade, etc. 8. Recoñecer e utilizar a reformulación como recurso para garantir a comprensión nunha situación de comunicación. 9. Utilizar os patróns de entoación adecuándoos á situación comunicativa. 10. Utilizar con corrección os recursos básicos de puntuación adecuándoos ás regras e convencións propias dos textos recollidos infra en Repertório de Textos. C) REPERTORIO DE TEXTOS A palabra «texto» está empregada neste currículo no sentido amplo e coas características que lle outorga o QECR: O texto é calquera secuencia de discurso (falado ou escrito) relacionada cun ámbito específico e que durante a realización dunha tarefa constitúe o eixo dunha actividade de lingua, ben como apoio ou meta, ben como produto ou como proceso. Este repertorio inclúe textos orais e escritos. A complexidade de cada un deles deberá ser adaptada aos obxectivos propios do nivel. 1. TEXTOS ORAIS: Anuncios publicitarios na radio e televisión e anuncios por megafonía. Instrucións e indicacións detalladas. Conversas cara a cara e en grupo. Reunións de traballo. Debates. Discusións formais. Entrevistas: de traballo, académicas, médicas... Enquisas. Textos audiovisuais: películas, programas de TV ou de radio, telexornais, documentais, material gravado. Conferencias, presentacións e declaracións públicas. Cancións. Representacións teatrais. Conversas telefónicas e mensaxes en contestadores automáticos 2. TEXTOS ESCRITOS: Anuncios publicitarios (en paineis, na prensa, etc.) e anuncios por palabras Correspondencia persoal e formal (cartas comerciais, reclamacións, pedidos, telefax, notas, mensaxes, invitacións, felicitacións, etc.). Textos xornalísticos (noticias, reportaxes, crónicas, cartas ao director, artigos de opinión, entrevistas). Informes. Resumos e Páx. 86 / 263

87 esquemas. Apuntamentos. Textos literarios (contos, relatos breves, poemas, diálogos teatrais). Bandas deseñadas e tiras cómicas. Documentos oficiais (formularios, impresos, instancias) Documentos comerciais. (contratos, facturas, albarás, cartas comerciais, extractos bancarios). Catálogos. Manuais de instrucións. Guións. Currículo. Dicionarios e tesaurus. Prospectos. Receitas de cociña. Adiviñas. Biografías AVALIACIÓN (Intermedio Integrado B1 = 1º+2º) Nesta parte facemos constar unicamente os aspectos, características e criterios da avaliación referidos ao NIVEL INTERMEDIO. Outros aspectos e características que son comúns a todos os niveis (Básico A2, Intermedio B1, Avanzado B2 e finalmente o nivel C1) serán tratados conxuntamente na parte 3. AVALIACIÓN, (despois desta parte 2. Programación por Niveis) para non ter que os repetir catro veces, (en cada un dos niveis). Portanto para ter unha visión completa dos aspectos xerais das avaliacións (tipos e clases de avaliación -inicial, formativa...- características e partes das probas finais de certificación, protocolo de aplicación da corrección de probas, maneira de reclamar, etc.) haberá que completar a información que aqui consta coa que aparece na parte 3 seguinte CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación B1 de NIVEL INTERMEDIO Os critérios de avaliación por competencias do nivel básico figuran no decreto 191/2007 indicado supra na Introdución Para ser avaliado positivamente, isto é: PARA APROBAR O NÍVEL INTERMEDIO (B1), as alumnas e os alumnos demostrarán que posúen o grao de competencia comunicativa que se describe a seguir: A) Comprensión do oral. Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de documentos de audio ou vídeo. Os mínimos exixidos son: 1. Identificar o sentido xeral e os detalles específicos de conversas e discusións informais sobre temas cotidianos ou relacionados co traballo, desenvolvidas cunha pronuncia clara, en lingua estándar e a velocidade media. Páx. 87 / 263

88 Con este criterio de avaliación preténdese verificar que o alumnado é quen de comprender o que se fala respecto dos temas máis habituais dun ámbito próximo, nos que se dean opinións e se fale de experiencias persoais, sempre que as conversas ou discusións presenten unha pronuncia clara e se desenvolvan sen modismos ou expresións pouco frecuentes, e cunha velocidade normal. 2. Comprender, sen entrar en detalles, monólogos en conferencias e presentacións, sinxelos e non moi longos, sobre temas coñecidos, sempre que se desenvolvan en lingua estándar, cunha pronuncia clara e se fale amodo. Este criterio avalía a capacidade de comprender o esencial de exposicións públicas sinxelas e breves, emitidas en lingua estándar, sobre temas cotidianos de contidos previsibles (por exemplo, saúde, educación, gastronomía, actualidade, etc.), que permiten usar os coñecementos previos para facilitar a comprensión. 3. Comprender o necesario en conversas formais e reunións de traballo que versen sobre a súa especialidade, sempre que o tema lle resulte familiar e estea estruturado con claridade, se fale a unha velocidade normal e se eviten moitos usos idiomáticos. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado para identificar e comprender a maior parte do contido de conversas que xorden habitualmente na súa práctica profesional, nas que se aborden temas relacionados co seu traballo, sempre que lle sexan coñecidos e que a conversa sexa clara e ben estruturada. Valorarase a capacidade de recapitular para informar a outras persoas oralmente ou por escrito sobre os aspectos tratados nesas conversas. 4. Seguir as instrucións de funcionamento de aparellos de uso frecuente sempre que se poidan escoitar máis dunha vez. Con este criterio avalíase a capacidade de reaccionar de forma axeitada, lingüisticamente ou coas accións pertinentes, ante instrucións para a utilización de instrumentos ou aparellos cotidianos (por exemplo, un ordenador), identificando as accións e a súa secuencia, e os obxectos esenciais para realizar a tarefa. 5. Seguir a información esencial dun debate longo, sempre que o discurso estea articulado con claridade e a velocidade media, en lingua estándar, nun rexistro formal que pode conter termos cultos de uso común e non especializados. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado para identificar e comprender o sentido xeral e a información esencial en monólogos sostidos nun rexistro formal que aborden temas coñecidos ou relacionados co seu traballo, sempre que a exposición sexa clara e estea ben estruturada. 6. Comprender o contido da información da maioría dos textos audiovisuais ou material Páx. 88 / 263

89 gravado que trate temas coñecidos ou de carácter previsible, articulados de forma relativamente lenta e clara, e identificar as opinións e actitudes expresadas nunha linguaxe sen connotacións rexionais ou sociais. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumno para comprender as ideas principais e detalles específicos de tipo informativo ou factual en textos orais audiovisuais de natureza informativa reportaxes, entrevistas, noticiarios, documentais, etc., que estean articulados con certa lentitude e claridade, expresadas nunha linguaxe sen sentidos implícitos nin usos idiomáticos e nos que se traten temas coñecidos, aínda que non se comprendan algunhas opinións, hipóteses ou aspectos de natureza non informativa ou factual. Valorarase igualmente a capacidade de extraer información específica ainda que non comprenda a totalidade dos textos. 7. Comprender películas e representacións teatrais, sempre que os elementos visuais e a acción conduzan gran parte do argumento e que se articulen con claridade e cun nivel de lingua sinxelo. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado para comprender e seguir a trama de textos teatrais e documentos audiovisuais de natureza narrativa (películas, series, etc.) nos que o nivel de lingua sexa sinxelo e estándar, e as axudas visuais permitan, malia a perda dunha parte da mensaxe, reconstruír o seu contido. 8. Utilizar estratexias que faciliten a comprensión, utilizando claves lingüísticas e non lingüísticas. Con este criterio preténdese avaliar, en todas as tarefas de comprensión oral, a capacidade de utilizar estratexias que faciliten a comprensión e permitan superar eventuais dificultades, deducindo do contexto o significado probable de termos ou enunciados descoñecidos, axudándose dos acenos, da entoación e de elementos non lingüísticos (imaxes, música, etc.), así como do coñecemento doutras linguas. B) Expresión e interacción orais. Nesta proba a persoa candidata debe ralizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos; manter un diálogo con outro alumno e realizar un monólogo. Os mínimos exixidos son chegar a ser capaz de: 1. Iniciar, manter e finalizar espontaneamente conversas e discusións sobre temas de interese persoal ou relacionados coa súa especialidade, valéndose dun repertorio lingüístico sinxelo pero eficaz, amosando unha certa seguridade, e comprendéndoas sen dificultade, se se fala en lingua estándar e cunha velocidade media. Páx. 89 / 263

90 Trátase de verificar con este criterio que o alumno é capaz de intercambiar e confirmar información, e expresar opinións persoais; comprendendo o que se di se se articula con claridade, aínda que ás veces teña que pedir que lle repitan frases. Valorarase a capacidade de expresarse sobre temas algo abstractos como películas, música, libros, etc. 2. Desenvolverse con relativa seguridade e fluidez en transaccións da vida cotidiana, enfrontándose a situacións menos correntes, argumentando ou explicando o motivo dun problema se se ten a cooperación do interlocutor ou interlocutores. Trátase de verificar a capacidade de obter e comunicar información concreta e sinxela; así como de pedir e seguir indicacións detalladas expresadas en lingua estándar en situacións da vida cotidiana nas que se realizan transaccións menos habituais, como abrir una conta nun banco. 3. Intercambiar e expresar, en discusións formais e reunións de traballo, puntos de vista (crenzas, opinións, acordos e desacordos...) con precisión e relativa fluidez, ofrecendo breves razoamentos e explicacións nunha lingua estándar e en rexistro formal e con estruturas e léxico sinxelos pero adecuados á situación de comunicación, así como explicar proxectos sinxelos e solicitar as opinións e puntos de vista dos outros, interaccionando con relativa fluidez e espontaneidade. Con este criterio téntase verificar a capacidade de tomar parte con certa confianza e fluidez en discusións formais habituais sobre temas que supoñen un intercambio de información a respecto de feitos concretos, ou nas que se dan instrucións ou solucións a problemas prácticos. Verifícase igualmente a capacidade de comprender gran parte do que se di relacionado coa súa especialidade en reunións de traballo, sempre que os interlocutores pronuncien con claridade e eviten un uso moi idiomático; así como a capacidade de expresar tamén con claridade o punto de vista propio, aínda que lle resulte algo custoso participar no debate. Valorarase a utilización de expresións e estruturas idiomáticas habituais e un repertorio lexical adecuado ao tema abordado. 4. Intercambiar información detallada de forma sinxela sobre persoas, obxectos, lugares e acontecementos e sobre unha variedade de asuntos que lle son familiares, dentro do seu campo de interese, cun repertorio léxico adecuado. Trátase con este criterio de valorar a capacidade de describirse con precisión a si mesmo e describir outras persoas con trazos físicos e psicolóxicos; de describir un obxecto detallando a forma, o tamaño, a impresión que causa, usando termos específicos sinxelos; de describir un lugar, partindo dunha visión xeral e localizando nel os distintos elementos e usando os termos e os conectores que indican situación no espazo; e, finalmente, de describir un proceso, presentándoo, indicando a finalidade, os elementos e explicando as Páx. 90 / 263

91 fases en que se desenvolve mediante os termos e os conectores que indican a orde das operacións. 5. Realizar, con facilidade e en lingua estándar, narracións, descricións e presentacións de experiencias, sentimentos e reaccións, acontecementos e contidos diversos, e expresar con razoable fluidez ideas e opinións sobre temas que excedan a vida cotidiana. Trátase de avaliar a capacidade de expresarse sen apenas dificultade nos temas pertinentes para a súa vida diaria nos distintos ámbitos de interacción social e tamén sobre feitos de actualidade, seguindo unha secuencia lineal de elementos, presentándoos ordenadamente e con vocabulario suficiente para expresarse con eficacia. 6. Facer unha presentación breve e preparada sobre un tema coñecido ou do seu interese, en lingua estándar, clara e ben estruturada, salientando as ideas principais cunha precisión suficiente e respondendo a preguntas aclaratorias ou complementarias aínda que necesite repeticións. Avalíase con este criterio a capacidade de facer unha exposición en público preparada previamente, sinxela e articulada e estruturada de tal xeito que se poida seguir sen dificultade. Valorarase tamén a capacidade de utilizar expresións para salientar aspectos da intervención e de reaccionar lingüisticamente ante as posibles preguntas, se son previsibles, aínda que necesite repeticións. 7. Seguir unha entrevista cun patrón estruturado de preguntas establecido con anterioridade, confirmando a información, realizando preguntas comple-mentarias ou respondendo a elas, tomando a iniciativa de cambio temático e tamén facéndolle comentarios ao interlocutor. Con este criterio avalíase a capacidade de interactuar para informarse e dar información, e propoñer un novo tema cando aparece unha vía interesante para a finalidade da interacción, facendo uso das estratexias de que dispón como focalizar a atención do interlocutor ou usar frases incompletas-. Valorarase tamén a capacidade de reaccionar ante unha resposta que non entenda ou tan longa que non a poida lembrar, interactuando para pedir repeticións e confirmar a comprensión mutua. 8. Interactuar de maneira cooperativa, cunha relativa fluidez, con corrección suficiente e pronuncia claramente intelixible para poder ser comprendido, malia o acento estranxeiro. Con este criterio valorarase, en todas as tarefas de expresión e interacción oral, a capacidade de chamar a atención do interlocutor, pedir repeticións para comprender mellor, repetir para focalizar a atención do interlocutor, etc. Valórase igualmente a expresión razoabelmente fluída malia que existan pausas breves e circunloquios, e a corrección lingüística. Trátase de valorar tamén a adecuación sociolingüística na Páx. 91 / 263

92 interacción e a utilización de frases feitas e locucións idiomáticas habituais da comunidade en cuestión. Os intercambios comunicativos poderán presentar incorreccións pouco significativas que non distorsionen a comunicación. C) Comprensión de lectura. Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de varios textos escritos. Os mínimos exixidos son: 1. Localizar e comprender información específica en textos usuais de uso cotidiano, tanto do ámbito persoal como profesional ou público. Con este criterio de avaliación preténdese verificar a capacidade de localizar informacións concretas en textos do seu interese ou que necesite cun fin particular, como poden ser cartas, catálogos e documentos oficiais breves. 2. Recoñecer a liña argumental xeral de textos literarios contemporáneos breves e sinxelos e comprender textos dialogados breves en sketchs teatrais ou guións, sempre que estean escritos en lingua estándar e que o léxico, amplo, non conteña demasiados usos idiomáticos. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de ler, cun nivel de comprensión global suficiente, textos narrativos orixinais ou adaptados que non presenten excesiva dificultade para o seu nivel, coa axuda ocasional do dicionario. 3. Comprender textos sinxelos con descricións de persoas, obxectos, lugares ou dos procesos máis comúns, que traten sobre temas relacionados co seu campo de interese, sempre que o léxico utilizado non sexa especializado. Trátase de verificar a capacidade de identificar tanto trazos característicos físicos e psicolóxicos, como fases e elementos dun proceso, e de situarse no espazo e na secuencia temporal, podendo escoller en función de necesidades, propostas ou proxectos. 4. Comprender o contido de correspondencia persoal usual que relate acontecementos ou describa sentimentos e desexos, en papel ou soporte dixital, en lingua estándar e nun rexistro informal. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de comprender un relato de acontecementos na súa dimensión temporal e espacial, recoñecendo os marcadores lingüísticos correspondentes, e identificar a expresión dun amplo abano de sentimentos (sorpresa, alegría, decepción, dor, etc.), desexos ou reaccións expresadas polo remitente. 5. Localizar e identificar información relevante para unha tarefa específica en diferentes textos extensos en papel ou soporte dixital, redactados en lingua estándar, que poden Páx. 92 / 263

93 conter termos cultos usuais e non especializados. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumno para buscar, identificar e seleccionar información concreta nun texto extenso e complexo textos xornalísticos, informes, catálogos, folletos que verse sobre un tema do seu interese ou ámbito profesional, coa finalidade de preparar, por exemplo, unha exposición ou un informe. 6. Comprender instrucións técnicas sinxelas relativas a un aparello de uso cotidiano (cámaras fotográficas, lavadoras,...) ou de instalación e uso de softwarwe elemental e do seu interese, escritas con claridade en papel ou soporte dixital. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumno para seguir instrucións técnicas que lle permitan poñer en marcha, manexar ou instalar aparellos de uso cotidiano ou software elemental relacionando o texto cos diagramas ou imaxes que faciliten a súa comprensión. Valorarase tamén a capacidade para seleccionar a información relevante discriminándoa da secundária. 7. Identificar información relevante e as conclusións principais de textos informativos, narrativos e argumentativos, en papel ou soporte dixital, escritos con claridade en lingua estándar e que traten temas coñecidos ou de actualidade. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumno para identificar as opinións, puntos de vista, valoracións e preferencias expresadas en textos de tipoloxía diversa. 8. Recoñecer información xeral e detalles relevantes de artigos xornalísticos sinxelos en lingua estándar, como noticias, entrevistas, cartas ao director, reportaxes, etc., que traten temas coñecidos e ligados á cultura do idioma en cuestión e que estean ben estruturados, identificando o esquema narrativo e argumentativo malia que non comprenda todos os detalles. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de comprender, nas noticias dun xornal, un suceso, as persoas implicadas, a súa localización temporal e espacial e os motivos e as consecuencias; de comprender o tema de debate e a postura a favor ou en contra nunha carta ao director ou nun artigo de opinión, etc., sen que as diferenzas socioculturais impidan a comprensión, e sempre que se poida facer un uso razoable do dicionario. 9. Comprender a información relevante dos textos, mediante claves lingüísticas e nonlingüísticas. Trátase con este criterio de verificar, en todas as tarefas de comprensión de lectura, que se ten a capacidade de identificar palabras e ideas clave proporcionadas tanto polo texto coma polas imaxes que o ilustran, e de concentrarse nas unidades de sentido, Páx. 93 / 263

94 inferindo o significado de termos a partir do contexto lingüístico e paralingüístico, e dos coñecementos que se poidan ter do tema, doutras linguas e das características do medio no que aparece a información (revistas, carteis, xornais, folletos, internet, etc.). D) Expresión e interacción escritas. Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos: unha delas será de interacción, sobre aspectos e instrucións que se lle propuxeren. Para alcanzar os mínimos exixidos debe ser capaz de: 1. Completar textos escritos en papel ou soporte dixital nos que se solicita información básica sobre a identificación persoal. Mediante este criterio avalíase a capacidade do alumnado para cubrir adecuadamente cuestionarios, formularios ou impresos con información persoal básica (nome, nacionalidade, idade, enderezo...). 2. Escribir notas solicitando ou dando información de carácter inmediato e salientando os aspectos que lle resultan importantes. Mediante este criterio avalíase a capacidade de escribir correctamente textos moi breves e sinxelos sobre asuntos do seu interese (Non hai pan. Chama a María. Está enfadada) a interlocutores coñecidos para informar, contactar, invitar, agradecer e pedir desculpas. 3. Escribir correspondencia persoal sinxela e breve na que se solicite información, se expresen sentimentos, reaccións, desexos e aspiracións e se expliquen problemas con razoable precisión, utilizando un repertorio léxico e un rexistro axeitados á situación de comunicación. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade de escribir cartas formais e informais a persoas ligadas ao seu ámbito persoal e profesional nas que pide ou transmite información sinxela de carácter inmediato, salientando os aspectos que se consideran importantes, empregando a estrutura e características propias deste tipo de texto (cabeceira, despedida, sinatura, marxes...) e usando con razoable corrección un repertorio de expresións fixas, estruturas e locucións idiomáticas habituais. 4. Resumir información de diversas fontes, así como parafrasear breves pasaxes utilizando a ordenación do texto orixinal. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade de reescribir moi brevemente un texto en lingua estándar, incluíndo unicamente a información importante ou relevante. Tamén se verifica a capacidade de reescribir o texto orixinal para reconstruír a información Páx. 94 / 263

95 contida nel, expresándose coas súas propias palabras, usando vocabulario, frases ou oracións distintas das do devandito texto pero equivalentes en significado, e organizando o material mediante o establecemento das relacións presentes no texto ou textos que se resumen. 5. Escribir textos narrativos e descritivos coherentes e ben estruturados en lingua estándar, sobre temas tanto concretos como abstractos do seu campo de interese. Mediante este criterio avalíase a capacidade de narrar e describir elaborando textos cohesionados e coherentes, mediante marcadores de cohesión temática como a correferencia, a elipse, as repeticións, os signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual; valórase tamén o emprego de conectores que expresan relacións lóxicas tales como a enumeración, clasificación, oposición, causa, consecuencia, finalidade, etc. 6. Tomar notas, facendo unha listaxe dos aspectos importantes, durante unha conferencia breve e en lingua estándar, sempre que o tema sexa coñecido e o discurso se formule dun modo sinxelo e se articule con claridade. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade de reformular brevemente as ideas principais extraídas dunha exposición oral ben estruturada e sinxela, así como algún detalle básico, cando aborden temas dos que se poida predicir o desenvolvemento. 7. Escribir informes breves e sinxelos en formato convencional con información sobre feitos comúns, dando o fundamento de determinadas accións. Con este criterio preténdese avaliar a capacidade de elaborar informes respectando as súas características (introdución, desenvolvemento e conclusión; identificación do asunto e do destinatario, etc.), explicando as causas que motivaron certas accións e expoñendo o tema de xeito sinxelo e con claridade, nun rexistro formal e cun repertorio lingüístico adecuado ao tema. 8. Comunicar con eficacia as ideas principais que se queren transmitir limitando a mensaxe aos coñecementos que se posúen ou, se é o caso, aos medios de que se dispón. Con este criterio preténdese avaliar, en todas as tarefas de expresión escrita, a capacidade de utilizar estratexias que faciliten un estilo de escritura sinxelo e fluído, evitando o uso de palabras ou estruturas das que non se está seguro e seguindo adecuadamente o proceso de escritura: a planificación do texto, a selección das ideas pertinentes ao propósito comunicativo, a presentación das ideas segundo o tipo de texto, a organización adecuada en parágrafos e a revisión da ortografía, a puntuación e as concordancias. Valorarase igualmente o uso eficaz de materiais de consulta e de autoaprendizaxe (dicionarios, gramáticas, libros de exercicios, recursos dixitais e on line, etc. ). Páx. 95 / 263

96 SECUENCIACIÓN e DISTRIBUCIÓN TEMPORAL (en 12 unidades didácticas) (Intermedio Integrado = 1º+2º) Horas totais do curso no ano lectivo : 120 horas segundo a lexislación. Horas reais: 130,5 horas (29 semanas, 87 dias). Distribución orientativa: Primeiro cuadrimestre Outubro-Xaneiro (de 21 de Setembro a 26 de Xaneiro) 67,5 horas --> unidades 1, 2, 3, 4, 5 e 6 cada unidade: 11 horas = 2 semanas e media Segundo cuadrimestre Febreiro-Xuño (de 5 defebreiro a 25/31 de Maio) 63 horas --> unidades 7, 8, 9, 10, 11 e 12 cada unidade: 10,5 horas = 2 semanas e 1 día A obrigatoriedade legal de realizar unha PROBA PARCIAL DE PROGRESO no mes de febreiro e outra PROBA TERMINAL DE CERTIFICACIÓN no mes de xuño, convida a realizar, en principio, unha partición ou distribución de todos os contidos en dous cuadrimestres. Dentro deles, ainda, como vimos antes, é posible unha teórica distribución das unidades didácticas, ben entendido que os obxectivos e as estratexias non son susceptibles dunha fragmentación e secuenciación tan clara pois a todo o momento poden entrar en xogo, nas diferentes tarefas que se propuxeren, diversos obxectivos en simultáneo (non isolados) e tamén en concorrencia con diversas estratexias conxuntas. Páx. 96 / 263

97 Intermédio Integrado UNIDADE 1: E como é ela? 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Compreender descrições físicas e psicológicas de pessoas b) Estabelecer contacto com pessoas de outros países e culturas 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Falar sobre pessoas e características pessoais. Apresentar-se a si e outras pessoas b) Falar sobre países e lugares c) Falar sobre projetos d) Utilizar provérbios portugueses para ilustrar uma ideia 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Compreender resenhas biográficas b) Compreender revistas de fofoca 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Redigir uma nota biográfica b) Rascunhar um projeto comercial ou similar 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Apresentar pessoas b) Descrever qualidades físicas e psíquicas c) Dar e pedir informações de carácter pessoal d) Apreender a utilizar provérbios de forma acertada com a situação 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Identificação e caracterização pessoal. Apelidos em d) Topónimos e gentílicos do mundo (I) Portugal e) Meios de comunicação b) Qualidades e defeitos f) Fenómenos sociais c) Descrição física e psicológica g) Provérbios (II) 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Palavras compostas (formação do plural) b) Revisão do Imperativo e de outros tempos verbais c) Acentuação de palavras 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Os meios de comunicação portugueses. b) O rifonário português 3. ATIVIDADES Algumas das atividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Simulação: Cada alumno apresenta aos outros, um amigo estrangeiro fazendo uma descrição física e psicológica b) Jogo das personalidades (I, Identity ): apresenta-se uma série de fotografias e, ao pé, uma série de dados biográficos. Os alumnos têm de associar c) Jogo das personalidades (II): Um alumno responde às perguntas dos colegas acerca de uma personagem incógnita (algum deles ou pessoa conhecida de todos) que têm que averiguar a sua identidade d) Completar um texto de instruções para alumnos recém-incorporados e) Formas palavras compostas a partir de duas séries de palavras simples f) Redigir um projeto de negócio, atividade ou plano para mudar de vida g) Colocar acentos num texto a que lhe faltam 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias atividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 97 / 263

98 Intermédio Integrado UNIDADE 2: Dói-me a garganta 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Compreender conselhos básicos de saúde. b) Compreender testemunhos sobre sistemas de saúde c) Diferençar palavras homógrafas e parónimas 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Marcar uma consulta b) Interagir numa consulta médica c) Falar sobre experiências pessoais d) Dar conselhos de vida saudável e) Exprimir opinião acerca de sistemas de saúde 1. OBJETIVOS 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Compreender artigos de revistas de divulgação popular relativos à saúde b) Compreender textos jornalísticos relativos aos sistemas de saúde c) Idem relativos a terapias alternativas EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Exprimir estados corporais numa carta dirigida a um familiar. b) Exprimir opinião acerca do sistema de saúde numa nota direccionada para um jornal 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Receber informação b) Exprimir opinião c) Descrever estados físicos d) Dar conselhos de saúde. e) Iniciar, manter, concluir uma conversa, mais ou menos formal f) Acrescentar dados a uma informação já emitida 2.2. LÉXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Revisão partes do corpo e) O sistema de saúde em Portugal b) Sensações e estados físicos e psíquicos f) Especialidades médicas c) Linguagem médica não especializada g) Medicinas alternativas d) Objectos na consulta 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFOSSINTÁCTICOS a) O pronomes realtivos invariáveis: que, quem, onde d) Palávras homógrafas b) Colocação dos pronomes pessoais e) Palavras parónimas c) Contracção pronominal 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) O sistema de saúde português. Comparação com o próprio b) Idem, para hábitos de saúde (dieta habitual, horários laborais, costume de exercício, etc.) c) Os principais estabelecimentos balneares portugueses d) Remédios populares contra os achaques. Os males do mundo moderno e os da sociedade tradicional. 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de uma consulta médica relativa a problemas da garganta. b) Exercícios de simulação aos pares, com outras doenças c) Exercício de simulação colectiva: a sala de espera d) Contar achaques em carta familiar e) Leitura e comentário de textos jornalísticos relativos ao sistema de saúde f) Redigir uma nota para as cartas dos leitores de um jornal, exprimindo opinião acerca do sistema de saúde 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 98 / 263

99 Intermédio Integrado UNIDADE 3: Posso experimentar? 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender vendedores e empregados de diversos estabelecimentos c) Compreender uma conferência divulgativa acerca da realidade próxima d) Identificar palavras diferençadas apenas pela presença de x ou ge, gi / j 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Fazer compras c) Regatear d) Formular uma pergunta num colóquio e) Descrever pela roupa f) Sonorizar pronúncia de ge, gi / j 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender anúncios, avisos, preçários etc., em estabelecimentos comerciais c) Compreender um inquérito à qualidade do serviço d) Ler e comparar etiquetas de produtos 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Preencher um inquérito à qualidade do serviço. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Interagir em estabelecimentos comerciais b) Expressar opinião c) Responder a um inquérito d) Falar da realidade do seu país e) Formular perguntas 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) A roupa e) Gastos dos portugueses b) Estabelecimentos comerciais f) Formas de pagamento c) Centros comerciais g) Os nomes do dinheiro d) Hábitos e direitos dos consumidores 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) A voz passiva c) Palavras homófonas b) Particípios duplos d) Sufixo -aria e) Oposição x / ge, gi, j 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Os antigos pregões e a nova linguagem publicitária b) A passagem do escudo para o euro e a sobrevivência linguística de moedas extintas c) Os hábitos de consumo do português médio em comparação com o meio do alumno d) Moda portuguesa? 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de uma conversa entre um vendedor e um freguês b) Exercícios de simulação, aos pares, sobre essa situação c) Compreensão e resposta a um inquérito à qualidade do serviço d) Leitura e comentário de um texto sobre hábitos de consumo dos portugueses e) Procura, nas lojas e centros comerciais da própria cidade de etiquetagem de produtos escrita em português f) Estudo comparativo das mesmas a respeito das equivalentes em espanhol g) Conferência de representante da Euro-região ou do Arco Atlântico acerca das relações comerciais Portugal / Galiza, com posterior colóquio e debate 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 99 / 263

100 Intermédio Integrado UNIDADE 4: Onde tens o caixote do lixo? 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender diálogo acerca da reciclagem c) Compreender informação dos meios de comunicação (rádio, televisão) acerca do tema 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre reciclagem de resíduos c) Resumir, referir, notícias recebidas através dos meios de comunicação 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias e artigos relativos à reciclagem 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Redigir uma queixa ou carta de protesto sobre temas ambientais 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender textos escritos acerca de assuntos de actualidade b) Compreender depoimentos orais acerca de assuntos de actualidade c) Expressar dúvida d) Expressar opinião e) Formular queixas e sugestões 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Separação e reciclagem do lixo d) Materiais e) Actividades Humanas b) Poluição: causas e consequências f) Palavras homófonas c) Vasilhames 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Presente de Conjuntivo c) Conectores do discurso Palavras homófonas b) Infinitivo Pessoal / Presente de Conjuntivo d)pronúncia de e, i, o, u átonos 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) A reciclagem de resíduos b) Principais problemas ambientais em Portugal 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição e comentário de uma conversa quotidiana sobre reciclagem do lixo b) Audição e comentário de uma entrevista do Doutor Rocha Nogueira à TSF acerca das infecções respiratórias provocadas pelos problemas ambientais c) Pesquisa, por grupos, do tempo dedicado na RTP aos problemas ambientais, com exposição quantitativa e qualitativa dos resultados d) Composição: queixa ou carta de protesto sobre temas ambientias e) Simulação: debate na TV entre um representante da autarquia e um representante de uma associação de moradores acerca da instalação de antenas de telefonia móbil perto de um infantário 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 100 / 263

101 Intermédio Integrado UNIDADE 5: Portugal: da emigração à imigração 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender diálogo acerca da emigração c) Compreender informação dos meios de comunicação (rádio, televisão) acerca do tema d) Compreender português falado com sotaques estrangeiros 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre emigração e imigração c) Resumir, referir, notícias recebidas através dos meios de comunicação 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias e entrevistas sobre emigração e imigração 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Redigir uma carta de um emigrante português na França e de um imigrante senegalês em Portugal 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender textos escritos acerca de assuntos de actualidade b) Compreender depoimentos orais acerca de assuntos de actualidade c) Expressar opinião d) Expressar desejo, sentimento e aprovação 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Emigração, imigração e migração d) Meios e vias de transporte b) Topónimos e gentílicos do mundo (I) e) Estrangeirismos de uso frequente c) Profissões. meio laboral 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Presente de Conjuntivo jornalística b) Acentuação e pronuncia de palavras de fácil confusão d) O gerúndio c) Particularidades morfo-sintácticas da linguagem e) Sufixos -eiro,-or,-ista 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Emigração e imigração em Portugal b) Estrangeirismos em Português e lusitanismos noutras línguas 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de depoimentos de emigrantes de diversa procedência residentes em Portugal. b) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da imprensa sobre imigração em Portugal c) Composição: escrever duas cartas breves de um emigrante português na França e de um emigrante senegalês em Portugal para as respectivas famílias d) Debate na sala: A inversão dos fluxos migratórios na Galiza e em Portugal e) Conferência com projecção de diapositivos: Testemunhos literários e iconográficos da emigração galega na Lisboa dos séculos XVIII e XIX por João Guisan, especialista no tema, com posterior debate f) Festa Convívio com a Associação de Emigrantes Brasileiros na Corunha 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 101 / 263

102 Intermédio Integrado UNIDADE 6: Vamos passar férias aos Açores! 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender em conversa sobre informação turística c) Compreender notícias e documentários sobre turismo e informação turística de diferentes países. d) Compreender expressões idiomáticas comuns 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre turismo, sobre o próprio país e sobre Portugal c) Falar de festas e tradições populares 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias e entrevistas e informação escrita sobre turismo, lendas e tradições em jornais e revistas ou na Net. c) Compreender expressões idiomáticas comuns 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Resumir uma lenda do país. c) Escrever um projeto de viagem 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Conhecer melhor Portugal continental e insular b) Comentar e compreender perspetivas de vida diferentes c) Compreender e emitir expressões idiomáticas comuns 2. CONTEÚDOS 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Expressões idiomáticas comuns b) Portugal continental e ilhas: geografia e outros aspetos de e) Viagens e meios de transporte interesse g) Festas dos santos populares c) Características da insularidade h) Lendas d) Estabelecimentos turísticos i) Quadras populares 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Paronimia e homofonia b) Acentuação e pronuncia (revisão) d) Valores semânticos de dar, ficar e passar com c) Verbos derivados de fazer, pôr, pedir, ter, ver e vir. preposições SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Diferentes sotaques e costumes das regiões portuguesas b) Diferentes características socioculturais (tradições, costumes, festas...) das regiões portuguesas c) As festas tradicionais d) Lendas tradicionais. Poesia popular. 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da imprensa ou da Net sobre turismo e variedades geográficas de Portugal. b) Composição: escrever um projeto de viagem c) Debate na sala: Percurso turístico-cuultural por Portugal, propostas d) Elaboração de uma receita da culinária portuguesa e) Audição e repetição de palavras parónimas e homófonas 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 102 / 263

103 Intermédio Integrado UNIDADE 7: Tristeza não tem fim, Felicidade sim 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias de rádio e TV c) Comprender expressões que denotem estados de ânimo 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Comentar notícias de rádio ou TV c) Falar e debater sobre o estresse e a depressão na sociedade actual d) Expressar condição e situações eventuais em relação ao futuro e) Compartir sentimentos e estados de ânimo, dar ânimo, expressar condolência COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender textos e dados sobre estados de ânimo, estresse, depressão, etc EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Expressar condição e situações eventuais em relação ao futuro c) Escrever sobre estados de ânimo d) Compartir sentimentos e estados de ânimo, dar ânimo, expressar condolência. 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender e emitir textos orais e escritos sobre estados de ânimo b) Reagir perante estados de ânimo c) Expressar linguisticamente estados de ânimo próprios d) Expressar desejo, sentimento e aprovação 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Estados de ânimo (felicidade, alegria, tristeza, estresse, depressão...) b) As pressas na sociedade actual c) Ditados populares 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Futuro do Conjuntivo (verbos regulares e irregulares) b) Expressões com Futuro do Conjuntivo (eventualidade) c) Condições com Futuro do Conjuntivo d) Presente do Conj. + Futuro do Conj. e) Pratica de acentuação e pronúncia 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Tristeza e felicidade dos portugueses. O Fado. O Sebastianismo b) As pressas na sociedade portuguesa do dia-a-dia: estresse, depressão, burn-out ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de noticias e documentarios sobre os temas de 2.2. e 2.4. vistos b) Leitura de de noticias e documentarios sobre os temas de 2.2. e 2.4. vistos c) Composição: escrever uma carta de condolência a um amigo ou uma amiga pela morte de um/-a irmão/-ã dele/-a d) Debate na sala: As pressas na sociedade actual, a vida num mundo com pressa. 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 103 / 263

104 Intermédio Integrado UNIDADE 8: Adoro pastéis de Belém 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender receitas e instruções culinárias c) Compreender informação e publicidade turística d) Compreender comparações idiomáticas sobre defeitos ou qualidades 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre projeto de viagem, turismo e gastronomia c) Resumir, referir, explicar notícias ou textos da Net sobre viagens ou férias d) Dar instruções de receitas culinárias 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias de jornal/revista ou textos da Net sobre viagens ou férias c) Compreender uma receita de cozinha 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Redigir uma receita do seu país c) Escrever um projeto de viagem a Portugal com percurso gastroinómico 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender e emitir textos sobre turismo e gastronomia b) Compreender comparações idiomáticas c) Expressar projeto de viagem, oralmente ou por escrito d) Expressar desejos, gostos e preferências relativos a viagens, turismo e gastronomia 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Alimentos: comidas e bebidas d) Viagens, turismo, férias b) Classes e partes das refeições. e) Qualidades ou defeitos das pessoas c) Utensílios para a alimentação f) Léxico do café e combinações g) Os vinhos portugueses 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Prefixos. Derivação por prefixação d) Timbre das vogais a, e, o. Nasalidade destas vogais. b) Sufixos. Derivação por prefixação e) Revisão de acentuação e pronúncia c) Algumas frases idiomáticas de comparações metafóricas SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Gastronomia portuguesa: o bacalhau, o pastel de nata/belém b) O café: classes, combinações, nomenclatura. c) Viajar a Portugal, viajar em Portugal e) O vinho do Porto. Outros vinhos portugueses, 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição notícias e publicidade de rácio ou TV. relativas a turismo, viagens e gastronomia b) Leitura de notícias e publicidade jornal/revista/net relativas a turismo, viagens e gastronomia c) Composição: escrever duas receitas de cozinha da própria comarca d) Debate na sala: o que visitar em Portugal numa viagem de quatro dias e) Escrever um projeto de viagem a Portugal com percurso gastroinómico f) Navegação por (sítio português) g) Festa convívio para experimentar sobremesas típicas portuguesas ou brasileiras (para fazer uma receita in situ ou para comer as sobremesas trazidas de casa) 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 104 / 263

105 Intermédio Integrado UNIDADE 9: E se colaborássemos com a CAIS? 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender testemunhos dos sem-abrigo ou com experiências de vida difíceis c) Compreender informação dos meios de comunicação (rádio, televisão) acerca dos sem abrigo, do voluntariado social e ONG e do desemprego 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre temas indicados em 2.2. e 2.4. c) Expressar condições irreais d) Sugerir e convidar 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias e entrevistas sobre temas referidos em 2.2. e 2.4 c) Compreender informação, dados estatísticos e gráficos dos temas mencionados 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Expressar opiniões. c) Expressar condições irreais d) Convidar e sugerir 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender e emitir textos sobre assuntos indicados em 2.2. e 2.4. b) Compreender condições irreais ou sugestões c) Expressar opinião e debater sobre assuntos referidos em 2.2. e 2.4. d) Expressar condições irreais. Sugerir 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Os sem-abrigo. b) O desemprego. c) Marginalização e exclusão social d) Trabalho voluntário e ONG e) Associações de solidariedade social 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Imperfeito do Conjuntivo (verbos regulares e irregulares) b) Hipóteses e condições com Imperfeito do Conjuntivo c) Condicional Imperfeito do Indicativo (condições irreais) d) Sugerir e convidar com Imperfeito do Conjuntivo e) Sinonímia f) Timbre do o no singular e no plural: Metafonia nas palavras mais frequentes 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Os sem-abrigo em Portugal b) O desemprego em Portugal c) Marginalização e exclusão social em Portugal d) Trabalho voluntário e ONG em Portugal e) Associações de solidariedade social portuguesas 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de depoimentos dos sem-abrigo ou com experiências de vida difíceis b) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da imprensa ou da Net sobre os temas assinalados em 2.2. e 2.4. c) Composição: Redigir uma carta de resposta a oferta de emprego d) Redigir um texto breve pedindo trabalho para os classificados de um jornal d) Debate na sala sobre qualquer dos temas indicados em 2.2. e AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 105 / 263

106 Intermédio Integrado UNIDADE 10: Se puderes, manda-me um whatsapp 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender diálogos e testemunhos de jovens c) Compreender informação (rádio, TV) sobre juventude e sobre novas tecnologias d) Compreender condições com diferentes graus de probabilidade e) Compreender palavras com diversas pronúncias da letra x 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar e dialogar sobre juventude e novas tecnologias c) Expressar hipóteses e condições com diferentes graus de probabilidade d) Pronunciar diversas palavras com x 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender notícias documentários e entrevistas sobre juventude e sobre novas tecnologias (jornais, revistas e Net) 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Redigir um SMS ou um whatsapp c) Planificar um fim-de-semana com tempos de lazer e vida nocturna onde caibam diferentes hipóteses reais e irreais 2. CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender textos escritos acerca de juventude, lazer, novas tecnologias b) Compreender depoimentos orais e diálogos acerca destes temas c) Expressar condições com diferentes graus de probabilidade 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Novas tecnologias d) Crianças e TV / computador b) Lazer, tempos livres, vida nocturna e) Linguagem de SMS e novas tecnologias c) Juventude: vida social f) Léxico usual da Informática 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Pretérito mais-que-perfeito composto do Conjuntivo b) Condicionais com se + futuro do conjuntivo (real) c) Condicionais com se + imperfeito do conjuntivo (irreal) d) Condicionais com se + pret. mais-que-perfeito comp. do Conjuntivo (não realizada) e) Condicionais com se + presente do Indicativo (atemporal, habitual) f) Polifonia da letra x 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Dependência dos jovens face às novas tecnologias b) Diferentes experiências e modos de vida de jovens c) Tempos livres e vida nocturna na juventude 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de depoimentos de jovens sobre os seu tempos livres e vida nocturna b) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da imprensa sobre juventude e tempos livres e jovens e novas tecnologias c) Composição: escrever vários SMS e fazer uma planificação para um fim-de-semana com tempos de lazer e vida nocturna onde caibam diferentes hipóteses reais e irreais d) Debate na sala: Crianças e tempo dedicado a TV / computador e) Prática de pronúncia das diversas possibilidades da letra x f) Prática escrita e especialmente oral de condições reais, irreais e passadas não realizadas 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 106 / 263

107 Intermédio Integrado UNIDADE 11: Disse-me que lhe dissesse que ela não o tinha dito 1. OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender o que alguém disse através doutra pessoa c) Compreender textos orais acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 d) Compreender expressões idiomáticas e) Discriminar o significado de palavras homófonas segundo o contexto 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre os temas indicados em 2.2. e COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender textos escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 c) Compreender expressões idiomáticas d) Discriminar o significado de palavras homófonas segundo o contexto 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Escrever o que outras pessoas disseram c) Contar o que outras pessoas disseram d) Perguntar com interrogativas indirectas c) Perguntar com interrogativas indirectas d) Escrever sobre os temas indicados em 2.2. e CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender textos orais e escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 b) Produzir textos orais e escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 c) Fazer interrogações indirectas, oralmente e por escrito d) Diferençar palavras homófonas pelo contexto e) Dizer o que outras pessoas disseram, oralmente e por escrito 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Envelhecimento b) Idosos activos c) A reforma d) Terapias ocupacionais em idosos 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Discurso Directo / Discurso Indirecto b) Interrogativas Indirectas 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Envelhecimento da população e ideais de beleza b) Idosos activos: actividade nos reformados c) Lares de idosos e) Lares de idosos f) Expressões idiomáticas que indicam facilidade ou dificuldade c) Indicativo vs. Conjuntivo d) Homofonias mais frequentes 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de depoimentos, reportagens, documentários e que fez ontem e a seguir o colega conta isso com discurso notícias de rádio, TV, Net, etc. sobre os temas referidos indirecto, depois diz o que fez ontem e assim em 2.2. e 2.4. sucessivamente. Depois com o que vai acontecer b) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da amanhã, o mesmo processo. imprensa e da Net sobre os temas referidos em 2.2. e 2.4. e) Sobre as intervenções anteriores fazem-se perguntas com c) Composição: dizer por escrito o que outras pessoas já interrogativas indirectas, oralmente. disseram utilizando o discurso indirecto f) Preenchimento de grelhas de co-avaliação das d) Na sala faz-se uma roda de intervenções onde um fala do intervenções orais d) e f) 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo Páx. 107 / 263

108 Intermédio Integrado UNIDADE 12: Manchetes, cabeçalhos, rubricas, classificados OBJETIVOS 1.1. COMPREENSÃO DO ORAL: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender textos orais acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 c) Diferençar as pronúncias das palavras homógrafas 1.2. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ORAIS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Falar sobre os temas indicados em 2.2. e 2.4. c) Produzir textos orais com pronomes mesoclíticos 1.3. COMPREENSÃO DE LEITURA: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade. b) Compreender textos escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 c) Discriminar o significado de palavras homógrafas segundo o contexto 1.4. EXPRESSÃO E INTERACÇÃO ESCRITAS: a) Os mesmos da unidade anterior com conteúdos próprios desta unidade b) Redigir textos com pronomes mesoclíticos c) Escrever e redigir textos sobre temas referidos em 2.2. e CONTEÚDOS 2.1. NOCIONAIS E FUNCIONAIS a) Compreender palavras homógrafas escritas e diferençá-las pelo context b) Diferençar a pronúncia de palavras homógrafas c) Compreender textos orais e escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 d) Produzir textos orais e escritos acerca de assuntos indicados em 2.2. e 2.4 e) Produzir textos orais e escritos com pronomes mesoclíticos f) Compreender diferentes secções de jornal e tipos de imprensa escrita 2.2. LEXICAIS E SEMÂNTICOS (Áreas e tópicos vocabulares) a) Classes de imprensa escrita d) Portugal e União Europeia b) Partes e secções de jornal e revista e) Dados socioeconómicos c) Os blogues f) Dados demográficos e geográficos 2.3. FONÉTICOS, ORTOGRÁFICOS E MORFO-SINTÁCTICOS a) Mesóclise b) Homografias mais frequentes 2.4. SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGUÍSTICOS a) Informação geral sobre Portugal: dados socioeconómicos e demo-geográficos b) Portugal na União Europeia c) Jornais portugueses. Revistas portuguesas. d) Jornais digitais. O fenómeno dos blogs: os blogs portugueses. 3. ATIVIDADES Algumas das actividades e tarefas que se levarão a cabo nas aulas nesta unidade são: a) Audição de depoimentos, reportagens, documentários e notícias de rádio, TV, Net, etc. sobre os temas referidos em 2.2. e 2.4. b) Leitura de testemunhos, entrevistas e artigos tirados da imprensa e da Net sobre os temas referidos em 2.2. e 2.4. c) Composição: escrever uma carta ao director, um classificado e um breve artigo de jornal d) Debate na sala: Jornais em papel e jornais digitais 4. AVALIAÇÃO A avaliação será continuada através das próprias actividades e tarefas. O professor tomará notas no momento da intervenção de cada alumno na sua ficha. Os alumnos farão também autoavaliações de exercícios breves e microtarefas. Será uma avaliação positiva desde que se atinjam os objetivos indicados acima. Os alumnos terão que, ao mínimo, demonstrar que são capazes de atingir em cada destreza pelo menos a metade dos objetivos ou a totalidade se for apenas um objetivo. Páx. 108 / 263

109 2.3. AVANZADO INTEGRADO (1º + 2º = B2) O nivel avanzado terá como referencia as competencias propias do nivel B2, segundo se definen no Marco Común Europeo de Referencia para as Linguas do Consello de Europa. O Nível Avanzado, o mesmo que fixemos cos Niveis Básico e Intermedio anteriores, é ofrecido nesta EOI da Coruña nun único ano lectivo, o denominado AVANZADO INTEGRADO (segundo o estipulado no artº da ORDE do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula a organización e o acceso ás ensinanzas de idiomas de réxime especial). O nivel avanzado ten a finalidade de capacitar, fóra das etapas ordinarias do sistema educativo, para a utilización do idioma oralmente e por escrito con fluidez, flexibilidade e eficacia, en situacións comunicativas diversas, relativas a temas coñecidos ou propios do campo de especialización do falante, que requiran comprender e producir textos de certa complexidade lingüística, en lingua estándar, nunha variedade de rexistros, e que conteñan expresións, estruturas e locucións idiomáticas variadas e frecuentes, e riqueza léxica. Este nivel de uso do idioma deberá permitir igualmente actuar mediando entre falantes de distintas linguas que non poidan comprenderse de forma directa, e garantir a relación fluída entre falantes e culturas. Páx. 109 / 263

110 OBXECTIVOS OBXECTIVOS XERAIS (nas 4 competências) a) Comprensión do oral. Comprender textos extensos ben organizados e lingüisticamente complexos que traten de temas tanto concretos como abstractos, incluso de carácter técnico sempre que estean dentro do propio campo de especialización, nunha variedade de lingua estándar, transmitidos mediante calquera canal, articulados a velocidade normal e mesmo nun entorno ruidoso ou con interferencias. b) Expresión e interacción orais. Falar e interaccionar oralmente con fluidez, precisión, eficacia e espontaneidade sobre unha ampla serie de temas relacionados cos distintos ámbitos de interacción social, marcando a relación entre as ideas, expresando e defendendo puntos de vista con claridade e proporcionando explicacións e argumentos adecuados cun alto grao de corrección e naturalidade que permita que a comunicación se realice sen esforzo. c) Comprensión de lectura. Ler cun alto grao de independencia textos extensos e de certa complexidade lingüística en lingua estándar, en variedade de rexistros, adaptando o estilo e a velocidade da lectura aos distintos textos e finalidades, utilizando fontes de referencia apropiadas de forma selectiva, e cun amplo vocabulario activo de lectura aínda que teña algunha dificultade con expresións pouco frecuentes. d) Expresión e interacción escrita. Escribir textos de extensión variada, claros e ben estruturados, con diferentes propósitos comunicativos, sobre temas relacionados cos diferentes ámbitos da vida social, transmitindo e requirindo información con eficacia, e defendendo, cando cumpra, puntos de vista sobre temas de carácter xeral, destacando as ideas principais, establecendo relación cos puntos de vista doutras persoas, valorando e sintetizando distintas opcións procedentes de varias fontes cando corresponda. Páx. 110 / 263

111 OBXECTIVOS ESPECÍFICOS (nas 4 competencias) a) Comprensión do oral 1. Comprender as ideas principais de textos dos ámbitos académico, público e profesional dentro da propia área de coñecemento, desenvolvidos en lingua estándar e articulados a velocidade normal, de certa complexidade lingüística e con marcadores discursivos explícitos. 2. Comprender monólogos sostidos extensos emitidos en declaracións públicas, conferencias, charlas, informes e outras formas de presentación pública, académica e profesional lingüisticamente complexas. 3. Comprender unha gama ampla de textos audiovisuais en lingua estándar, aínda que sexan emitidos en condicións físicas que supoñan algunha dificultade para a comprensión, sendo quen de identificar os puntos de vista e as actitudes dos falantes. 4. Comprender con detalle o que se lle di cara a cara en conversacións e transaccións lingüisticamente complexas, en lingua estándar, mesmo nun contorno ruidoso. 5. Comprender con detalle declaracións e mensaxes, avisos e textos instrutivos lingüisticamente complexos, en lingua estándar, mesmo con ruído de fondo. b) Expresión e interacción orais 1. Participar en entrevistas de xeito eficaz, con fluidez e naturalidade, tomando a iniciativa e mesmo saíndo das preguntas preparadas, dando respostas interesantes e información complementaria. 2. Falar en público sobre unha ampla gama de temas xerais ou relacionados coa súa especialidade, con descricións e argumentos desenvolvidos sistematicamente e cadeas argumentais razoadas, poñendo énfase nos aspectos significativos e ofrecendo detalles relevantes que sirvan de apoio á exposición, con claridade, fluidez e certa facilidade de expresión, afastándose espontaneamente, se cumprise, dun texto preparado e mesmo razoando a favor ou en contra dun punto de vista concreto, e respondendo a preguntas complementarias cun grao de fluidez e espontaneidade que non retraia a intervención dos interlocutores. 3. Participar activamente, con fluidez, naturalidade e eficacia en interaccións formais e Páx. 111 / 263

112 informais sobre a maioría de temas xerais e da súa profesión defendendo liñas argumentais complexas de xeito convincente, dando suxestións e sintetizando información e argumentos procedentes de varias fontes e mesmo especulando sobre causas e consecuencias e comparando as vantaxes e desvantaxes de diferentes enfoques. 4. Contribuír ao progreso dun traballo ou dunha negociación expoñendo con claridade, fluidez e espontaneidade unha situación dada e as súas ideas e propostas sobre ela, desenvolvendo con precisión e eficacia a súa argumentación. c) Comprensión de lectura 1. Comprender a información específica de textos instrutivos de carácter xeral e riqueza léxica, e sobre temas da propia especialidade que conteñan expresións, estruturas e locucións idiomáticas moi frecuentes no campo de especialización de que se trate, sempre que poida reler ou usar materiais que axuden a realizar unha interpretación correcta. 2. Comprender con suficiente detalle instrucións extensas e complexas relativas a distintos ámbitos, así como textos legais habituais da súa vida social, sempre que poida reler os apartados difíciles. 3. Ler de forma autónoma informes, textos xornalísticos, literarios e de divulgación científica aínda que non sexan da súa especialidade, relativos a temas actuais, e comprender información, argumentos, ideas e opinións de fontes especializadas dentro de seu campo de interese. 4. Ler correspondencia formal e informal relativa a todos os ámbitos da vida social captando a información esencial e os detalles necesarios para poder reaccionar adecuadamente. 5. Identificar con rapidez o esencial e detalles relevantes en textos de extensión variada e complexos que versen sobre unha ampla serie de temas cos que se estea familiarizado, para realizar con éxito tarefas relativas aos ámbitos tanto persoal e público como en relación coas necesidades específicas de carácter profesional e educativo. 6. Utilizar estratexias variadas que faciliten a comprensión, superando as limitacións dos recursos lingüísticos propios. d) Expresión e interacción? escrita 1. Escribir textos de diversa extensión relacionados con temas propios dos ámbitos persoal, público, educativo e profesional, salientando os aspectos importantes e expresando as propias opinións claramente e con razoable precisión. Páx. 112 / 263

113 2. Escribir textos nos que se transmita información e ideas sobre temas, tanto abstractos como concretos, propios dos diferentes ámbitos; nos que se expliquen problemas ou se argumente sobre eles apoiando os puntos de vista con detalles e exemplos adecuados, e con suficiente claridade e adecuación do rexistro. 3. Escribir informes sobre unha variedade de temas xerais ou relacionados coa propia especialidade nos que se expoñan uns feitos pasados ou previstos, e se emitan consideracións sobre eles, achegando algún tipo de conclusión e recomendación. 4. Escribir textos que sinteticen información procedente de varias fontes relativas aos ámbitos profesional, público e educativo, axustándose a un formato e rexistro axeitado. 5. Compoñer textos nos que se razoe a favor ou en contra ofrecendo unha visión panorámica e á vez crítica sobre produccións ou eventos dos ámbitos público e profesional. 6. Escribir textos que transmitan información obxectiva centrándose en comunicar algún coñecemento e mantendo a divulgación da información como intención principal do texto. 7. Tomar notas ou elaborar esquemas durante unha explicación, conferencia ou evento que permitan reconstruír a continuidade temática do texto ou suceso orixinal ESTRATEXIAS (Avanzado Integrado B2 = 1º+2º) Para que todo o proceso de ensino-aprendizaxe chegue a bon porto é necesario termos sempre presentes os diferentes tipos de estratexias de aprendizaxe e de comunicación. É importante facerlles comprender aos alumnos a importancia de establecelas como base para o desenvolvemento da competencia comunicativa, e para que poidan dirixir e organizar a súa aprendizaxe de forma consciente. Estas estratexias non serán avaliadas directamente e, dependendo da actividade ou tarefa, poranse en acción as que corresponderen. Apesar disto, o maior ou menor grao de aplicación destas vai sen dúbida influír na consecución dos obxectivos. As estratexias que convén ter en conta para lle axudar ao alumno a comprender, aprender, lembrar e utilizar a nova información son: ESTRATEXIAS DE APRENDIZAXE As estratexias de aprendizaxe son maneiras de obter, comprender e reter a nova información na memoria para poder utilizala posteriormente; inclúen tanto a reflexión Páx. 113 / 263

114 sobre o que se aprende e a maneira de aprendelo como as nocións, as motivacións ou a organización da aprendizaxe. A) METACOGNITIVAS Son aquelas que permiten autorregular a propia aprendizaxe, é dicir, planificar, controlar e avaliar o propio proceso de aprendizaxe de xeito que ao identificar posibles fallos na maneira de aprender se poida modificar esta. Así, as estratexias metacognitivas permiten identificar o que se sabe, explicar cómo se aprendeu e dirixir a aprendizaxe para seguir aprendendo. 1. Planificar a propia aprendizaxe: identificando necesidades tanto a curto como a longo prazo; establecendo os propios obxectivos con claridade e de forma realista e facéndoos constar sistematicamente (nun diario de aprendizaxe, no PEL, etc.); organizando axeitadamente o tempo persoal para as diferentes actividades de aprendizaxe da lingua; facendo unha estimación das propias capacidades e utilizando as técnicas que mellor se correspondan co propio estilo de aprendizaxe. 2. Organizar o material de aprendizaxe: tendo os instrumentos de apoio necesarios (manuais, diccionarios, apuntes, etc.); elaborando un caderno de aprendizaxe con distintas seccións: vocabulario, erros máis frecuentes, modismos, etc. 3. Autoavaliar o propio proceso de aprendizaxe mediante a identificación das deficiencias e dos logros na realización das tarefas de aprendizaxe. 4. Utilizar recursos de aprendizaxe ao alcance: aproveitando a presencia de falantes nativos como modelos de novas estructuras ou expresións; buscando en internet máis información sobre un tema; ao traballar nun proxecto sobre un tema, facéndoo con quen pode ser de axuda no que respecta aos contidos ou á lingua; preguntando ao profesorado; traballando en e-tandem. B) COGNITIVAS Estas estratexias operan directamente sobre a nova información, manipulando e transformando a lingua obxecto de aprendizaxe. Son modalidades de traballo intelectual que permiten adquirir, codificar e recuperar a información. Son moi variadas e van desde o uso de técnicas de agrupamento de ideas ou conceptos á repetición para practicar a nova lingua ou asociar a información nova cos coñecementos previos. Son tamén estratexias Páx. 114 / 263

115 cognitivas o resumo, as inferencias, a traducción e a toma de notas. Estas últimas forman parte explícita dos obxectivos e dos criterios de avaliación establecidos para este nivel avanzado. 1. Referidas á práctica da lingua: repetir; recoñecer e usar de modelos de lingua, etc. 2. Referidas á recepción e produción de lingua: buscar rapidamente as ideas; utilizar recursos como diccionarios; relacionar a información nova cos coñecementos previos. 3. Referidas á análise e razoamento: deducir; establecer relacións entre as linguas coñecidas; elaborar hipóteses de significado. 4. Referidas á creación da estrutura necesaria para comprender e producir lingua: tomar notas; resumir. 5. Referidas á memorización: agrupar palabras, utilizar imaxes para lembrar; representarse sons, etc ESTRATEXIAS DE COMUNICACIÓN Permiten mobilizar e equilibrar os propios recursos, poñer en funcionamento destrezas e procedementos co fin de satisfacer eficazmente as demandas de comunicación xeradas pola situación de comunicación. A súa finalidade consiste en permitir establecer e manter a comunicación con medios lingüísticos dos que se dispón. A) PLANIFICACIÓN 1. Activar ou procurar para si coñecementos previos sobre a lingua, a situación, os contidos e as persoas: Tomar notas sobre os intereses e os coñecementos previos dos destinatarios. Elaborar unha relación de vocabulario e estruturas. Reunir os propios coñecementos e pensamentos. Informarse de si hai axudas visuais: diagramas, imaxes, modelos. 2. Tomar consciencia do propio interes e do interes do interlocutor: Tomar consciencia de que e canto se quere comprender: (so o contido principal, informacións específicas ou informacións polo miúdo); do que se quere dicir ou escribir, e de con canto detalle; do que o/a interlocutor/a xa podería saber ou do que podería non saber; do que lle podería interesar ou non interesar ao interlocutor e do que podería ser coñecido por todos. 3. Dispor informacións e recursos de apoio, e dotar os contidos dunha estrutura previa: Ordenar os contidos. Preparar listas de vocabulario propias relacionadas con un tema específico (especialidade) ou dicionarios especializados. Revisar e completar notas. Marcar palabras clave e estruturas gramaticais relacionadas cun tema nunha mostra textual. Páx. 115 / 263

116 4. Adaptar a tarefa ás competencias lingüísticas e persoais, e mais á situación: Planificar como se poden expresar os contidos principais cos medios lingüísticos dispoñibles. Aumentar a dificultade dunha tarefa cando existen suficientes informacións e recursos a disposición 5. Activar esquemas textuais/elaborar un borrador de estrutura textual: Lembrar posibles tipos de textos. Seleccionar fórmulas lingüísticas (por exemplo, a cabeceira nunha carta). 6. Repetición e práctica: Practicar e experimentar con novas expresións e combinacións de expresións e solicitar unha información sobre a súa idoneidade. 7. Recoñecer as posibles dificultades de comprensión: Pensar que factores de distorsión se poderían dar. Informarse sobre a velocidade que cabería esperar dun narrador e sobre a densidade informativa que cabería esperar dun texto. Pensar na propia lingua que vocabulario podería ser importante. B) EXECUCIÓN, CONTROLO E REPARACIÓN 1. Construír a partir do coñecemento existente: Utilizar regras lingüísticas, expresións e xiros coñecidos. Procurar palabras e xiros coñecidos. Desenvolver un tema cando este é coñecido polo interlocutor. Comparar cos propios coñecementos e coas propias experiencias. 2. Utilizar os recursos de apoio dispoñibles: Consultar a ortografía correcta nun dicionario. Consultar regras de gramática. Utilizar modelos. 3. Estruturar contidos/textos: Organizar cronoloxicamente elementos. Ilustrar enunciados complexos con exemplos. Marcar parágrafos. Parafrasear ou resumir puntos importantes de determinados parágrafos ou fragmentos de textos. Ter en conta signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. Utilizar signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. 4. Estruturar conversas: Dirixirse a alguén. Facer uso da palabra mediante avisos oportunos. Manterse no uso da palabra mediante o recheo de pausas ou a utilización de recursos explícitos. Evitar redundancias. Formular enunciados como preguntas e viceversa. Acabar a conversa. 5. Cooperación: Aterse ás convencións en materia de cortesía. Ceder a palabra. Relacionar o expresado por un mesmo co expresado por outro. Remitirse ao expresado por outros. Focalizar o tema. Manter o contacto visual. Sinalar que se comprendeu. Introducir outros nunha conversa. Páx. 116 / 263

117 6. Compensación e evitación: Parafrasear palabras descoñecidas con palabras coñecidas máis sinxelas. Utilizar un concepto xenérico ou unha palabra semanticamente emparentada. Botar man de palabras baleiras, como por exemplo cousa. Explicar un concepto. Utilizar a linguaxe corporal. Evitar palabras difíciles. 7. Identificar/deducir indicacións: Comprobar indicacións no contexto. Prestar atención aos puntos centrais. Deducir palabras descoñecidas das regras de composición e do contexto. Prestar atención aos elementos non verbais. 8. Sacar conclusións e facer predicións: Facer hipóteses utilizando imaxes, gráficos e fotografías. Establecer hipóteses sobre o contido utilizando informacións paratextuais e paralingüísticas. Deducir e anticipar posicións, intencións e estados de ánimo en relación co que segue no texto, utilizando o contexto e signos gramaticais e léxicos. Sacar conclusións sobre a actitude do falante e sobre o contido baseándose na entoación e a velocidade. Deducir intencións baseándose no volume da voz do falante. Anticipar o que segue (palabra, frase, reposta,...). Adiviñar o que non se comprende e o que non se coñece utilizando os propios coñecementos e experiencias. 9. Asegurar a comprensión: Repetir o comprendido. Preguntar se se di do xeito que un pensa. Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Informarse sobre se o comprenderon. Remitirse a outras partes do texto (por exemplo, ler unha vez máis o parágrafo anterior). 10. Pedir aclaración/aclarar: Solicitar repetición ou maior precisión. Pedir que expliquen unha palabra clave. Dicir que non se entendeu algo. Preguntar. 11. Solicitar axuda: Pedir confirmación sobre se unha forma utilizada é correcta. Pedirlle unha explicación a alguén. Pedirlle a alguén unha tradución. 12. Controlar: Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Verificar as propias hipóteses. Observar a actitude do interlocutor. Volver a ler ou escoitar un texto tendo en conta determinados aspectos. 13. Experimentar: Utilizar unha palabra ou estrutura nova. Utilizar outra canle, por exemplo escribir un correo electrónico en lugar de facer unha chamada telefónica. 14. Reparar: Comezar de novo a frase. Formular outra vez a frase con locucións como en realidade quería dicir.... Repetir unha palabra correctamente. Pedir desculpas. Aclarar malentendidos. Páx. 117 / 263

118 CONTIDOS (Avanzado Integrado B2 = 1º+2º) CONTIDOS SOCIOCULTURAIS E SOCIOLINGÜÍSTICOS O alumnado deberá adquirir un coñecemento da sociedade e a cultura das comunidades nas que se fala o idioma obxecto de estudo, xa que unha falta de competencia neste sentido pode facer fracasar a comunicación. Estes contidos derívanse da competencia sociolingüística e sociocultural. A competencia sociolingüística comprende o coñecemento e as destrezas necesarias para abordar a dimensión social do uso da lingua. Refírese ás destrezas e ás condicións socioculturais relacionadas co uso da lingua: normas de cortesía; variacións lingüísticas segundo a idade, sexo, clases, profesións e grupo social; os usos rituais; refráns e modismos; dialectos e acentos da lingua meta. Pola súa parte, a competencia sociocultural baséase no coñecemento da sociedade e cultura da comunidade ou comunidades nas que se fala o idioma que vai desde aspectos propios do desenvolvemento da vida diaria ata as convencións sociais, os comportamentos rituais e a linguaxe corporal. O alumnado do nivel avanzado deberá ser quen de expresarse adecuadamente nunha lingua sociolingüisticamente apropiada ás situacións de comunicación e adquirir a capacidade de abordar a variedade da fala, ademais dun maior control sobre rexistros e modismos. Posto que a lingua é un fenómeno social, gran parte dos contidos que forman parte da competencia sociolingüística encádranse nos contidos correspondentes aos diferentes ámbitos ou áreas ligados á competencia sociocultural. Os contidos que se recollen neste apartado deben ser obxecto de adaptacións dependendo da lingua e cultura meta. Neste Nivel Avanzado comezaremos a tratar as realidades sociolinguísticas e culturas (características da língua, história, geografia, sociedade, cultura nos mais variados aspectos -música, gastronomia,...) do BRASIL e dos PALOP especialmente Angola. Páx. 118 / 263

119 CONTIDOS SOCIOCULTURAIS Dado que as actividades comunicativas se integran dentro dun contexto sociocultural, as alumnas e os alumnos deben adquirir un coñecemento da sociedade, da mentalidade e da cultura dos países e territorios lusófonos xa que esta circunstancia mellorará a competencia comunicativa xeral e, alén diso, é evidente que a deficiencia de coñecementos socioculturais pode chegar a distorcer a comunicación. O desenvolvemento destes contidos enmarcarase nunha perspectiva intercultural. Terán que ser adaptados ás circunstancias socioculturais específicas de cada territorio lusófono, con especial relevancia nos territorios de Portugal-Galiza e o Brasil. O léxico e as estruturas utilizados para os desenvolver adecuaranse tamén aos obxectivos deste nivel avanzado. Estes contidos van ser tidos en conta ao elaborar os materiais didácticos, actividades e tarefas mas non van aparecer necesariamente nun punto específico desta programación, xa que a maioría deles poden presentarse formando parte das diferentes áreas temáticas dos contidos lingüísticos léxico-semánticos, coas que están estreitamente relacionados, ben como cos contidos sociolingüísticos e funcionais. As ÁREAS TEMÁTICAS, abranxentes dos CONTIDOS SOCIOCULTURAIS son: 1. A VIDA COTIDIANA E AS ACTIVIDADES DE LECER: cociña e alimentos, convencións sociais e comportamentos nos distintos establecementos; festividades, celebracións e vacacións; horarios laborais e prácticas de traballo; hábitos e afeccións; medios de comunicación. 2. AS CONVENCIÓNS SOCIAIS E O COMPORTAMENTO RITUAL: vestimenta, protocolos, ofrecer e recibir hospitalidade, ofrecer e pedir axuda, invitar, prestar cousas e diñeiro, etc.; asistir a convencións, conmemoracións e actos sociais. Cerimonias e prácticas relixiosas (bautizos, vodas, velorio, etc.); comportamento en representacións e cerimonias públicas; celebracións, festividades, bailes, etc. 3. AS CONDICIÓNS DE VIDA: atención á infancia, a persoas maiores, minusválidos, inmigrantes, a persoas sen recursos económicos, a persoas maltratadas; ONGs, asociacións e institucións sen ánimo de lucro; corpos e instalacións de seguridade (loita contra a drogadicción, a delincuencia, etc.). 4. OS SERVIZOS PÚBLICOS: comportamentos e uso de instalacións públicas (deportivas, académicas, culturais, sanitarias, etc...) e espazos públicos (prazas, parques, rúas, etc...); Páx. 119 / 263

120 mobiliario urbano; mantemento e limpeza de espazos públicos; reciclaxe; protección civil (bombeiros, persoal sanitario, etc.). 5. O CONTORNO XEOGRÁFICO: relación coa natureza e protección do medio ambiente; parques naturais e rutas; reservas de biodiversidade; urbanismo e organización xeográfica; política forestal e xestión dos recursos; zonas de costa e de interior. 6. AS RELACIÓNS PERSOAIS: relacións entre sexos; novas formas de relación familiar; relacións de poder e solidariedade; relacións a través das TIC; relacións entre xeracións, relacións con outras clases sociais, razas e comunidades; citas e encontros; saúdos entre coñecidos e descoñecidos; normas de cortesía; grao de permisividade co comportamento dos nenos nos lugares públicos. 7. VALORES, CRENZAS E ACTITUDES EN RELACIÓN CON: grupos profesionais, riqueza, culturas rexionais, seguridade, política, institucións, minorías, identidade nacional, países, estados e pobos estranxeiros. 8. A LINGUAXE CORPORAL E OS SONS PARALINGÜÍSTICOS: linguaxe xestual (expresións faciais, acenos, posturas, contacto visual, etc.), contacto corporal e proximidade física; calidade de voz, ton e volume. 9. LINGUA E SOCIEDADE: interferencias lingüísticas; recoñecemento doutras linguas (linguas minoritarias, linguas que comparten o mesmo territorio); promoción e conservación doutras linguas; o plurilingüísmo linguas CONTIDOS SOCIOLINGÜÍSTICOS Unha focaxe centrada no uso do idioma, como a que se propón nesta programación, supón necesariamente unha dimensión social dese idioma. Para que a comunicación sexa eficaz, o usuario do Portugués non só ten que coñecer os recursos dispoñibles, senón tamén saber utilizalos axeitadamente en cada contexto. Neste sentido, enténdese que a os coñecementos e as competencias sociolingüísticas consisten na capacidade do utilizador de interpretar e comportarse de forma axeitada en diferentes situacións. Portanto as alumnas e os alumnos deben adquirir as competencias sociolingüísticas que lles permitan comunicarse con efectividade ao nivel avanzado especificado (primeiro ou segundo). Entre estas competencias encóntranse o coñecemento, o discernimento e o uso de marcadores lingüísticos de relacións sociais, fórmulas de tratamento, saúdos, normas de cortesía, diferenzas de rexistro (formal e informal) e expresións idiomáticas moi frecuentes. Páx. 120 / 263

121 Para alén disto, cada lingua é reflexo da súa realidade social. Polo tanto, os contidos que se enumeran a seguir teñen que ser adaptados, se for necesario, aos diferentes países do amplísimo territorio lusófono. 1. MARCADORES LINGÜÍSTICOS DE RELACIÓNS SOCIAIS: Uso e elección do saúdo. Uso e elección das formas de tratamento. Convencións para as quendas de palabra. Uso e elección de interxeccións e frases interxectivas. 2. NORMAS DE CORTESÍA: Cortesía positiva (mostrar interese por unha persoa, compartir experiencias e preocupacións, expresar admiración, afecto; prometer favores e servizos,etc.). Cortesía negativa (evitar comportamentos ameazantes ordes, dogmas, expresións categóricas, etc.-; expresar arrepentimento, desculparse; utilizar enunciados evasivos). Descortesía (brusquidade, franqueza, desprezo, antipatía, queixa forte e reprimenda, ira, impaciencia, afirmación de superioridade). 3. ESTEREOTIPOS E MODISMOS POPULARES: Refráns de uso moi frecuente. Modismos habituais. Expresións coloquiais. Expresións de crenzas, actitudes e valores. 4. REXISTROS: Neste nivel espérase que o alumnado sexa capaz de recoñecer e usar expresións propias dos rexistros neutral, solemne, formal, informal, familiar, profesional. Diferencias entre a lingua escrita e oral. 5. DIALECTOS E SOTAQUES: Marcadores lingüísticos de: clase social, orixe nacional, grupo étnico, grupo profesional. Identificación de sotaques portugueses americanos e africanos CONTIDOS FUNCIONAIS ( Avanzado Integrado -B2- ) Os contidos funcionais presentámolos nunha lista que retoma as funcións previstas para os niveis Básico e Intermédio, mas utilizándoas agora nun abano máis amplo de situacións e recursos e engadindo tamén outras novas situacións e novos contextos propios dun maior contacto coa lingua portuguesa e coas culturas lusófonas do Brasil e dos PALOP. Os contidos funcionais responden aos obxectivos e formúlanse en termos de expresión, pero considérase que inclúen tamén a comprensión e a interacción respectivas. Páx. 121 / 263

122 1. FUNCIÓNS OU ACTOS DE FALA ASERTIVOS, relacionados coa expresión do coñecemento, a opinión, a crenza e a conxectura: Afirmar; anunciar; apostilar; asentir; atribuír; clasificar; confirmar a veracidade dun feito; conxecturar; corroborar; describir; desmentir; disentir; expresar acordo e desacordo; expresar descoñecemento; expresar dúbida; expresar escepticismo; expresar unha opinión; formular hipóteses; identificar e identificarse; informar; obxectar; predicir; rebater; lembrarlle algo a alguén; rectificar; replicar; supoñer. 2. FUNCIÓNS OU ACTOS DE FALA COMPROMISIVOS, relacionados coa expresión de ofrecemento, intención, vontade e decisión: Acceder; admitir; consentir; expresar a intención ou vontade de facer algo; invitar; xurar; negarse a facer algo; ofrecer algo; ofrecer axuda; ofrecerse a facer algo; prometer; retractarse. 3. FUNCIÓNS OU ACTOS DE FALA DIRECTIVOS, que teñen como finalidade que o/a destinatario/a faga ou non faga algo, tanto se isto é á súa vez un acto verbal como unha acción doutra índole: Aconsellar; advertir; alertar; ameazar; animar; autorizar; dar instrucións; dar permiso; demandar; denegar; desanimar; desestimar; dispensar ou eximir a alguén de facer algo; disuadir; esixir; intimidar; ordenar; pedir algo (axuda, confirmación, consello, información, instrucións, opinión, permiso, que alguén faga algo); negarlle permiso a alguén; persuadir; previr a alguén en contra de algo ou de alguén; prohibir; propoñer; reclamar; recomendar; lembrarlle algo a alguén; restrinxir; solicitar; suxerir; suplicar. 4.FUNCIÓNS OU ACTOS DE FALA FÁTICOS E SOLIDARIOS, que se realizan para establecer ou manter o contacto social e expresar actitudes respecto dos demais: Aceptar e declinar unha invitación; agradecer; atraer a atención; compadecerse; dar a benvida; despedirse; expresar condolencia; felicitar; facer cumprimentos; insultar; interesarse por alguén ou por algo; invitar; pedir desculpas; presentarse e presentar alguén; rexeitar; saudar. 5. FUNCIÓNS OU ACTOS DE FALA EXPRESIVOS, cos que se expresan determinadas situacións: Acusar; expresar admiración, ledicia ou felicidade, aprecio ou simpatía, aprobación e desaprobación, confianza e desconfianza, decepción, desinterese e interese, desprezo, desgusto, dor, dúbida, escepticismo, esperanza e desesperanza, estima, insatisfacción, preferencia, resignación, satisfacción, sorpresa, temor, tristeza; defender; exculpar; lamentar; reprochar. Páx. 122 / 263

123 CONTIDOS NOCIONAIS ( Avanzado Integrado -B2- ) A lista que segue inclúe as nocións xerais, isto é: aquelas que un falante pode necesitar en calquera situación de comunicación. Son pois os conceptos básicos dos que se desglosarán as subcategorías correspondentes cos seus expoñentes lingüísticos (especialmente morfosintácticos) de acordo cos obxectivos específicos e en harmonia cos contidos sociolingüísticos e socioculturais, funcionais e os lingüísticos léxico-semánticos. 1. ENTIDADES: Expresión das entidades e referencia a elas (persoas, obxectos ou accións). 2. NOCIÓNS EXISTENCIAIS: Existencia/non existencia, presenza/ausencia, dispoñibilidade/non dispoñibilidade, calidade xeral, acontecemento, certeza/incerteza, realidade/ficción, necesidade/continxencia/obrigación, xeneralidade/especialidade. 3. NOCIÓNS CUANTITATIVAS: Cantidade numérica/cantidade relativa, aumento/diminución, proporción, grao, medidas (medidas xerais, talle, tamaño, distancia, velocidade, peso, superficie, volume, capacidade, temperatura, presión). 4. NOCIÓNS ESPACIAIS: Localización, posición absoluta, posición relativa, distancia, movemento, estabilidade, orientación, dirección, orde, orixe. 5. NOCIÓNS TEMPORAIS: Referencias xerais, localización no tempo (presente, pasado e futuro), aspectos de desenvolvemento (simultaneidade, anterioridade, posterioridade, puntualidade, anticipación, retraso, inicio, finalización, continuación, repetición, duración, transcurso, frecuencia, cambio, permanencia, intermitencia, singularidade). 6. NOCIÓNS CUALITATIVAS: Formas e figuras, dimensións, consistencia, resistencia, textura, acabado, humidade, sequidade, materia, visibilidade, audibilidade, sabor, olor, color, impresións ao tacto, idade, vellez, accesibilidade, limpeza. 7. NOCIÓNS AVALIATIVAS: Avaliación xeral, valor, prezo, atractivo, calidade, aceptabilidade, adecuación, conformidade, corrección, precisión, claridade, interese, éxito, logro, utilidade, uso, capacidade, competencia, importancia, normalidade, facilidade. 8. NOCIÓNS MENTAIS: Reflexión, coñecemento, expresión verbal. 9. NOCIÓNS RELACIONAIS: Similitude/contraste, posesión e propiedade, relacións entre accións e sucesos. 10. NOCIÓNS LÓXICAS: Conxunción/disxunción, alternancia, equivalencia, oposición/concesión, inclusión/exclusión, comparación, condición, deducción, causa, intención/finalidade, consecuencia/efecto, centrar un tema. Páx. 123 / 263

124 CONTIDOS LINGÜÍSTICOS (Avanzado Integrado, B2) Os contidos lingüísticos son 5: os léxico-semánticos, os fonéticos, os ortográficos e os morfosintácticos, incluindo tamén aquí nesta parte de contidos lingüísticos os relativos á organización do discurso. Por outra parte, estes contidos, utilizados como recursos lingüísticos son os que se consideran suficientes para acadar os obxectivos previstos para o nivel Avanzado, e non se deben entender, nin programar, nin activar, nin avaliar... illadamente senón en función deses obxectivos. De todo isto é fácil deducir tamén o que xa se ven repetindo en passim nesta Programación desde a mesma Introdución: obxectivos e contidos de niveis anteriores forman tamén parte dos niveis seguintes, de maneira que neste nivel Avanzado se dan por incluídos, sabidos e dominados os obxectivos e contidos do nivel Intermedio (e Básico) precedentes. Por outro lado, e sen pretender excluír as conceptualizacións propias do proceso de ensino-aprendizaxe, non se trata de levar os alumnos a unha reflexión metalingüística ou a unha aprendizaxe formal, senón a un uso contextualizado e integrado deses recursos. A nomenclatura gramatical que se utilizar nas aulas será a imprescindible e o máis clarificadora posible. A organización dos contidos léxico-semánticos, fonéticos, ortográficos, morfosintácticos e de organización do discurso ten por obxectivo servir de orientación non só aos profesores deste departamento como tamén aos alumnos para poder planificar o proceso de ensino-aprendizaxe. Cómpre lembrar o que xa se acaba de dicer hai poucas liñas: que estes contidos non serán avaliados separadamente e que o criterio na súa introdución e no seu grao de utilización será, en calquera caso, a súa pertinencia para acadar os obxectivos xerais e específicos de cada unha das catro competencias. A) CONTIDOS LÉXICOS E SEMÁNTICOS ( Avanzado Integrado -B2- ) Indicamos aquí os aspectos que os alumnos deben ser capaces de comprender ou producir de entre as áreas lexicais xerais que se indican. Estes contidos léxico-semánticos deberán adaptarse ás realidades socioculturais dos países lusófonos, especialmente os territorios de Portugal-Galiza e o Brasil. Páx. 124 / 263

125 1.IDENTIFICACIÓN PERSOAL: Datos persoais. Títulos e tratamentos. Actividade profesional e ocupación. Documentación. Biografía: etapas da vida. Sentimentos e estados de ánimo. Sensacións e percepcións físicas. Valores persoais. Gustos e centros de interese. 2.VIVENDA, FOGAR E CONTORNO: Construción. Compra e aluguer. Mudanza e instalación. Tipos de residencia. Equipamento, decoración e mantemento. Contorno sociocultural, físico e económico. 3.TRABALLO E PROFESIÓN: Profesións e cargos. Lugares, ferramentas e roupa de traballo. Tarefas que se desenvolven no traballo. Desemprego e busca de traballo. Condicións laborais. Dereitos e obrigas laborais. Conflitos no traballo. Organizacións e asociacións laborais. Seguridade e riscos laborais. 4.VIAXES E TRANSPORTES: Motivacións e obxectivos. Experiencias persoais. Problemas e incidencias. A condución: normas de circulación, mantemento e reparación de vehículos, seguros. Modas e tendencias turísticas. 5.RELACIÓNS HUMANAS E SOCIAIS: Tipos A familia. Celebracións e actos familiares, sociais e relixiosos. Actitudes e formas de comportarse. Asociacións. 6.SAÚDE E COIDADOS FÍSICOS: Protección social. Medicina tradicional e alternativa. Estética. 7.EDUCACIÓN: Sistema educativo. Innovacións. Problemas e conflitos. 8.ACTIVIDADES ECONÓMICAS: Finanzas e bolsa. Impostos e renda. Comercio. Entidades e empresas. Industria e enerxía. 9.ALIMENTACIÓN: Dieta e nutrición. Gastronomía. 10.ACTIVIDADES ARTÍSTICAS: Música e danza. Arquitectura, pintura e escultura. Literatura. Fotografía. Cine e teatro. Novas manifestacións artísticas. Artesanía. 11.CLIMA, CONDICIÓNS ATMOSFÉRICAS E AMBIENTE: Paisaxe urbana e rural. Clima. Natureza. Desastres naturais. Ecoloxía e problemas medioambientais. 12.INFORMACIÓN E MEDIOS DE COMUNICACIÓN: Páx. 125 / 263

126 Prensa escrita. Televisión e radio. Internet. 13.CIENCIA E TECNOLOXÍA: Avances científicos e tecnolóxicos. Cuestións éticas e filosóficas. Tecnoloxías da información e da comunicación (TIC). 14.POLÍTICA E SOCIEDADE Institucións. Formas de goberno Sistemas políticos e de goberno. Conflictos e movementos sociais. Xustiza. Modas e tendencias sociais. B) CONTIDOS FONÉTICOS ( Avanzado Integrado -B2- ) 1 Sons e fonemas vocálicos. 1.1 Vogais tónicas: vogais e ditongos orais e nasais. 1.2 Vogais átonas. Procesos lexicais do vocalismo átono: a redución vocálica, regra xeral e excepcións. 2 Sons e fonemas consonánticos. 2.1 Fenómenos fonolóxico-sintácticos: o -s final de palabra e as súas realizacións; encontros de consoantes na frase. 3 Fonoloxía de procesos morfolóxicos. 3.1 A formación do plural de substantivos e adxectivos. 3.2 Alternância vocálica na flexão verbal. 4 O acento en portugués. 4.1 Acento principal e acentos secundários na palabra. 4.2 O acento na frase. Enclíticos e proclíticos. Grupos fónicos e pausas. O acento como recurso da estrutura informativa: intensificación e focalización. 5 Prosodia e entoación. 5.1 Patróns característicos vinculados a intencións comunicativas específicas. 5.2 Correspondencia entre as unidades melódicas e a puntuación. C) CONTIDOS ORTOGRÁFICOS ( Avanzado Integrado -B2- ) 1 Representación gráfica de fonemas e sons. Correspondencia entre fonemas e letras. A acentuación gráfica. 2 Casos especiais: a grafía e a pronuncia dos estranxeirismos e dos nomes Páx. 126 / 263

127 propios estranxeiros. 3 Casos especiais: homófonos e homógrafos. 4 Normas ortográficas portuguesa e brasileira: situación actual e perspectivas de futuro. O acordo ortográfico de 1990: vixencia, solucións adoptadas, aceptación de grafías diferentes de acordo con variedades xeográficas na fonética (p.e., económico/econômico), problemas da ortografía do portugués non resolvidos no acordo (excepcións ás regras máis comúns, solucións polémicas). 5 Formas das abreviaturas, siglas, símbolos e acrónimos máis frecuentes. 6 Usos das maiúsculas e das minúsculas. 7 Usos dos signos de puntuación. 8 Uso discursivo dos recursos tipográficos (tipo de letra: normal, cursiva, negra; subliñado). Convencións de distribución e organización do texto con punto e á parte e parágrafos. 9 División de palabras no final da liña: normas e usos. D) CONTIDOS MORFOSINTÁCTICOS ( Avanzado Integrado -B2- ) 1 Oración simple. 1.1 Elementos constituíntes e a súa posición. O suxeito nulo ou sobreentendido: expletivo (con verbos impersoais), indeterminado ou de referencia arbitraria (Dizem que vai chover), pronome impersoal se (Não se toca nesse assunto). A inversión libre do suxeito. 1.2 Oracións pasivas. A oración pasiva sintáctica ou perifrástica (As casas dessa urbanização venderam-se todas). Restricións sobre os verbos que poden aparecer en pasivas sintácticas. A oración pasiva adxectival (As casas estão vendidas). A construción con sufixos diminutivos (O teorema está bem explicadinho no livro). 2 Actitude do falante e modalidades da oración. 2.1 Oración enunciativa. Afirmativa e negativa: vocábulos e locucións que reforzan a afirmación ou a negación (de facto, efectivamente, ainda por cima, não há dúvida que..., sem dúvida que...). Negativa: elementos negativos e a súa colocación para reforzo da negación (Nunca vi semelhante coisa...). 2.2 Oración interrogativa: total, parcial ou de sim/não. Alteración da orden das palabras na interrogativa parcial (Quantos livros leu o Pedro?). A interrogativa tag (Vocês lembram-se, não se lembram?): coas expresións: não é verdade?, não é assim?, Páx. 127 / 263

128 não é?, não?, pois não? 2.3 Oración imperativa. Valor pragmático e características formais. O modo imperativo e o subxuntivo supletivo. O infinitivo na sua forma invariable (Apertar os cintos de segurança!); o xerundio (Andando!). Oracións imperativas directas e indirectas. A utilización do presente/pretérito perfeito do indicativo (Tu calas-te já!; Calou!). 2.4 Oración exclamativa total e parcial. Exclamativa total: secuencia é que + verbo no indicativo (Ela é que sabia do assunto!). A negación expletiva (Então ele não me diz que vai ser operado!), se +verbo no modo subxuntivo con ou sen negación expletiva (Se ela não passasse a vida a armar em boa!). 2.5 Oración desiderativa/optativa non elíptica: que/se + subxuntivo; fórmulas específicas: Deus queira que, oxalá... Oración optativa elíptica. 2.6 Oración dubitativa. Contraste indicativo/subxuntivo (se calhar, é possível que, talvez...). Reforzo e consolidación. 3 Posición dos elementos na oración simple e composta. Orde habitual e alteracións por focalización ou topicalización. 4 Fenómenos de concordancia. Casos particulares cun so suxeito: expresión partitiva + verbo no singular ou no plural (A maior parte dos soldados fugiu/fugiram); expresión de cantidade aproximada + verbo no plural (Restavam cerca de cem garrafas); pronome relativo que concorda en número e persoa co antecedente dese pronome (Fui eu que lhe pedi o tecido); pronome relativo quem + verbo na 3ª persoa do singular... 5 Oración composta. 5.1 Coordinación simple e correlativa Consolidación no uso das estruturas xa traballadas e ampliación Coordinación copulativa: não só... mas também, não só... como, tanto... como. Valores especiais de enlaces copulativos Coordinación disxuntiva e distributiva: quer... quer, ora... ora, ou... ou Coordinación adversativa con valor contrastivo: porém, mas, todavia, contudo, não/nada...senão Coordinación explicativa: pois, que, porque, porquanto Coordinación conclusiva: assim, portanto, por isso, por conseguinte. 5.2 Subordinación Subordinación adverbial. Consolidación no uso das estruturas xa traballadas e ampliación. A clivaxe a través da expresión É... que ( É porque comeu muito chocolate que ficou mal disposto. ) e a posibilidade de ocupar diferentes posicións na frase (inicial, Páx. 128 / 263

129 final e medial) ] Temporais. Simultaneidade: entretanto, enquanto, quando, na altura em que, ao mesmo tempo que. Posterioridade: depois que/de, assim que, logo que. Anterioridade: antes de/que. Límite e periodicidade: sempre que, cada vez que, todas as vezes que... Oracións temporais: xerundivas (Olhando pela janela, vi o Pedro); participiais (Estacionado o carro, dirigi-me para o café); infinitivas (Depois de comer, foi dormir a sesta) Modais/Conformativas: consoante; assim como, tal como, segundo (Como/Assim como escreve, fala) Finais: para/a fim de + inf. variable; para que/ a fim de que/ com o fim de que + subxuntivo. Os valores das oracións finais: factual (Saiu cedo para apanhar o comboio); hipotético (Mandaremos o embrulho para que o recebas no dia dos teus anos); contrafactual (Eu teria feito tudo para te ajudar) Comparativas: oracións con outro nexo no segundo termo. A invariabilidade da forma (do) que nas comparativas (Comprei mais livros do que os que podia ler). A elipse lacunar (A Ana come mais gelados num dia do que eu num mês). As comparativas de superlativo: muito, muitíssimo, extraordinariamente, horrivelmente (O seu filho é horrivelmente insuportável) Concesivas: embora, ainda que, mesmo que, (se) bem que, apesar de que. Os valores das oracións concesivas: factual (Saí, embora tivesse muito trabalho); hipotético (Mesmo que chova, vamos à praia); contrafactual (Mesmo que se tivesse dedicado a tempo inteiro, não teria conseguido atingir os objectivos da empresa). As oracións concesivas intensivas: por muito que (Por muita dieta que faça, não emagrece.) Condicionais: factuais (ou reais): se + verbo no modo indicativo e tempo presente; hipotéticas: se, no caso de, se porventura... + verbo no futuro do subxuntivo; contanto que, desde que + verbo no presente do subxuntivo; contrafactuais (ou irreais): se + imperfeito do subxuntivo, se + pluscuamperfecto do subxuntivo. Correlacións dos modos e os tempos no presente e no pasado. Outras formas de construir condicionais hipotéticas: completiva rexida por un verbo modal (imaginar, supor); xustaposición dunha oración imperativa seguida dunha declarativa (por veces iniciada por que : Atirem água ao gato que ele foge) Causais: porque, como, pois que, uma vez que, visto que, já que, dado que + oración finita; por causa de, devido ao facto de, por + oración infinitiva. Outros valores na relación de causalidade: consecuencia (Houve seca em Portugal em 1981, porque não choveu) e motivo/razón (Comprei uma prenda para a menina, porque vai Páx. 129 / 263

130 fazer anos) Consecutivas. Os valores das oracións consecutivas: intensidade, cantidade e grao: tal, tão, tanto, tamanho (A rapariga emagreceu tanto que já não tem roupa que lhe sirva). As oracións consecutivas infinitivas, antecedidas por expresións de cantidade (suficiente, bastante, demasiado) e iniciadas por para (O Pedro é trabalhador bastante para aguentar esse emprego) Proporcionais: quanto mais... (tanto) mais, quanto menos... (tanto) menos, à medida que, enquanto, à proporção que Subordinación nominal en función de suxeito, OD, OI, atributo, CPrep. (Estava a pensar naquilo que me disseste), CC, CPred. e CAx. Estilo indirecto. Interrogativas indirectas. Repaso e ampliación Subordinación adxectiva: o qual / a qual / os quais / as quais, cujo/cuja/cujos/cujas. Contraste explicativas/especificativas. O uso de: que, quem e o/a(s) qual/quais rexidos por varias preposicións (a, sobre, de, em...). A secuencia é que (Na Feira do Livro é que comprei este dicionário). 6 O sintagma nominal. 6.1 Núcleo: substantivo e pronomes Substantivo Clases de substantivos e comportamento morfosintáctico. Casos especiais de xénero e número: reforzo e ampliación. A) Regras especiais de formación do plural; plural con alteración de timbre da vogal tónica; o plural nos substantivos compostos. B) Regras especiais de formación do feminino. Substantivos sobrecomuns (a pessoa, a criança, a vítima...); substantivos comúns de dous xéneros (o/a agente; o/a mártir...). Cambio de sentido no cambio de xénero (o cabeça/a cabeça).grao aumentativo e diminutivo Pronomes. Formas, funcións, posición, combinatoria, uso/omisión. Concordancia co referente Pronomes persoais rectos e oblicuos. A) Extensión de emprego dos pronomes rectos: o plural de modestia; o plural de maxestade; fórmula de cortesía (3ª persoa pela 1ª), realce do pronome suxeito (Tu mesmo deves assumir as tuas responsabilidades). B) Formas tónicas: pronomes con preposición coas funcións de Complemento Nominal, Obxecto Indirecto; Obxecto Directo precedido da preposición a + Páx. 130 / 263

131 verbos que expresan sentimentos en estruturas de clivaxe e de duplicación de clítico (É a ela que eu amo; Odeio-os a eles), Agente da Pasiva, Adxunto Adverbial. C) Formas átonas: Formas o, lo e no posición enclítica e mesoclítica. Emprego enfático (Verdades, quem é que as quer?). O pronome de interese (Olhem-me para isto!). Pronome con valor posesivo (Viste-lhe o rosto?). Secuencias de pronomes átonos. Colocación do pronome átono: consolidación. A interpolación de não entre pronome e verbo (Mandou que o não fizesse). D) Pronomes reflexivos e recíprocos. E) Omisión dos pronomes nas construcións de obxecto nulo (Viste a reportagem? Vi; Nunca contas ao teu pai o que andas a fazer? Conto, quando me apetece.) F) Construcións de duplicación de clítico (Vimo-las a elas na praia; Conhece-te a ti próprio; Eles gostam muito um do outro) Pronomes posesivos. Usos e valores especiais: como indefinido (Tenho os meus defeitos), aproximación numérica (Quando tinha os meus vinte anos era capaz de tudo), designación dun hábito (Fez uma das suas); valores afectivos de respeito, amizade, interese, ironía Pronomes demostrativos. Valores básicos de espazo e tempo. Valores especiais: chamada de atención para aquilo que foi ou vai ser dito (Dizendo isto, calou); localización temporal equivalente a então (Nisto, ouvimos passos), valores afectivos de sorpresa (Essa agora!), de admiración (Aquilo é que eram bons tempos), indignación (Aquilo é que é descaramento)... Usos especiais: além disso, isto é, por isso, nem por isso. Reforzo dos pronomes demostrativos cos advérbios aqui, aí, ali... (Este aqui resolveu todos os problemas) Pronomes indefinidos. Formas e usos. Oposicións sistemáticas entre os indefinidos de carácter afirmativo (algum, alguém, algo) e negativo (nenhum, ninguém, nada); entre os de carácter de totalidade inclusiva (tudo, todo) e de totalidade exclusiva (nada, nenhum)...usos específicos de cada (Cada um sabe de si, Cada semana vinha verme), certo (Este trabalho requer um certo tempo), nada, outro, qualquer, todo, tudo Numerais cardinais, ordinais, multiplicativos e partitivos. Cardinal como indefinido (Abril, águas mil). Emprego dos cardinais pelo ordinais: designación de reis, séculos, numeración de artigos e decretos-lei Pronomes interrogativos, exclamativos e relativos. Formas e usos. Páx. 131 / 263

132 7 O sintagma adxectivo. 7.1 Núcleo: adxectivo Variables. Flexión do número: formación do plural nos adxectivos compostos. Flexión do xénero casos excepcionais invariables (hindu, cortês, montês...) e formación diferente da regra (judeu/judia, beirão/beiroa...) Graos do adxectivo. Superlativo absoluto. Outras formas de construción: +prefixo (arqui-, extra-, super-, ultra-...), repetición do propio adxectivo, comparación (É claro como a água), expresións fixas (podre de rico). 7.2 Modificación do núcleo mediante adverbios, SPrep., SN e SAdx. 7.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Valores da anteposición e posposición do adxectivo con respecto ao substantivo. 7.4 Funcións sintácticas do sintagma: Adxectivo co función predicativa. Emprego adverbial do adxectivo (O menino dorme tranquilo). 8 O sintagma verbal 8.1 Núcleo: verbo Conxugacións: formas regulares, semirregulares e irregulares. Verbos derivados de irregulares. Verbos defectivos Verbos transitivos e intransitivos. Verbos de uso pronominal e/ou non pronominal. Reforzo e ampliación Aspectos do verbo: puntual/durativo; continuo/discontinuo; incoativo/conclusivo. Perífrase durativa: estar + xerundio ou estar a + infinitivo. Uso en diferentes variantes xeográficas da lingua Verbos auxiliares e o seu emprego: ter, haver, ser e estar. O uso de estar para + infinitivo para indicar a inminencia dun acontecemento e de estar por + infinitivo para indicar unha acción que xa debería estar realizada Modo indicativo. Reforzo dos valores xa traballados e ampliación Presente: histórico ou narrativo; con valor de futuro; expresión dun pedido ou orden Imperfecto: de cortesía (para atenuar un pedido ou orden); para situar vagamente no tempo (Era uma vez...) Perfecto: valor especial de acción repetida ou continua con adverbios ou locucións adverbiais como sempre, frequentemente, muitas vezes...+ verbo. Distincións Páx. 132 / 263

133 entre o pretérito imperfecto e o perfecto Futuro: incerteza, forma cortés de presente (E que faço eu aqui, não me dirá?), orden, realización probable (Se pensares bem, verás que tenho razão) Condicional: expresión de desexo, expresión de sorpresa e/ou indignación en frases interrogativas e exclamativas (Quem diria?) Usos dos tempos compostos Modo subxuntivo. Reforzo dos valores xa traballados e ampliación. Formas e usos en oracións simples e en oracións subordinadas adxectivas, substantivas e adverbiais. Substitutos do subxuntivo: o infinitivo; o xerundio; un substantivo abstracto e unha construción elíptica (Ricos ou pobres, perante a lei todos somos iguais) Imperativo. Reforzo dos valores usuais. Substitutos do imperativo: frases nominais, presente e futuro do indicativo, imperfecto do subxuntivo (E se te calasses?), infinitivo (Não fumar), xerundio (Andando!). Imperativos lexicalizados ou expresións fixas (Vá lá, não aconteceu nada) Infinitivo flexionado e non flexionado. Valores especiais: imperativo; nunha frase nominal ten sentido narrativo; complemento nominal de adxectivos como fácil, possível, bom... + de Xerundio. Usos: antecedido da preposición em (Em se lhe dando corda, já não se calava). Construcións afectivas: aspecto inacabado. O xerundio combinado cos auxiliares estar, andar, ir e vir Participio. Formas regulares e irregulares. Usos. Contraste entre o uso adxectival e verbal Perífrases verbais de infinitivo, de xerundio e de participio: estar a + inf.; querer + inf. (incoativa); poder + inf.; chegar a + inf.; ir + inf; vir + inf.; acabar por + inf.; ter + participio; estar + xerundio (durativa); vir + xerundio Voz pasiva. Diferenzas de uso entre a pasiva, a estrutura apasivante e a activa, en relación co rexistro. 8.2 Modificadores do núcleo. Negación. Rexencias verbais frecuentes (informar de, esquecerse de, pedir para...). 8.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Correlación temporal e modal na oración. Páx. 133 / 263

134 9 O sintagma adverbial 9.1 Núcleo: Adverbio e locucións adverbiais Adverbios de intensidade: + adxectivo (Teve uma conversa muito interessante); + adverbio (Passei bem mal a noite), + unha oración (Simplesmente, recusome). Adverbios interrogativos, relativos e locucións adverbiais (de mão em mão, de vez em quando, de longe em longe...). Repetición de adverbios en -mente. Gradación dos adverbios. Adverbios que non se flexionan em grao Gradación do adverbio. O sufixo -inho e -íssimo(devagarinho, longíssimo). 9.2 Modificación do núcleo: SN, oración de relativo, SPrep., SAdv. 9.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Casos especiais. 10 O sintagma preposicional 10.1 Preposicións e locucións prepositivas Ampliación dos usos das preposicións. Insistencia nos que xeran dificultade. Dequeísmo e queísmo en completivas finitas: admisibilidade do queísmo nas completivas que son complemento de adxectivos e nomes (Pode ter a certeza que serei candidato; Estou convencido que o futuro é nosso) As preposicións na marcación de caso (Dei um livro à Maria) / como rexencias de certos verbos (Pega nisso.) / en sintagmas preposicionais que funcionan como predicativos (Ele anda com mau aspecto) Construcións especiais con algunhas preposicións: o uso de para coas completivas non finitas con verbos declarativos de orden (pedir, dizer, insistir, rogar, solicitar: Disse para não te demorares.); uso de a nas construcións de duplicación de clítico (vimo-las a elas na praia; Conhece-te a ti próprio.) Posibilidade ou non das contraccións en certos casos (O facto de o documento ter sido aprovado; em algum / nalgum; de um / dum; etc.) Modificación do sintagma preposicional: SAdv. + SPrep. (Ele parou mesmo em frente de casa) Funcións sintácticas do sintagma: CPrep. (Ele arrumou os livros no armário), CPred. do suxeito (Ele ficou de cama), CAx. (A cidade foi destruída pelo exército). Páx. 134 / 263

135 E) ORGANIZACIÓN DO DISCURSO ( Avanzado Integrado -B2- ) E1. Cohesión: repetición léxica (sinonimia, paráfrasis, antonimia, enumeración), elipse, substitución (pronomes) Mantemento do tema: Repetición Elipse, Desenrolo do tema ( ora; ora bem; além disso; etc.), Xustaposición ( por um lado... por outro; em primeiro lugar,... em segundo lugar; e ainda; etc.), Contraste ( por outro lado; aliás; antes pelo contrário; etc.), Apoio do tema (por este motivo; por exemplo; consecuentemente; etc.), Procedementos gramaticais de correferencia: pronomes persoais, demostrativos, posesivos, cuantificadores e adverbios ou frases adverbiais con valor anafórico ou catafórico, Procedementos léxicos: sinónimos, hiper/hipónimos, nominalización, elipse Coherencia verbal: desprazamento dos valores dos tempos verbais (estilo indirecto), selección do modo segundo a intención e actitude do falante Conectores: exemplificación (por exemplo; isto é; como se pode ver; é o caso de; é o que se passa com; etc.); sumativos (por outras palavras; ou melhor; ou seja; em resumo; em suma; etc.), contraste (pelo contrário; doutro ponto de vista; etc.), consecutivos (por tudo isto; de tal forma que; etc.) E2. Organización: elementos de textos orais ou escritos 2.1 Marcadores en función do texto e do rexistro 2.2 De iniciación: fórmulas de saúdo, de introdución do tema, de un novo tema 2.3 De estruturación; de apertura, de continuación, de peche e comentadores, digresores (a propósito; já agora; etc.) 2.4 De reformulación; explicativos, rectificativos, de distanciamento, recapitulativos 2.5 Marcas gráficas de clasificación, énfase, referencias (convencións de distribución dun discurso en esquemas e índices) 2.6 Elementos propios da conversación 2.7 Marcadores para dirixirse a alguén segundo a situación (Ó João; Olhe, faz favor; etc.), formas de tratamento, responder a un saúdo, empezar a falar, cooperar, reforzar, implicar ao interlocutor, contradicir, demostrar implicación na conversa, repetir e Páx. 135 / 263

136 transmitir, interromper a explicación, anunciar o final, despedirse 2.8 Recursos para reaccións esperadas en intercambios habituais, preguntar polo estado das cousas, pedir axuda e concedela, facer un comprido, quitar importancia. E3. Deíxe: espacial (pronomes), social (niveis de formalidade), temporal (anafórica e catafórica). E4. Cortesía: formas de tratamento, fórmulas de atenuación (se não se importa; se não é indiscrição; salvo seja; não desfazendo; etc.). E5. Tematización: (o que interessa salientar...; atente-se em...; etc.). E6. Focalización: repetición (Tenho e tenho que estudar), adverbios intensificadores (absolutamente; de todo; etc.). F) CONTIDOS DISCURSIVOS ( Avanzado Integrado -B2- ) Nestes niveis máis altos de dominio, a competencia discursiva debe permitir ordenar oracións en secuencias para producir fragmentos coherentes de lingua, comprendendo o coñecemento da ordenación de oracións e a capacidade de controlar esa ordenación en función da tipoloxía á que pertenza o texto e de xeito que se perciba este como unha unidade de sentido. O alumnado deberá adquirir, daquela, os contidos discursivos que lle permitan producir e comprender textos adecuados con respecto ao contexto en que se produce, coherentes no seu desenvolvemento temático e cunha cohesión interna que facilite a súa comprensión. O alumnado deberá adquirir, polo tanto, as competencias discursivas que lles permitan producir e comprender textos atendendo á súa coherencia e á súa cohesión. Os contidos discursivos estarán baseados nos seguintes aspectos da competencia do discurso: A flexibilidade ante as circunstancias, adecuando o texto ao contexto comunicativo: adaptando o que se di e os medios de expresalo á situación e ao receptor, e adoptando un nivel de formalidade axeitado á situación de comunicación. O desenvolvemento adecuado da quenda de palabra (tomando, mantendo e cedendo a quenda de palabra amosando un uso eficaz da mesma). O desenvolvemento de descricións, narracións e argumentacións claras ampliando e apoiando os seus puntos de vista sobre os aspectos principais con detalles e exemplos adecuados. A coherencia e a cohesión. Páx. 136 / 263

137 F1 Coherencia textual: Adecuación do texto ao contexto comunicativo. 1.1 Tipo e formato de texto. O termo texto está empregado neste currículo no sentido amplo e coas características que lle outorga o MECR: O texto é calquera secuencia de discurso (falado ou escrito) relacionada cun ámbito específico e que durante a realización dunha tarefa constitúe o eixe dunha actividade de lingua, ben como apoio ou meta, ben como produto ou como proceso. Este punto inclúe un repertorio único de textos orais e escritos. A complexidade de cada un deles deberá ser adaptada aos obxectivos propios do nivel Textos orais. Adiviñas. Anuncios publicitarios na radio e na televisión e informacións por megafonía. Cancións. Conferencias, relatorios, presentacións e declaracións públicas. Conversas á cara e en grupo: formais e informais, transaccionais. Conversas telefónicas: formais e informais; transaccionais. Debates e discusións públicas. Discursos e conferencias. Discusións formais. Enquisas e cuestionarios. Entrevistas laborais, académicas, médicas, xornalísticas. Instrucións. Instrucións e indicacións detalladas. Mensaxes en contestadores automáticos. Representacións teatrais. Reunións de traballo. Textos audiovisuais: películas, programas de TV ou de radio, noticias, informativos, documentais, material gravado. Textos humorísticos: chistes, etc Textos escritos. Actas. Adiviñas. Anuncios publicitarios (en valos e paneis, na prensa escrita, internet, etc.) e anuncios por palabras. Biografías. Catálogos. Cómics e tiras cómicas. Composicións escritas. Convocatorias. Correspondencia persoal e formal (cartas comerciais, reclamacións, pedidos, fax, mensaxes electrónicas, invitacións, felicitacións, condolencias, agradecemento, escusa, etc.). Currículo. Dicionarios e tesaurus. Dicionarios monolingües. Documentos comerciais (acordos, contratos, facturas, albarás, cartas comerciais, extractos bancarios). Documentos oficiais ou legais (formularios, impresos, instancias, avisos, denuncia, solicitude, reclamación, recurso, citación...). Enquisas e cuestionarios. Guías de viaxe. Guións. Informes. Libros de texto. Manuais de instrucións e prospectos. Memorias e informes. Mensaxes en foros virtuais, blogs, etc. Receitas de cociña. Recensións en xornais e revistas. Regulamentos e instrucións públicas. Resumos e sínteses. Apuntamentos. Textos humorísticos: chistes, etc. Textos literarios (contos, relatos breves, novelas, poemas, obras teatrais). Textos xornalísticos (noticias, reportaxes, crónicas, cartas ao director, artigos de opinión, editoriais, necrolóxicas, recensións, entrevistas). Traballos escolares e académicos. Páx. 137 / 263

138 1.2 Variedade de lingua estándar. 1.3 Rexistro formal e informal. 1.4 Tema: presentación dun tema unitario; inexistencia de reiteracións e digresións que se afasten do tema. Enfoque e contido: selección léxica; selección de estruturas sintácticas; selección adecuada de información; información suficiente; selección de contido relevante; presentación de enunciados claros e que non se contradigan; presentación de enunciados aceptables segundo o coñecemento que temos do mundo. 1.5 Contexto espazo-temporal: Referencia espacial. Referencia temporal. 1.6 Desenvolvemento temático: organización lóxica das ideas. Introdución de subtemas (ordenación adecuada e xerarquización das ideas principais e secundarias). Expansión temática: Exemplificación. Reforzo. Contraste. 1.7 Mantemento e seguimento do discurso oral: Toma, mantemento e cesión da quenda de palabra. Apoio, demostración de entendemento, petición de aclaración, etc. 1.8 Cambio temático: Digresión. Recuperación de tema. F2 Cohesión textual: Organización interna do texto. Inicio, desenvolvemento e conclusión da unidade textual. 2.1 Repeticións de tipo léxico e semántico (uso de sinónimos, antónimos, hiperónimos, hipónimos). 2.2 Correferencias (posesivos, demostrativos, concordancia de tempos verbais ) e elipses. 2.3 Marcadores discursivos: de adición, que suman unhas ideas a outras; oposición e restrición, que introducen relacións de contraste ou contradición; causalidade e consecuencia, que establecen relacións de causa e efecto; reformulación ou aclaración que enuncian novamente o contido; de relación espacial e temporal; de ordenación do discurso que sinalan as partes do discurso (presentación, continuación, cambio de tema, digresión, enumeración, peche). 2.4 Marcadores de función pragmática: vocativos e apelacións que fan referencia ao destinatario, comentarios oracionais, que informan da actitude do falante. 2.5 Signos de puntuación. 2.6 Recursos da entoación e das pausas para marcar as unidades discursivas e as relacións de sentido (correspondencia entre unidades melódicas e signos de puntuación, identificación e produción dos patróns melódicos propios dos actos de fala, alongamentos fónicos e pronuncia enfática). Páx. 138 / 263

139 AVALIACIÓN (Avanzado Integrado B2 = 1º+2º) Nesta parte facemos constar unicamente os aspectos, características e criterios da avaliación referidos ao NIVEL AVANZADO. Outros aspectos e características que son comúns a todos os niveis (Básico A2, Intermedio B1, Avanzado B2 e finalmente o nivel C1) serán tratados conxuntamente na parte 3. AVALIACIÓN, (despois desta parte 2. Programación por Niveis) para non ter que os repetir catro veces, (en cada un dos niveis). Portanto para ter unha visión completa dos aspectos xerais das avaliacións (tipos e clases de avaliación -inicial, formativa...- características e partes das probas finais de certificación, protocolo de aplicación da corrección de probas, maneira de reclamar, etc.) haberá que completar a información que aqui consta coa que aparece na parte 3 seguinte CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación B2 de NIVEL AVANZADO Os critérios de avaliación por competencias do nivel básico figuran no decreto 239/2008 indicado supra na Introdución. Para ser avaliado positivamente, isto é: PARA APROBAR O NÍVEL AVANZADO (B2), as alumnas e os alumnos demostrarán que posúen o grao de competencia comunicativa que se describe a seguir: A) Comprensión do oral. Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de documentos de audio ou vídeo. Os mínimos exixidos son: 1. Comprender a información principal de monólogos sostidos en conferencias, charlas, discursos e noutras formas de presentación pública, académica e profesional referidas a temas coñecidos, desenvolvidos mediante marcadores discursivos explícitos, articulados en lingua estándar, aínda que se deban inferir significados pola presenza dalgunhas Páx. 139 / 263

140 expresións idiomáticas pouco habituais. Con este criterio avalíase a capacidade do alumnado de comprender globalmente exposicións públicas sobre temas que lle son familiares ou directamente relacionados coa súa formación académica ou coa súa actividade profesional. Valorarase un razoábel nivel de comprensión do esencial do contido destes textos, así como a familiaridade coa estrutura deste tipo de evento comunicativo (introdución, mantemento do tema, exemplificación, etc. Considerarase que se pode ter dificultades para comprender todas as ideas principais de textos sobre temas especialmente complexos ou cando a organización do discurso non sexa relativamente previsible (por exemplo, se a presentación non ten un acompañamento visual que facilite a tarefa). 2. Comprender discursos e conferencias extensos, así como outras presentacións propias dos ámbitos público profesional e académico, seguindo incluso liñas argumentais complexas, sempre que o tema sexa relativamente coñecido, a organización do discurso inclúa marcadores discursivos explícitos e a súa secuencia estea claramente estruturada por parte do falante. Mediante este criterio preténdese avaliar a comprensión eficaz dun abano de exposicións públicas cun certo nivel de complexidade, tanto na estrutura como no contido, referidas a temas dos que se ten algún coñecemento previo ou directamente relacionados coa experiencia xeral académica ou coa actividade profesional. Porén, pode resultarlle difícil en ocasións acadar un bo nivel de comprensión se o discurso non está ben organizado e carece dun fío condutor. 3. Comprender con eficacia ao seu interlocutor en distintas situacións de comunicación nas que se fale a un ritmo normal en lingua estándar, cunha pronunciación clara e sobre temas dos ámbitos persoal, público, profesional e académico, aínda que lle custe algún esforzo ou teña que axudarse de preguntas para asegurar a comprensión. Con este criterio trátase de verificar a capacidade de comprender o que se lle di en conversacións ou transaccións complexas (por exemplo, unha reclamación) seguindo a argumentación e comprendendo detalles relevantes en discusións ou debates de certa complexidade lingüística. Tamén se valorará que recoñeza o que os indicios non verbais (xestos, pausas, etc.) así como o ton de voz do interlocutor fornecen á mensaxe e á súa comprensión. 4.Comprender cun grao razoábel de precisión e eficacia unha variedade ampla de textos Páx. 140 / 263

141 audiovisuais: programas de radio ou de televisión, representacións teatrais e outros textos audiovisuais en lingua estándar, gravados ou retransmitidos por medios técnicos (radio, televisión, Internet, etc.), así como a maioría das películas; e identificar as opinións e as actitudes expresadas explicitamente polos falantes xunto co contido informativo ou factual do texto Trátase de verificar, con este criterio, a capacidade de comprender textos extensos en lingua estándar transmitidos por diferentes canles e sobre diversos temas. Por exemplo, noticias en directo da radio e da televisión, programas sobre temas da actualidade (concursos, debates, roldas de prensa...), películas, representacións teatrais e outros textos audiovisuais. Valorarase o recoñecemento das opinións e actitudes dos diferentes locutores, e non soamente a capacidade de captar o sentido puramente informativo e factual do texto. Terase en conta que condicións acústicas moi deficientes, unha deficiente organización discursiva ou o uso de estruturas pouco claras e de expresións idiomáticas, coloquiais, dialectais, etc poden dificultar nalgunha medida a comprensión. 5. Seguir sen dificultade os pormenores do que se lle di directamente no contexto dunha interacción con falantes que empregan a lingua estándar, aínda que no ambiente haxa ruído de fondo. Con este criterio trátase de verificar a capacidade de comprender o que se lle di en conversacións e transaccións en lingua estándar a velocidade normal, seguindo a argumentación sen problemas e comprendendo con precisión todos os detalles tanto en interaccións ben organizadas como en conversas sen unha estrutura previsible (cambios frecuentes de tema, interrupcións, solapamentos das quendas de palabra para engadir información ou para presentar outros puntos de vista, fases nas que pode haber máis dun tema en paralelo, etc.). 6. Comprender con precisión textos que conteñan informacións de carácter práctico e aplicación inmediata (avisos, mensaxes, instrucións, etc.) en situacións diversas referidas aos ámbitos persoal, público, profesional e académico, mesmo con restriccións debidas a condicións externas (ruídos, interferencias ou distorsións leves). Con este criterio trátase de avaliar a capacidade de comprender textos producidos en diferentes situacións de comunicación que conteñan informacións precisas (por exemplo, a axenda dun día de traballo, notificacións, anuncios, advertencias, aclaracións, prevencións, consellos e orientacións, avisos extensos transmitidos por medios técnicos, etc.), e mediante diferentes canais (por exemplo, mensaxes nun contestador, recados transmitidos de viva voz, informacións por megafonía, etc.) así como indicacións complexas (a Páx. 141 / 263

142 distribución de tarefas nun equipo de traballo, o funcionamento dun equipamento novo, etc.) con suficiente detalle como para poder realizar con eficacia as tarefas necesarias, aínda que as condicións acústicas non sexan moi boas ou que non poida solicitar que lle repitan a información. 7. Utilizar estratexias para a comprensión das mensaxes orais. Trátase de verificar con este criterio que o alumnado é quen de inferir significados considerando o contexto verbal e non verbal, os coñecementos previos sobre a situación de comunicación; os coñecementos referenciais sobre o tema, así como de identificar palabras clave, secuencias de sons posibles no idioma de que se trate e a actitude e intención do falante. B) Expresión e interacción orais. Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos: a primeira delas é un monólogo sobre un tema escolhido de entre 10 posíbeis, e a segunda tarefa é un diálogo con membros do tribunal sobre a escolha dunha imaxe. Para atinxir os mínimos exixidos terá que ser capaz de: 1. Realizar presentacións e declaracións claras e detalladas, sobre unha ampla gama de temas xerais ou relacionados coa súa especialidade, aportando descricións e argumentos con claridade, precisión e axustando as conclusións ás cadeas argumentais, salientando adecuadamente os aspectos máis significativos e ofrecendo detalles relevantes que sosteñan a intervención, con notábel fluidez, e certa facilidade de expresión y sendo capaz de desviarse con naturalidade do texto preparado, e razoando a favor ou refutando un punto de vista concreto, mostrando as vantaxes e inconvenientes de varias opcións e contribuindo con información a preguntas complementarias cun grao de fluidez e espontaneidade que non supoña tensión para os seus interlocutores. Con este criterio preténdese verificar a capacidade de producir textos descritivos, narrativos e argumentativos, informando, expresando opinións, formulando hipóteses, etc., cun léxico amplo e bo control gramatical aínda que presente erros esporádicos, cunha pronuncia clara e natural. Trátase de valorar igualmente se se empregan con eficacia conectores variados para establecer as relacións entre as ideas e se se mostra unha fluidez e unha facilidade de expresión notábeis. Valorarase a capacidade de apartarse dun guión preparado para aportar nova información ou seguir outra liña de argumentación proposta Páx. 142 / 263

143 ou iniciada por un interlocutor así como a capacidade de planificar o que vai dicir ou preguntar, adaptando o discurso ao seu destinatario. Verificarase que se utiliza unha serie de mecanismos de cohesión que permitan crear un discurso claro e coherente, aínda que poida dubidar ou facer unha pausa mentres busca as estruturas e as expresións que precisa. Estas indecisións na fala produciranse, non obstante, dun xeito natural que non impedirá ao interlocutor solicitar aclaracións ou puntualizacións á súa intervención. 2. Participar activamente en conversas, discusións e debates extensos, sobre a maioría de temas xerais e da súa profesión, para intercambiar información complexa e consellos, expresar as súas ideas e opinións, presentando liñas argumentais con eficacia, especulando sobre causas e consecuencias e recapitulando o dito polos diferentes interlocutores. Con este criterio preténdese verificar a capacidade de intervir adecuadamente en conversas e debates con propósitos comunicativos como rebater, replicar, retractarse, etc., con precisión léxica e boa corrección gramatical e cunha fluidez e espontaneidade que permite a interacción sen supoñer tensións con falantes nativos. Trátase de comprobar que nesas conversas o alumnado é capaz de formular adecuadamente o tema, establecer un enfoque e axustarse aos cambios de tema, se é o caso, e de reformular o que quere dicir, así como facer hipóteses e responder a elas, propor e avaliar solucións e resumir o dito. Así mesmo comprobarase a capacidade de iniciar, manter e rematar o discurso adecuadamente facendo uso eficaz da súa quenda de palabra. 3. Expoñer unha situación, explicar as súas ideas e propostas, convidando, se é o caso, as outras persoas a participar, e negociar desenvolvendo a súa argumentación mediante unha linguaxe persuasiva e establecendo con claridade os límites de calquera concesión que se estea disposto a facer. Con este criterio preténdese verificar a capacidade de negociar, procurar solucións e colaborar nunha situación comunicativa de colaboración na realización dunha tarefa ou negociación para acadar un obxectivo (como organizar un acontecemento, discutir sobre un documento, reparar algo, etc.) ou para a solución de conflitos, como unha reclamación ou unha petición de responsabilidades, reaccionando adecuadamente e considerando as achegas dos demais de xeito que se contribúa ao logro do obxectivo previsto. Valorarase a eficacia no logro de propósitos comunicativos como persuadir, consentir, corroborar, retractarse, expresar a intención de facer algo, etc. Valorarase a naturalidade facendo comentarios, confirmando a súa comprensión ou invitando aos demais a participar. Comprobarase que se emprega o repertorio lingüístico apropiado, cun alto grao de precisión e corrección, malia algún erro esporádico, e que se mostra unha fluidez e Páx. 143 / 263

144 facilidade de expresión notábeis, mesmo en intervencións relativamente longas e complexas. Comprobarase que se emprega con certa fluidez e facilidade de expresión o repertorio lingüístico apropiado, cunha precisión e corrección boas polo xeral malia que poida haber algunha confusión ou incorrección que non obstaculice a comunicación. Verificarase a capacidade de usar paráfrases e circunloquios para disimular carencias de estruturas e vocabulario, así como de corrixir descoidos ou erros se se decata deles ou se dan lugar a malentendidos. 4. Participar en entrevistas, como entrevistador ou como entrevistado, sexa preparando e formulando adecuadamente as preguntas para obter a información máis oportuna e seguir un guión flexible que, partindo dun esquema base, permita conseguir fluidez, e orientando a conversación de acordo co tipo de entrevistado, sexa mostrando un interese amable polo tema da entrevista e polo entrevistador, respondendo en forma completa ás preguntas, tomando a iniciativa, dando respostas relevantes e pechando positivamente a interacción. Con este criterio preténdese comprobar a capacidade tanto de dirixir unha entrevista preparada previamente e improvisar preguntas sobre puntos importantes que xurdan á marxe do guión e xeradas pola interacción persoal, como de participar en entrevistas como entrevistado. Valorarase a realización de funcións comunicativas como presentar alguén, confirmar, desmentir, expresar acordo, desacordo, descoñecemento, escepticismo, sorpresa, dar e pedir opinións, etc. Verificarase que se utilizan recursos paralingüísticos adecuados xestos, expresións faciais, posturas, contacto visual- e se emprega o repertorio lingüístico apropiado, cun alto grao de precisión e corrección, malia algún erro non sistemático, e que se amosa unha fluidez e facilidade de expresión notábeis -mesmo en intervencións relativamente longas e complexas-, e unha pronuncia clara e natural. 5. Expresarse apropiadamente nun rexistro formal e informal adecuado ás diversas situacións de comunicación, respectando as regras prosódicas acento, ritmo e entoaciónpropias do idioma de que se trate, con fluidez, cunha pronunciación clara e natural, cun bo control gramatical e precisión léxica, utilizando estratexias de cooperación na interacción e sen erros importantes de formulación. Con este criterio preténdese verificar en todas as actividades de expresión e interacción oral a capacidade de falar e interaccionar con claridade e certa facilidade utilizando o ton e as inflexións da voz e ritmo adecuados, facendo a elección adecuada do tema e dos termos que o expresan, aínda que certas deficiencias léxicas poidan provocar vacilación e circunloquios. Valorarase o uso de recursos paralingüísticos e todas as demais Páx. 144 / 263

145 circunstancias físicas e as actitudes que acompañan a enunciación adecuada das ideas e a reacción perante as ideas dos outros. Terase en conta que se poidan cometer erros gramaticais ou léxicos non significativos nin sistemáticos e que non produzan malentendidos. Valorarase a xestión adecuada da quenda de palabra e a utilización natural de locucións e frases feitas que permitan gañar tempo e manter a quenda mentres se elabora o que se pretende dicir. c3) Comprensión de lectura. Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de documentos de texto escritos que se lle ofreceren. Os mínimos exixidos implican necesariamente poder ser capaz de: 1. Identificar e comprender detalles específicos de textos que conteñan instrucións longas e complexas relativas ao ámbito persoal, público, educativo e profesional, nas que se consideren condicións, advertencias, consecuencias e situacións hipotéticas, aínda que precise reler varias veces as pasaxes máis complexas. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de seguir as fases detalladas nas instrucións ou en textos legais habituais, como un contrato de aluguer, no que se comprobará a capacidade de identificar e comprender detalles técnicos relevantes e as principais consecuencias. Valorarase igualmente a capacidade de comprender normativas ou regulamentos extensos, manuais, libros de estilo, etc... e terase en conta o dominio de vocabulario técnico e específico. 2. Identificar información global e detallada en xornais, revistas, guías, páxinas web, prospectos, novelas, cómics, blogs, etc. nos que se adoptan posturas ou puntos de vista concretos perante acontecementos ou problemas, se especule sobre causas e efectos, se avalíen propostas alternativas e vantaxes e desvantaxes de varias opcións ou teorías. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de distinguir entre feitos, opinións, argumentos, sucesos, etc. así como de interpretar o que le, identificando con precisión os argumentos dos distintos puntos de vista e comprendendo os matices de sentido e de opinión perante puntos de vista e posturas concretas. Valorárase igualmente a capacidade de comprender o texto malia a distancia sociocultural. Páx. 145 / 263

146 3. Comprender información esencial e detalles relevantes en cartas persoais ou formais, acordos, contratos, comunicados ou correspondencia institucional e comercial,, faxes, correos electrónicos, outras formas de interacción escrita nas que aparezan queixas, reclamacións, peticións, concesións, negociacións, citacións, etc. e que versen sobre temas da vida social, persoal e da propia especialidade e saber reaccionar adecuadamente. Con este criterio preténdese valorar a capacidade de identificar o formato e a intención do texto (solicitar, reclamar, citar, etc...) a partir dos marcadores lingüísticos propios de cada tipoloxía textual e de comprender vocabulario, expresións, estruturas e locucións idiomáticas variadas e frecuentes que comuniquen requirimentos, ofrecementos, prazos, procedementos, dereitos, deberes e obrigas, acordos, reaccións, xustificacións, circunstancias de lugar e tempo, etc. sendo quen de reaccionar, en consonancia co propósito comunicativo, á vista da información esencial e dos detalles relevantes do texto de que se trate. 4. Localizar rápida e facilmente o significado esencial tanto en noticias breves como en artigos, informes, etc. extensos e complexos sobre temas concretos e abstractos e deducir a información máis relevante para levar a cabo as intencións comunicativas dunha tarefa que se lle solicite nos ámbitos persoal, público, profesional e educativo. Con este criterio preténdese valorar a capacidade do alumnado de identificar e seleccionar información concreta e abstracta en textos complexos de diversa extensión, relativos a temas propios dos diferentes ámbitos sociais, coa finalidade de considerar a importancia dos textos para realizar adecuadamente unha tarefa comunicativa como preparar unha conferencia, redactar un artigo ou un informe, elaborar protocolos, plans de actuación, actas, memorias, etc. ou para aumentar a cultura persoal. Valorarase o control gramatical e un amplo vocabulario activo de lectura así como o dominio de aspectos relativos ao uso da lingua como a propiedade e a precisión. 5. Utilizar diferentes estratexias de lectura como a identificación do contido dun texto escrito coa axuda de elementos textuais e paratextuais (tipografía, deseño gráfico, imaxes...), o uso do contexto, de dicionarios ou a aplicación de regras de formación de palabras para inferir significados e pór comparación de palabras ou frases similares nas linguas que se coñecen. Con este criterio preténdese comprobar, en todas as actividades de lectura, a capacidade do alumnado de activar os coñecementos do mundo que posúa para poder anticipar o contido antes e durante a lectura, identificar o tema dun texto coa axuda de Páx. 146 / 263

147 elementos textuais e non textuais, activando coñecementos previos sobre un tema adecuados a ese contexto, e recoñecendo as convencións, formas e usos lingüísticos que lle son propios. Valorarase a capacidade de usar as claves identificadas no contexto lingüístico e non lingüístico así como a elaboración, a comprobación e a revisión das hipóteses establecidas e a capacidade de deducción da importancia da mensaxe e das súas partes constituíntes. Comprobarase especialmente o uso de estratexias de comprensión lectora adecuadas á finalidade da lectura: intensiva, para informarse minuciosamente; selectiva, en busca dunha información específica; extensiva, lectura rápida dun texto longo; e oceánica, para facerse unha idea global do texto. Tamén se valorará a motivación do alumno e a súa capacidade para seleccionar as lecturas en función das súas necesidades e intereses. e4) Expresión e interacción escritas. Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos: a primeira unha composición escrita e a segunda unha interacción, sobre asuntos ou instrucións que se lle indicaren. Para alcanzar os mínimos exixidos terá que necesariamente ser capaz de: 1. Escribir textos (notas, cartas, reclamacións) nos que se solicite e transmita información, se transmitan emocións, se expliquen problemas, se manifesten puntos de vista ou se comuniquen noticias, salientando os aspectos relevantes ou a importancia persoal de feitos e experiencias, con suficiente claridade e adecuando o rexistro á situación de comunicación. Trátase con este criterio de verificar a capacidade de escribir con claridade textos nos que se transmite información xeral e detallada, ou emocións, se expón ideas e problemas e se formula preguntas sobre estes, ou se solicita ou agradece un servizo. Trátase de comprobar igualmente a capacidade de pór de relevo aqueles puntos esenciais para a mellor comprensión ou valoración do expresado. Valorarase un grao relativamente alto de control gramatical, sen erros que produzan malentendidos, e con certa riqueza léxica que amose que se dispón dun amplo vocabulario sobre asuntos relativos á propia especialidade e a temas máis xerais, e que se pode variar a formulación para evitar a frecuente repetición aínda que as deficiencias léxicas provoquen circunloquios. Valorarase a precisión léxica na medida en que algunha confusión ou incorrección ao seleccionar palabras non obstaculice a comunicación; e, considerarase, así mesmo, a coherencia, a cohesión e a adecuación do rexistro á situación de comunicación. Páx. 147 / 263

148 2. Escribir textos expositivos, explicativos e argumentativos nos que se desenvolvan argumentos, se comenten puntos de vista propios ou doutras persoas; ou se solicite ou transmita información salientando os aspectos que se consideran importantes e achegando detalles e exemplos adecuados e expresándose con concisión, precisión e adecuación. Trátase con este criterio de avaliar a capacidade de redactar textos como reclamacións, curriculum vitae, solicitudes e instancias, cartas ao director, artigos de opinión, etc. sobre temas xerais, usando o rexistro adecuado e unha organización clara do contido e con exactitude no uso do vocabulario. Valorarase a progresión temática adecuada e o uso de estruturas, conectores e locucións que permiten diferenciar información e opinión, empregando para iso oracións complexas e manifestando un grao relativamente alto de control gramatical. Valorarase o emprego de circunloquios e paráfrases para compensar carencias de vocabulario e dificultades no uso de certas estruturas. Terase en conta que non comete erros que produzan malentendidos. 3. Resumir información de diversas fontes, tanto factuais como de ficción, que conteñan unha trama argumental ou secuencia de acontecementos. Mediante este criterio preténdese avaliar a capacidade de reescribir un texto incluíndo os elementos importantes e obviando as ideas secundarias e redundantes, con vocabulario, frases ou oracións distintas das do devandito texto pero equivalentes en significado, resultando unha versión do texto orixinal organizada, coherente e breve. Trátase de verificar a capacidade de identificar as ideas principais de cada parágrafo, e de integrar no resume toda a información, sendo quen de agrupar baixo un único termo xenérico unidades de información, termos ou accións. 4. Escribir reseñas de libros, películas, exposicións e outros eventos dando unha idea xeral deles e reflectindo a interpretación persoal e a valoración crítica. Trátase de verificar a capacidade de describir con fidelidade un tema, texto, suceso ou evento dando unha idea xeral que permita recoñecelo con claridade, explicando as súas distintas partes ou circunstancias e ofrecendo unha opinión persoal argumentada sobre o seu valor. 5. Escribir cartas comunicando con eficacia información, noticias, ideas e puntos de vista sobre temas tanto abstractos como concretos e establecendo unha relación con puntos de vista doutras persoas; ou solicitando ou transmitindo información relacionada con servicios ou outros ámbitos das relacións sociais, adaptando a súa expresión e os medios Páx. 148 / 263

149 de expresalo á situación de comunicación. Trátase de verificar a capacidade de escribir cartas propias dos ámbitos persoal, público e profesional cunha gran variedade de propósitos comunicativos, expresándose con claridade e sen manifestar ostensiblemente que se teña que limitar o que se quere dicir: manifestando un bo control gramatical, aínda que nalgunha ocasión poda ter descoidos esporádicos, erros non sistemáticos e pequenos e escasos fallos na estrutura da frase. Valorarase que se dispoña dun amplo vocabulario sobre asuntos relativos a temas xerais e se varíe a formulación para evitar a frecuente repetición. A precisión léxica deberá ser alta e sen confusións ou incorreccións que obstaculicen a comunicación, aínda que algunhas deficiencias léxicas provoquen circunloquios. 6. Escribir textos informativos nos que se dea a coñecer a realidade e como ocorreron os feitos, describindo persoas, estados físicos ou anímicos, procesos, cambios ou sistemas ou narrando acontecementos seguindo a estrutura organizativa propia deste tipo de textos e con independencia da propia maneira de pensar ou de sentir. Trátase con este criterio de valorar a capacidade de compoñer textos ou anuncios informativos (noticias, reportaxes, artigos de enciclopedia, biografías, monografías científicas, convocatorias, anuncios, avisos publicitarios, informes etc.) seguindo a estrutura organizativa de introdución breve desenvolvemento razoablemente longo e conclusión breve, propia deste tipo de textos, nos que se faga un uso denotativo da linguaxe, evitando as expresións afectivas, emotivas e estéticas de modo que o texto sexa claro para todo lector. 7. Redactar un informe claro e detallado sobre temas xerais ou relacionados coa súa especialidade expoñendo información e avaliándoa mediante argumentos a favor ou en contra, salientando os aspectos significativos, explicitando as vantaxes e inconvenientes de diferentes opcións e formulando propostas ou conclusións cunha linguaxe clara e persuasiva na que os problemas de intelixibilidade son pouco frecuentes. Trátase de verificar a capacidade de escribir informes describindo detalladamente unha situación ou un feito, avaliando a información manexada previamente e achegando posibles solucións ou explicacións. Valorarase o uso do rexistro axeitado, a organización da información adecuada ás características deste tipo de textos e o uso apropiado das estruturas lingüísticas. O resultado deberá ser un texto coherente e cohesivo, no que só ocasionalmente se cometen erros ao utilizar estruturas complexas de certa dificultade, e cuxas principais características serán a claridade e intelixibilidade e unha presentación propia deste tipo de texto (como por exemplo, portada, índice se é o caso introdución, Páx. 149 / 263

150 feitos, consideracións e conclusións). 8. Redactar textos que sinteticen outros textos destacando os aspectos máis importantes, organizando a información de forma xerárquica, salientando palabras clave e diferenciando entre ideas principais e secundarias, así como resumir fragmentos de noticias, entrevistas ou documentais que conteñan opinións, argumentos e análises. Trátase de verificar a capacidade de producir textos como actas, convocatorias, regulamentos sinxelos e resumes que sinteticen información manexada ou recibida previamente, utilizando un rexistro neutro ou formal adecuado ao contexto do ámbito social. Valorarase que o texto producido sexa breve, a precisión lingüística e organización da información adecuada a este tipo de textos. 9. Tomar notas con palabras clave, abreviaturas, esquemas, mapas semánticos, etc. que reflictan os aspectos máis importantes e as palabras clave daquilo do que se tomaron apuntes (unha declaración ou exposición de calquera ámbito social, ou durante o visionado dun documento ou acontecemento). Trátase con este criterio de verificar a capacidade de identificar o motivo central das ideas principais que constitúen o contido dun texto emitido por calquera canal ou dun acontecemento. A información anotada deberá estar organizada de tal maneira que o texto ou acontecemento orixinal podería ser reconstruído conservando, como mínimo, a información relevante. Valorarase que as notas conteñan toda a información necesaria e que reflictan con concisión, precisión e o léxico adecuado aquilo do que se tomaron notas. 10. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as normas do uso lingüístico para compoñer e revisar de xeito autónomo os propios textos. Trátase con este criterio de avaliar en todas as producións do alumnado unha razoable corrección na que se manifeste un grao suficiente de aprehensión do funcionamento dos mecanismos de cohesión (as familias léxicas, as referencias internas de tipo léxico, os nexos e conectores), da gramaticalidade, da coherencia e da adecuación, utilizando as convencións básicas propias de cada xénero, o léxico apropiado ao contexto e as estratexias de progresión do tema, de maneira que os textos producidos sexan facilmente comprensibles para o/a lector/a. Valorarase que a mensaxe conteña toda a información necesaria e que reflicta con precisión as necesidades ou intencións do emisor.tamén se valorará o dominio das normas de presentación dos textos escritos: normas gramaticais, ortográficas e tipográficas. Páx. 150 / 263

151 SECUENCIACIÓN e DISTRIBUCIÓN TEMPORAL (Avanzado Integrado = B2) Horas totais do curso no ano lectivo : 120 horas segundo a lexislación. Horas reais: 130,5 horas (29 semanas, 87 dias). Distribución orientativa: Primeiro cuadrimestre Outubro-Febreiro (de 21 de Setembro a 27 de Xaneiro) 78 horas Segundo cuadrimestre Febreiro-Xuño (de 11 defebreiro a 27 de Maio) 67 horas A obrigatoriedade legal de realizar unha PROBA PARCIAL DE PROGRESO no mes de febreiro e outra PROBA TERMINAL DE CERTIFICACIÓN no mes de xuño, convida a realizar, en principio, unha partición ou distribución de todos os contidos en dous cuadrimestres. Dentro deles, ainda, como vimos antes, é posible unha teórica distribución das unidades didácticas, ben entendido que os obxectivos e as estratexias non son susceptibles dunha fragmentación e secuenciación tan clara pois a todo o momento poden entrar en xogo, nas diferentes tarefas que se propuxeren, diversos obxectivos en simultáneo (non isolados) e tamén en concorrencia con diversas estratexias conxuntas. Os contidos (e as estratexias) dan sentido ás competencias parciais de diversos tipos que o alumno terá que desenvolver para atinxir os obxectivos propostos. Estes contidos (e estratexias) do nivel avanzado que aqui ficaron establecidas foron expostos en partes independentes aínda que en situacións reais de comunicación todos estes contidos (todas estas competencias parciais) se activan simultaneamente. Por iso, no proceso de ensino-aprendizaxe terán que integrarse nun todo significativo a partir dos obxectivos propostos para cada destreza, de maneira que o alumno adquira as competencias necesarias a través das actividades e tarefas comunicativas que selle propuxeren. Páx. 151 / 263

152 Por outra parte, a organización de cada unha destas partes de contidos (nocionais, socioculturais, sociolingüísticos, lingüísticos <de léxico-semántica, morfosintaxe, fonética-fonoloxía e ortografía>, funcionais e discursivos) non determina o momento dentro do curso en que teñan que aparecer no proceso de ensinoaprendizaxe. É máis: os contidos nocionais e lingüísticos <de léxico-semántica, morfosintaxe, fonética, fonoloxía e ortografía> non se verán nas aulas directamente pois a pesar de estaren estruturados en diversos puntos serán tratados indirectamente nas tarefas e actividades que se realizaren, de maneira diversa e global, porque o proceso de ensinoaprendizaxe se orientará nun sentido máis comunicativo do que analítico ou descritivo, pondo en destaque o uso práctico da lingua máis do que a simple comprensión intelectual das estruturas gramaticais. Por isto mesmo, resultaría falso organizar estes contidos por unidades didácticas, da mesma meneira que, por unidades didácticas, resulta imposible organizar os obxectivos ou mesmo separar ou fragmentar as catro destrezas. O máis que se pode chegar a facer, unicamente nos contidos socioculturais e nos léxico-semánticos e sempre nun sentido amplo e orientativo, é asignar ou temporalizar unha parte, a metade, para o primeiro cuadrimestre (primeira avaliación de febreiro) e a parte restante (xunto coa primeira) para o segundo cuadrimestre (avaliación final de xuño). Así era, por exemplo, (e unicamente nos contidos léxicosemánticos (1), que aparecían co nome de contidos temáticos ) no antigo Real Decreto 423/2005 (2) onde se dicia: Estas áreas temáticas deberán ser tidas en conta para futuros desenvolvementos curriculares así como para a programación dos departamentos didácticos, o cal queria dicir que é unicamente aquí onde se pode claramente facer un reparto, unha distribución e unha temporalización da materia, arredor da cal xirará o resto da carga de contidos. (1) Estes contidos léxico-semánticos foron e son tamén designados co nome de "áreas lexicais", "tópicos vocabulares" e mesmo "contidos temáticos". (2) REAL DECRETO 423/2005, de 18 de abril, por el que se fijan las enseñanzas comunes del nivel básico de las enseñanzas de idiomas de régimen especial, reguladas por la Ley Orgánica 10/2002, de 23 de diciembre, de Calidad de la Educación (BOE nº 103, de ). Páx. 152 / 263

153 Mais claramente consta agora no Decreto 191/2007 onde se establece a ordenación actual do ensino de idiomas de réxime especial, que no Anexo I, Nivel Básico, nº 5 orientacións metodolóxicas, e no Anexo II, Nivel Intermedio, nº 5 orientacións metodolóxicas, ao consagrar a focaxe comunicativa e práctica orientada á acción mediante a activación da variedade de procesos e habilidades necasarios para levar a cabo tarefas neas que se realicen actividades de comprensión, expresión e interacción que engloben todos os compoñentes curriculares (obxectivos, contidos, metodoloxía e avaliación) e ainda acrecenta mais adiante que non se trata de ver nas aulas os distintos contidos de forma illada. Ainda que, por razóns estruturais, estes aparezan no currículo separadamente, terán que ser integrados na realización das diferentes tarefas e actividades, para preservar en todo momento o sentido comunicativo no proceso de ensino aprendizaxe. Estas premisas son perfectamente aplicábeis para este nivel avanzado, xa que se utilizará mesma focaxe comunicativa e práctica orientada á acción, como nos niveis básico e intermedio anteriores. Item plus, no nº 2 dos indicados Anexos I e II, dedicado aos elementos do currículo, (perfectamente aplicábeis a este nivel avanzado, como xa foi dito antes) fica ben claro que os contidos carecen de entidade propia pois unicamente deben ser considerados na medida en que son os instrumentos necesarios para acadar o grao de dominio lingüístico establecido nos criterios de avaliación e, xa que logo, os obxectivos e mais adiante que os departamentos didácticos deberán considerar os obxectivos e os criterios de avaliación como o punto de partida e o centro das súas programacións: as tarefas, os contidos, as actividades e instrumentos de avaliación, os materiais e o enfoque metodolóxico polo que se opte deberán estar, en todo caso, supeditados a eles. Páx. 153 / 263

154 2.4. N I V E L C 1 En abril de 2015 o departamento de portugués desta EOI solicitou autorización para impartir o nivel C1 (do QECR), pois é unha oferta non obrigatoria para as EOI de Galicia, de momento. A solicitude foi aprobada e comezou a impartirse este nivel no ano lectivo seguinte. Estas foron (e son) as razóns que xustificaron a tal solicitude e a impartición deste nivel C1 de Portugués na nosa EOI: Os niveis comuns de referencia da proficiencia, isto é, da comprensión, expresión, interacción e mediación, tanto orais como escritas, definidos no QECR son seis: A1, A2, B1, B2, C1 e C2. As Escolas Oficiais de idiomas non cumprirían totalmente a función para a que actualmente están destinadas se unicamente ofrecesen cursos dos niveis A e B. Así pois, a oferta de cursos dos niveis C1 e C2 completaría o conxunto dos niveis de proficiencia esperados segundo o MECR. Non ofrecer os niveis C no idioma portugués (C1 e C2) nas EOI galegas levaría consigo que os alumnos con certificación B2 en portugués, se quixesen obter unha certificación superior, tivesen que acudir a unha EOI de fora de Galicia ou a unha institución privada (se houber). Por outro lado, os idiomas galego, español para estranxeiros e portugués presentan unhas "circunstancias especiais" (facilidade de aprendizaxe, proximidade coa lingua dos alumnos -estruturas e contidos socioculturais- etc.) que os habilitan para poder ofrecer nestes idiomas cursos integrados (7), ou sexa, de unicamente un ano de duración en vez dos dous requiridos para outros idiomas (así: básico, intermedio e avanzado integrados). Por esta mesma razón, resultaría pouco comprensible que no idioma portugués non se ofrecese a posibilidade de continuar cos cursos que certifican os niveis C1 e C2 (como si acontece cos idiomas español para estranxeiros e galego, con oferta actual do nivel C1). Por último, a necesidade de ofrecer o nivel C1 resulta tamén do feito de dar sentido á lexislación vixente, concretamente a Lei Orgánica para Mellora da Calidade Educativa (LOMCE) (7) Artº Cursos de nivel integrado da ORDE do 5 de agosto de 2011 pola que se desenvolve o Decreto 189/2010, do 11 de novembro, polo que se establece o Regulamento orgánico das escolas oficiais de idiomas da Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula a organización e o acceso ás ensinanzas de idiomas de réxime especial. (DOG Núm. 157 Xoves, 18 de agosto de 2011 Páx ) Páx. 154 / 263

155 Na espera dos curriculos oficiais que serán establecidos pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, teremos en conta, para a realización da programación didáctica do curso de PORTUGUÊS C1, o currículo que para este nivel estableceu o Ministerio de Educación, Cultura e Deporte no anexo da Orde EDU/3377/2009, do 7 de decembro (BOE do 16 de decembro). Este nivel C1 terá como referencia, obviamente, as competencias propias do nivel C1, segundo se definen no Marco Común Europeo de Referencia para as Linguas do Consello de Europa. Ainda, serán tamén tidos en conta a seguinte lexislación e documentos: 1. O xa referido MCER (vid. nota nº 2 supra) 2. O indicado currículo do MEC na Orden EDU/3377/2009, de 7 de diciembre, por la que se establecen los currículos y las pruebas correspondientes a los cursos especializados para el perfeccionamiento de competencias en idiomas de niveles C1 y C2 del Consejo de Europa impartidos en las Escuelas Oficiales de Idiomas de Ceuta y de Melilla. (BOE de ) 3. O QuaREPE, Quadro de Referência para o Ensino Português no Estrangeiro, publicado pelo Ministério da Educação e Ciência de Portugal, constituído por duas partes: QuaREPE-Documento Orientador /manual_quarepe_orientador_versao_final_jane iro_2012.pdf e QuaREPE-Tarefas, Atividades, Exercícios e Recursos para a Avaliação. /manual_quarepe_tarefas_versao_final_janeiro_2012.pdf Na sequência da publicação da Portaria n.º 914/2009, de 17 de Agosto de A estrututa, contidos e características do DAPLE (Diploma Avançado de Português Língua Estrangeira) do Centro de Avaliação de Português Língua Estrangeira da Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa (CAPLE) Páx. 155 / 263

156 5. A Guía para persoas candidatas das probas de certificación de nivel C1 nas escolas oficiais de idiomas de Galicia para o curso , enviadas pola Consellería de Educación. 6. A Guía de administración e cualificación das probas de certificación de nivel c1 nas escolas oficiais de idiomas de Galicia para o curso , enviadas pola Consellería de Educación, coas debidas e necesarias adaptacións. 7. A ORDEN de 27 de septiembre de 2011, por la que se regula la organización y el currículo de los cursos especializados para el perfeccionamiento de competencias en idiomas de niveles C1 y C2 del Consejo de Europa, impartidos en la Comunidad Autónoma de Andalucía. (BOJA de ) boja / 2011 / 208 /d1.pdf 8. O Decreto da Consellería de Educación Cultura e Deporte da Comunidade Valenciana DECRET 138/2014, de 29 d agost, del Consell, pel qual s establix el currículum dels nivells C1 i C2 dels ensenyaments d idiomes de règim especial a la Comunitat Valenciana, per als idiomes alemany, espanyol, francés, anglés i valencià. [2014/7937] (DOCV de ) OBXECTIVOS Os alumnos que superaren o Nivel C1 serán capaces de comprender unha ampla variedade de textos orais e escritos extensos e cun alto nivel de dificultade, mesmo con dificultades como ruído. Poderá expresarse de forma bastante fluída e espontánea en diferentes contextos comunicativos (persoal, público, académico e laboral), sen mostrar moita dificultade para encontrar as expresións máis axeitadas. Será capaz de producir textos ben estruturados sobre asuntos de certa complexidade e para distintos fins. Mostrará un uso correcto da norma ortográfica e morfosintáctica, así como dos mecanismos máis comúns de organización e cohesión textual. Páx. 156 / 263

157 OBXECTIVOS XERAIS (nas 4 competências) A) Comprensión do oral: Comprender, incluso en malas condicións acústicas, textos extensos, lingüística e conceptualmente complexos, que conteñan expresións idiomáticas e coloquiais e que traten temas tanto concretos como abstractos ou descoñecidos para o alumno, incluindo aqueles de carácter técnico ou especializado, en diversas variedades estándar da lingua e articulados a velocidade normal ou rápida, aínda que pode ser que necesite confirmar certos detalles, sobre todo se o acento non lle resulta familiar. B) Expresión e interacción oral: Producir textos claros e detallados sobre temas complexos, integrando outros temas, desenvolvendo ideas concretas e terminando cunha conclusión adecuada, así como dominar un amplio repertorio léxico que lle permita suplir as deficiencias fácilmente con circunloquios cando toma parte activa en intercambios extensos de diversos tipos, expresándose con fluidez, espontaneidade e apenas sen esforzo. C) Comprensión de lectura: Comprender con todo detalle textos extensos e complexos, tanto se se relacionan coa sua especialidade como se non, sempre que poida volver ler as seccións difíciles. D) Expresión e interacción escrita: Escribir textos claros e ben estruturados sobre temas complexos resaltando as ideas principais, ampliando con certa extensión e defendendo os seus puntos de vista con ideas complementarias, motivos e exemplos adecuados, e rematando cunha conclusión axeitada OBXECTIVOS ESPECÍFICOS (nas 4 competências) A) Comprensión do oral A persoa que supere este nivel será capaz de seguir case sen dificultades un discurso extenso sobre temas moi diversos. Terá poucas dificultades para entender e seguir os discursos con ruídos, descontextualizados e mesmo pouco estruturados. Páx. 157 / 263

158 Máis en concreto, será capaz de comprender mensaxes relacionadas coa vida cotiá, académica e laboral e social como as seguintes: Conversas e interaccións orais espontáneas en contextos diversos. Conversas e debates entre terceiras persoas sobre temas descoñecidos e complexos. Textos informativos que teñan pouca calidade acústica, en ámbitos públicos nos que se facilita información específica (estacións, aeroportos, etc.). Explicacións sobre o funcionamento de aparellos e as características de produtos e servizos, mesmo se non son moi coñecidos. Textos gravados transmitidos fóra do contexto habitual. Discursos televisivos e radiofónicos de diversos tipos: informativos, entrevistas, programas de entretenimento e de actualidade, etc. Presentacións, conferencias e debates B) Expresión e interacción oral (e mediación) Utilizará oralmente a lingua de maneira bastante fluída e demostrará o dominio dunha serie de recursos lingüísticos que lle permiten expresarse con claridade sobre unha gran variedade de temas xerais, profesionais, académicos e de lecer. Saberá manter unha conversa con fluidez e espontaneidade, podendo mostrar algunha dificultade unicamente nos temas que lle resulten alleos. Poderá producir discursos claros, ben estruturados e axustados á norma estándar. Máis en concreto, estará en condicións de resolver de xeito satisfactorio situacións de comunicación oral como as seguintes: Realizar presentacións e descricións claras e detalladas sobre temas diversos. Organizar os seus discursos e intervencións, de maneira que se distingan as súas ideas das tomadas por outras persoas. Participar en conversas nas que teña que pór en relación as súas opinións coasexpresadas por outras persoas. Empregar o idioma con eficacia e flexibilidade paraexpresar a súa opinión e os seus sentimentos. Negociar unha solución de conflitos: desculparse, reclamar, pedir responsabilidades, etc. Intervir en debates en que se traten temas de certacomplexidade e pouco coñecidos. Defender o seu punto de vista e argumentar con convencemento. Páx. 158 / 263

159 Responder a preguntas de forma fluída, espontánea eadecuada ao contexto. Participar nunha entrevista, como entrevistado e como entrevistador. Debater sobre problemas laborais e económicos, sobre accidentes, sobre enfermidades e coidados médicos, sobre cuestións académicas ou sobre calquera tema de actualidade. C) Comprensión escrita O alumnado demostrará capacidade para ler e entender distintos textos escritos extensos e de bastante complexidade que traten temáticas xerais ou da súa especialidade, aínda que teña que volver sobre as partes máis difíciles. Será capaz de extraer a información máis relevante de textos expositivos e a tese e argumentos de textos de opinión e poderá, ademais, en todos eles, identificar sen moita dificultade a estrutura e as partes en que están organizados. De xeito máis detallado, estará en condicións de ler e entender textos do seguinte tipo: Correspondencia persoal e profesional especializada Textos extensos da súa especialidade ou doutros ámbitos, empregando esporadicamente o dicionario. Instrucións extensas e complexas sobre o funcionamento de aparellos domésticos, Textos xornalísticos informativos e de opinión sobre temas de actualidade, identificando sen dificultade as ideas centrais e as liñas argumentais básicas. Textos literarios cun nivel medio de complexidade lingüística, estrutural e temática. D) Expresión e interacción escrita (e mediación) Mostrará capacidade para escribir textos de certa complexidade cun estilo claro e fluído e fará un uso adecuado da norma estándar, mesmo introducindo certas modulacións en función do interlocutor e da finalidade do discurso. Non terá dificultade para destacar as ideas principais e para expor axeitadamente as súasopinións. Manterá un nivel de corrección alto e terá poucas dificultades ortográficas e de escasa relevancia. Estará en condicións de: Redactar textos ben estrututados sobre temas diversos, tanto textos obxectivos como subxectivos. Escribir documentos claros dirixidos a varias ou moitas persoas. Páx. 159 / 263

160 Describir con precisión obxectos, persoas e situacións Narrar acontecementos dun modo preciso. Expresar experiencias, opinións e sentimentos cun estilo adecuado á finalidade e ao/ aos destinatarios. Redactar exames e traballos académicos sobre temas do seu coñecemento ou interese. Redactar resumos, paráfrases e comentarios críticos sobre textos, noticias, acontecementos, etc. Redactar documentos cos que os cidadáns se comunican coa adminstración (alegacións, solicitudes, denuncias) Redactar documentos que testemuñan acordos (actas, contratos sinxelos...) ESTRATEXIAS Para levar a cabo eficazmente as tarefas correspondentes, os alumnos deben ser orientados no uso de estratexias de planificación, execución, control e reparación, así como nunha serie de procedementos discursivos xerais e específicos para cada destreza, e deberánselles proporcionar coñecementos que lles permitan comprender e producir textos axeitados ás necesidades das situacións de comunicación nas que participen ou poidan participar. Así sendo, e para que todo o proceso de ensino-aprendizaxe chegue a bon porto, é necesario termos sempre presentes os diferentes tipos de estratexias de aprendizaxe e de comunicación. É importante facerlles comprender aos alumnos a importancia de establecelas como base para o desenvolvemento da competencia comunicativa, e para que poidan dirixir e organizar a súa aprendizaxe de forma consciente e autónoma porque a competencia estratéxica pon en marcha os procesos cognitivos que posibilitan o desenvolvemento da capacidade de aprender autonomamente e da capacidade de uso eficaz da lingua dela resultante, que conleva á superación das dificultades que poidan xurdir ao longo da comunicación. Estas estratexias non serán avaliadas directamente e, dependendo da actividade ou tarefa, poranse en acción as que corresponderen. Apesar disto, o maior ou menor grao de aplicación destas vai sen dúbida influír na consecución dos obxectivos. Páx. 160 / 263

161 ESTRATEXIAS DE APRENDIZAXE As estratexias de aprendizaxe son maneiras de obter, comprender e reter a nova información na memoria para poder utilizala posteriormente; inclúen tanto a reflexión sobre o que se aprende e a maneira de aprendelo como as nocións, as motivacións ou a organización da aprendizaxe. A) ESTRATEXIAS METACOGNITIVAS Son aquelas que permiten autorregular a propia aprendizaxe, é dicir, planificar, controlar e avaliar o propio proceso de aprendizaxe de xeito que ao identificar posibles fallos na maneira de aprender se poida modificar esta. Así, as estratexias metacognitivas permiten identificar o que se sabe, explicar cómo se aprendeu e dirixir a aprendizaxe para seguir aprendendo. 1. Planificar a propia aprendizaxe: identificando necesidades tanto a curto como a longo prazo; establecendo os propios obxectivos con claridade e de forma realista e facéndoos constar sistematicamente (nun diario de aprendizaxe, no PEL, etc.); organizando axeitadamente o tempo persoal para as diferentes actividades de aprendizaxe da lingua; facendo unha estimación das propias capacidades e utilizando as técnicas que mellor se correspondan co propio estilo de aprendizaxe. 2. Organizar o material de aprendizaxe: tendo os instrumentos de apoio necesarios (manuais, diccionarios, apuntes, etc.); elaborando un caderno de aprendizaxe con distintas seccións: vocabulario, erros máis frecuentes, modismos, etc. 3. Autoavaliar o propio proceso de aprendizaxe mediante a identificación das deficiencias e dos logros na realización das tarefas de aprendizaxe. 4. Utilizar recursos de aprendizaxe ao alcance: aproveitando a presencia de falantes nativos como modelos de novas estructuras ou expresións; buscando en internet máis información sobre un tema; ao traballar nun proxecto sobre un tema, facéndoo con quen pode ser de axuda no que respecta aos contidos ou á lingua; preguntando ao profesorado; traballando en e-tandem. B) ESTRATEXIAS COGNITIVAS Páx. 161 / 263

162 Estas estratexias operan directamente sobre a nova información, manipulando e transformando a lingua obxecto de aprendizaxe. Son modalidades de traballo intelectual que permiten adquirir, codificar e recuperar a información. Son moi variadas e van desde o uso de técnicas de agrupamento de ideas ou conceptos á repetición para practicar a nova lingua ou asociar a información nova cos coñecementos previos. Son tamén estratexias cognitivas o resumo, as inferencias, a traducción e a toma de notas. Estas últimas forman parte explícita dos obxectivos e dos criterios de avaliación establecidos para este nivel avanzado. 1. Referidas á práctica da lingua: repetir; recoñecer e usar de modelos de lingua, etc. 2. Referidas á recepción e produción de lingua: buscar rapidamente as ideas; utilizar recursos como diccionarios; relacionar a información nova cos coñecementos previos. 3. Referidas á análise e razoamento: deducir; establecer relacións entre as linguas coñecidas; elaborar hipóteses de significado. 4. Referidas á creación da estrutura necesaria para comprender e producir lingua: tomar notas; resumir. 5. Referidas á memorización: agrupar palabras, utilizar imaxes para lembrar; representarse sons, etc ESTRATEXIAS DE COMUNICACIÓN Permiten mobilizar e equilibrar os propios recursos, poñer en funcionamento destrezas e procedementos co fin de satisfacer eficazmente as demandas de comunicación xeradas pola situación de comunicación. A súa finalidade consiste en permitir establecer e manter a comunicación con medios lingüísticos dos que se dispón. A) PLANIFICACIÓN 1. Activar ou procurar para si coñecementos previos sobre a lingua, a situación, os contidos e as persoas: Tomar notas sobre os intereses e os coñecementos previos dos destinatarios. Elaborar unha relación de vocabulario e estruturas. Reunir os propios coñecementos e pensamentos. Informarse de se hai axudas visuais: diagramas, imaxes, modelos. 2. Tomar consciencia do propio interes e do interes do interlocutor: Tomar consciencia de Páx. 162 / 263

163 que e canto se quere comprender: (so o contido principal, informacións específicas ou informacións polo miúdo); do que se quere dicir ou escribir, e de con canto detalle; do que o/a interlocutor/a xa podería saber ou do que podería non saber; do que lle podería interesar ou non interesar ao interlocutor e do que podería ser coñecido por todos. 3. Dispor informacións e recursos de apoio, e dotar os contidos dunha estrutura previa: Ordenar os contidos. Preparar listas de vocabulario propias relacionadas con un tema específico (especialidade) ou dicionarios especializados. Revisar e completar notas. Marcar palabras clave e estruturas gramaticais relacionadas cun tema nunha mostra textual. 4. Adaptar a tarefa ás competencias lingüísticas e persoais, e mais á situación: Planificar como se poden expresar os contidos principais cos medios lingüísticos dispoñibles. Aumentar a dificultade dunha tarefa se existirenn suficientes informacións e recursos a disposición. 5. Activar esquemas textuais/elaborar un borrador de estrutura textual: Lembrar posibles tipos de textos. Seleccionar fórmulas lingüísticas (por exemplo, a cabeceira nunha carta). 6. Repetición e práctica: Practicar e experimentar con novas expresións e combinacións de expresións e solicitar unha información sobre a súa idoneidade. 7. Recoñecer as posibles dificultades de comprensión: Pensar que factores de distorsión se poderían dar. Informarse sobre a velocidade que cabería esperar dun narrador e sobre a densidade informativa que cabería esperar dun texto. Pensar na propia lingua que vocabulario podería ser importante. B) EXECUCIÓN, CONTROLO E REPARACIÓN. 1. Construír a partir do coñecemento existente: Utilizar regras lingüísticas, expresións e xiros coñecidos. Procurar palabras e xiros coñecidos. Desenvolver un tema cando este é coñecido polo interlocutor. Comparar cos propios coñecementos e coas propias experiencias. 2. Utilizar os recursos de apoio dispoñibles: Consultar a ortografía correcta nun dicionario. Consultar regras de gramática. Utilizar modelos. 3. Estruturar contidos/textos: Organizar cronoloxicamente elementos. Ilustrar enunciados complexos con exemplos. Marcar parágrafos. Parafrasear ou resumir puntos importantes de determinados parágrafos ou fragmentos de textos. Ter en conta signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. Utilizar signos de puntuación e outros signos de división e cohesión textual. Páx. 163 / 263

164 4. Estruturar conversas: Dirixirse a alguén. Facer uso da palabra mediante avisos oportunos. Manterse no uso da palabra mediante o recheo de pausas ou a utilización de recursos explícitos. Evitar redundancias. Formular enunciados como preguntas e viceversa. Acabar a conversa. 5. Cooperación: Aterse ás convencións en materia de cortesía. Ceder a palabra. Relacionar o expresado por un mesmo co expresado por outro. Remitirse ao expresado por outros. Focalizar o tema. Manter o contacto visual. Sinalar que se comprendeu. Introducir outros nunha conversa. 6. Compensación e evitación: Parafrasear palabras descoñecidas con palabras coñecidas máis sinxelas. Utilizar un concepto xenérico ou unha palabra semanticamente emparentada. Botar man de palabras baleiras, como por exemplo cousa. Explicar un concepto. Utilizar a linguaxe corporal. Evitar palabras difíciles. 7. Identificar/deducir indicacións: Comprobar indicacións no contexto. Prestar atención aos puntos centrais. Deducir palabras descoñecidas das regras de composición e do contexto. Prestar atención aos elementos non verbais. 8. Sacar conclusións e facer predicións: Facer hipóteses utilizando imaxes, gráficos e fotografías. Establecer hipóteses sobre o contido utilizando informacións paratextuais e paralingüísticas. Deducir e anticipar posicións, intencións e estados de ánimo en relación co que segue no texto, utilizando o contexto e signos gramaticais e lexicais. Sacar conclusións sobre a actitude do falante e sobre o contido baseándose na entoación e a velocidade. Deducir intencións baseándose no volume da voz do falante. Anticipar o que segue (palabra, frase, reposta,...). Adiviñar o que non se comprende e o que non se coñece utilizando os propios coñecementos e experiencias. 9. Asegurar a comprensión: Repetir o comprendido. Preguntar se se di do xeito que un pensa. Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Informarse sobre se o comprenderon. Remitirse a outras partes do texto (por exemplo, ler unha vez máis o parágrafo anterior). 10. Pedir aclaración/aclarar: Solicitar repetición ou maior precisión. Pedir que expliquen unha palabra clave. Dicir que non se entendeu algo. Preguntar. 11. Solicitar axuda: Pedir confirmación sobre se unha forma utilizada é correcta. Pedirlle unha explicación a alguén. Pedirlle a alguén unha tradución. 12. Controlar: Prestar atención ás reaccións mímicas e xestuais do interlocutor. Ter en conta as reaccións lingüísticas do interlocutor. Verificar as propias hipóteses. Observar a actitude do interlocutor. Volver a ler ou escoitar un texto tendo en conta determinados aspectos. Páx. 164 / 263

165 13. Experimentar: Utilizar unha palabra ou estrutura nova. Utilizar outra canle, por exemplo escribir un correo electrónico en lugar de facer unha chamada telefónica. 14. Reparar: Comezar de novo a frase. Formular outra vez a frase con locucións como "não é bem isso...", eu queria dizer era... etc. Repetir unha palabra correctamente. Pedir desculpas. Aclarar malentendidos CONTIDOS E COMPETENCIAS Os contidos que no curso C1 se propoñen deben ser utilizados como recursos lingüísticos e comunicativos e son os que se consideran suficientes para acadar os obxectivos previstos. Non se deben entender, nin programar, nin activar, nin avaliar... illadamente senón en función deses obxectivos. De todo isto é fácil deducir tamén que os obxectivos e contidos de niveis anteriores forman tamén parte dos niveis seguintes, de maneira que neste nivel C1 se dan por incluídos, sabidos e dominados os obxectivos e contidos do nivel B2 precedente. Por outro lado, e sen pretender excluír as conceptualizacións propias do proceso de ensino-aprendizaxe, non se trata de levar os alumnos a unha reflexión metalingüística ou a unha aprendizaxe formal, senón a un uso contextualizado e integrado deses recursos. A nomenclatura gramatical que se utilizar nas aulas será a imprescindible e o máis clarificadora posible. A organización dos contidos léxico-semánticos, fonético-fonolóxicos, ortográficos, morfosintácticos e de organización do discurso ten por obxectivo servir de orientación non só ao profesor como tamén aos alumnos para poderen planificar o proceso de ensinoaprendizaxe. Cómpre lembrar que estes contidos non serán avaliados separadamente e que o criterio na súa introdución e no seu grao de utilización será, en calquera caso, a súa pertinencia para acadar os obxectivos xerais e específicos de cada unha das catro competencias. Páx. 165 / 263

166 CONTIDOS E COMPETENCIAS XERAIS (Língua, cultura e sociedade) A) Contidos e competencias socioculturais No referente aos coñecementos sobre cultura e sociedade non é doado facer unha diferenciación por niveis. Neste nivel C1 debe buscarseun achegamento máis profundo a aspectos xa tratados en niveis anteriores. O alumnado debe ter un coñecemento amplo dos hábitos, costumes, valores e crenzas propios das sociedades portuguesa e brasileira (e eventualmente dos PALOP) actuais e tamén da evolución que sofreron nos últimos anos. Así sendo, dado que as actividades comunicativas se integran dentro dun contexto sociocultural, as alumnas e os alumnos deben adquirir un coñecemento da sociedade, da mentalidade e da cultura dos países e territorios lusófonos xa que esta circunstancia mellorará a competencia comunicativa xeral e, alén diso, é evidente que a deficiencia de coñecementos socioculturais pode chegar a distorcer a comunicación. Deben coñecer as peculiaridades das convencións sociais, tabús, comportamento ritual, etc. O alumnado deste nivel debe estar en condicións de comprender documentos procedentes de fontes diversas que poden incluír documentos en distintos soportes, aínda que non estean en lingua estándar. Isto permítelle ter un achegamento persoal a aqueles temas que son do seu interese particular así como de distintos feitos relevantes, sexan históricos, culturais, políticos ou doutra índole que permiten un mellor coñecemento do pasado e da actualidade de Portugal, Brasil e os PALOP. En todo o caso, deberase ter sempre en conta que a función destes contidos segue sendo a de servir de soporte para a interacción comunicativa e para unha máis rigorosa comprensión do universo sociocultural no que se desenvolve a lingua portuguesa. O desenvolvemento destes contidos enmarcarase nunha perspectiva intercultural. Terán que ser adaptados ás circunstancias socioculturais específicas de cada territorio lusófono, con especial relevancia nos territorios de Portugal-Galiza e o Brasil. O léxico e as estruturas utilizados para os desenvolver adecuaranse tamén aos obxectivos do nivel C1. Neste nivel C1, o alumno debe poder desenvolverse na lingua con flexibilidade e eficacia para fins sociais, o que supón afondar nos diversos aspectos socioculturais do uso do idioma e a incidencia que estes teñen sobre o mesmo. O desenvolvemento destas competencias, ao nivel C1, potenciarase a través de tarefas de carácter transversal que incorporen e integren aspectos sociolóxicos, xeográficos, históricos ou culturais sobre as comunidades nas que se fala a lingua meta, tal e como estes aparecen e se integran en Páx. 166 / 263

167 textos reais como os que o alumno deberá comprender, producir e tratar en situacións reais de comunicación. Consideraranse e desenvolveranse os seguintes aspectos: (vid. e cfr. contidos nocionais e áreas lexicais infra) - Vida cotiá: festividades; horarios; prácticas de traballo; actividades de ocio. - Condicións de vida: niveis de vida; vivenda; traballo; asistencia social. - Relacións persoais: estrutura social e relacións entre os seus membros (entre sexos; familiares; xeracións; en situacións de traballo; coa autoridade e a Administración; de comunidade; entre grupos políticos e relixiosos). - Valores, crenzas e actitudes: clases sociais; grupos profesionais; culturas rexionais; institucións; historia e tradicións; política; artes; relixión; humor. - Quinésica, proxémica e aspectos paralingüísticos: xestos; posturas; expresións faciais; contacto visual; contacto corporal; sons extralingüísticos e calidades prosódicas (calidade de voz, ton, acentuación, volume). - Convencións sociais: modais, usos, convencións e tabús relativos ao comportamento. - Comportamento ritual: comportamentos públicos; celebracións; cerimonias e prácticas sociais e relixiosas. Concretizando os contidos e competencias socioculturais, dará-se especial atención a: 1. Tribalismo étnico no português africano e tribalismo urbano no Brasil e Portugal. Algumas gírias translusófonas 2. Dicionário político brasileiro, portugués, angolano e mozambicano. ("tucanos", "coxinhas","petralhas","fachos","comunas","régulos" etc.) 3. Dicionario de escandalos, crise, corrupción e separación de poderes nos diferentes países lusófonos ("Entroikados","Face Oculta", "Casa Pia", "O Polvo", "Caso Escutas", "Mensalão","Petrolão","Coronelismo","Privataria Tucana", "Diamantes de Sangue") 4. Movementos migratórios internos e externos na lusofonia e a sua importancia linguística 5. Cálculo do "Valor Económico da Língua Portuguesa" e algunhas consecuencias. 6. A industria cultural brasileira, a sua importancia económica e a novela como arma xeoestratéxica. 7. A telenovela como discurso nacional (da "Escrava Isaura" a "Terra Nostra"; "Avenida Brasil" como metáfora e a aparición de novas clases, a personaxe da "emergente") Páx. 167 / 263

168 8. Tensións raciais e territoriais no Brasil. As cotas raciais, o Bolsa Família. 9. A Taça do Mundo, as Olimpíadas e o "Processo de Pacificação". 10. Mitos e realidades do imaxinario colectivo brasileiro 11. Breve historia económica brasileira. O problema do monocultivo: dos engenhos ao pré-sal 12. A emerxencia económica brasileira 13. O agro-negócio, o MST e as tensións territoriais no Brasil. 14. A MPB como bandeira e como industria 15. O cinema brasileiro. Xéneros, subxéneros e anti-xéneros 16. A mística brasileira 17. O humanismo brasileiro, 18. Encontros e desencontros Portugal/Brasil 19. A emerxencia económica angolana 20. A emerxencia das literaturas africanas 21. Autores portugueses, brasileiros e africanos que "fizeram língua" 22. Fenómenos de masas nos diferentes paises de lingua portuguesa 23. A neuro-ciencia portuguesa entre dous Antónios (de António Egas Moniz a António Damásio) 24. Ciencia e divulgación científica em portugués 25. Comparación sistema educativo brasileiro, portugués, angolano e moçambicano. 26. O portugués na Net. B) Contidos e competencias nocionais Consideráranse, para o nivel C1, os exponentes das diversas subclases de nocións tendo en conta que estes exponentes poden ser formal e conceptualmente complexos, menos frecuentes ou de carácter especializado, e que corresponden tanto aos repertorios lexicais como ás estruturas sintagmáticas, sintácticas e textuais que se determinan para o nivel. Entidades: expresión das entidades e referencia ás mesmas (persoas, obxectos e outros seres e entes concretos e abstractos). Propiedades: existencia; cantidade; cualidade e valoración. Relacións: espazo (ubicación absoluta e relativa no espazo); tempo (situación absoluta e relativa no tempo); estados, procesos e actividades (aspecto, modalidade, participantes e as Páx. 168 / 263

169 súas relacións); relacións lóxicas (entre estados, procesos e actividades): conxunción; disxunción; oposición; comparación; condición; causa; finalidade; resultado; relacións temporais (anterioridade; simultaneidade; posterioridade) CONTIDOS E COMPETENCIAS COMUNICATIVOS A) Contidos e competencias comunicativas SOCIOLINGUÍSTICOS: Esta competencia comprende os coñecementos e destrezas necesarias para abordar a dimensión social do uso da lingua, e inclúe marcadores lingüísticos de relacións sociais, normas de cortesía, modismos e expresións de sabedoría popular, rexistros, dialectos e acentos. No nivel C1, espérase que o alumno desenvolva esta competencia de maneira que se comunique con flexibilidade e eficacia, incluíndo o uso emocional, alusivo e humorístico da lingua, o que implica apreciar diferentes variedades da lingua e cambios de rexistro, así como recoñecer unha ampla diversidade de expresións idiomáticas, coloquiais e de argot, aínda que pode que precise confirmar detalles esporádicos, sobre todo se o acento lle resulta descoñecido. Unha abordaxe centrada no uso do idioma, como o que se propón nesta programación, supón necesariamente unha dimensión social dese idioma. Para que a comunicación sexa eficaz, o usuario do Portugués non só ten que coñecer os recursos dispoñibles, senón tamén saber utilizalos axeitadamente en cada contexto. Neste sentido, enténdese que a os coñecementos e as competencias sociolingüísticas consisten na capacidade do utilizador de interpretar e comportarse de forma axeitada en diferentes situacións. Portanto as alumnas e os alumnos deben adquirir as competencias sociolingüísticas que lles permitan comunicarse con efectividade propria deste nivel C1). Entre estas competencias encóntranse o coñecemento, o discernimento e o uso de marcadores lingüísticos de relacións sociais, fórmulas de tratamento, saúdos, normas de cortesía, diferenzas de rexistro (formal e informal) e expresións idiomáticas moi frecuentes. Para alén disto, cada lingua é reflexo da súa realidade social. Polo tanto, os contidos que se enumeran a seguir teñen que ser adaptados, se for necesario, aos diferentes países do amplísimo territorio lusófono: a) MARCADORES LINGÜÍSTICOS CONVERSACIONAIS E DE RELACIÓNS SOCIAIS: Uso Páx. 169 / 263

170 e elección do saúdo. Uso e elección das formas de tratamento. Convencións para as quendas de palabra. Uso e elección de interxeccións e frases interxectivas. Marcadores verbais (conectores, bordões, cedência de vez, usos enfáticos de "cá" e "lá" "cá para mim", "lá se entendam"...) e não verbais: signos gestuais exclusivamente lusófonos ("de orelha", "estou-me nas tintas", o significado brasileiro do círculo com os dedos, etc.) b) NORMAS DE CORTESÍA: Cortesía positiva (mostrar interese por unha persoa, compartir experiencias e preocupacións, expresar admiración, afecto; prometer favores e servizos,etc.). Cortesía negativa (evitar comportamentos ameazantes ordes, dogmas, expresións categóricas, etc.-; expresar arrepentimento, desculparse; utilizar enunciados evasivos). Descortesía (brusquidade, franqueza, desprezo, antipatía, queixa forte e reprimenda, ira, impaciencia, afirmación de superioridade). Formas de tratamento especiais (alto protocolo e formas chulas de tratamento, com as suas variações geográficas) c) ESTEREOTIPOS E MODISMOS POPULARES: Refráns de uso moi frecuente. Modismos habituais. Expresións coloquiais. Expresións de crenzas, actitudes e valores. Expressões de sabedoria popular: Variação geográfica de provérbios, frases proverbializadas e expressões idiomáticas. Música tradicional. Lenga-lengas, Culinária. Crenças e crendices: "Simpatias", "Olho-gordo", lendas urbanas etc. d) REXISTROS: Neste nivel espérase que o alumnado sexa capaz de recoñecer e usar expresións propias dos rexistros neutral, solemne, formal, informal, familiar, profesional. Diferencias entre a lingua escrita e oral. Diferenças de registro: calão, gíria, jargões profissionais, língua familiar, coloquial, culta e científica, com a sua variação geográfica. e) DIALECTOS E SOTAQUES: Marcadores lingüísticos de: clase social, orixe nacional, grupo étnico, grupo profesional. Diferenças de dialecto e sotaque: Identificación de pronuncias padrão: brasileira e lusitana, así como iniciación aos subpadrões: brasileiro nordestino, paulista, carioca, português minhoto, beirão, alentejano, madeirense e açoriano, sotaques africanos, nocións básicas dos crioulos guineense e cabo-verdiano. Variación social do sotaque: carioca culto e popular, linguagem de favelados. Os sociolectos das tribos urbanas: funkeiros, mauricinhos e patricinhas, gírias suburbanas de Lisboa (dos surfers do Guincho aos rappers da Buraca, o pidgin dos musseques de Luanda) B) Contidos e competencias comunicativas PRAGMÁTICOS e FUNCIONAIS: Páx. 170 / 263

171 No nivel C1, espérase do alumno unha competencia que lle permita levar a cabo as seguintes funcións comunicativas ou actos de fala, utilizando os recursos de ditas funcións máis axeitados para cada contexto comunicativo específico, tanto através de actos de fala directos como indirectos, nunha ampla variedade de rexistros (familiar, informal, neutro, formal): A) Funcións ou actos de fala asertivos, relacionados coa expresión do coñecemento, a opinión, a crenza e a conxectura: afirmar; anunciar; apostilar; asentir; atribuír; clasificar; confirmar a veracidade dun feito; conxecturar; corroborar; describir; desmentir; disentir; expresar acordo e desacordo; expresar descoñecemento, dúbida, escepticismo, unha opinión; formular hipóteses; identificar e identificarse; informar; obxectar; predicir; rebater; rectificar; replicar; supor. B) Funcións ou actos de fala compromisivos, relacionados coa expresión de ofrecemento, intención, vontade e decisión: acceder; admitir; consentir; expresar a intención ou vontade de facer algo; convidar; xurar; negarse a facer algo; ofrecer algo; ofrecer axuda; ofrecerse a facer algo; prometer; retractarse. C) Funcións ou actos de fala directivos, que teñen como finalidade que o destinatario faga ou non faga algo, tanto se isto é á súa vez un acto verbal como unha acción doutra índole: aconsellar; advertir; alertar; ameazar; animar; autorizar; dar instrucións; dar permiso; demandar; denegar; desanimar; desestimar; dispensar ou eximir a alguén de facer algo; disuadir; esixir; intimidar; ordenar; pedir algo: axuda, confirmación, consello, información, instrucións, opinión, permiso, que alguén faga algo; negar permiso a alguén; persuadir; previr a alguén en contra de algo o de alguén; prohibir; propoñer; reclamar; recomendar; lembrar algo a alguén; restrinxir; rogar; solicitar; suxerir; suplicar. D) Funcións ou actos de fala fáticos e solidarios, que se realizan para establecer ou manter o contacto social e expresar actitudes con respecto aos demais: aceptar e declinar un convite; agradecer; atraer a atención; compadecerse; consolar; dar a benvida; despedirse; expresar condolencia; felicitar; facer cumpridos; insultar; interesarse por alguén ou algo; convidar; pedir desculpas; presentarse e presentar a alguén; refugar; saudar; tranquilizar. E) Funcións ou actos de fala expresivos, cos que se expresan actitudes e sentimentos ante Páx. 171 / 263

172 determinadas situacións: acusar; defender; exculpar; expresar admiración, afecto, alegría ou felicidade, alivio, ansiedade e preocupación, aprecio ou simpatía, aprobación e desaprobación, arrepentimiento, confianza e desconfianza, decepción, desinterese e interese, desprezo, desgusto, dor, dúbida, escepticismo, esperanza e desesperanza, estima, insatisfacción, orgullo, preferencia, resentimento, resignación, satisfacción, sorpresa e extrañeza, temor, tristeza, vergoña; lamentar; reprochar. En resumo, neste nivel C1, os alumnos poderán falar de cambios e transformacións e tamén valorar experiencias propias e alleas. Na transmisión da súa información, poderán expresar distintos graos de coñecemento e certeza; na expresión de sentimentos serán capaces de transmitir desexos e preferencias, desilusión, fastío, nostalxia, rexeitamento ou indignación, entre outros. Serán capaces de facer convites e suxestións e de dar instrucións con bastante precisión. A respeito da comunicación oral, serán capaces de indicar que a intervención está sendo mal interpretada, poderán pedir unha mudanza de tema e empregar os mecanismos lingüísticos pertinentes para o control no turno de palabra. Para alén das funcións comunicativas proprias dos niveis B1 e B2, que se serán ampliadas no ámbito de uso nas que se activan; amplíase a complexidade lingüística coa que se realizan. Portanto, os alumnos que superen o nivel C1 deben estar en condicións de: Facer a presentación de alguén en público e dar información detallada. Dar ánimos e tranquilizar a alguén. Mostrar agradecemento e malestar de xeito formal. Aclarar malas interpretacións. Expresar xuízos e valoracións sobre experiencias propias e alleas. Lamentarse por un suceso. Expresar estrañeza e asombro. Recoñecer información específica de declaracións percibidas con pouca calidade. Reprochar, ameazar e mostrar incredulidade, incomprensión e indignación. Expor e xustificar tomas de decisións, posturas, ideas, etc. Responder a preguntas sobre sucesos e experiencias propias e alleas. Desmentir e confirmar unha información. Expresar dúbidas ou reservas sobre algunha afirmación. Argumentar e negociar. Páx. 172 / 263

173 Comparar ideas, argumentos e puntos de vista. Reproducir diferentes puntos de vista sobre un tema. Extraer as ideas principais e identificar argumentos en debates, discursos e textos extensos de estrutura complexa. Valorar a capacidade comunicativa nun mesmo e noutras persoas. Valorar accións, logros e características das persoas. Describir cambios na vida de alguén. Xustificar ou criticar comportamentos. Fazer uma entrevista. Responder a uma entrevista. Participar nun coloquio. Escribir comentarios na rede. Postar informacións. Fazer apresentacións. Utilizar unha consultoría linguística na rede. Explicar uma dificuldade linguística para un colega. Entender información política, económica, científica, xudicial, cultural, literaria e linguística nas diferentes variedades de portugués. Entender uma bula. Passar uma consulta médica. Apresentar unha queixa. Mostrar a propria cidade a um lusófono. Identificar a orixe dun interlocutor lusófono polo sotaque. Participar nunha discusión de trânsito. Aperceber-se de cando está a ser insultado e saber responder a un insulto. Participar nun acto protocolar. Páx. 173 / 263

174 CONTIDOS E COMPETENCIAS LINGUÍSTICOS E GRAMATICAIS (Lingua e sistema: coñecemento do código) A nivel C1, o alumno manifestará un alto grao de corrección gramatical de modo consistente e os seus erros serán escasos e apenas apreciables. Neste nivel C1 incluiranse contidos lingüísticos de maior especialización e de uso máis específico, ao mesmo tempo que se aprofundará na comprensión do funcionamento do código como un todo interrelacionado. Trataranse, entre outras cuestións, a correlación de tempos en estilo directo e indirecto referidos ao pasado, ao presente e ao futuro, a combinación de estilo directo e indirecto nun mesmo relato e a construción de oracións compostas de distinto tipo. Os contidos e competencias relacionados co código lingüístico (morfolóxicos e sintácticos, fonéticos e fonolóxicos, ortográficos, lexicais e semánticos e finalmente discursivos) que se consideran necesarios para desenvolver de xeito satisfactorio as anteriores funcións comunicativas son os que se relacionan a seguir: A) Contidos e competencias de MORFOSINTAXE Pártese do coñecemento de todas as estruturas dos niveis anteriores que deben quedar ben afianzadas. A partir destes coñecementos deben traballarse todos os aspectos non tratados en niveis anteriores, excepcionais ou propios dun rexistro especial, ben por elevado, ben por coloquial. Tanto na fonética como na morfosintaxe deben considerarse os principais dialectalismos. Así sendo, e tendo sido vistas, em teoria, todas as estruturas gramaticais da língua nos níveis anteriores, insistiremos, porém, naqueles aspectos em que a interferência do castelhano continua a manifestar-se de uma forma mais intensa. Páx. 174 / 263

175 Algumas das estruturas morfosintácticas mais sensíveis a essas interferências: Uso/Non uso do artigo em locucións, idiomismos e frases feitas Diverxencias na concordancia nas diferentes áreas da Lusofonia Formas de tratamento de máxima formalidade e máxima informalidade (gíria), situacións especiais, protocolares e non só ("Vossa Excelência"/ "Sua Excelência", "Seu guarda", "sotor" etc.), así como a variación xeográfica das formas de tratamento mais habituais ("você/tu","caro/cara","cara" no Brasil, etc.) Valores non futuros do futuro do indicativo Valor condicional do imperfeito de indicativo Uso e abuso do futuro do conjuntivo Suxeitos impessoais singulares e plurais ("Se", "Nós", "A gente", "Você", "A malta", "A galera"...) Casos de silepse habituais ("A gente somos", "Haviam muitos" etc.) Passiva dupla ("ser-se chamado") Rexencia proposicional ("parecer-se com", "votar em", "escrever para", "dar em", "dar por", "aproximar-se de", "responsabilizar-se por" etc.) A casuística é enorme. Interesan, como sempre, os casos en que se costuman verificar interferencias e decalques do castelán. Particularidades da linguaxe xornalística (Sintaxe das manchetes, valores do futuro e outras resalvas na información con implicacións criminais) Consolidación doutras estruturas mais xerais: Flexión de xénero e de número: casos especiais na flexión de número (palabras compostas, estranxeirismos e patrimoniais/eruditas). Formacións especiais de xénero (variacións sobre a base: ator/atriz, príncipe/princesa, etc. e outras bases lexicais); substantivos con mudanza de xénero ligada a mudanza de significado. Procesos de formación de palabras: derivación (recoñecemento de constituíntes da palabra) e composición. Adecuación da adxectivación ao tipo de discurso (oral e escrito). Agrupacións de determinantes: art.+indef., indef.+indef., etc. Sistema pronominal tónico e átono: casos especiais na colocación dos clíticos (duplas posibilidades). Páx. 175 / 263

176 Formas e valores das formas verbais (simples e compostas) da conxugación regular e irregular. Alternancias vocálicas e timbres regulares. Uso dos tempos de conjuntivo, simples e compostas: alternancias entre formas presente e futuro de conjuntivo, / infinitivo conxugado. Uso das formas verbais: discurso directo e indirecto ou con referencias ao presente, ao pasado e ao futuro. Uso e equivalencia das formas de infinitivo pessoal: oracións temporais, inf.pessoal / conjuntivo, inf. pessoal nas oracións condicionais, etc. Usos e valores do sistema de perífrases verbais: formas con diversos valores Uso do sistema preposicional: rexencias preposicionais de adxectivos e verbos; ausencia/presenza da preposición a co complemento directo. Construción de oracións: Fenómenos de concordancia nas oracións simples. Oracións compostas: subordinadas substantivas (indicativo, conjuntivo e infinitivo); oracións finais; subordinadas modais; subordinadas condicionais; subordinadas adxectivas (indicativo e conjuntivo); subordinadas concesivas e subordinadas adverbiais con xerundio; subordinadas condicionais; subordinadas causais. Expresión de relacións lóxicas: conxunción; disxunción; oposición; concesión; comparación, condición; causa; finalidade, resultado; relacións temporais (anterioridade, posterioridade, simultaneidade). Conectores discursivos de uso nos discursos formais extensos: comezo, resumo, repetición, explicación, etc. Formas de modalización do discurso: evidenciais (ao que parece, etc.), enfáticos (lá, por acaso, etc.) Procedementos de organización dos enunciados: focalizacións, tematizacións, etc. Recoñecemento e uso das formas lingüísticas máis axeitadas para cada tipo de discurso e texto (coloquial/formal, oral/escrito, etc.). 1 Oración simple. 1.1 Elementos constituíntes e a súa posición. A inversión libre do suxeito. 1.2 Oracións pasivas. A oración pasiva adxectival con sufixos diminutivos (O teorema está bem explicadinho no livro). 2 Actitude do falante e modalidades da oración. 2.1 Oración enunciativa. Afirmativa e negativa: vocábulos e locucións que reforzan a afirmación ou a negación (de facto, efectivamente, ainda por cima, não há dúvida que..., Páx. 176 / 263

177 sem dúvida que...). Negativa: elementos negativos e a súa colocación para reforzo da negación (Nunca vi semelhante coisa...). 2.2 Oración interrogativa: total, parcial ou de sim/não. Alteración da orden das palabras na interrogativa parcial 2.3 Oración imperativa. Valor pragmático e características formais. O modo imperativo e o conjuntivo supletivo. O infinitivo na sua forma invariable (Apertar os cintos de segurança!); o xerundio (Andando!). Oracións imperativas directas e indirectas. A utilización do presente/pretérito perfeito do indicativo (Tu calas-te já!; Calou!). 2.4 Oración exclamativa total e parcial. Exclamativa total: secuencia é que + verbo no indicativo (Ela é que sabia do assunto!). Negación expletiva (Então ele não me diz que vai ser operado!), se +verbo no modo conjuntivo con ou sen negación expletiva (Se ela não passasse a vida a armar em boa!). 2.5 Oración desiderativa/optativa non elíptica: que/se + conjuntivo; fórmulas específicas: Deus queira que, oxalá... Oración optativa elíptica. 2.6 Oración dubitativa. Contraste indicativo/conjuntivo (se calhar, é possível que, talvez...). Reforzo e consolidación. 3 Posición dos elementos na oración simple e composta. Orde habitual e alteracións por focalización ou topicalización. 4 Fenómenos de concordancia. Casos particulares cun so suxeito: expresión partitiva + verbo no singular ou no plural (A maior parte dos soldados fugiu/fugiram); expresión de cantidade aproximada + verbo no plural (Restavam cerca de cem garrafas); pronome relativo que concorda en número e persoa co antecedente dese pronome (Fui eu que lhe pedi o tecido); pronome relativo quem + verbo na 3ª persoa do singular... 5 Oración composta. 5.1 Coordinación simple e correlativa Consolidación no uso das estruturas xa traballadas e ampliación Coordinación copulativa: não só... mas também, não só... como, tanto... como. Valores especiais de enlaces copulativos Coordinación disxuntiva e distributiva: quer... quer, ora... ora, ou... ou Coordinación adversativa con valor contrastivo: porém, mas, todavia, contudo, não/nada...senão Coordinación explicativa: pois, que, porque, porquanto. Páx. 177 / 263

178 5.1.6 Coordinación conclusiva: assim, portanto, por isso, por conseguinte. 5.2 Subordinación Subordinación adverbial. Consolidación no uso das estruturas xa traballadas no nivel B2 e ampliación. A clivaxe a través da expresión É... que ( É porque comeu muito chocolate que ficou mal disposto. ) e a posibilidade de ocupar diferentes posicións na frase (inicial, final e medial) Temporais. Simultaneidade: entretanto, enquanto, quando, na altura em que, ao mesmo tempo que. Posterioridade: depois que/de, assim que, logo que. Anterioridade: antes de/que. Límite e periodicidade: sempre que, cada vez que, todas as vezes que... Oracións temporais: xerundivas (Olhando pela janela, vi o Pedro); participiais (Estacionado o carro, dirigi-me para o café); infinitivas (Depois de comer, foi dormir a sesta) Modais/Conformativas: consoante; assim como, tal como, segundo (Como/Assim como escreve, fala) Finais: para/a fim de + inf. variable; para que/ a fim de que/ com o fim de que + conjuntivo. Os valores das oracións finais: factual (Saiu cedo para apanhar o comboio); hipotético (Mandaremos o embrulho para que o recebas no dia dos teus anos); contrafactual (Eu teria feito tudo para te ajudar) Comparativas: oracións con outro nexo no segundo termo. A invariabilidade da forma (do) que nas comparativas (Comprei mais livros do que os que podia ler). A elipse lacunar (A Ana come mais gelados num dia do que eu num mês). As comparativas de superlativo: muito, muitíssimo, extraordinariamente, horrivelmente (O seu filho é horrivelmente insuportável) Concesivas: embora, ainda que, mesmo que, (se) bem que, apesar de que. Os valores das oracións concesivas: factual (Saí, embora tivesse muito trabalho); hipotético (Mesmo que chova, vamos à praia); contrafactual (Mesmo que se tivesse dedicado a tempo inteiro, não teria conseguido atingir os objectivos da empresa). As oracións concesivas intensivas: por muito que (Por muita dieta que faça, não emagrece.) Condicionais: factuais (ou reais): se + verbo no modo indicativo e tempo presente; hipotéticas: se, no caso de, se porventura... + verbo no futuro do conjuntivo; contanto que, desde que + verbo no presente do conjuntivo; contrafactuais (ou irreais): se + imperfeito do conjuntivo, se + pluscuamperfecto do conjuntivo. Correlacións dos modos e os tempos no presente e no pasado. Outras formas de construir condicionais hipotéticas: completiva rexida por un verbo modal (imaginar, supor); xustaposición dunha oración imperativa seguida dunha declarativa (por veces iniciada por que : Atirem água Páx. 178 / 263

179 ao gato que ele foge) Causais: porque, como, pois que, uma vez que, visto que, já que, dado que + oración finita; por causa de, devido ao facto de, por + oración infinitiva. Outros valores na relación de causalidade: consecuencia (Houve seca em Portugal em 1981, porque não choveu) e motivo/razón (Comprei uma prenda para a menina, porque vai fazer anos) Consecutivas. Os valores das oracións consecutivas: intensidade, cantidade e grao: tal, tão, tanto, tamanho (A rapariga emagreceu tanto que já não tem roupa que lhe sirva). As oracións consecutivas infinitivas, antecedidas por expresións de cantidade (suficiente, bastante, demasiado) e iniciadas por para (O Pedro é trabalhador bastante para aguentar esse emprego) Proporcionais: quanto mais... (tanto) mais, quanto menos... (tanto) menos, à medida que, enquanto, à proporção que Subordinación nominal en función de suxeito, OD, OI, atributo, CPrep. (Estava a pensar naquilo que me disseste), CC, CPred. e CAx. Estilo indirecto. Interrogativas indirectas. Repaso e ampliación Subordinación adxectiva: o qual / a qual / os quais / as quais, cujo/cuja/cujos/cujas. Contraste explicativas/especificativas. O uso de: que, quem e o/a(s) qual/quais rexidos por varias preposicións (a, sobre, de, em...). A secuencia é que (Na Feira do Livro é que comprei este dicionário). 6 O sintagma nominal. 6.1 Núcleo: substantivo e pronomes Substantivo Clases de substantivos e comportamento morfosintáctico. Casos especiais de xénero e número: reforzo e ampliación. A) Regras especiais de formación do plural; plural con alteración de timbre da vogal tónica; o plural nos substantivos compostos. B) Regras especiais de formación do feminino. Substantivos sobrecomuns (a pessoa, a criança, a vítima...); substantivos comúns de dous xéneros (o/a agente; o/a mártir...). Cambio de sentido no cambio de xénero (o cabeça/a cabeça).grao aumentativo e diminutivo Pronomes. Formas, funcións, posición, combinatoria, uso/omisión. Concordancia co referente Pronomes persoais rectos e oblicuos. Páx. 179 / 263

180 A) Extensión de emprego dos pronomes rectos: o plural de modestia; o plural de maxestade; fórmula de cortesía (3ª persoa pela 1ª), realce do pronome suxeito (Tu mesmo deves assumir as tuas responsabilidades). B) Formas tónicas: pronomes con preposición coas funcións de Complemento Nominal, Obxecto Indirecto; Obxecto Directo precedido da preposición a + verbos que expresan sentimentos en estruturas de clivaxe e de duplicación de clítico (É a ela que eu amo; Odeio-os a eles), Agente da Pasiva, Adxunto Adverbial. C) Formas átonas: Formas o, lo e no posición enclítica e mesoclítica. Emprego enfático (Verdades, quem é que as quer?). O pronome de interese (Olhem-me para isto!). Pronome con valor posesivo (Viste-lhe o rosto?). Secuencias de pronomes átonos. Colocación do pronome átono: consolidación. A interpolación de não entre pronome e verbo (Mandou que o não fizesse). D) Pronomes reflexivos e recíprocos. E) Omisión dos pronomes nas construcións de obxecto nulo (Viste a reportagem? Vi; Nunca contas ao teu pai o que andas a fazer? Conto, quando me apetece.) F) Construcións de duplicación de clítico (Vimo-las a elas na praia; Conhece-te a ti próprio; Eles gostam muito um do outro) Pronomes posesivos. Usos e valores especiais: como indefinido (Tenho os meus defeitos), aproximación numérica (Quando tinha os meus vinte anos era capaz de tudo), designación dun hábito (Fez uma das suas); valores afectivos de respeito, amizade, interese, ironía Pronomes demostrativos. Valores básicos de espazo e tempo. Valores especiais: chamada de atención para aquilo que foi ou vai ser dito (Dizendo isto, calou); localización temporal equivalente a então (Nisto, ouvimos passos), valores afectivos de sorpresa (Essa agora!), de admiración (Aquilo é que eram bons tempos), indignación (Aquilo é que é descaramento)... Usos especiais: além disso, isto é, por isso, nem por isso. Reforzo dos pronomes demostrativos cos advérbios aqui, aí, ali... (Este aqui resolveu todos os problemas) Pronomes indefinidos. Formas e usos. Oposicións sistemáticas entre os indefinidos de carácter afirmativo (algum, alguém, algo) e negativo (nenhum, ninguém, nada); entre os de carácter de totalidade inclusiva (tudo, todo) e de totalidade exclusiva (nada, nenhum)...usos específicos de cada (Cada um sabe de si, Cada semana vinha verme), certo (Este trabalho requer um certo tempo), nada, outro, qualquer, todo, tudo Numerais cardinais, ordinais, multiplicativos e partitivos. Cardinal Páx. 180 / 263

181 como indefinido (Abril, águas mil). Emprego dos cardinais pelo ordinais: designación de reis, séculos, numeración de artigos e decretos-lei Pronomes interrogativos, exclamativos e relativos. Formas e usos. 7 O sintagma adxectival. 7.1 Núcleo: adxectivo Variables. Flexión do número: formación do plural nos adxectivos compostos. Flexión do xénero casos excepcionais invariables (hindu, cortês, montês...) e formación diferente da regra (judeu/judia, beirão/beiroa...) Graos do adxectivo. Superlativo absoluto. Outras formas de construción: +prefixo (arqui-, extra-, super-, ultra-...), repetición do propio adxectivo, comparación (É claro como a água), expresións fixas (podre de rico). 7.2 Modificación do núcleo mediante adverbios, SPrep., SN e SAdx. 7.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Valores da anteposición e posposición do adxectivo con respecto ao substantivo. 7.4 Funcións sintácticas do sintagma: Adxectivo co función predicativa. Emprego adverbial do adxectivo (O menino dorme tranquilo). 8 O sintagma verbal 8.1 Núcleo: verbo Conxugacións: formas regulares, semirregulares e irregulares. Verbos derivados de irregulares. Verbos defectivos Verbos transitivos e intransitivos. Verbos de uso pronominal e/ou non pronominal. Reforzo e ampliación Aspectos do verbo: puntual/durativo; continuo/discontinuo; incoativo/conclusivo. Perífrase durativa: estar + xerundio ou estar a + infinitivo. Uso en diferentes variantes xeográficas da lingua Verbos auxiliares e o seu emprego: ter, haver, ser e estar. O uso de estar para + infinitivo para indicar a inminencia dun acontecemento e de estar por + infinitivo para indicar unha acción que xa debería estar realizada Modo indicativo. Reforzo dos valores xa traballados e ampliación Presente: histórico ou narrativo; con valor de futuro; expresión dun pedido ou orden Imperfecto: de cortesía (para atenuar un pedido ou orden); para Páx. 181 / 263

182 situar vagamente no tempo (Era uma vez...) Perfecto: valor especial de acción repetida ou continua con adverbios ou locucións adverbiais como sempre, frequentemente, muitas vezes...+ verbo. Distincións entre o pretérito imperfecto e o perfecto Futuro: incerteza, forma cortés de presente (E que faço eu aqui, não me dirá?), orden, realización probable (Se pensares bem, verás que tenho razão) Condicional: expresión de desexo, expresión de sorpresa e/ou indignación en frases interrogativas e exclamativas (Quem diria?) Usos dos tempos compostos Modo conjuntivo. Reforzo dos valores xa traballados e ampliación. Formas e usos en oracións simples e en oracións subordinadas adxectivas, substantivas e adverbiais. Substitutos do conjuntivo: o infinitivo; o xerundio; un substantivo abstracto e unha construción elíptica (Ricos ou pobres, perante a lei todos somos iguais) Imperativo. Reforzo dos valores usuais. Substitutos do imperativo: frases nominais, presente e futuro do indicativo, imperfecto do conjuntivo (E se te calasses?), infinitivo (Não fumar), xerundio (Andando!). Imperativos lexicalizados ou expresións fixas (Vá lá, não aconteceu nada) Infinitivo flexionado e non flexionado. Valores especiais: imperativo; nunha frase nominal ten sentido narrativo; complemento nominal de adxectivos como fácil, possível, bom... + de Xerundio. Usos: antecedido da preposición em (Em se lhe dando corda, já não se calava). Construcións afectivas: aspecto inacabado. O xerundio combinado cos auxiliares estar, andar, ir e vir Participio. Formas regulares e irregulares. Usos. Contraste entre o uso adxectival e verbal Perífrases verbais de infinitivo, de xerundio e de participio: estar a + inf.; querer + inf. (incoativa); poder + inf.; chegar a + inf.; ir + inf; vir + inf.; acabar por + inf.; ter + participio; estar + xerundio (durativa); vir + xerundio Voz pasiva. Diferenzas de uso entre a pasiva, a estrutura apasivante e a activa, en relación co rexistro. 8.2 Modificadores do núcleo. Negación. Rexencias verbais frecuentes (informar de, esquecerse de, pedir para...). 8.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Correlación temporal e modal na oración. Páx. 182 / 263

183 9 O sintagma adverbial 9.1 Núcleo: Adverbio e locucións adverbiais Adverbios de intensidade: + adxectivo (Teve uma conversa muito interessante); + adverbio (Passei bem mal a noite), + unha oración (Simplesmente, recusome). Adverbios interrogativos, relativos e locucións adverbiais (de mão em mão, de vez em quando, de longe em longe...). Repetición de adverbios en -mente. Gradación dos adverbios. Adverbios que non se flexionan em grao Gradación do adverbio. O sufixo -inho e -íssimo(devagarinho, longíssimo). 9.2 Modificación do núcleo: SN, oración de relativo, SPrep., SAdv. 9.3 Posición dos elementos do sintagma e fenómenos de concordancia. Casos especiais. 10 O sintagma preposicional 10.1 Preposicións e locucións prepositivas Ampliación dos usos das preposicións. Insistencia nos que xeran dificultade. Dequeísmo e queísmo en completivas finitas: admisibilidade do queísmo nas completivas que son complemento de adxectivos e nomes (Pode ter a certeza que serei candidato; Estou convencido que o futuro é nosso) As preposicións na marcación de caso (Dei um livro à Maria) / como rexencias de certos verbos (Pega nisso.) / en sintagmas preposicionais que funcionan como predicativos (Ele anda com mau aspecto) Construcións especiais con algunhas preposicións: o uso de para coas completivas non finitas con verbos declarativos de orden (pedir, dizer, insistir, rogar, solicitar: Disse para não te demorares.); uso de a nas construcións de duplicación de clítico (vimo-las a elas na praia; Conhece-te a ti próprio.) Posibilidade ou non das contraccións en certos casos (O facto de o documento ter sido aprovado; em algum / nalgum; de um / dum; etc.) Modificación do sintagma preposicional: SAdv. + SPrep. (Ele parou mesmo em frente de casa) Funcións sintácticas do sintagma: CPrep. (Ele arrumou os livros no armário), CPred. do suxeito (Ele ficou de cama), CAx. (A cidade foi destruída pelo exército). Páx. 183 / 263

184 B) Contidos e competencias de FONÉTICA-FONOLOGIA E ORTOGRAFÍA A competencia fonético-fonolóxica supón, neste nivel C1, unha capacidade articulatoria próxima a algunha das variedades estándar propias da lingua de chegada e unha capacidade de percepción, sen moito esforzo, das devanditas variantes. A entoación debe axustarse á situación comunicativa e variar para expresar matices sutís de significado. Por outro lado, a competencia ortográfica, para o nivel C1, implica que o o alumno sexa capaz de comprender en textos escritos as convencións ortográficas propias da lingua meta e de utilizalas para producir textos escritos nos que a estrutura, a distribución en parágrafos e a puntuación sexan consistentes e eficientes, e nos que a ortografía sexa correcta, ainda que poida ter descoidos tipográficos de carácter esporádico. Pronúncia das realizacións do sistema fonolóxico: grupos consonánticos, encontros vocálicos, etc. A Metafonia Recoñecemento e identificación das variedades xeográficas fonéticas máis comúns e estendidas de Portugal e do Brasil Variantes de procesos fonolóxicos de enxordecemento, sonorización, asimilación, elisión, palatalización, nasalización, epéntese, alternancia vocálica e outros. Adecuación da entoación ás intencións comunicativas. Entoación dos distintos tipos de oración e de textos orais e escritos. Cambios de acento e atonicidade con implicacións sintácticas e comunicativas. Usos especiais de maiúsculas e minúsculas. Siglas e abreviaturas de uso frecuente. Identificación e uso das formas ortográficas opcionais (artigo, contraccións, hífen, etc.) Adaptación ortográfica de préstamos. Valores discursivos dos signos tipográficos, ortográficos e de puntuación. Daremos uma importância especial aos fenómenos mais sensíveis à interferência do castelhano: 1. Sons e fonemas vocálicos. 1.1 Vogais tónicas: vogais e ditongos orais e nasais. Timbre de "á", "é" e "ó". Nasalização 1.2 Vogais átonas. Procesos lexicais do vocalismo átono: a redución vocálica, regra xeral e excepcións As metafonías (por "o" e "a" finais) Alternancias vocálicas no sistema verbal. Duplas alternancias. Páx. 184 / 263

185 2. Sons e fonemas consonánticos. 2.1 Fenómenos fonolóxico-sintácticos: o -s final de palabra e as súas realizacións; encontros de consoantes na frase, bilabiais/labiodentais (v/b), a vibrante múltipla, as sibilantes sonoras, o "L" velar. 3. Fonética sintáctica: 3.1. "S","z","l","m", e "r" finais 3.2. Crases non grafadas ("àventura""umàmiga") 3.3. Variación rexional do "i" epentético ("A ialma"/ "a alma", "a iépoca", etc.) 4. Mecanismo de intensificación e ênfase: tom e quantidade. Superlativo brasileiro de quantidade 5. Fonoloxía de procesos morfolóxicos. 6.1 A formación do plural de substantivos e adxectivos. 6.2 Alternancia vocálica na flexión verbal. 6 O acento (tónico). A Prosodia e entoación. 6.1 Acento principal e acentos secundários na palabra. 6.2 O acento na frase. Enclíticos e proclíticos. Grupos fónicos e pausas. O acento como recurso da estrutura informativa: intensificación e focalización. 6.3 Patróns característicos vinculados a intencións comunicativas específicas. Clivadas e relativas. Marcação de foco. Interrogación directa e indirecta. A controvérsia do "Por que?/porque?"). Marcadores de dúvida, ironia ("Ai é?"), "aspas sonoras" ("Esse teu "amigo"...") 6.4 Correspondencia entre as unidades melódicas e a puntuación. 6.5 Atención às variedades regionais: vocalismo açoriano, madeirense, erre paulista, falares nordestinos. Sempre como competência passiva 6.6 Pronúncias populares e cultas (realizações de "ao","para", erre final, ditongos nasais" etc.) 7 Representación gráfica de fonemas e sons: Ortografia e ortoépia Correspondencia entre fonemas e letras. A acentuación gráfica. O NAO (Novo Acordo Ortográfico). Mudanças: hífen, grupos consonânticos, maiúsculas... Problemas da ortografía do portugués non resolvidos no acordo (excepcións ás regras máis comúns, solucións polémicas). Confusións e ultra-correccións mais frecuentes. O tratamento do Páx. 185 / 263

186 hífen. Onomatopeias e corta-matos utilizados na Internet. Casos especiais no uso de maiúsculas e minúsculas (Títulos, cargos, órgãos, abreviaturas, pontos cardeais, símbolos, astros, topónimos, pobos como colectivos...) A língua portuguesa está a viver um proceso irrepetíbel que acontece raras ocasións en calquer lingua. Unha reforma ortográfica, nim sempre ben aceptada, e con innúmeras dificultades e controversias asociadas. Até agora temos poupado os nosos alumnos do conflito, mais chegados a este nivel achamos que están na hora de lles ser exposto e explicado. Até agora eles teñen coñecido (polo menos nos manuais) unha única representación gráfica: a ortografía europea pós-ao. Ora, tomando en consideración que Angola e Moçambique aínda o non ratificaron, e que moitos utentes (ben portugueses, ben brasileiros) continuan relutantes na sua aplicación e que mesmo institucións como Universidades e medios de comunicación non o adoptarom; no dia a dia, na internet, ou nunha hipotética interacción, escrita ou oral, con utentes brasileiros, portugueses ou africanos reais, eles van ter de lidar non con duas grafias (como antes do AO) mais com catro (Brasileira pré-ao, brasileira pós-ao, Portuguesa pré-ao e portuguesa pós-ao). Daí que achemos peremptorio fornecer-lles unha rápida vista de olhos, ao mesmo tempo como matéria linguística e sócio-cultural das principais diferenzas entre todas elas Normas ortográficas portuguesa e brasileira: situación actual e perspectivas de futuro. O acordo ortográfico de 1990: solucións adoptadas, aceptación de grafías diferentes de acordo con variedades xeográficas na fonética (p.e., económico/econômico) ou tradición (humidade/umidade) A cuestión das consoantes ditas "mudas". O problema das grafias duplas. Diverxencias que se manteñen. Diverxencias causadas polo AO Casos especiais: a) A grafía e a pronuncia dos estranxeirismos e dos nomes propios estranxeiros b) Homófonos e homógrafos. c) Formas das abreviaturas, siglas, símbolos e acrónimos máis frecuentes. d) Usos das maiúsculas e das minúsculas. Usos dos signos de puntuación. e) Uso discursivo dos recursos tipográficos (tipo de letra: normal, cursiva, negra; subliñado). Convencións de distribución e organización do texto con punto e á parte e parágrafos. Páx. 186 / 263

187 C) Contidos e competencias de LÉXICO E SEMÁNTICA Canto aos contidos lexicais, non é fácil facer unha diferenciación por niveis pois non hai universos temáticos exclusivos de ningún nivel. A diferenza entre os niveis consiste na amplitude, variedade e especialización do repertorio léxico que requiren as funcións comunicativas que se formulan para cada un". De acordo con estas consideracións, os contidos lexicais organízanse a partir duns campos léxiais, moitos deles repétense en varios niveis, e a diferenza consiste en que cada vez son tratados con maior amplitude. Neste nivel C1 debe traballarse o léxico especializado e a adecuación do léxico ao rexistro. O alumno deberá atinxir un bon dominio dun amplo repertorio lexical, incluíndo expresións idiomáticas e coloquiais, así como un número suficiente de proverbios, ditados e rifões, que lle permitan superar con soltura as súas deficiencias mediante circunloquios, aínda que poida cometer pequenos e esporádicos descoidos, pero sen erros importantes de vocabulario. I) Operacións e relacións semánticas: Agrupamentos semánticos. Colocacións. Parémias, proverbios e ditos comuns. Sinónimos, antónimos e palabras polisémicas Em portugués, como nas restantes línguas románicas, existe uma aversión estilística para as repeticións de palavras, mesmo cando se trata de coincidencias homofónicas casuais, o que obriga a utilizar sinónimos que impidam a repetición cacofónica. Se nos niveis anteriores bastaba saber "como se diz", agora interesa saber "como se pode dizer". Tamén en consonancia co o rexistro e o contexto (e.g.: mão = ajuda/extremidade/direcção/camada/autoria/vontade, "dar uma mão", "dar a mão", "a contra-mão", "uma demão", "da mão de", "nas mãos de". Prestar atenção = dar atenção = atentar/atentar =cometer atentado contra", "atacar", "vandalizar"). Esta sería a principal materia deste nivel, e resulta portanto imposíbel de exemplificar de forma nem sequer simplificada. Trata-se, en definitivo, de aumentar as posibilidades expresivas dos alumnos non como um "prolongamento" de listas de palabras, mas como um "alargamento" do vocabulário xa coñecido. Denotación e connotación. As inconveniencias social do uso de "você" em moitos lugares de Portugal, por exemplo, os valores de "preto","rapariga" e outras cuestións similares. Páx. 187 / 263

188 Homónimos, homógrafos e homófonos Formación de palabras. prefixos e sufixos, composición e derivación, uso de palabras para derivar novos sentidos. Frases e expresións idiomáticas Aspectos pragmáticos (diferenzas de rexistro, ironía, atenuación ou intensificación, eufemismos e disfemismos habituais) ou gramaticais (recoñecer a clase de palabra e as suas normas gramaticais de uso como parte integrante do seu significado) do vocabulario. Falsos amigos Decalques e empréstimos. Hiperónimos, hipónimos e cohipónimos Acrónimos e siglas Eufemismos e disfemismos ("do caraças", "pra caramba", "chegou o paquete", "ir com os porcos" etc.) Sufixación restritiva ("brasileirão","feriadão", tesourinhas" no Brasil, "filhote", "caderneta","cinco aninhos" face a "cinco anitos", etc.) II) Contidos estilísticos: Neste nivel xulgamos que sería curial introducir alguns elementos de Estilística (intrínseca e extrínseca) da lingua portuguesa. Isto é: procesos estilísticos patentes nas próprias estruturas da lingua postos em relación cos procesos estilísticos pasíbeis de utilización. Nomeadamente: Valor expresivo da repetición ("que as há, há", "assim, assim"...) Corta-matos e anacolutos (bora lá, sério? Apoiado! Ora essa, Boa, Altamente, Bordamerda, Cagadalto, Mas é...) Formas alternativas de superlativización ("liiiindo", "bom demais", "p'ra caralho", "p'ra chuchu", "p'ra burro", "p'ra caramba", "bastante" e "demais", no Brasil, "adepto ferrenho" "bué","de arromba", "boa, boa..." etc.) Uso expresivo da polisemia, homofonía e homografía ("emigração com é") Sufixación expressiva (tudinho, boazuda) Hipérbatos consagrados: ("a uma dada altura", "raras vezes", "assim sendo") Metonímias ("pendurar as chuteiras") Trocadilhos, distorcións e neoloxia criativa ("festa-feira","abreijos") Páx. 188 / 263

189 III) Principais áreas e campos lexicais: Alén de continuar a aprofundar no léxico xeral, prestara-se especial atención aos seguintes léxicos especializados: Léxico xurídico básico de Portugal Léxico relacionado coa economía, o comercio e a comunicación social, o mundo laboral e económico e as actividades profisionais (investimento, capital, multinacional, sede, sindicato, seguros, apólice, orçamento, verba, etc.). Léxico relacionado con institucións, organismos oficiais e públicos, e as ONG's Léxico relacionado coa educación e actividades académicas. Léxico sanitário e da alimentación non especializado (síntomas, doenzas, diagnósticos, ingredientes, etc.). Léxico xornalístico, político, deportivo e cultural da Lusofonía Léxico relacionado coa arte (arquitectura, pintura, música, estilos e instrumentos musicais..) Léxico das artes e actividades artísticas e relacionado coa literatura e co cinema Léxico científico elementar (prefixación e sufixación química, partículas elementares, taxonomia botánica e zoolóxica, etc.) nas suas variantes brasileira e lusitana, e léxico da tecnoloxía (computadores, telemóvel, tele, celular, têvê, etc.). Léxico das festividades, os costumes e as crenzas, das relixións e fiolosofía Léxico útil no campo do turismo (lecer, viaxes e transportes, aloxamento. Xirias das diferentes áreas da Lusofonia Diverxencias en topónimos e xentílicos entre o Brasil e o resto da Lusofonía O léxico na Net e da Net. Adaptación diverxente de neoloxismos entre o Brasil e o resto da Lusofonía mídia/média, metrô/metro etc. Metalinguaxe. Nomenclatura gramatical brasileira e portuguesa Falsos amigos (español/portugués, português europeu/português do Brasil) Expresións idiomáticas, frases feitas, ditos, proverbios e rifões. No tratamento desta competencia, terase presente que non existe un léxico «pasivo» e un léxico «activo» senón repertorios de formas e significados que dependen da actividade comunicativa da que se trate (comprensión, expresión, interacción, mediación). Unha persoa que le ou escoita a radio está tan activa lingüísticamente como cando se dirixe a Páx. 189 / 263

190 unha audiencia ou toma parte nunha conversación. Así sendo, o grado de competencia lexical propio deste nivel C1 debe adquirirse en relación co seu carácter específico nos textos produto das actividades lingüísticas correspondentes nas diversas situacións de comunicación. Terase en conta, así mesmo, a conveniencia de tratar o léxico considerando formas plurilexemáticas e unidades superiores á palabra illada de xeito que se lle dea ao alumno un contexto máis amplo de uso que facilite o desenvolvemento adecuado da competencia lexical. D) Competencias DISCURSIVAS No nivel C1, o alumno deberá ser capaz de producir, comprender e procesar textos extensos e complexos de moi diversos tipos, formatos, e temas, nas variedades estándar da lingua e en diversos rexistros; empregando unha rica gama de recursos lingüísticos e axustándoos con eficacia ao contexto específico, incluso especializado. Nestes niveis máis altos de dominio, a competencia discursiva debe permitir ordenar oracións en secuencias para producir fragmentos coherentes de lingua, comprendendo o coñecemento da ordenación de oracións e a capacidade de controlar esa ordenación en función da tipoloxía á que pertenza o texto e de xeito que se perciba este como unha unidade de sentido. O alumnado deberá adquirir, daquela, os contidos discursivos que lle permitan producir e comprender textos adecuados con respecto ao contexto en que se produce, coherentes no seu desenvolvemento temático e cunha cohesión interna que facilite a súa comprensión. Os contidos discursivos estarán baseados nos seguintes aspectos da competencia do discurso: A flexibilidade ante as circunstancias, adecuando o texto ao contexto comunicativo: adaptando o que se di e os medios de expresalo á situación e ao receptor, e adoptando un nivel de formalidade axeitado á situación de comunicación. O desenvolvemento adecuado da quenda de palabra (tomando, mantendo e cedendo a palabra e mostrando un uso eficaz das quendas). O desenvolvemento de descricións, narracións e argumentacións claras ampliando e apoiando os seus puntos de vista sobre os aspectos principais con detalles e exemplos adecuados. A coherencia e a cohesión. Páx. 190 / 263

191 Os alumnos deberán adquirir, portanto, as competencias discursivas que lles permitan producir e comprender textos atendendo á súa coherencia e á súa cohesión. Na determinación das competencias concretas de construción textual que o alumno debe adquirir para producir e comprender textos adaptados ao seu contexto específico e que presenten unha organización interna complexa, desenvolveranse os seguintes aspectos: I) COHERENCIA textual: I-1) Adecuación do texto oral ou escrito ao contexto comunicativo: tipo e formato de texto, variedade de lingua, rexistro, tema, inexistencia de reiteracións e digresións que se afasten do tema. I-2) Abordaxe e contido: selección de contido relevante, selección lexical e selección de estruturas sintácticas, selección adecuada de información; información suficiente; selección de contido relevante; presentación de enunciados claros e que non se contradigan; presentación de enunciados aceptables segundo o coñecemento que temos do mundo. A3) Contexto espazo-temporal: referencias espaciais e temporais II) COHESIÓN textual: II-1) Repetición lexical (sinonimia, paráfrasis, antonimia, enumeración), elipse, substitución (pronomes). II-2) Mantemento do tema: Repetición, elipse, desenvolvemento do tema (ora; ora bem; além disso; etc.), xustaposición (por um lado... por outro; em primeiro lugar,... em segundo lugar; e ainda; etc.), contraste (por outro lado; aliás; antes pelo contrário; etc.), apoio do tema (por este motivo; por exemplo; consecuentemente; etc.), procedementos gramaticais de correferencia (pronomes persoais, demostrativos, posesivos, cuantificadores e adverbios ou frases adverbiais con valor anafórico ou catafórico), procedementos lexicais (sinónimos, hiper/hipónimos, nominalización, elipse). II-3) Coherencia verbal: desprazamento dos valores dos tempos verbais (discurso indirecto), selección do modo segundo a intención e actitude do falante. II-4) Conectores: exemplificación (por exemplo; isto é; como se pode ver; é o caso de; é o que se passa com; etc.); sumativos (por outras palavras; ou melhor; ou seja; em resumo; em suma; etc.), contraste (pelo contrário; doutro ponto de vista; etc.), consecutivos (por tudo isto; de tal forma que; etc.) Páx. 191 / 263

192 III) ORGANIZACIÓN do discurso: III-1 Organización interna do texto oral ou escrito (inicio, desenvolvemento e conclusión da unidade textual) III-1.1) Inicio do discurso: mecanismos iniciadores (tomada de contacto, etc); introdución do tema; tematización. III-1.2) Desenvolvemento do temático do discurso: mantemento do tema (correferencia, elipse, repetición, reformulación, énfase), expansión temática (exemplificación, reforzo; contraste, introdución de subtemas) e cambio temático (digresión, recuperación do tema). III-1.3) Conclusión do discurso: resumo/recapitulación, indicación de encerramento textual III-2 Marcadores de organización dos elementos dos textos orais ou escritos (en función do texto e do rexistro: III.2.1 De iniciación: fórmulas de saúdo, de introdución do tema, de un novo tema III.2.2 De estruturación; de apertura, de continuación, de peche e comentadores, digresores (a propósito; já agora; etc.) III.2.3 De reformulación; explicativos, rectificativos, de distanciamento, recapitulativos III.2.4 Marcas gráficas de clasificación, énfase, referencias (convencións de distribución dun discurso en esquemas e índices) III.2.5 Elementos propios da conversación III.2.6 Marcadores para dirixirse a alguén segundo a situación (Ó João; Olhe, faz favor; etc.), formas de tratamento, responder a un saúdo, empezar a falar, cooperar, reforzar, implicar ao interlocutor, contradicir, demostrar implicación na conversa, repetir e transmitir, interromper a explicación, anunciar o final, despedirse III.2.7 Recursos para reaccións esperadas en intercambios habituais, preguntar polo estado das cousas, pedir axuda e concedela, facer un comprido, atenuar ou apagar importancia. III-3. Deíxe: espacial (pronomes), social (niveis de formalidade), temporal (anafórica e catafórica). III-4. Cortesía: formas de tratamento, fórmulas de atenuación (se não se importa; se não é indiscrição; salvo seja; não desfazendo; etc.). Páx. 192 / 263

193 III-5. Tematización: (o que interessa salientar...; atente-se em...; etc.). III-6. Focalización: repetición (Tenho e tenho que estudar), adverbios intensificadores (absolutamente; de todo; etc.). III-7. Signos de puntuación. III-8. Recursos da entoación e das pausas para marcar as unidades discursivas e as relacións de sentido (correspondencia entre unidades melódicas e signos de puntuación, identificación e produción dos patróns melódicos propios dos actos de fala, alongamentos fónicos e pronuncia enfática). III-9. Estratégias discursivas: planificação, improvisação. Uso de deíticos e conectores discursivos ("Daí..."). Auto-interrogação ("E daí?"). Pontuação prosódica e gestual. Rudimentos de retórica: exórdio, preposição, confirmação e peroração. IV) Tipo e formato de textos utilizados. REPERTORIO TEXTUAL: O termo texto está empregado neste currículo no sentido amplo e coas características que lle outorga o MECR: O texto é calquera secuencia de discurso (falado ou escrito) relacionada cun ámbito específico e que durante a realización dunha tarefa constitúe o eixo dunha actividade de lingua, ben como apoio ou meta, ben como produto ou como proceso. Este punto inclúe un repertorio único de textos orais e escritos. A complexidade de cada un deles deberá ser adaptada aos obxectivos propios do nivel. IV-1 Textos orais. Adiviñas. Anuncios publicitarios na radio e na televisión e informacións por megafonía. Cancións. Conferencias, relatorios, presentacións e declaracións públicas. Conversas á cara e en grupo: formais e informais, transaccionais. Conversas telefónicas: formais e informais; transaccionais. Debates e discusións públicas. Discursos e conferencias. Discusións formais. Enquisas e cuestionarios. Entrevistas laborais, académicas, médicas, xornalísticas. Instrucións. Instrucións e indicacións detalladas. Mensaxes en contestadores automáticos. Representacións teatrais. Reunións de traballo. Textos audiovisuais: películas, programas de TV ou de radio, noticias, informativos, documentais, material gravado. Textos humorísticos: anecdotas, etc. Páx. 193 / 263

194 IV-2 Textos escritos. Actas. Adiviñas. Anuncios publicitarios (en valos e paneis, na prensa escrita, internet, etc.) e anuncios por palabras. Biografías. Catálogos. Banda desenhada, comics, catunes e histórias de quadradiños. Composicións escritas. Convocatorias. Correspondencia persoal e formal (cartas comerciais, reclamacións, encomendas, fax, mensaxes electrónicas, convites, felicitacións, condolencias, agradecemento, escusa, etc.). Currículo. Dicionarios e tesaurus. Dicionarios monolingües. Documentos comerciais (acordos, contratos, facturas, albarás, cartas comerciais, extractos bancarios). Documentos oficiais ou legais (formularios, impresos, instancias, avisos, denuncia, solicitude, reclamación, recurso, citación...). Enquisas e cuestionarios. Guías de viaxe. Guións. Informes. Libros de texto. Manuais de instrucións e prospectos. Memorias e informes. Mensaxes en foros virtuais, blogues, etc. Receitas de cociña. Recensións en xornais e revistas. Regulamentos e instrucións públicas. Resumos e sínteses. Apontamentos. Textos humorísticos: anecdotas, etc. Textos literarios (contos, relatos breves, novelas, romances, poemas, obras teatrais). Textos xornalísticos e bloguistas (noticias, reportaxes, crónicas, cartas ao director, comentarios de leitores (online) artigos de opinión, editoriais, necrolóxicas, recensións, entrevistas, comentariuos en blogues, etc.). Traballos escolares e académicos AVALIACIÓN (C1) Nesta parte facemos constar unicamente os aspectos, características e criterios da avaliación referidos ao NIVEL C1. Outros aspectos e características que son comúns a todos os niveis (Básico A2, Intermedio B1, Avanzado B2 e finalmente o nivel C1) serán tratados conxuntamente na parte 3. AVALIACIÓN, (despois desta parte 2. Programación por Niveis) para non ter que os repetir catro veces, (en cada un dos niveis). Portanto para ter unha visión completa dos aspectos xerais das avaliacións (tipos e clases de avaliación -inicial, formativa...- características e partes das probas finais de certificación, protocolo de aplicación da corrección de probas, maneira de reclamar, etc.) haberá que completar a información que aqui consta coa que aparece na parte 3 seguinte. Páx. 194 / 263

195 CRITÉRIOS DE AVALIACIÓN e MÍNIMOS EXIXIBLES para obter a certificación C1 Os critérios de avaliación por competencias do nivel C1 figuran na Orden EDU/3377/2009, de 7 de diciembre do Ministério, indicada supra en 4.2 Para ser avaliado positivamente, isto é: PARA APROBAR O NÍVEL C1, as alumnas e os alumnos demostrarán que posúen o grao de competencia comunicativa que se describe a seguir: A) PROBA DE COMPRENSIÓN ORAL Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre o contido de documentos de audio ou vídeo. Mínimos esixidos: A persoa candidata de nivel C1 debe ser capaz de: Comprender, incluso en malas condicións acústicas, textos orais extensos, lingüística e conceptualmente complexos, que conteñan expresións idiomáticas e coloquiais e que traten temas tanto concretos como abstractos ou descoñecidos para o alumno, incluíndo aqueles de carácter técnico ou especializado, en diversas variedades estándar da lingua e articulados a velocidade normal ou rápida, aínda que poida necesitar confirmar certos detalles, sobre todo se o acento non lle resulta familiar. Ser capaz de captar a ironía, o dobre sentido e o humor nos textos. Comprender información específica en declaracións e anuncios públicos que teñen pouca calidade e un son distorsionado; por exemplo, nunha estación ou nun estadio. Comprender información técnica complexa, como, por exemplo, instrucións de funcionamento, especificacións de produtos e servizos cotiáns. Comprender información complexa e consellos sobre todos os asuntos relacionados coa súa profesión ou as súas actividades académicas. Comprender con relativa facilidade a maioría das conferencias, charlas, discusións e debates sobre temas complexos de carácter profesional ou académico. Páx. 195 / 263

196 Comprender unha ampla gama de material gravado e retransmitido, incluíndo algún uso fóra do habitual, e identificar pormenores e sutilezas como actitudes e relacións implícitas entre os falantes. Comprender películas que conteñen unha cantidade considerable de argot ou linguaxe coloquial e de expresións idiomáticas. Comprender os detalles de conversas e debates de certa lonxitude entre terceiras persoas, incluso sobre temas abstractos, complexos ou descoñecidos, e captar a intención daquilo que se di. Comprender conversas de certa lonxitude nas que participa aínda que non estean claramente estructuradas e a relación entre as ideas sexa soamente implícita. B) PROBA DE EXPRESIÓN E INTERACCIÓN ORAL Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos: un monólogo con preguntas do tribunal e un diálogo con outro candidato e preguntas do tribunal, sobre aspectos, asuntos e instrucións que se lle indicaren. Mínimos esixidos: A persoa candidata de nivel C1 debe ser capaz de: Na expresión oral: Facer declaracións públicas con fluidez, casi sen esforzo, usando certa entoación para transmitir matices sutis de significado con precisión. Realizar presentacións claras e ben estructuradas sobre un tema complexo, ampliando con certa extensión, integrando outros temas, desenvolvendo ideas concretas e defendendo os seus puntos de vista con ideas complementarias, motivos e exemplos adecuados, e terminando cunha conclusión apropriada, así como responder espontáneamente e sen apenas esforzo ás preguntas da audiencia. Na interacción oral: Participar dunha maneira plena nunha entrevista, como entrevistador o entrevistado, ampliando e desenvolvendo as ideas discutidas con fluidez e sen apoio e facendo un bon uso das interxecións e outros mecanismos para expresar reaccións e Páx. 196 / 263

197 manter o bon desenvolvemento do discurso. Participar en transacións e intercambios para obter bens e servizos, negociar a solución de conflitos e desenvolver a súa argumentación no caso de danos e prexuízos, utilizando unha linguaxe persuasiva para reclamar unha indemnización, e establecer con claridade os límites de calquera concesión que estea disposto a realizar. Participar activamente en conversas e discusións formais animadas e nas que se traten temas abstractos, complexos e descoñecidos, identificando con precisión os argumentos dos diferentes puntos de vista, argumentando a súa postura formalmente, con precisión e convicción, respondendo a preguntas e comentarios e contestando de forma fluida, espontánea e axeitada a argumentacións complexas contrarias. Participar activamente en conversacións informáis animadas que traten temas abstractos, complexos e descoñecidos, expresando as súas ideas e opinións con precisión, presentando liñas argumentáis complexas de maneira convincente e respondendo ás mesmas con eficacia. Avaliaranse tendo en conta os seguintes criterios: A) Adecuación. Refírese: Ao cumprimento da tarefa, é dicir, ao desenvolvemento de todos os puntos citados nela. Á relevancia do contido. Á capacidade de colaborar e interactuar na fase de diálogo. Ao uso dun rexistro axeitado ao contexto comunicativo. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Escoller frases adecuadas de entre unha serie dispoñible de funcións do discurso para introducir os seus comentarios co fin de tomar ou manter a palabra e relacionar habilmente as súas propias intervencións coas dos demais interlocutores. Ofrecer información detallada, precisa e relevante. Empregar a linguaxe con flexibilidade e eficacia para fins sociais e profesionais. B) Coherencia e cohesión. Refírese: Á organización da información e das ideas de maneira lóxica de modo que o discurso sexa facilmente comprensible. Á disposición e á unión de oracións en parágrafos (uso de conectores, pronomes, adverbios e demais mecanismos de referencialidade). Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Páx. 197 / 263

198 Realizar descricións, narracións e argumentacións claras e sistematicamente desenvolvidas, salientando adecuadamente os aspectos significativos e os detalles relevantes que sirvan de apoio, defendendo as súas ideas con aspectos complementarios e exemplos relevantes. Producir un discurso claro, fluído e ben estruturado co que demostra un uso controlado de estruturas organizativas, conectores e mecanismos de cohesión. Empregar con eficacia e precisión unha variedade de palabras de enlace para sinalar con claridade as relacións que existen entre as ideas. C) Fluidez, pronuncia e entoación. Refírese: Á capacidade de desenvolverse cun ritmo bastante regular. Ao grao de corrección e naturalidade da pronuncia e da entoación. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Expresarse con fluidez, precisión, eficacia e espontaneidade sobre unha ampla serie de temas xerais ou relacionados coa súa especialidade, nun rexistro formal ou informal adecuado á situación das persoas implicadas.só un tema conceptualmente difícil pode obstaculizar a súa fluidez. Facer declaracións con fluidez usando a entoación ea acentuación para transmitir de maneira precisa diferenzas sutís de significado. D) Corrección. Refírese: Ao grao de corrección gramatical e lexical. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Manter con consistencia un alto grao de corrección gramatical, os erros son escasos, difíciles de localizar e xeralmente corríxeos cando aparecen. E) Riqueza. Refírese: Á variedade e precisión do léxico e das estruturas utilizadas. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel _C1 é capaz de: Mostrar un bon dominio dun amplo repertorio léxico que lle permite superar con soltura deficiencias mediante circunloquios e raramente ten dificultades para atopar os elementos lingüísticos adecuados para expresarse. Empregar correctamente expresións idiomáticas e coloquiais. Elixir a formulación adecuada dunha ampla serie de elementos lingüísticos para expresarse con claridade e sen ter que limitar o que quere dicir e sen recorrer a Páx. 198 / 263

199 circunloquios máis que de modo excepcional. Corrixir descoidos esporádicos sen cometer erros importantes de vocabulario. Mostrar variedade de estruturas gramaticais que permitan un discurso sen repeticións. C) PROBA DE COMPRENSIÓN ESCRITA Nesta proba a persoa candidata debe contestar 25 ítems ou preguntas con valor total de 25 puntos, sobre os textos escritos ofrecidos. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Comprender con todo detalle textos escritos extensos e complexos, tanto relacionados coa súa especialidade como non, independentemente do rexistro e dos dialectalismos que poidan presentar, sempre que poida ler os fragmentos difíciles de novo. Captar a ironía e o humor nos textos, sempre que os poida ler máis dunha vez. Comprender con todo detalle instrucións extensas e complexas sobre aparatos e procedementos novos, tanto se as instrucións se relacionan coa súa especialidade como se non, sempre que poida volver a ler as seccións difíciles. Comprender calquera correspondencia facendo un uso esporádico do dicionario. Comprender con todo detalle artigos, informes e outros textos extensos e complexos no ámbito social, profesional ou académico, e identificar detalles sutís que inclúan actitudes e opinións tanto implícitas como explícitas. Comprender sen dificultade textos literarios contemporáneos extensos e captar a mensaxe, as ideas ou conclusións implícitas. D) PROBA DE EXPRESIÓN E INTERACCIÓN ESCRITA Nesta proba a persoa candidata debe realizar dúas tarefas cun valor total de 25 puntos: unha composición e unha interacción, sobre aspectos, asuntos e instrucións que se lle indicaren. Mínimos esixidos: A persoa candidata de nivel C1 debe ser capaz de: Na expresión escrita: Escribir informes, artigos e ensaios claros e ben estruturados sobre temas complexos resaltando as ideas principais, ampliando con certa extensión, defendendo puntos de vista Páx. 199 / 263

200 con ideas complementarias, motivos e exemplos adecuados, e remantando cunha conclusión apropiada. Escribir textos de ficción de maneira clara, detallada e ben estruturada, cun estilo convincente, persoal e natural, apropiados para os lectores aos que vai dirixidos. Tomar notas detalladas durante unha conferencia, curso ou seminario que trate temas da súa especialidade, transcribindo a información de forma tan precisa e preto ao orixinal que as notas tamén poderían ser útiles para outras persoas. Na interacción escrita: Escribir correspondencia persoal, independentemente do soporte, na que se expresa con claridade, detalle e precisión e relaciónase co destinatario con flexibilidade e eficacia, incluíndo usos de carácter emocional, alusivo e humorístico. Escribir correspondencia formal coa corrección debida e axustándose ás convencións que requiren a situación, o destinatario e o formato. Avaliaranse tendo en conta os seguintes criterios: A) Adecuación. Refírese: Ao cumprimento da tarefa, é dicir, ao desenvolvemento dos puntos detallados nela respectando a extensión marcada. Ao axuste ao formato e tipo de texto requirido (carta, nota informal, narración, etc.). Á adecuación do rexistro, máis ou menos formal en función do destinatario, propósito e a situación. Á relevancia do contido e á súa adecuación ao tema proposto. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Ofrecer información suficiente, precisa e relevante para cumprir o propósito comunicativo. Desenvolver descricións, narracións e argumentacións claras e detalladas, ampliando e apoiando os seus puntos de vista sobre os aspectos principais con detalles e exemplos axeitados. Resumir e valorar información argumentando a súa valoración. Solicitar ou transmitir información salientando os aspectos que se consideran importantes e achegando detalles secundarios e exemplos adecuados. Explicar os aspectos principais dunha idea ou un problema con razoable precisión. Adaptarse ás características, organización e formato dos textos escritos que produce. Páx. 200 / 263

201 Utilizar o rexistro, formal ou informal, segundo o requira a situación de comunicación. B) Coherencia e cohesión. Refírese: Á organización da información, das ideas e ao mantemento da liña discursiva. Á disposición e á unión de oracións e parágrafos (uso de conectores, pronomes, adverbios e demais mecanismos de referencialidade). Ao uso adecuado da puntuación. Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Producir un discurso claro, fluído e ben estruturado amosando un uso axeitado de criterios de organización, conectores e mecanismos de cohesión. Empregar con eficacia e precisión unha variedade depalabras de enlace para sinalar con claridade as relacións que existen entre as ideas distinguindo claramente entre ideas principais e ideas secundarias. Utilizar recursos lingüísticos adecuados para garantir a coherencia espazotemporal. Utilizar variedade de conectores para expresar relacións lóxicas tales como causa, consecuencia, finalidade, etc. Manter a cohesión temática do texto utilizando recursos tales como a correferencia (por exemplo, o uso de artigos, pronomes, demostrativos, concordancia de tempos verbais...), a elipse, as repeticións, etc. Manter a estrutura, a distribución en parágrafos e a puntuación dun xeito consistente e práctico. C) Corrección. Refírese: Ao correcto uso gramatical, léxico e ortográfico Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Manifestar un alto grao de corrección gramatical, aínda que pode ter descoidos esporádicos, erros non sistemáticos e pouco relevantes, así como pequenos fallos na estrutura da frase, pero son escasos e esporádicos. Usar o léxico cunha precisión alta, aínda que puntualmente teña algunha confusión ou cometa algunha incorrección ao seleccionar as palabras, sen que iso obstaculice a comunicación. Empregar unha ortografía correcta, agás descoidos tipográficos de carácter esporádico. D) Riqueza. Refírese: Á variedade e precisión do léxico e ás estruturas utilizadas. Páx. 201 / 263

202 Mínimos esixidos. A persoa candidata de nivel C1 é capaz de: Usar unha ampla gama de elementos lingüísticos como para facer descricións claras, expresar puntos de vista e desenvolver argumentos, empregando para iso oracións complexas e sen moitos circunloquios. Usar un amplo vocabulario sobre asuntos relativos á súa especialidade e sobre temas máis xerais, e de variar a formulación para evitar a frecuente repetición. Empregar estruturas gramaticais e frases idiomáticas variadas. Para resumir estas características do nivel C1, e portanto aquilo de que o candidato debe ser capaz no final do curso, e o mínimo que se vai esixir nas probas de certificación deste nivel, reproducimos na íntegra as características que o CAPLE (Centro de Avaliação de Português Língua Estrangeira) como membro oficial de Portugal no ALTE (The Association of Language Testers in Europe) atribúe ao nivel C1 através do DAPLE (Diploma Avançado de Português Língua Estrangeira): Os utilizadores da língua devem ser capazes de produzir e de reconhecer, nos textos orais e escritos previstos para este nível, as estruturas léxico-sintácticas e sintáctico-semânticas da língua com confiança e à-vontade. Estão conscientes da relação intrínseca da língua com a cultura, nomeadamente através de formas idiomáticas relativas à caracterização de pessoas e acontecimentos/situações, etc., formas de tratamento, actos de fala culturalmente marcados, e da necessidade de comunicar de forma culturalmente aceite. São capazes de usar a língua de forma criativa e flexível, interagindo adequadamente em situações previsíveis e imprevisíveis. Este nível permite que os utilizadores possam trabalhar em contextos em que o português é língua de comunicação ou noutros em que o português é apenas língua de trabalho, e frequentar cursos académicos. Compreensão da Leitura Em situações de comunicação do quotidiano, os utilizadores do português são capazes de: compreender a maior parte dos textos próprios deste tipo de Páx. 202 / 263

203 situações; compreender artigos da imprensa; compreender qualquer tipo de texto que não requeira um conhecimento especializado da língua, como, por exemplo, termos legais, podendo haver alguma dificuldade em questões mais complexas ou que requeiram um conhecimento de áreas linguísticoculturais, referentes à história social e cultural de uma comunidade ou de uma época. Em situações de comunicação relativas ao trabalho, os utilizadores do português são capazes de: compreender cartas, instruções, artigos e relatórios, desde que os assuntos sejam da sua área profissional e não abordem conceptualização complexa ou uso de vocabulário imprevisível. Em situações de comunicação relativas ao estudo, os utilizadores do português são capazes de: compreender textos da sua área de estudo, podendo haver problemas, caso exista uma linguagem muito abstracta/metafórica e alusões culturais constantes que, pela sua frequência, impeçam o utilizador de ultrapassar as dificuldades que encontra. Expressão Escrita Em situações de comunicação do quotidiano, os utilizadores do português são capazes de escrever a maior parte dos textos necessários a estas situações. Em situações de comunicação relativas ao trabalho, os utilizadores do português são capazes de: produzir textos reactivos a pedidos de produtos/serviços, podendo ainda precisar de ajuda; escrever um texto ditado e de tomar notas, desde que os textos não versem questões complexas ou abstractas completamente desconhecidas; Páx. 203 / 263

204 escrever cartas de muitos tipos, como, por exemplo, pedidos de informação, apresentação de queixas, candidaturas, etc. Em situações de comunicação relativas ao estudo, os utilizadores do português são capazes de: tomar notas numa aula/conferência/seminário, que poderão ser úteis em posterior produção de texto; tirar notas de fontes de informação escritas e escrever composições ou textos mais longos de índole académica, embora possam ocorrer ainda erros sintácticos e/ou lexicais ou ainda de inadequação de registo; fazer um relatório de uma investigação, podendo haver erros ocasionais. Compreensão do Oral Em situações de comunicação do quotidiano, os utilizadores do português são capazes de: compreender conversas/discussões informais, sobre temáticas de natureza não previsível; compreender a maior parte dos textos televisivos e radiofónicos, nomeadamente debates, entrevistas, programas de entretenimento, da actualidade socio-política, cultural e económica e eventualmente relativos a um universo de referência abstracto, quando previsível, podendo não compreender questões complexas/minúcias relativos à história social e cultural de uma comunidade ou de uma época; compreender filmes e peças de teatro, podendo ainda ter dificuldades devido ao ritmo de elocução, à pronúncia, ao léxico e às referências socioculturais. Em situações de comunicação relativas ao estudo e ao trabalho, os utilizadores do português são capazes de: compreender o conteúdo informativo de um seminário/conferência/aula/reunião de trabalho, embora, em presença de pronúncias menos padronizadas, alusões culturais, piadas, questões desconhecidas ou muito complexas, seja possível Páx. 204 / 263

205 haver dificuldades. Expressão Oral Em situações de comunicação do quotidiano, os utilizadores do português são capazes de: interagir, com à-vontade e eficácia, em trocas comunicativas informais, sobre qualquer temática, podendo expressar-se num registo afectivo e humorístico, de acordo com a situação, com o ritmo de elocução e expressão adequados aos textos a produzir. Caso se confrontem com lacunas, estas são ultrapassadas facilmente com recurso a estratégias de compensação; se aperceberem de nuances e subentendidos, podendo haver dificuldades em questões marcadamente culturais ou produzidas em linguagem com alusões culturais e idiomatismos ou com ritmos de elocução e pronúncias menos padronizadas. Em situações de comunicação relativas ao trabalho, os utilizadores do português são capazes de: apresentar um problema/respectiva resolução de forma convincente e levantar questões, para além da área imediata de responsabilidade ou de especialização; participar eficazmente em seminários/encontros da sua área de trabalho e de fazer uma apresentação/demonstração; interagir ao telefone na maior parte das situações relacionadas com o trabalho. Em situações de comunicação relativas ao estudo, os utilizadores do português são capazes de: fazer uma exposição clara sobre um tema conhecido, podendo ter dificuldades em desenvolver ou explicar questões complexas ou em responder a perguntas imprevistas; pedir informações/esclarecimentos, dar e justificar opiniões num seminário ou numa reunião de orientação de trabalho, embora com eventuais dificuldades. Páx. 205 / 263

206 SECUENCIACIÓN e DISTRIBUCIÓN TEMPORAL (C1) Horas totais do curso no ano lectivo : 120 horas segundo a lexislación. Horas reais: 130,5 horas (29 semanas, 87 dias). Distribución orientativa: Primeiro cuadrimestre Outubro-Febreiro (de 21 de Setembro a 27 de Xaneiro) 78 horas Segundo cuadrimestre Febreiro-Xuño (de 11 defebreiro a 27 de Maio) 67 horas A obrigatoriedade legal de realizar unha PROBA PARCIAL DE PROGRESO no mes de febreiro e outra PROBA TERMINAL DE CERTIFICACIÓN no mes de xuño, convida a realizar, en principio, unha partición ou distribución de todos os contidos en dous cuadrimestres. Dentro deles, ainda, como vimos antes, é posible unha teórica distribución das unidades didácticas, ben entendido que os obxectivos e as estratexias non son susceptibles dunha fragmentación e secuenciación tan clara pois a todo o momento poden entrar en xogo, nas diferentes tarefas que se propuxeren, diversos obxectivos en simultáneo (non isolados) e tamén en concorrencia con diversas estratexias conxuntas. Os contidos (e as estratexias) dan sentido ás competencias parciais de diversos tipos que o alumno terá que desenvolver para atinxir os obxectivos propostos. Estes contidos (e estratexias) do nivel avanzado que aqui ficaron establecidas foron expostos en partes independentes aínda que en situacións reais de comunicación todos estes contidos (todas estas competencias parciais) se activan simultaneamente. Por iso, no proceso de ensino-aprendizaxe terán que integrarse nun todo significativo a partir dos obxectivos propostos para cada destreza, de maneira que o alumno adquira as competencias necesarias a través das actividades e tarefas comunicativas que selle propuxeren. Páx. 206 / 263

207 Por outra parte, a organización de cada unha destas partes de contidos (nocionais, socioculturais, sociolingüísticos, lingüísticos <de léxico-semántica, morfosintaxe, fonética-fonoloxía e ortografía>, funcionais e discursivos) non determina o momento dentro do curso en que teñan que aparecer no proceso de ensinoaprendizaxe. É máis: os contidos nocionais e lingüísticos <de léxico-semántica, morfosintaxe, fonética, fonoloxía e ortografía> non se verán nas aulas directamente pois a pesar de estaren estruturados en diversos puntos serán tratados indirectamente nas tarefas e actividades que se realizaren, de maneira diversa e global, porque o proceso de ensinoaprendizaxe se orientará nun sentido máis comunicativo do que analítico ou descritivo, pondo en destaque o uso práctico da lingua máis do que a simple comprensión intelectual das estruturas gramaticais. Por isto mesmo, resultaría falso organizar estes contidos por unidades didácticas, da mesma meneira que, por unidades didácticas, resulta imposible organizar os obxectivos ou mesmo separar ou fragmentar as catro destrezas. O máis que se pode chegar a facer, unicamente nos contidos socioculturais e nos léxico-semánticos e sempre nun sentido amplo e orientativo, é asignar ou temporalizar unha parte, a metade, para o primeiro cuadrimestre (primeira avaliación de febreiro) e a parte restante (xunto coa primeira) para o segundo cuadrimestre (avaliación final de xuño). Así era, por exemplo, (e unicamente nos contidos léxicosemánticos (1), que aparecían co nome de contidos temáticos ) no antigo Real Decreto 423/2005 (2) onde se dicia: Estas áreas temáticas deberán ser tidas en conta para futuros desenvolvementos curriculares así como para a programación dos departamentos didácticos, o cal queria dicir que é unicamente aquí onde se pode claramente facer un reparto, unha distribución e unha temporalización da materia, arredor da cal xirará o resto da carga de contidos. Mais claramente consta agora no Decreto 191/2007 onde se establece a ordenación actual do ensino de idiomas de réxime especial, que no Anexo I, Nivel Básico, nº 5 orientacións metodolóxicas, e no Anexo II, Nivel Intermedio, nº 5 orientacións metodolóxicas, ao consagrar a focaxe comunicativa e práctica orientada á acción mediante (1) Estes contidos léxico-semánticos foron e son tamén designados co nome de "áreas lexicais", "tópicos vocabulares" e mesmo "contidos temáticos". (2) REAL DECRETO 423/2005, de 18 de abril, por el que se fijan las enseñanzas comunes del nivel básico de las enseñanzas de idiomas de régimen especial, reguladas por la Ley Orgánica 10/2002, de 23 de diciembre, Páx. 207 / 263

208 de Calidad de la Educación (BOE nº 103, de ). a activación da variedade de procesos e habilidades necasarios para levar a cabo tarefas neas que se realicen actividades de comprensión, expresión e interacción que engloben todos os compoñentes curriculares (obxectivos, contidos, metodoloxía e avaliación) e ainda acrecenta mais adiante que non se trata de ver nas aulas os distintos contidos de forma illada. Ainda que, por razóns estruturais, estes aparezan no currículo separadamente, terán que ser integrados na realización das diferentes tarefas e actividades, para preservar en todo momento o sentido comunicativo no proceso de ensino aprendizaxe. Estas premisas son perfectamente aplicábeis para este nivel avanzado, xa que se utilizará mesma focaxe comunicativa e práctica orientada á acción, como nos niveis básico e intermedio anteriores. Item plus, no nº 2 dos indicados Anexos I e II, dedicado aos elementos do currículo, (perfectamente aplicábeis a este nivel C1, como xa foi dito antes) fica ben claro que os contidos carecen de entidade propia pois unicamente deben ser considerados na medida en que son os instrumentos necesarios para acadar o grao de dominio lingüístico establecido nos criterios de avaliación e, xa que logo, os obxectivos e mais adiante que os departamentos didácticos deberán considerar os obxectivos e os criterios de avaliación como o punto de partida e o centro das súas programacións: as tarefas, os contidos, as actividades e instrumentos de avaliación, os materiais e o enfoque metodolóxico polo que se opte deberán estar, en todo caso, supeditados a eles. Páx. 208 / 263

209 3. A V A L I A C I Ó N 3.1. O QUE É AVALIAR? Avaliar é acompañar o desenvolvemento do acto educativo cun conxunto de actividades contínuas, con vista a apreciar a adecuación dos diversos momentos do proceso de ensino/aprendizaxe e do nivel atinxido polos alumnos, relativamente aos diversos obxectivos comportamentais. Durante todo o proceso avaliativo o que se fai é unha medición do progreso na competencia comunicativa e lingüística con relación aos obxectivos e os contidos do nivel correspondente. A avaliación enténdese como un elemento mais do proceso de ensino-aprendizaxe, que permite unha intervención fundamentada en dito proceso e contribúe á reflexión sobre este. Non constitúe un fin en si mesma senón un instrumento para proporcionar información que permita: Valorizar a situación inicial do alumno con obxecto de situalo no nivel adecuado. Identificar os logros e os posibles problemas na aprendizaxe co obxecto de orientala. Avaliar o grao de consecución dos obxectivos previstos. Motivar, ao longo do proceso, mediante o recoñecemento e reforzo dos logros conseguidos. Validar oficialmente o proceso de ensino-aprendizaxe. As características obrigatorias das avaliacións no ensino especializado de idiomas das EOI ficou establecido nos textos lexislativos referidos supra 1.1. Corpus lexislativo e nomenclaturas, especialmente os de carácter específico, letras d), e), f) e g) Páx. 209 / 263

210 3.2. CLASES DE AVALIACIÓN Os diferentes tipos de avaliación e formas de avaliar fundamentais son os seguintes: a) Avaliación inicial ou avaliación de diagnóstico (é unha avaliación xeralmente informativa e sempre puntual) b) Avaliación formativa ou avaliación de regulación (é unha avaliación informativa, normalmente continuada) c) Avaliación sumativa ou cualificativa, parcial ou final (é unha avaliación cualificativa e case sempre puntual) Non se deben confundir estas dúas grandes clases se avaliación b) e c), que abranxen todas as restantes. Isto é: todas as avaliacións (incluídas autoavaliacións e coavaliacións) teñen un carácter ou b) formativo ou c) cualificativo. d) Avaliación continua ou continuada (é formativa aínda que pode servir para cualificar) e) Autoavaliación f) Co-avaliación As características principais das avaliacións son: a) Precisión e fiabilidade b) Prontitude É difícil reunir estas dúas características nun único tipo de avaliación pois a precisión (normalmente escala 0-10 cunha precisión de 0,5 en 0,5 ou escala de 25 puntos por destreza como as aplicadas nas EOI da Galiza...) implica bastante tempo, pola moita carga de traballo que representa para o profesor (e moitos alumnos, moitos actos de avaliación...) AVALIACIÓN INICIAL OU DE DIAGNÓSTICO É unha clasificación fundamentada no momento da aplicación. No inicio de cada momento importante do ensino-aprendizaxe (ano lectivo, período escolar, nova técnica ou actividade, unidade de ensino-aprendizaxe,...) importa verificar primeiramente os níveis de Páx. 210 / 263

211 aprendizaxe dos alumnos, de modo a tomar eses níveis como referencia para a planificación. Aliás, no inicio do ano lectivo importará mesmo verificar as características sociolinguísticas, os coñecementos e as capacidades e competencia dos alumnos. Esta clase de avaliación designa-se polo nome de avaliación inicial ou avaliación de diagnóstico. É case sempre unha avaliación informativa, isto é, coa característica da avaliación b) formativa ou de regulación (por exemplo, nas EOI galegas, as probas de clasificación para a asignación dun nivel). Raras veces teñen as características de c) cualificativas AVALIACIÓN FORMATIVA OU DE REGULACIÓN (puntual ou continua) A avaliación formativa o que fai é avaliar e informar o alumno normalmente de xeito cualitativo sobre o ben ou o mal que vai no curso (cuestión fundamental para a aprendizaxe). Esta avaliación é usada para guiar e mellorar os procesos de ensinoaprendizaxe. Por outra parte, a característica principal deste tipo de avaliación é a prontitude. Tamén sería desexable aquí a precisión e fiabilidade pero estes atributos son secundarios porque cando un alumno fai un exercicio, tarefa, actividade... o importante é que saiba axiña se as decisións importantes que tomou foron acertadas, se está ben feito, ou regular ou mal, e non tanto se merece unha nota de 6,5 ou 7, por exemplo. Polo tanto resulta aceptable sacrificar un pouco a precisión e fiabilidade sempre e cando se manteña o requisito da prontitude. Así sendo, no desenvolvemento da área de execución, importa verificar se a aprendizaxe se vai construíndo normalmente ou se están a surxir repetidas dificultades, o que xustificará a alteración do plano delineado inicialmente. Alén diso, importa ir verificando outros aspectos de caracterización dos alumnos, como a autoconfianza, a autonomía, a creatividade, o espírito de equipa, a iniciativa, a organización lóxica, a sensibilidade... Esta verificación chama-se avaliación formativa ou de regulación. A avaliación formativa ten, portanto, unha función de regulación permanente e contínua do proceso de ensino/aprendizaxe. Isto é, visa esencialmente asegurar a todo o momento a adecuación dese proceso à realidade do grupo alumnos, profesores, recursos. E, para iso, preocupa-se en recoller información referente a alumnos que poda contribuir para mais facilmente se atinxiren os obxectivos didácticos. Por iso, pode considerar-se tamén englobada na avaliación formativa a avaliación de diagnóstico, como Páx. 211 / 263

212 vimos antes. Esquematicamente, a avaliación formativa ou de regulación preocupa-se co seguinte: a) Coñecer a personalidade de cada alumno, a sua caracterización sociolinguística e o seu ritmo de desenvolvemento. É unha referencia fundamental para calquer das áreas do proceso de ensino/aprendizaxe. b) Determinar cal é o domínio que os alumnos teñen de coñecementos ou de técnicas que constituen suporte para que atinxjan novos obxectivos de ensino/aprendizaxe, e que constitúen os pré-requisitos para eses obxectivos. Esta actuación é importante sobretodo no comezo do ano, e principalmente no comezo do ano inicial de nivel (1º), ou no comezo dun período, ou antes de se organizar o ensino/aprendizaxe relativamente a un segmento dos contidos programáticos. c) Fornecer ao profesor e ao alumno, en calquer momento do proceso de ensino/aprendizaxe, dados sobre o desenvolvemento dese proceso na aula, nomeadamente: Os momentos en que se verifican progresos por parte do grupo ou do alumno, ben como as presumíbeis causas dese progreso. Os momentos en que a aula fracasou ou ficou bloqueada, ou que o mesmo aconteceu co alumno, ben como as presumíbeis causas desa situación. Os momentos en que a organización do ensino non motivou nen implicou os alumnos, ben como as respectivas causas. d) Asegurar o axustamento regular das actividades de ensino/aprendizaxe, a partir dos dados reguladores que van sendo collidos. A avaliación formativa nunca se destina a cualificar os alumnos. Por iso, os datos collidos nunca son expresos numericamente. O profesor é, no entanto, libre de adoptar o proceso de notación, para alén do numérico, que considerar o mais funcional. E deberá rexistrá-lo en fichas adecuadas. Para a recolla dos datos que permiten a regulación do proceso, a avaliación formativa recorre a toda a gama de medios de avaliación ao alcance do profesor, da observación repetida ao cuestionario oral, do cuestionario escrito de escolla múltipla á composición escrita, do exercício en situación á dramatización, etc. A condicionante esencial é a intención con que é feita a recolla, na óptica da avaliación Páx. 212 / 263

213 formativa AVALIACIÓN SUMATIVA OU CUALIFICATIVA (puntual, parcial ou final). Esta clase de avaliación avalía cuantitativamente e asigna cualificacións, case sempre numéricas, ás actividades, tarefas, exercicios... ao longo do ano. A pesar de ser unha cuestión secundaria con relación á aprendizaxe, non deixa de ser moi importante, chegando ás veces, infelizmente, a ser case o único que importa. Esta avaliación acredita o nivel atinxido en relación ao obxectivos e contidos propostos e serve para certificar ese nivel. Esta avaliación ten que necesariamente ser precisa e fiable xa que está en xogo o propio expediente do alumno, que é un documento oficial que pode chegar a ter bastante transcendencia. Precisamente por isto mesmo, non é especialmente crítico que os resultados desta avaliación non aparezan dispoñibles con prontitude. No desenvolvemento da área de execución, pero despois dunha secuencia de ensino ou despois da actividade de adquisición dunha técnica, e especialmente no final de cuadrimestre e final de ano lectivo, importa verificar se foron atinxidos polos alumnos os obxectivos correspondentes e en que grao foron atinxidos. Esta verificación designa-se co nome de avaliación sumativa ou cualificativa. A avaliación sumativa preocupa-se en proporcionar ao profesor dados que lle permitan determinar o nivel atinxido por cada alumno e clasificar ese nível. A avaliación sumativa, esquematicamente, preocupa-se co seguinte: a) Fornecer dados obxectivos sobre o nível ou a valia da aprendizaxe dos alumnos. Iso ocorre em diversos momentos do proceso de ensino/aprendizaxe, e mais frecuentemente após actividades conducentes á adquisición de uma técnica, após actividades de intervención personalizada, após o desenvolvemento de uma unidade didáctica, após un trimestre ou após um período lectivo, ou antes de unha interrupción do proceso de ensino/aprendizaxe. b) Atribuír, segundo escalas previamente acordadas, unha clasificación que exprima o nivel ou a valía da aprendizaxe dos alumnos e de cada alumno. c) Promover, en determinados momentos, un balanzo do aproveitamento de cada alumno. d) Servir de base, en determinados niveis, para a certificación de competencias dos alumnos. Páx. 213 / 263

214 Os datos recollidos na óptica da avaliación sumativa poden, por veces, servir igualmente para a avaliación formativa. A condicionante é a intención con que eses datos son apreciados e tratados. Estes datos deben ser clasificados, con base en escalas previamente definidas, cuantitativas e cualitativas, e deben ser mencionados nun rexistro permanente, a preencher sempre que posíbel fora da aula. As escalas numéricas só deberán ser utilizadas relativamente a momentos do proceso de ensino/aprendizaxe en que todos os alumnos do grupo sexan avaliados ao mesmo tempo e en función dos mesmos problemas, e nos momentos de balanzo periodal trimestral, cuadrimestral ou anual. As escalas cualitativas poden ser utilizadas en todos os momentos da avaliación sumativa. Na mesma perspectiva, os traballos de grupo deben ser avaliados en termos cualitativos. E, como solución mais operacional, o traballo de grupo debe ter unha clasificación en si, esa mesma clasificación é despois atribuída a cada un dos elementos do grupo. Coa lexislación vixente fica establecida unha escala combinada de 0-100, con a escala de Apto/Non Apto, sendo Apto con 60 puntos ou máis e aínda entrando na combinación a escala de 0-10 para a consignación da nota final de Apto. A avaliación oficial (de alumnos presenciais e non presenciais) das EOIs é cualificativa de carácter cualitativo: APTO / NON APTO, constando unicamente para os cursos non terminais de nivel (non certificativos) unha clasificación numérica de 5 a 10 fragmentada en graos con números enteiros nos casos de resultado APTO. Os cursos que oferta este departamento de portugués son todos terminais de nivel e polo tanto a cualificación final é APTO / NON APTO (NON PRESENTADO unicamente para libres ou para oficiais na convocatoria estraordinaria). Para maiores esclarecementos vid. os artigos 3º, 4º e 5º especialmente o nº 4 deste, na Orde que regula avaliación e cualificación AVALIACIÓN CONTINUA OU CONTINUADA Está amplamente aceptado que un ingrediente da docencia de cualidade é un sistem de retroalimentación que permita que o alumno se manteña permanentemente informado sobre o seu progreso e avances (ou falta deles) no plano de aprendizaxe. Por exemplo, Páx. 214 / 263

215 despois de resolver un exercicio, de realizar (ou ir realizando) unha tarefa... o alumno necesita saber se o fixo (ou se o está a facer) ben, mal ou regular e por que. E necesita sabélo pronto, para poder tomar rapidamente as accións correctoras necesarias. Noutras palabras, trata-se de evitar que o alumno descubra o día do exame (eufemisticamente da proba) ou aínda pior o día que coñece os resultados de dito exame, que non fixo ben as cusas, que non entendeu nada, que confundiu todo... isto é: que non se poña en evidencia que o seu rendemento real está bastante por debaixo das súas predicións ou expectativas. A pesar de todo isto, por razóns fundamentalmente de custo (tempo, principalmente) tanto desde o punto de vista do profesor como desde o punto de vista do alumno, os sistemas de avaliación continuada foron indo simplificando-se até se converter actualmente en pouco mais do que un exame parcial en Febreiro e outro final en Xuño, co que o obxectivo básico da avaliación continuada (manter ben informado o alumno sobre o estado da súa aprendizaxe) non se cumpre. Dentro da avaliación continuada teremos que diferenzar [como xa indicamos ao falar de b) e c) supra] entre 1. Información continuada (é unha avaliación continua formativa, meramente informativa) e 2. Cualificación continuada (é unha avaliación continua cualificativa) A cualificación continua é moi custosa e non é en absoluto necesaria. Mesmo en moitos casos, especialmente neste de organización cuadrimestral, non é conveniente cualificar (non confundir con avaliar) antes da última fase do ano lectivo debido a que parte da nota fica determinada por conceptos, accións, tarefas... que aínda non se viron ou non se fixeron AUTOAVALIACIÓN E CO-AVALIACIÓN Na Orde do 8 de Setembro, de referencia para as avaliacións, establécese no artigo 2º, nº 5: As programacións didácticas especificarán os procedementos e os instrumentos de avaliación da aprendizaxe do alumnado. Igualmente, para permitir ao alumnado avaliar a súa propia aprendizaxe estableceranse procedementos de autoavaliación e coavaliación. Páx. 215 / 263

216 As estratexias de autoavaliación e co-avaliación poden usarse como base para a organización dun sistema de avaliación que proporcione información con prontitude, aínda que para iso teñamos que renunciar, como xa foi explicado arriba, á precisión e á fiabilidade. Nós utilizaremos cos nosos alumnos de Portugués a autoavaliación e a coavaliación como formas de avaliación continuada informativa, non cualificativa. Unha das vantaxes destas estratexias é que os alumnos poidan ser colaboradores do profesor, e neste caso nas tarefas de avaliación xa que os profesores non dispomos de axudantes para o labor avaliador. Se os alumnos colaboran co profesor na avaliación as únicas dúas opcións de que dispomos son: avaliaren-se a si propios (autoavaliación) ou avaliar outros colegas (co-avaliación). Concretamente, cando se utiliza a estratexia da autoavaliación é o proprio alumno quen determina en que medida o seu traballo está ben ou mal seguindo as instrucións do profesor. No caso da co-avaliación, cada alumno avalia o traballo de un ou varios dos seus colegas, tamén seguindo as instrucións do profesor. A autoavaliación e a co-avaliación proporcionan información con prontitude posto que se o profesor ten preparadas as instrucións con antelación os alumnos poden realizar a avaliación imediatamente despois de realizaren o traballo e obter así as conclusións rapidamente. Como é lóxico, esta avaliación será menos precisa e fiábel que se a tivese realizado o profesor, posto que o profesional é el e non os alumnos. É ben posíbel que ao intentar levar a cabo un sistema de avaliación continuada baseado na autoavaliación e na co-avaliación os alumnos manifesten certas reticencias e mesmo poidan chegar a pensar que o profesor non quere corrixir e intenta cargarlles a eles cun traballo e responsabilidade que non lles corresponde. Aínda que, como vimos, un dos obxectivos destas estratexias é reducir o tempo que o profesor dedica á avaliación continuada, convén deixar claro desde o principio as numerosas virtudes destas estratexias que, por outra parte, harmonizan coa autoaprendizaxe. Non hai que esquecer a insistencia na autonomia dos alumnos na hora de aprender posta de manifesto no Quadro Europeu Comum de Referência para as Línguas... e no Portfólio Europeu de Línguas, e aínda máis directamente na intención dos currículos oficiais das ensinanzas de idiomas de réxime especial onde, nas partes introdutórias se pon de manifesto que... serán as alumnas e os alumnos os que deberán asumir a responsabilidade da súa aprendizaxe, colaborando cos demais membros do grupo e co docente para atinxir os obxectivos propostos e desenvolver a súa capacidade de aprendizaxe autónoma (...) de maneira que, en último termo, o éxito ou o fracaso das aprendizaxes recaen sobre a persoa que aprende. Páx. 216 / 263

217 Serán utilizadas: a) para unha macro-autoavaliación inicial e outra final as grelhas de autoavaliação (assessment grid) do Quadro Europeu e do Portfólio (para adultos, +16) b) para autoavaliacións e co-avaliacións ao longo do ano lectivo, as listas de descritores para autoavaliação (self-assessment checklist) das mesmas obras mencionadas. c) serán tamén (e con maior frecuencia) feitas múltiples micro-autoavaliacións, como ven sendo habitual, (e, eventualmente, micro-co-avaliacións) na realización de tarefas, actividades e exercicios, orais e escritas, cando se acompañen de solucionarios ou de modelos de referencia. A) AUTOAVALIACIÓN A autoavaliación ten dúas virtudes e beneficios para os alumnos: a) os alumnos van interiorizando os criterios de corrección que o profesor fai explícitos a través das instrucións para a autoavaliación e polo tanto isto permite que os alumnos axusten cada vez máis as súas respostas ao que se espera deles, e b) os alumnos desenvolven o hábito da reflexión e a identificación dos proprios erros, cuestión fundamental cando se trata de formar persoas con capacidade para aprender de forma autónoma. É mais fácil e talvez mais obxectiva a autoavaliación da componente escrita do que da oral. Na parte escrita (comprensión e expresión escritas) a autoavaliación baséase na comparación da opción realizada polo alumno coa solución oficial, trata-se de identificar as diferenzas e recoñecer aquelas que corresponden a erros ou xustificar que son variacións admisíbeis. É moi importante que o alumno entenda a importancia de facer con rigor a comparación do propio co resultado oficial. Existen polo menos tres posibilidades para organizar as autoavaliacións: a) Os alumnos non entregan as autoavaliacións ao profesor, é un material de uso propio. Esta posibilidade será utilizada nas micro-autoavaliacións da componente escrita e da destreza de comprensión do oral, realizadas ao longo do curso. Ten a vantaxe da Páx. 217 / 263

218 prontitude e o inconveniente da non intervención do profesor para certificar que a autoavaliación se realizou de forma correcta e da non recolla de datos por parte do profesor. b) Os alumnos entregan de vez en cando, a pedido do profesor, os informes de autoavaliación, (preferibelmente en cadros previamente elaborados). Esta é unha forma que permite ao profesor asegurarse de que os alumnos están facendo ben as tarefas e ter información sobre as dificultades de cada un deles e das dificultades xerais do grupo. Admite esta fórmula a variante nº1 de recoller de vez en cando os informes dalgúns alumnos ou de todo o grupo, e a variante nº 2 de recoller de vez en cando os informes de avaliación de todo o grupo correspondentes a unha soa tarefa ou exercicio determinado. Esta segunda opción ten a vantaxe de que o profesor pode ter unha idea clara das dificultades xerais do grupo cun determinado e concreto tipo de exercicio ou tarefa. A primeira opción é máis conveniente para obter máis nitidamente a visión da evolución e progreso dos alumnos e como o seu desempeño e competencias van mellorando, á parte da vantaxe adicional de poder pedir con maior frecuencia os informes de autoavaliación a aqueles alumnos que precisan máis axuda. No noso departamento utilizaremos unicamente a variante nº 2. c) O profesor usa as cualificacións que se auto-asignaron os alumnos nas autoavaliacións para incorporalas á nota final. Ten a vantaxe de lles dar ao alumnos maior responsabilidade no proceso avaliador pero ten moitos inconvenientes: o alumno pode centrarse máis na nota do que na identificación dos erros, a elaboración de instrucións para a autoavaliación resulta sumamente complicada e non é recomendábel cando só hai un 10% asignado a avaliación continua. Así pois, o noso departamento utilizará as opcións a) e b) nº2 das indicadas antes, non só polas vantaxes e inconvenientes aludidos senón tamén porque a autoavaliación precisa a repetición con certa frecuencia para que os alumnos aprendan a autoavaliarense e tirar proveito da actividade, pois as experiencias puntuais e esporádicas (por exemplo un único exercicio de autoavaliación en todo o ano) provocan normalmente frustración e desorientación e só serían recomendábeis cando se trata de experimentar a mecánica con vistas a unha implementación xeral no futuro. Páx. 218 / 263

219 Hai outro tipo de autoavaliación, chamada autoavaliación construtiva, que utilizaremos esporadicamente dúas ou tres veces por ano. Este tipo de autoavaliación convida a que os alumnos reflexionen sobre o que están aprendendo nunha grande variedade de formas e os sitúa nunha posición na que poden recoñecer as súas fortalezas e debilidades para seren capaces de facer planos para un melloramento futuro. Implica tamén que se responsabilicen de mellorar o seu propio proceso e sexan conscientes de como isto impacta na súa propia aprendizaxe e no desempeño dos seus colegas de grupo nas tarefas colaborativas. Aplicaremos cadros do PEL de adultos e cuestionarios con preguntas do tipo: Tres aspectos novos que aprendín son..., Identifica polo menos dúas dificultades que tiveche, desde a túa perspectiva, para o desenvolvemento da túa aprendizaxe,... B) CO-AVALIACIÓN A co-avaliación ten as mesmas virtudes que as indicadas antes para a autoavaliación pero, ademais, ten estas outras: a) Os alumnos esfórzanse máis impulsados pola motivación de querer quedar ben ante os ollos dos seus colegas de grupo (este tipo de motivación pode chegar a ser superior á de querer quedar ben ante os ollos do profesor). b) Os alumnos desenvolven o hábito de criticar de forma construtiva o traballo realizado polos colegas cos que van ter que continuar colaborando. Esta é tamén unha habilidade fundamental que non abunda no ámbito profesional e é moi necesaria. A co-avaliación proporciona retroalimentación aos colegas do grupo e é un factor para a calidade da autoaprendizaxe. A co-avaliación anima a que os alumnos se sintan parte dunha comunidade de aprendizaxe e convida a que participen nos aspectos chave do proceso educativo facendo xuízos críticos do traballo dos colegas. Aínda así, os aspectos loxísticos e organizativos da co-avaliación son moito máis complicados que os da autoavaliación, porque os resultados dos traballos, tarefas e exercicios dos alumnos deben ser recollidos e redistribuídos para seren avaliados por outros. Os comentarios efectuados antes sobre o uso que o profesor fará das autoavaliacións son tamén aplicábeis aquí para as co-avaliacións, tendo especialmente en conta que os alumnos non son, xeralmente, partidarios de asignar notas a outros colegas que sirvan para axudar á nota final. Por todo isto, este departamento utilizará a co-avaliación unicamente para a destreza de expresión Páx. 219 / 263

220 oral en tarefas de debates e exposicións individuais ou en grupo. Esta co-avaliación será efectuada unha ou dúas veces por ano. Os alumnos dos grupos que non interveñan na exposición ou no coloquio ou no debate, observarán atentamente os alumnos participantes e avaliarán as intervencións orais deles, tomando nota nuns indicadores fixados previamemente que se cualificarán de 1 a 10 para emitir no final un único informe que outorgará unha cualificación final por medio da correspondente media aritmética AVALIACIÓNS APLICÁBEIS por este Departamento de Portugués A avaliación das probas correspondentes aos diferentes niveis A2 (Básico) B1 (Intermédio) B2 (Avanzado) e C1 rexerase polo establecido na Orde do 8 de setembro de 2008, pola que se regula a avaliación e cualificación do alumnado que cursa as ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial que se establecen na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, a corrección de erros da dita Orde, a Orde de 19 de abril de 2012 pola que se modifica a de 2008, e finalmente a Circular 1/2009 pola que se regulan as probas de certificación (vid. e cfr. supra 1.1.). Teremos tamén en conta as Guias correspondentes que enviará a Consellería de Educación como ven facendo cada inicio de ano lectivo, isto é: A Guía para persoas candidatas das probas de certificación de nivel Básico/Intermedio/Avanzado/C1 nas escolas oficiais de idiomas de Galicia para o curso e a Guía de administración e cualificación das probas de certificación de nivel Básico/Intermédio/Avanzado/C1 nas escolas oficiais de idiomas de Galicia para o curso As probas serán avaliadas tomando como referencia os obxectivos, os contidos e os criterios de avaliación recollidos nesta programación didáctica. Debemos indicar aquí, antes de máis, o estipulado como norma xeral nos Anexos I e II dos currículos dos niveis Básico e Intermedio (Decreto 191/2007) e no Anexo I do currículo do nivel Avanzado (Decreto 239/2008), nos tres casos o mesmo texto sen variación algunha: En canto á avaliación, esta debe ser entendida como un instrumento para verificar e valorar o grao de competencia comunicativa do alumnado, como unha ferramenta que ofrece información e permite reflexionar sobre todo o proceso de Páx. 220 / 263

221 ensinanza-aprendizaxe. Así, este proceso é susceptible de ser permanentemente revisado, concretado e reinterpretado. Como se mistura avaliación cualificativa e informativa e mesmo avaliación puntual e continua, vexamos agora como será aplicado no noso Departamento de Portugués, tendo en conta, obviamente, o que xa dixemos antes: que as características obrigatorias das avaliacións no ensino especializado de idiomas das EOI ficou establecido xa en diversos textos lexislativos. As modalidades de avaliación que serán utilizadas neste Departamento para os alumnos de Portugués serán, portanto, as que a seguir se indican: Avaliación de diagnóstico. Antes da matrícula de xuño de cada ano lectivo teñen lugar unhas PROBAS DE CLASIFICACIÓN para verificar o nivel que teñen os candidatos e asignarlles un, para se matricularen, dentro dos ofrecidos pola EOI. Esta avaliación de diagnóstico é voluntaria unicamente para aqueles alumnos que o solicitaron e ten como finalidade asignarlles un nivel para entrar a cursar o que lles corresponda segundo os seus coñecementos e habilidades. Nos primeiro días do ano lectivo, entre setembro e outubro, todos os alumnos de todos os grupos e niveis terán unhas probas de avaliación inicial, de diagnose, meramente informativas, para verificar o nivel de que parten e as diferenzas de nivel entre eles e entre as 4 competencias. O resultado destas probas unicamente serve para a planificación docente Avaliación formativa (informativa). A avaliación formativa será aplicada aos alumnos de portugués de tres maneiras: avaliación continuada informativa, (e, ás veces, cualificativa) autoavaliación informativa e co-avaliación informativa. Veremos despois como será aplicada en cada unha das seccións correspondentes, a contínua mais abaixo e as outras dúas no nº Avaliación cualificativa. No final de cada cuadrimestre e do ano lectivo (Febreiro e Xuño) realizará-se unha avaliación cualificativa, o mesmo que, extraordinariamente e para Páx. 221 / 263

222 alumnos presenciais, no mes de Setembro. É a avaliación relativa às PROBAS DE CERTIFICACIÓN, que serán tratadas na parte seguinte 3.4 Exames de certificación. O Decreto 191/2007 (que establece a ordenación do ensino de idiomas de réxime especial e os currículos dos niveis básico e intermedio) trata directamente este aspecto no artigo 17º (avaliación, promoción e permanencia) e secundariamente no 18º (documentos de avaliación). Mais adiante, nos Anexos I e II deste Decreto así como no Anexo I do Decreto 239/2008 (currículo do nivel avanzado) no parágrafo referente á avaliación dise que debe ser entendida como un instrumento para verificar e valorar o grao de competencia comunicativa do alumnado, como unha ferramenta que ofrece información e permite reflexionar sobre todo o proceso de ensinanza-aprendizaxe. Así, este proceso é susceptible de ser permanentemente revisado, concretado e reinterpretado. (subliñado noso). Isto significa que a avaliación continua servirá bastante para as reflexións teóricas e teórico-pedagóxicas pero en pouco ou en nada servirá para cualificar, que é realmente o miolo da cuestión. Os preceptos legais que acabamos de ver deixan, pois, a avaliación contínua, na codia do ensino-aprendizaxe. Realmente, os criterios de avaliación (isto é: o mínimo que os alumnos teñen que ser capaces de conseguir, a competencia necesaria que teñen que alcanzar para seren avaliados positivamente) constan xa nesta programación no final de cada nivel, e constan clasificados por competencias Avaliación continua ou continuada. Xa vimos anteriormente que a avaliación continua é normalmente informativa, por razóns de prontitude. Tamén entre nós será así. Para este departamento, para os alumnos de Portugués, a avaliación continua será feita polo profesor fundamentalmente e nalgúns casos polos alumnos (vexa-se máis abaixo autoavaliación e co-avaliación). Para nós, na avaliación continua será tido en conta: a) as pequenas probas parciais, testes, tarefas, actividades e exercicios (do libro ou fotocópias). b) interacción oral co profesor e cos colegas, real ou de simulación (comprar-vender, pedir,...), debates, exposicións orais,... c) traballos, composicións, comprensións orais e escritas, expresións orais e escritas, competencias: lingüística, comunicativa... interferencias lingüísticas, competencia de Páx. 222 / 263

223 aprendizaxe (nomeadamente as capacidade de estudo <QECR >). d) mediación. e) participación e colaboración. f) progresión e avanzos. g) asistencia ás clases. Fica claro pois que non se avalía unicamente un resultado positivo ou negativo na realización dunha tarefa. Avaliar non só é cualificar. Alén diso, non só as catro destrezas serán obxecto da avaliación continuada. Tamén o conxunto da competencia lingüística, comunicativa, interferencias lingüísticas, léxico e mediación será avaliado através de probas, tarefas e actividades ad hoc (con uso da língua escrita, oral ou ambas en simultáneo) ou tamén por medio das probas, tarefas e actividades habituais de comprensión e de expresión (oral, escrita ou ambas). A avaliación contínua será aplicada case constantemente á lingua oral (expresión, comprensión e interacción) pois a cada momento das intervencións dos alumnos nas aulas o profesor fará microavaliacións (expresións do tipo muito bem, óptimo, tem de pronunciar as sonoras, quando for, não quando seja, vaia não, é vá... ou repetir unha palabra ou secuencia para o alumno se autocorrixir... son actos de microavaliación informativa). Dunha maneira un pouco menos rápida en aplicación de resultados pero tamén en acto de avaliación continua será na anotación de resultados de expresión e interacción orais en táboas e cadros, ou no caderno de turma (ou plataforma de google drive), elaborados polo profesor para tal fin, co obxectivo de avaliar aspectos relativos á competencia na oralidade, nas intervencións nas aulas, en debates, en actividades de simulación, etc. Na docencia de linguas (linguas vivas) isto é o que se está a facer desde tempos imemoriais. Outra cousa é a parte escrita, onde a avaliación continua é feita através das tarefas, actividades e exercicios (de libro ou fotocopias) no final dun tempo dado ou en sesións diferentes (en días seguintes e non nese mesmo día). Aínda así continúa a se cumprir o principio da prontitude no resultado da avaliación. A todo o momento durante o curso e en todos os niveis haberá avaliacións continuadas, autoavaliacións e co-avaliacións durante a realización das diversas tarefas e exercícios, para verificar progresos, corrixir defeitos, e enfin orientar os alumnos, especialmente no ámbito da expresión e interacción oral. (Vid. e cfr. supra) Páx. 223 / 263

224 3.4. PROBAS DE CERTIFICACIÓN Os alumnos do cursos de Portugués adquiren as competencias propias do nivel e obteñen o certificado de nivel cando superan a proba final ou terminal de certificación A PROBA TERMINAL DE CERTIFICACIÓN Realízase durante o mes de xuño en data marcada pola Consellería de Educación, será común para todas as escolas de Galicia e segue as indicacións que aparecen nas Guías para as persoas candidatas publicadas na páxina web da EOI, apartado de lexislación galega. Cada ano lectivo, no momento da matrícula para o alumado libre, publícase unha nova guía que debe ser consultada por todos os candidatos, especialmente polas persoas que se matriculan polo rexime libre. O documento pode ser descarregado da página web da EOI da Coruña unha vez publicado. A avaliación realizarase sobre as catro competencias: comprensión escrita, expresión e interacción escrita, comprensión do oral e expresión e interacción oral. Cada unha destas destrezas terá un valor de 25 puntos, e considérase que a cualificación é apto cando se obtén unha puntuación mínima de 15 ou máis en cada unha das destrezas. É preciso superar as catro destrezas para que se considere superada a proba. Isto é, a cualificación mínima do alumno apto será de 60 puntos. Equivalencias de puntos e nota numérica: Menos de 60 = Non Apto 60 a 66 = Apto 5 74 a 80 = Apto 7 67 a 73 = Apto 6 81 a 87 = Apto 8 88 a 94 = Apto 9 95 a 100 = Apto 10 CUALIFICACIÓNS: Non apto Apto (con nota de 5 a 10) Non Presentado (en Setembro, para oficiais) Para superar a proba, como xa foi indicado, os alumnos terán que atinxir, polo menos, 15 puntos en cada unha das suas partes. Na convocatória extraordinária de setembro os alumnos só terán que se examinar das competencias non superadas na convocatoria ordinaria de xuño. Esta proba terá un valor de 100% para todos os alumnos. Se a alumna/o non obtiver a qualificación de apto en todas as competencias na Páx. 224 / 263

225 convocatória extraordinaria, deberá repetir ano e ser avaliada/o de novo de todas. Os alumnos que non obtiveren a cualificación de apto nas probas terminais de certificación dos diferentes niveis poderán solicitar uma certificación académica de teren alcanzado o dominio requirido nalgunha das competencias que as probas avalian, segundo o documento recollido no anexo I da Orde de 8 de setembro de 2008 pola que se regula a avaliación (DOG de 26 de setembro). Os alumnos non presenciais (de rexime libre) só terán direito a participar nas probas de certificación que se realizaren na convocatória única de xuño, de acordo co estabelecido na Orde do 19 de abril de 2012, pola que se modifica a Orde do 8 de setembro de 2008, e que regula a avaliación e a cualificación do alumnado que cursa as ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial que se establecen na Lei Orgánica de educación 2/2006, do 3 de maio (DOG núm. 82 de 30 de abril de 2012). As probas terminais de certificación son comuns para todas as modalidades e reximes de ensino. Estas probas, nas componentes de comprensión, basearase en textos auténticos ou adaptados extraídos das diferentes fontes de comunicación oral ou escrita e, canto ás componentes de produción, os candidatos deberán producir textos de diferente tipoloxía e rexistro. A cualificación final destas probas de produción será realizada por, polo menos, dous membros do departamento REFERENCIAS PARA AVALIAR NAS PROBAS DE CERTIFICACIÓN Para emitir un xuízo evaluativo é necesario establecer previamente cal é a referencia que se adopta para iso, e con que obxetivo ou propósito. As duas referencias máis comuns na avaliación son: a unha norma (norm-referenced) e a un criterio (criterionreferenced) A) Nas partes con competencias de produción (expresión e interacción orais e escritas) as referencias son á norma. Para valorizar unha tarefa determinada dunha destas competencias o examinador debe establecer a correspondencia entre a actuación do candidato e uns criterios previamente establecidos. Para iso precisa dunha escala de valoración, que pode ser global ou analítica. Unha escala global (escala holística) fai referencia á actuación do candidato no Páx. 225 / 263

226 seu conxunto e está formada por unha serie de afirmacións (descritores) referidas á súa actuación e avaliadas con números, letras ou outro tipo de símbolo ou etiqueta. Cando os examinadores emiten un xuízo a partir dunha escala deste tipo, non se lles pide que teñan en conta ningún aspecto concreto da actuación do candidato, senón que fagan unha valoración xeral da tarefa realizada (con valores xerais como insuficiente, suficiente, bem... ou ineficaz, eficaz, notábel...). Unicamente a cualificación global das probas de certificación teñen esta característica de avaliación global: APTO/NON APTO. Pero nas avaliacións das catro partes da proba de certificación, das catro competencias, utilízase unha escala analítica. Nunha escala analítica valóranse distintos aspectos da actuación do candidato de forma separada. No caso das probas de expresión e interacción orais e escritas avalíanse os criterios xa descritos supra en 2.1.4, 2.2.4, e (criterios de avaliación e mínimos exixidos). E para cada un destes aspectos utilizamos uns descritores (1) que corresponden a posibles actuaciones dos candidatos e determinan en cada caso a puntuación que se atribúe tanto a cada unha das competencias como aos diferentes descritores que se redacten para eles. (1) Son os descritores do Marco Europeu Común de Referencia... recollidos tamén na lexislación sobre os currículos, sobre avaliación e cualificación, e nas Guias para persoas Candidatas e Guias de administración e cualificación (vid. e cfr. supra 1.1. e 3.3) Cada un dests descritores leva aparellado un número, letra ou outro tipo de símbolo que representan a valoración que o examinador realiza da actuación e que se traducirá na puntuación que o candidato obtiver. Os membros deste departamento (e en xeral todos os profesores das EOI) debido a aplicarmos escalas de valoración, tanto holísticas como analíticas, realizamos todos os anos reunións específicas para coñecer as escalas e os seus descritores, e de unificación de criterios entre os membros do departamento para aplicá-las a unha proba concreta; así é como se garante a fiabilidade entre os correctores, ou sexa, a semellanza das puntuacións que os examinadores outorgamos a unha mesma actuación ou tarefa. Neste tipo de avaliación cada alumno é avaliado con relación á súa propia actuación ou tarefa e aos seus coñecementos da competencia de que se tratar, sen ter en conta as actuacións e coñecementos dos seus compañeiros de grupo. Trátase dunha avaliación cualitativa, que atende á relación entre as producións dos candidatos e os descritores das escalas, frente á avaliación cuantitativa que vai referida á norma. Páx. 226 / 263

227 Estas partes de Expresión e Interacción (orais e escritas) son probas de corrección subxectiva. Entende-se por corrección subxetiva a emisión dun xuízo por parte dun examinador sobre unha tarefa de exame realizada por un candidato, cando as posibles respostas a dita tarefa non foran especificadas previamente. Tamén se fala de corrección subxectiva cando a tarefa que se avalía é unha actuación oral ou escrita, aínda que neste caso o examinador conta cuns criterios previamente establecidos, plasmados nunha escala de avaliación, como xa vimos antes, que pode ser global o analítica. O examinador, a partir da actuación do candidato, debe facer xeneralizacións sobre o dominio lingüístico del, ou sexa, sobre a sua capacidade de utilizar a lingua no mundo real e compará-la cos descritores da escala de avaliación que utilice. Para asegurar a máxima obxectividade nunha proba de corrección subxectiva, tanto escrita como oral, debe facilitar-se a «validación» da corrección. Este proceso realizamo-lo nas probas de expresión escrita cunha dupla corrección de todas as actuacións, feita de forma independente por dous correctores, e nas de expresión oral coa gravación das intervencións dos candidatos. En calquera caso, os correctores deste tipo de probas recebemos unha formación específica para nos familiarizar cos niveis de dominio da lingua exixidos na proba en cuestión e coa escala de avaliación que se utiliza, e por outro coa tarefa que presente a proba. Esta formación costuma realizar-se nunha «sesión de unificación de criterios», en que un examinador-coordenador, neste caso o xefe do departamento, cunha serie de mostras de exame, facilita a exercitación dos examinadores nas tarefas de corrección, e axuda á unificación dos criterios de puntuación e tamén de administración. A sesión ten como obxectivo unificar (a partir da discusión, se proceder) o criterio dos diferentes examinadores co fin de conseguir non só a fiabilidade interna (isto é: consistencia e estabilidade nas puntuacións atribuídas por cada corrector) senón tamén fiabilidade entre correctores, isto é, o maior grao de coincidencia posible entre as súas puntuacións. B) Nas partes ou competencias de comprensión (oral e escrita) as referencias son a un criterio e xa non á norma. Son probas de resposta única e coñecida (asociación, verdadeiro/falso, completar, escolla múltipla...) en que a aplicación dun solucionário é común para todos os correctores. Páx. 227 / 263

228 REVISIÓNS E RECLAMACIÓNS Os resultados das probas de certificación son publicadass na plataforma de Internet Centrosnet, á que se pode entrar desde o site da EOI. Estas cualificacións, nas catro competencias, son accesibles de maneira individual por cada candidato, con código de acceso e palabra pase. Unha vez publicados os resultados os candidatos reprobados poden solicitar ver as probas corrixidas e, se non estiveren de acordo coa cualificación outorgada, realizar unha reclamación perante a Dirección da EOI no prazo de dous dias úteis que comezarán a contar a partir do dia seguinte ao da publicación da nota. A dirección da escola resolverá nos dous dias úteis seguintes á apresentación da reclamación, ratificando ou retificando a cualificación. Para iso, solicitará do departamento o correspondente relatório e informará por escrito ao alumno implicado da resolución adoptada. O procedemento para formular reclamacións está regulado polo artigo n.º 7 da Orde do 8 de setembro de 2008 pola que se regula a avaliación e cualificación do alumnado que cursa as ensinanzas especializadas de idiomas de réxime especial que se establecen na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. (DOG Nº 187 de 26 de setembro de 2008) Artigo 7º.- Procedemento para formular reclamacións sobre os resultados finais da avaliación. 3. A reclamación terá que estar baseada nalgún dos seguintes aspectos: a) Inadecuación dos obxectivos, contidos e criterios de avaliación da proba aos establecidos no currículo oficial e na programación didáctica do departamento correspondente. b) Incorrecta aplicación dos procedementos e instrumentos de avaliación e/ou dos criterios de cualificación establecidos para estas probas. Páx. 228 / 263

229 4. METODOLOXÍA DIDÁCTICA A metodoloxía predominante que empregará este Departamento xa en parte ficou explicitada en toda a Introdución ( non se trata de esgotar exhaustivamente os temas, que o profesor deberá centrar o seu discurso só nos aspectos fundamentais de cada un deles, e terá que lle dar moito máis peso -dedicándolle moito máis tempo- á práctica do que á teoría ) e resulta deducible tamén facilmente da disposición dos contidos todos. Para alén das pezas legais citadas na dita Introdución, e que nos orientarán nas focaxes metodolóxicas, teremos moi en conta o alí tamén citado Quadro Europeu Comum de Referência para as Línguas (QECR), ben como o PEL de adultos (Portfóio Europeu de Línguas). Segundo o disposto na lexislación de referencia relativas aos currículos, as ensinanzas de idiomas estarán orientadas ao desenvolvemento das destrezas lingüísticas comunicativas, polo que se deberá abordar o ensino do idioma desde unha perspectiva de uso. Para iso, deberase concibir a aula como un espazo onde se dean situacións comunicativas reais ou simuladas en que os alumnos participen. Nestas situacións procurarase activamente a erradicación de comportamentos ou linguaxe sexista e o cuestionamento de estereotipos de xénero desigualitarios. Por outra parte, os enfoques metodolóxicos estarán orientados á acción e crearán contextos de aprendizaxe que, por unha parte, axuden a cada estudante a atopar as súas propias estratexias de aprendizaxe e que, por outra banda, fomenten a autonomía do alumnado para que poida aproveitar ao máximo todas as ocasións para mellorar a propia capacidade de comunicación, tanto no aula coma fóra dela. A concepción metodolóxica inspirada no QECR implica unha concepción da competencia comunicativa entendida como a capacidade de uso do idioma, que abrangue tanto as competencias lingüísticas, sociolingüísticas e pragmáticas como a competencia intercultural e a competencia estratéxica. O aprendiz de linguas pon estas en uso activando as citadas competencias para levar a cabo actividades comunicativas sobre diferentes temas, en ámbitos e contextos específicos, e botando man das estratexias adecuadas para este fin. O usuario da lingua Páx. 229 / 263

230 procesa e produce textos orais e escritos, que constitúen as unidades básicas de comunicación através de actividades de expresión, comprensión, interacción ou dunha combinación delas. Para iso as alumnas e os alumnos terán que adquirir, através de experiencias de aprendizaxe, unha serie de habilidades básicas incardinadas en actividades concibidas para facilitar esta adquisición. O docente é o deseñador, presentador, impulsor e avaliador das actividades comunicativas. A súa función será a de orientar, estimular, prestar a súa experiencia e aconsellar, pero serán as alumnas e os alumnos os que deberán asumir a responsabilidade da súa aprendizaxe, colaborando cos demais membros do grupo e co docente para atinxir os obxectivos propostos e desenvolver a súa capacidade de aprendizaxe autónoma. En definitiva, a actividade do aprendiz é o factor máis importante para que a aprendizaxe se produza; de maneira que, en último termo, o éxito ou o fracaso das aprendizaxes recaen sobre a persoa que aprende. Non obstante, as aprendizaxes danse con maior facilidade cando o proceso de ensinanza do profesorado crea as condicións adecuadas para que estas se produzan. Por iso, o docente debe propor tarefas e experiencias de aprendizaxe significativas que estimulen o interese na utilización da lingua dentro e fóra da aula, e a sensibilidade cara ás culturas asociadas ao idioma. O deseño adecuado das tarefas será esencial pois tamén deben contribuír a fomentar a confianza en si mesmos, a motivación para aprender e a capacidade para planificar, autoavaliar e aprender de xeito autónomo e independente. Estas tarefas serán deseñadas a partir dos criterios de avaliación que indican o grao de dominio lingüístico que os estudantes deben acadar, e serán esencialmente comunicativas, para lle ofrecer ao alumnado a oportunidade de utilizar o idioma tal e como o faría en situacións reais de comunicación; de aí a importancia de que os materiais empregados nas devanditas tarefas sexan preferentemente auténticos, de xeito que o alumnado perciba a lingua no seu contexto real, como instrumento de comunicación. Este enfoque metodolóxico posibilita que o alumnado se implique no proceso de aprendizaxe mediante tarefas deseñadas en función dos obxectivos fixados para as catro competencias, de xeito que permita a convivencia de distintos estilos de aprendizaxe. A finalidade deste enfoque será a activación da variedade de procesos e habilidades necesarios para levar a cabo tarefas nas que se realizarán actividades de comprensión, expresión e interacción e que englobarán todos os compoñentes curriculares (os obxectivos, os contidos, a metodoloxía e a avaliación). Non se trata de ver nas aulas os distintos contidos de forma illada. Aínda que, por razóns estruturais, estes aparezan no currículo Páx. 230 / 263

231 separadamente, terán que ser integrados na realización das diferentes tarefas e actividades, para preservar en todo momento o sentido comunicativo no proceso de ensinoaprendizaxe. As metodoloxías comunicativas especialmente a baseada en tarefas reproducen na clase as situacións de uso en contextos auténticos ao tempo que, para desenvolverse nelas, proporcionan o apoio de procesos de aprendizaxe (traballo do vocabulario, das estruturas, dos contidos sociolingüísticos, etc. que han posibilitar a realización das tarefas comunicativas propostas). O método para a aprendizaxe e o ensino debe ser integrador, ofrecer todas as opcións de forma explícita, e evitar as preferencias ou dogmatismos. O principal, naturalmente, é que os métodos que se empregan para a aprendizaxe, ensino e investigación de linguas sexan eficaces para alcanzar os obxectivos marcados segundo as necesidades do alumnado como persoas integradas nun contexto social. A eficacia dependerá tamén da motivación e particularidade de cada aspirante e do uso de determinados recursos tanto humanos como materiais. Tendo isto en conta acadaremos gran variedade de obxectivos e maior diversidade de métodos e materiais. O resultado dunha aprendizaxe é unha consecuencia directa dun proceso interno no que se asimila un contido mediante un conxunto de habilidades que actúan a través de procedementos concretos. Estes procedementos poden empregarse dunha forma intencional ou estratéxica para producir melloras no resultado final PRINCIPIOS METODOLÓXICOS Existen un conxunto de métodos que permiten acceder e intervir no proceso de aprendizaxe. A utilización sistemática dun método ou sistema de ensinanza contribúe á análise e regulación consciente do alumnado sobre as operacións e decisións cognitivas que realiza nas súas tarefas. Como consecuencia favorecerá a progresiva mellora destes procesos e dos seus efectos e, en definitiva do rendemento. A implicación máis inmediata destas ideas é que a actuación externa, é dicir, a ensinanza debe entenderse necesariamente como unha actuación que guíe e oriente, dunha forma planificada e sistemática, na dirección prevista polas intencións comunicativas recollidas nesta programación oficial. Para que isto sexa posible é necesario que a acción pedagóxica se dirixa cara a orientacións concretas: Páx. 231 / 263

232 Inserir, na medida do posible, unha actividade puntual nun marco ou obxectivo máis amplo. Posibilitar a participación de todo o alumnado nas distintas tarefas, incluso se o seu nivel de competencia ou os seus coñecementos son, nun primeiro momento escasos ou pouco axeitados. Establecer un clima relacional baseado na confianza e aceptación mutua. Neste punto cómpre subliñar a importancia da interacción que xera o profesorado. Este debe dar cabida á sorpresa, recoller o que esperta interese no seu alumnado, non só polos contidos do currículo senón tamén polo que non está planificado. Conseguir, polo tanto, un equilibrio entre o currículo establecido na programación e o que xurda cada día a partir da actuación do alumnado e das necesidades que se vaian manifestando. Promover a actuación e afondamento dos coñecementos que se están aprendendo a partir da utilización de recursos e axudas estratéxicas que permitan seguir aprendendo de maneira autónoma, o alumnado ten que aprender a aprender porque a capacidade de autoaprendizaxe seralle útil mentres participa nos cursos da escola e posteriormente. Establecer relacións constantes e explícitas entre os novos contidos que son obxecto de aprendizaxe e os coñecementos previos. Do exposto dedúcese a importancia de entender o ensino da lingua non como transmisión senón como co-construción de coñecementos. Isto implica por parte do docente partir dos coñecementos e informacións que pode achegar o alumnado, de xeito que os saberes e experiencias dos individuos poidan entrar en interacción cos saberes e competencias novas que achegue o profesorado ou outras fontes de recursos. O docente debe, ademais, de mediador do saber, transmitir coñecementos, organizar, avaliar, construír un marco no cal aínda programando e decidindo deixe unha marxe á iniciativa do alumnado. No ámbito do ensino-aprendizaxe da lingua portuguesa os principios expostos teñen unha aplicación inmediata se adoptamos o enfoque comunicativo por tarefas como punto de partida incorporando unha serie de actuacións. A metodoloxía usada na EOI ten como referente un modelo de ensino comunicativo, cunha base fundamentalmente práctica, cuxa finalidade é o uso do idioma. Trátase da abordaxe orientada á acción explicitada no MCERL, que se centra non só nas competencias Páx. 232 / 263

233 lingüísticas, senón en todas as capacidades que o individuo debe utilizar para se integrar eficazmente na comunidade da lingua que está a estudar. Esta abordaxe, na súa posta en práctica, centraráse en tarefas baseadas nos obxectivos de comunicación definidos no currículo e nesta programación, e terá en conta as necesidades e intereses dos discentes. Na sociedade levamos a cabo tarefas (escribimos cartas, temos conversas, compramos billetes de avión, solicitamos información en ámbitos da nosa vida profesional, pública ou persoal, expresamos dúbidas respecto de opinións ou proxectos familiares ou profesionais...). Isto é o que deben aprender a facer os alumnos. O aprendente de idiomas será usuario da lingua que está a aprender, o que implica: ter en conta as súas necesidades reais de aprendizaxe, e os seus intereses e contextos de uso. Esta realidade implica a existencia na sala dun perfil competencial desigual, e de motivacións e intereses diversos. e establecer graos de dominio que poden non responder en todos os casos ao grao de competencia do falante nativo. Os principios metodolóxicos en que se baseará o proceso de ensino-aprendizaxe serán os seguintes: 1. A aprendizaxe centrada no alumno e nas súas necesidades. Este principio favorece a implicación deste na aprendizaxe, que se pode lograr: téndoo en conta á hora de deseñar as tarefas (traballando con materiais que respondan aos seus intereses, mesmo propostos por el); tendo en consideración os diferentes estilos de aprendizaxe (e, xa que non é posíbel dar resposta a cada un deles por separado, polo menos axustar a nosa axuda ás características xerais do alumnado); identificando os seus coñecementos previos para activalos antes de realizar unha tarefa; e desenvolvendo a súa capacidade de autoavaliación. 2. A recreación na aula de situacións que simulen as actividades comunicativas reais consideradas en cada nivel do currículo e que centren o ensino no aprendiz e nas súas necesidades. O profesor debe prever as situacións en que terá que desenvolverse o alumno na realidade, para poderlle proporcionar os expoñentes lingüísticos e os referentes culturais que lle permitirán comunicarse nelas. Deste xeito, propoñendo tarefas e utilizando recursos e materiais de aprendizaxe que respondan aos seus intereses e aos seus futuros contextos de uso, lograremos maior motivación. Para incluír no proceso de Páx. 233 / 263

234 aprendizaxe as dimensións do individuo que aprende teremos en conta a súa biografía, os asuntos que o ocupan e os que lle preocupan, a súa creatividade e o seu contorno; e o alumnado tamén poderá propoñer tarefas, seleccionar recursos e materiais de aprendizaxe que respondan aos seus intereses. 3. A reflexión do docente (individualmente ou en colaboración co alumnado) sobre o proceso de ensino-aprendizaxe para obter conclusións e poder aplicar de xeito eficaz o abordaxe metodolóxica adoptado, así como para poder proporcionarlle aos alumnos indicacións sobre o propio control e sobre as estratexias de aprendizaxe máis axeitadas. 4. O fomento de actitudes como o plurilingüismo e o pluriculturalismo, pois o desenvolvemento das capacidades que se exercitan ao relacionarse con outras linguas e culturas repercute no desenvolvemento da competencia na lingua obxecto de estudo. 5. A variación das formas de socialización e da organización tradicional da aula. Unha aula organizada por mesas orientadas cara ao profesor non favorece a realización de actividades de comunicación; é preferíbel optar por exemplo por un deseño en U, ou distribuír as mesas en varios grupos. Ademais, hai que ter en conta outros espazos de socialización e aprendizaxe distintos da aula, dentro da escola (salón de actos e aula de informática, laboratorio, cafetaría e sala de estudo...) e fóra dela (a través de excursións, intercambios...). 6. O estímulo da capacidade de aprender a aprender, favorecendo o desenvolvemento de estratexias de comunicación e aprendizaxe. 7. O fomento dunha dinámica que favoreza a interacción comunicativa (entre os alumnos e co profesor), creando un clima de axuda mutua, cordialidade, empatía, respecto e interese. 8. A atención á diversidade, tanto de intereses como de coñecementos, capacidades e ritmos de aprendizaxe, mediante recursos metodolóxicos que teñan en conta estas diferenzas. Páx. 234 / 263

235 4.2. ABORDAXE COMUNICATIVA POR TAREFAS Actualmente parece existir un consenso entre os especialistas en valorar moi favorablemente os enfoques comunicativos por tarefas, xa que a aprendizaxe gramatical exhaustiva non garante que o alumnado sexa capaz de comunicarse. A abordaxe por tarefas baséase primordialmente nun concepto global de lingua. Esta lingua é entendida como o conxunto de todos os elementos necesarios para a comunicación: os compoñentes gramaticais, as funcións e nocións lingüísticas, o sistema de relacións e convencións. Nesta abordaxe incídese primeiramente na capacidade de comunicarse, o coñecemento das formas lingüísticas é só un aspecto máis do que hai que aprender en función de poder levar a cabo unha tarefa comunicativa. Disto despréndese que non se pode concibir unha tarefa sen un obxectivo comunicativo claro que será o que permitirá incidir máis no contido que na forma. Este procedemento metodolóxico, baseado nunha abordaxe por tarefas, pretende integrar actividades de reflexión sobre a lingua con prácticas comunicativas ao longo de todo o currículo, dende o nivel básico (mesmo principiantes cun nivel moi baixo) ata niveis avanzados, pasando polos niveis intermedios. Esta metodoloxía que aquí propomos parte dun modelo de lingua que ten unha base fundamentalmente práctica, cuxa finalidade é o uso do idioma. Trátase do enfoque orientado á acción que promulga o QECR e, na súa posta en práctica, terá como centro tarefas baseadas nos obxectivos de comunicación definidos nesta programación, tendo en conta as necesidades e intereses dos alumnos. A utilización destas abordaxes metodolóxicas (traballo por tarefas, proxectos, simulacións, etc.) fainos percorrer un itinerario de planificación do proceso de ensino e aprendizaxe contrario ao seguido no ensino de idiomas baseada en contidos lingüísticos (lexicais, nocio-funcionais e morfosintácticos), que partía da lingua para abordar as actividades. O enfoque baseado na acción, na actividade social, no uso, non presenta aspectos da lingua para a súa aprendizaxe e posterior utilización na comunicación, senón que, en función das actividades comunicativas que se vaian realizar, propón unidades de uso para a súa aprendizaxe. Neste enfoque, a selección de contidos lingüísticos derívase directamente da actividade de uso da lingua, da tarefa que se vaia realizar. Cómpre sinalar, porén, que se ben é posible prever os contidos lingüísticos mediante o uso dos cales os Páx. 235 / 263

236 alumnos poden resolver unha determinada tarefa, a relación entre esta e aqueles non é unha a única posible e necesaria, xa que calquera tarefa pode resolverse con diferentes recursos lingüísticos. Pode mesmo ocorrer que perante unha mesma tarefa dous grupos de clase traballen con contidos lingüísticos distintos. Os contidos listados no currículo das ensinanzas de idiomas introduciranse, entón, en función das necesidades do proceso da aprendizaxe da lingua como instrumento de comunicación. A progresión gramatical é, consecuentemente, gradual e concéntrica, e a súa presentación farase no marco das correspondentes tarefas e de forma integrada coas necesidades lingüísticas para levar a cabo a tarefa, a acción. As tarefas poden levarse a cabo individualmente ou en colaboración ou outras persoas, aprendentes ou docentes, pero o traballo en colaboración favorece o diálogo entre iguais ou con persoas máis expertas, este diálogo fomenta o intercambio de saberes e competencias. Para levar a cabo as tarefas é preciso deseñar actividades que propicien os coñecementos necesarios para levalas a cabo (léxico, recursos gramaticais, coñecementos socioculturais, etc.) As metodoloxías comunicativas -especialmente a baseada en tarefas- reproducen na aula as situacións de uso en contextos auténticos ao mesmo tempo que, para desenvolverse nelas, proporcionan o apoio de procesos de aprendizaxe (traballo do vocabulario, das estruturas, dos contidos sociolingüísticos, etc. que posibilitan a realización da tarefa comunicativa). Seguen un proceso de ensino aprendizaxe contrario ao tradicional, que partía da lingua para abordar as actividades: o enfoque baseado na acción, no uso, na actividade social, non presenta aspectos da lingua para a súa aprendizaxe e posterior utilización na comunicación, senón que, en función das actividades comunicativas que se vaian realizar, propón unidades de uso. A selección dos contidos deriva da actividade de uso da lingua, da tarefa que se realice. E, aínda que se poden prever os contidos lingüísticos para realizar unha tarefa, hai que ter presente que calquera tarefa podería resolverse con outros recursos diferentes. Os contidos introduciranse, pois, en función das necesidades do proceso de aprendizaxe da lingua como instrumento de comunicación. Aínda que estes aparezan no currículo e na programación separadamente, non se trata de velos na aula de forma illada, senón que terán que ser integrados no marco dunha tarefa e en función das necesidades Páx. 236 / 263

237 lingüísticas para levala a cabo. A progresión gramatical é, consecuentemente, gradual e concéntrica. En todo caso, unha tarefa é calquera iniciativa para a aprendizaxe que implique a realización na aula de actividades de uso da lingua representativas das que se poden levar a cabo fóra dela, que estea estruturada pedagoxicamente, que estea aberta á intervención activa e ás achegas persoais dos que a executan, que requira deles unha atención prioritaria ao contido das mensaxes e que lles facilite ocasión e momentos de atención á forma lingüística. Pero non podemos limitar o proceso de ensino á proposta de actividades comunicativas e actividades capacitadoras da tarefa final. Os principios en que se basean as estratexias de aprendizaxe das linguas proporciónannos tamén ámbitos de intervención pedagóxica: - A concepción da sala de aulas como un espazo social e da aprendizaxe, e das aulas como un acontecemento comunicativo en que se produce lingua nun contexto social real. - Os procesos psicolóxicos da aprendizaxe de linguas (interlingua, teorías do erro, perfís do aprendiz...). - O plurilingüismo e a pluriculturalidade. - A autonomía na aprendizaxe e as condicións que permiten o seu desenvolvemento e aprender ao longo da vida. En consecuencia, debemos dedicar momentos da aprendizaxe a: A análise do proceso de aprendizaxe que erros se cometen e por que, que se sabe facer respecto da tarefa proposta e que se necesita aprender para abordala con éxito e corrección lingüística. A identificación dos coñecementos doutras linguas (lingüísticos, textuais, sociolingüísticos e culturais de uso) que poden axudar a aprender esta. As condicións que favorecen a autonomía do aprendiz e a autoaprendizaxe (elixindo obxectivos propios, materiais, métodos e tarefas, determinando a organización e realización de tarefas elixidas e aplicando a autoavaliación). As estratexias de comunicación (planificación, execución, control e reparación) requiridas para levar a cabo as actividades comunicativas. (Vid. e cfr. as "estratexias de aprendizaxe" infra) Páx. 237 / 263

238 4.3. OUTRAS CONSIDERACIÓNS Un principio metodolóxico fundamental do Consello de Europa é que os métodos que se apliquen ao ensino da lingua sexan aqueles que se consideren máis eficaces para conseguir os obxectivos que se propoñen. A eficacia depende da motivación do alumnado, das súas características particulares e dos recursos humanos e materias que entran no proceso. No caso do Portugués na EOI temos que ter en conta varios aspectos. Os discentes de portugués están a aprender unha nova norma (ou normas) dentro dun sistema comun ao territorio galego. A didáctica e metodoloxía do portugués na Galiza reúne unhas características especiais e peculiares que o afastan das características do ensino e didáctica do Português en calquera outra parte do Estado, por razóns de sobra coñecidas. Efectivamente, un alumno galego sen coñecementos previos de portugués é capaz de ler un texto publicitario, un texto xornalístico, un documento oficial ou bancario, etc., en idioma portugués xa no primeiro curso e nos primeiros días de clase. E non só é capaz de os ler senón de os comprender. Por outra parte, este mesmo alumno, un calquera, ten un volume léxico pasivo de dimensións considerábeis -en portugués- se o compararmos con outro alumno do nivel A2 doutro idioma que non sexa o galego (alemán, inglés, ruso,...) A lingua vehicular na aula será o portugués (xa é así desde os primeiros niveis, cos esclarecementos e axudas necesarios) A avaliación será sempre coherente cos obxectivos e contidos da programación. Debemos optar por unha avaliación distinta da tradicional, baseada fundamentalmente na corrección dos erros. Estes son proba da vontade que ten o alumno de comunicarse a pesar de equivocarse, e son produto inevitábel e pasaxeiro da interlingua que desenvolve. Débense corrixir imediatamente ou tan cedo como sexa posíbel pero procurando non interferir na comunicación. Gran parte do noso alumnado é cidadán do mundo dixital, o que supón que está afeito a aprender e a comunicarse mediante recursos dixitais: resultaralle moito máis satifactorio facer actividades de aprendizaxe non só centradas na cultura escrita e impresa senón tamén na cultura dixital. Páx. 238 / 263

239 Polo tanto resulta conveniente prever, ademais dos recursos tradicionais dispoñibles no centro, a utilización doutros recursos presentes en internet, tendo en conta que a EOI está equipada con wifi, cadros dixitais interactivos e espazos de traballo que permitan tanto o acceso colectivo (durante as aulas) como o acceso individual (fora das aulas) a recursos existentes na rede. Para concluír, podemos salientar que as actividades que fomenten o uso das TIC son valiosas ferramentas para poñer en práctica o traballo por tarefas, enfoque metodolóxico que defende o Marco Común Europeo de Referencia para as Linguas. O papel do profesor O profesor debe acompañar o alumno na súa aprendizaxe, proporcionarlle material didáctico adecuado. Na aula debe estar tomando decisións, propoñer e tarefas e adaptalas á resposta do alumnado, deseñar sobre as actividades precisas para levar a cabo a tarefa con éxito. Debe facer un seguimento do alumnado para que cada persoa recoñeza, analice, e supere os seus problemas de aprendizaxe. Debe colaborar ao desenvolvemento das capacidades individuais á hora de aprender. Dado que a dunha lingua non remata na aula debe proporcionarlle ao alumnado recursos para que poidan continuar a aprendizaxe na rúa, ao mesmo tempo que na escola, e unha vez rematados os estudos, poder manter o nivel de lingua, ou mesmo avanzar. Outra das funcións de profesorado é avaliar o alumnado, mediante un seguimento na aula e por medio dunhas probas concretas, pero tamén ensinar ao alumnado a autoavaliarse, para isto debe coñecer o sistema de avaliación. Páx. 239 / 263

240 5. RECURSOS DIDÁCTICOS 5.1. MATERIAL BIBLIOGRÁFICO: LIVROS DE TEXTO E APOIO Os alumnos oficiais presenciais terán que usar o seguinte material bibliográfico para o presente ano lectivo : BÁSICO INTEGRADO LIVROS DE TEXTO Ana Cristina Dias: Entre Nós - 1 (Livro do alumno + CD) (QECR A1/A2) Entre Nós - 1 (Caderno de exercícios + CD) (QECR A1/A2) Lidel - Edições Técnicas, Lisboa. INTERMÉDIO INTEGRADO Ana Tavares: Português XXI-3 (QECR B1) (Livro do alumno + CD + Caderno de exercícios) Lidel - Edições Técnicas, Lisboa. AVANÇADO INTEGRADO LIVROS DE APOIO Helder Julio Ferreira Montero e Frederico Joao Pereira Zagalo Português para Todos - 3. Luso-Española de Ediciones. C-1 OU Ana Tavares Avançar em Português (QECR B2) Lidel - Edições Técnicas, Lisboa. Hermínia Malcata e Renato Borges de Sousa Hoje em dia... (QECR C1/C2) Lidel - Edições Técnicas, Lisboa 2016 Helena Ventura e Parvaz Salimov Português outra Vez (QECR C1/C2) Lidel - Edições Técnicas, Lisboa 2015 Páx. 240 / 263

241 O curso de Portugués-C1 vai contar tamén con material elaborado polo profesor, entregado fotocopiado ou dixitalizado, especialmente material auténtico e actualizado extraído da Internet. Non obstante o anterior, para aqueles alumnos que preferiren o manuseamento de libros en papel, aconsellaremos a bibliografia que a seguir indicamos: Hélder Júlio Ferreira Montero, Frederico João Pereira Zagalo, Português para Todos - 4. Luso-Española de Ediciones. I.S.B.N Hermínia Malcata, Português Atual 3. Lidel, Edições Técnicas. Lda. I.S.B.N Carla Oliveira e Luísa Coelho, Manual de Pronúncia e Prosódia (Livro segundo o novo Acordo Ortográfico) Lidel, Edições Técnicas. Lda. I.S.B.N Ana Maria Díaz Ferrero. Falsos Amigos (2.ª Edição Revista - Livro segundo o novo Acordo Ortográfico) Lidel, Edições Técnicas. Lda. I.S.B.N Manuel Rodrigues Lapa. Estilística da Língua Portuguesa. Coimbra Editora Lda. I.S.B.N Hermínia Malcata, Português Jurídico (Livro segundo o novo Acordo Ortográfico) Lidel, Edições Técnicas. Lda. I.S.B.N Isabel Moreira. Correspondência Comercial - 2.ª Edição Actual. e Aumentada Lidel, Edições Técnicas. Lda. I.S.B.N José Lino Pascoal e Teresa Brandao Oliveira: Exames de Português C1 / C2, Lidel, Edições Técnicas. Lda. ISBN (em preparação) José Lino Pascoal e Teresa Brandao Oliveira: Exames de PortuguÊs CAPLE-UL DAPLE, DUPLE, Lidel, Edições Técnicas. Lda. ISBN (em preparação) 5.2. OUTROS RECURSOS Os alumnos poden usufruir dos recursos multimedia da EOI quer na propia sala de aulas, como sexan vídeo, cd/dvd, casete audio e pantalla de TV. Para alén disto poden aínda utilizar, todo o grupo acompañado polo profesor e ben de xeito individual ou por grupos, a sala multimedia con todo o anterior e ligazón á Internet, con todo o aproveitamento que esta rede informática supón. Tamén na sala de auto-aprendizaxe. Por outra parte o Laboratorio dispón de 30 cabinas para a práctica do portugués falado. Non se trata de establecer aquí unha guia de utilización de recursos, especialmente interesantes os Páx. 241 / 263

242 proporcionados pola Internet, on-line ou por descarga, así que nos limitamos a enumerar a posibilidade de os utilizar na nosa EOI. Todas as salas de aula deste idioma Portugués dispoñen de conexión à Internet con Pizarra Dixital Interactiva. Para o desenvolvemento dos cursos, será necesario utilizar os recursos didácticos tradicionais que o departamento ten á súa disposición como poden ser libros de texto, dicionarios, e libros de material fotocopiable, e tamén outros recursos como películas, documentais, xogos, revistas, e moi especialmente recursos on-line e material auténtico da Internet. 6. ATENDIMENTO Á DIVERSIDADE E ACCIÓN TUTORIAL A presenza nesta Programación dunha parte dedicada á atención á diversidade e á acción tutorial está motivado pola obrigación que impón o Decreto 191/2007 onde se establece a ordenación das ensinanzas de idiomas de réxime especial. Así, no capítulo II referente ao currículo, o nº 3 do artigo 7º determina que as programacións didácticas deberán constar, polo menos, a secuencia dos obxectivos, contidos e criterios de avaliación, os mínimos exixibles, os criterios de cualificación e de promoción, o enfoque metodolóxico, a atención á diversidade e a acción titorial. Xa mais concretamente o Guía para a elaboración das programación didácticas das EEOOII dedica as páxinas 53 a 55, restrinxindo a atención á diversidade ao que xa se ven facendo tradicionalmente cos alumnos das EOI e destinando, polo visto, a acción tutorial ao atendimento individualizado para alumnos que o precisaren. A inclusión destes aspectos no proceso de ensino-aprendizaxe nas Escolas Oficiais de Idiomas presenta unhas particularidades que necesariamente os fan diferentes (e ben diferentes ás veces) das características que teñen nos ensinos obrigatorios primario e secundario e mesmo do post-obrigatorio do bacharelato. Estas importantes cuestións (atencioón á diversidade e labor tutorial) non teñen, infelizmente, o apoio e soporte teórico, material e humano que si teñen nos citados centros de ensino obrigatorio e postobrigatorio: adaptacións curriculares, desdobres, grupos de diversificación curricular, departamento de orientación (con especialista dedicado), material teórico e práctico para Páx. 242 / 263

243 alumnos inmigrantes, alumnos con familias desestructuradas, salas de tutoria para atender pais, nais ou tutores legais... todo isto non o podemos ofrecer nas Escolas Oficiais de Idiomas ATENDIMENTO Á DIVERSIDADE Partimos da base de que a diversidade, entendida como pluralidade, non precisa de ser atendida, antes promocionada, conservada, incentivada e respeitada. O que precisa de atendimento é a singularidade sempre que esta dificulte ou mesmo impida o proceso normal de ensino-aprendizaxe. Ora ben, entende-se a ATENDIMENTO à DIVERSIDADE como o conjunto de accións educativas que nun sentido amplo tentan dar resposta ás necesidades, temporais ou permanentes, de todo o alumnado do centro e, entre eles, dos que requeren umha actuación específica derivada en moitos casos de factores persoais relacionados com situacións de desvantaxe sociocultural, de compensación lingüística, comunicación e da linguagem, ou de discapacidade física, psíquica, ou sensorial. Como norma xeral, a nosa lexislación sinala que o alumnado con necesidades educativas especiais, incluídas mesmo as derivadas de discapacidade motora, será escolarizado en centros educativos ordinarios, coas adaptacións, apoios e axustes pedagóxicos que foren necesarios e nas mesmas condicións e prazos de admisión que o resto do alumnado. Se isto é así para o ensino obrigatorio (primario e secundario) e postobrigatorio (bacharelato) con maior motivo o será para un ensino non obrigatorio e especializado como é o noso caso. De todos os xeitos, unha serie de medidas son de índole xeral aplicábeis polo propio centro educativo e non polo departamento ou o profesor correspondente: velar pola accesibilidade en todas as dependencias eliminando barreiras arquitectónicas (como escaleiras) ou ofrecendo elevador como alternativa, adecuación de baños, corredores, portas... mobiliario adaptado (cadeiras e mesas especiais, algunha cadeira con pala para zurdos...) A acción de ensino-aprendizaxe é algo profundamente ligado á diversidade dos seres humanos. Os centros de ensino de idiomas deben ser lugares para a adquisición e a creación de coñecemento de linguas e culturas, accesibles a todo tipo de aprendiz e nos que se potencie a capacidade de aprendizaxe autónoma do alumnado para que este poida ser activo, participativo e capaz de crear coñecemento adecuado tanto aos seus propios Páx. 243 / 263

244 intereses como ao seu perfil de aprendiz. O alumnado das EEOOII caracterízase pola súa diversidade: a) Diversidade de idades: desde o alumnado de instituto con menos de vinte anos ata as persoas maiores con máis de 60. b) Diversidade de formación: desde os alumnos que teñen ou están facendo estudos universitarios ata os que soamente estiveron escolarizados no ensino obrigatorio. c) Diversidade de perfís lingüísticos: desde persoas monolingües a persoas plurilingües, con graos de dominio diversos en diversas linguas, etc. (vid. infra. alumnos non-galegos ). d) Diversidade de estilos de aprendizaxe e de capacidades: con necesidades específicas (na escrita ou na oralidade, por exemplo) como tamén necesidades xerais de aprendizaxe (problemas de visión, auditivas, sociais, emocionais, etc.) ou mesmo persoas de altas capacidades en xeral ou de altas capacidades para a aprendizaxe de linguas, etc. Á diversidade de características do alumnado que vimos de sinalar, tamén convén engadir que o ensino nas EEOOII está dirixido nomeadamente ás persoas adultas, o que obriga a ter en consideración algúns principios básicos relacionados coa educación de adultos, como a necesidade que estes teñen de coñecer as razóns polas que se lles propón aprender determinadas cousas e non outras, de se sentiren tratados como persoas autónomas e capaces de dirixir a súa propia aprendizaxe, e de relacionar a aprendizaxe coa experiencia e coa resolución de problemas. Resulta, xa que logo, imprescindible identificar en cada grupo de aprendices todas as diferenzas referidas, e elaborar estratexias e medidas axeitadas para poder atendelas DIVERSIDADE DE NIVEIS No caso das EOI, as atuacións máis cotidianas son aquelas que se referen por un lado ao alumnado que presenta, dentro do mesmo grupo, diferentes niveis de coñecemento e uso do idioma, e por outro aos que teñen algún tipo de discapacidade sensorial, fundamentalmente problemas de vista ou audición. Aulas con niveis diversificados de competencia: As probas de clasificación que se realizan nas Escolas Oficiais de Idiomas deberian asegurar unha homoxeneización de niveis dentro dos mesmos cursos, mas o feito de que nas probas non se poida realizar unha parte eliminatoria da competencia da expresióm oral fai que nalguns idiomas como Páx. 244 / 263

245 Portugués (pero tamén Inglés, Francés ou Alemán) accedan ao mesmo curso-grupo alumnos e alumnas con diferentes niveis de competencia nesta destreza. Por outro lado, o Decreto 191/2007 polo cal se estabelece a ordenación do ensino de idiomas de réxime especial e os currículos de nivel básico e intermedio establece que o título de Bacharel habilita para acceder directamente aos estudos de idiomas de nivel intermédio da primeira lingua estranxeira cursada no ensino secundario, e mesmo permite o accesso a calquer nivel ou ano a través da validación de títulos ou certificados recollidos na normativa, o que fai que em moitas ocasións convivan nas aulas: alumnos e alumnas que tiveron contacto coa lingua hai moito tempo e que teñen niveis de competencia só nalgunhas destrezas; alumnos e alumnas que levan moitos anos fora das aulas e perderon contacto con calquer tipo de aprendizaxe; e alumnos e alumnas que presentam niveis homoxéneos de competencia dentro das catro destrezas. A solución ao problema dos diferentes niveis de competencia dentro do mesmo curso non é fácil. O primeiro paso deberia ser o de presentar-lles este tipo de situación como algo totalmente normal, xa que está claro que calquer tentativa de solución ten que pasar pola cooperación entre eles, polo que é esencial salientar a necesidade do traballo en equipo e da utilización da língua obxecto de estudo na comunicación dentro da aula. O traballo de pares ou grupos é fundamental se quixermos envolver todos os membros do grupo. Xuntar alumnos e alumnas mais fracas con alumnos e alumnas mais competentes asegura unha participación óptima nas actividades de aula. Os menos competentes poden entrevistar os mais competentes ou vice-versa, e se os máis capaces sabem asumir ese papel de axudante ou mentor, a actividade, lonxe de ser frustrante ou aborrecida, terá un efeito altamente positivo. Outra acción educativa que pode ter resultados produtivos é a de traballo por medio de proxectos. Este tipo de traballo pode funcionar positivamente cando se xuntam outra vez grupos de alumnos e alumnas mais competentes com outros que avanzam a um ritmo máis pausado, pero tamén con grupos homoxéneos por nivel, se forem atribuídos aos diferentes grupos tarefas adecuadas ao nivel de cada un deles, o que proporciona aos grupos máis fortes o nivel adecuado de dificuldade e impede que os máis desavantaxados fiquen desmotivados. Outro aspeto a trabalhar refere-se aos traballos para casa. Se for dado a todos o mesmo traballo para casa sen ter en consideración os distintos niveis de competencia, os resultados van ser, evidentemente, dispares. As tarefas para a casa teñem como obxectivo consolidaren o traballo na aula, e para que sexa efectivo, é importante que as tarefas para os alumnos con máis dificuldades sexam menos exixentes, o que axuda por um lado a motivá-los e por outro disponibiliza prácticas adicionais en Páx. 245 / 263

246 aspectos da lingua que aínda non dominan; e que as do alumnado com maior grau de competencia sexam máis estimulantes, o que fai que non perdan motivación e continuen a progredir. Um modo adecuado de envolver o alumnado que avanza a um ritmo máis lento ou mais tímido nas actividades de clase pode ser o de repetición en grupo (drilhing) de padróns de acentuación e entoación, ou de orde de palabras e estruturas gramaticais. Deveria evitar-se fazer que o/a alumno/a máis débil sexa o primeiro en responder perguntas dentro da aula. É mais motivador para eles prestar atención e que sexa o alumnado máis competente quen reponda primeiro, podendo eles despois responderen perguntas semellantes; cando este tipo de interacción sexa habitual, a clase será mais dinámica e produtiva para eles. A inclusión de actividades complementares dentro da aula é fundamental para solucionar o problema dos alumnos e alumnas com diferentes ritmos de aprendizaxe, de maneira que os máis febles teñam a posibilidade de reforzar certas áreas, e os máis fortes dispoñan de material extra. As actividades deben ser integradoras, permitindo deste modo que os alumnos tiren vantaxe dos seus pontos máis fortes. De vez em cando haberá que incluír actividades deliberadamente fáceis para que o alumnado máis feble leve a cabo as tarefas com éxito, xa que isto permitirá aumentar a sua confianza como alumnos e alumnas dun idioma. A programación de aula deve incluir todo este tipo de material adicional para o alumnado que necesite esta axuda extra para atinxir os obxectivos, e para os que necesitan avanzar máis rapidamente (tarefas de reforzo, actividades de reforzo ou de expansión). A ESPECIFICIDADE DO PORTUGUÊS Para alémn do dito, o portugués ten, na Galiza, e aínda no ámbito dos territórios de expresión hispanófona, unhas características moi específicas que o dotan de diversidades especiais. Nun mesmo grupo poden ocorrer todas elas con facilidade. Ei-las: a) Língua de partida. Nos grupos de portugués, costuman coincidir persoas de lingua materna galega e española, e ainda, menos frecuentemente, persoas de expresión lingüística non ibero-románica. Os coñecementos de partida destes tres tipos de alumnos son tan diferentes que o profesor ou profesora, especialmente do Nivel Básico, se ve obrigado a conxugar métodos didácticos tan diversos canto posíbel dependendo dos casos particulares, para paliar esta dificuldade. Em xgeral, e obviando os diferentes graos de coñecementos da língua materna que estes alumnos costuman presentar, a situación máis Páx. 246 / 263

247 comun é que a propria inercia cultural e os contactos prévios con persoas de lingua portuguesa, levem os alumnos galegófonos a interiorizar (e practicar) que é posíbel adquirir o portugués partindo dos coñecementos naturais na lingua materna, distanciando-se da minoria de alumnos en que esta circunstancia non se verifica. Esta práctica, inevitábel, pode ser conducida positivamente, e este tipo de alumno entende axiña que a posibilidade de comunicar é inmensa. Porén, pode ter tamén efeitos negativos, unha vez que a posibilidade de comunicar sen grande esforzo acarreta um desleixo canto á corrección que pode vir a frustrar e desmotivar o alumno á medida que progresa por diferentes anos académicos e niveis. Así, asumindo esta circunstancia, o profesor ou profesora deberá encamiñar os coñecementos dos alumnos para a aquisición daqueles aspectos que identifican as falas portuguesas canto ás galegas (nomeadamente fonéticos), traballando o aspecto máis cultural da adquisición lingüística. Duas frases resumen esta pedagoxía: 'Non se trata de comunicar com lusófonos, senón de ser lusófonos, parecer-nos a eles en calquer troca lingüística a realizar' ou 'O portugués é sobre todo un modo de falar, un <sotaque> e unha música a reproduzir'. Canto aos outros alumnos, os aspectos a salientar em relación á adquisición lingüística son, precisamente, os contrários. O objectivo é comunicar, e o facto de o facer utilizando un modelo de corrección alleo á lingua materna, axiña ha de facer ver ao alumno non galegófono (se o profesor o salientar convenientemente) que as vantaxes canto á maioria dos alumnos son enormes. b) Obxectivo da aprendizaxe do portugués. Sendo aínda minoria (mais non infrecuentes) os alumnos que se aproximam da lingua portuguesa por razóns que teñam que ver coa incorporación ao mercado laboral, e aínda rexistrando-se un número non desprecíbel de estudantes que fan uso desta lingua nos seus empregos, em xeral, pode dicir-se que a maior parte dos alumnos estuda portugués motivada por unha serie de inquietacións culturais que debem ser tidas moi en conta. En ambas as tipoloxías de estudante, na adquisición lingüística ten um peso determinante a vontade de utilizar o portugués para aproximar-se da cultura lusófona. Neste sentido, non será importante unicamente a sistematización duns obxectivos virados para a comunicación lingüística, mais tamén cognitivos, lingüística e culturalmente. As actividades extraescolares que visen o coñecemento das sociedades dos países de língua portuguesa, veiculando as principais problemáticas e debates culturais, lingüísticos e sociais destes pobos son, neste sentido, esenciais. Viaxes, debates e conferencias sobre literatura, lingua, ambiente, cultura, etc. fan parte das actividades do noso Departamento e costuman envolver un grande número de alumnos. Entre estes alumnos, destacan aqueles que estudan português porque o Páx. 247 / 263

248 consideran un bon método para coñecer a propria lingua, o galego, desde outro ponto de vista. A identidade galego-portuguesa e as relacións da cultura galega co mundo da Lusofonía poderán ser, neste sentido, un reforzo dos contidos culturais atendidos dentro e fora das aulas. Porén, tamén se rexistra, entre os estudantes de portugués, un bon número de persoas interesadas simplesmente no coñecemento dunha nova lingua, neste caso accesíbel, en termos de horas e esforzo dedicados. Para estes alumnos, o máis importante costuma ser a adquisición da lingua em termos estritos, utilizando os coñecementos adquiridos en termos contrastivos con outras linguas que xa se coñecen ou que están a ser estudadas. c) Ritmos de aprendizaxe. Os diferentes ritmos de aprendizaxe rexistrados entre os alumnos costuman ter que ver coa orixe do estudante, con diferentes graos de escolarización e coñecementos de linguas. Nas EOI poden encontrar-se persoas sen hábito de estudo de linguas, e mesmo persoas sen hábito de estudo regrado. Hai tamén persoas extremadamente organizadas, con costumes autodidactas, e persoas que precisan de que o profesor se converta nunha especie de organizador do seu tempo de estudo, vixiando o proceso de adquisición lingüística constantemente. Na verdade, o concurso destas duas tipoloxías de estudantes pode ser moi positivo. Con actividades de pares e de grupo, proxectos comuns e, en definitivo, coa criación dun ambiente de colaboración dentro da aula, aqueles estudantes máis organizados e autosuficientes costuman ser moi úteis para impulsionar as capacidades comunicativas do conxunto do grupo, motivando-o para continuar a adquirir a lingua. De entre as ESTRATEXIAS E MEDIDAS que poderemos empregar nas aulas de Portugués e que nos poden resultar de utilidade sinalaremos as seguintes: NAS AULAS: a) Traballo por secuencias de tarefas de distinto grao de dificultade e temporalización relacionadas co mesmo obxectivo (traballo por estacións, diferentes itinerarios de aprendizaxe), de xeito que cada alumno poida escoller o seu propio ritmo e nivel de dificultade. Secuencias de contidos básicas para todos e de maior complexidade para algúns e actividades de reforzo, recuperación e repetición e de ampliación, para abranxer os diferentes ritmos de aprendizaxe. b) A atención individualizada nas aulas, nas titorías, etc. que facilite a asunción de Páx. 248 / 263

249 compromisos de aprendizaxe por parte do alumnado e lle proporcione as ferramentas necesarias para que se poida desenvolver cun ritmo de aprendizaxe personalizado e con maior autonomía, (vid. infra. alumnos non-galegos ). c) A formación de grupos de traballo no interior das aulas, unhas veces por similitude de estilos de aprendizaxe ou de idades, e outras combinando nun mesmo grupo estilos, idades e capacidades para enriquecer tamén así o produto da tarefa que van realizar ao colaborar de maneiras diferentes para a realización dun obxectivo común. d) O traballo por proxectos, nos que todos poden contribuír cos seus puntos fortes para a realización do produto final. e) O uso das TIC como ferramenta de autoaprendizaxe, que lle permitan ao alumnado determinar o seu propio ritmo e os seus intereses, unha relación cos seus erros menos pública mediante a realización de actividades auto-corrixibles, ou a interacción real a través da rede con outros usuarios da lingua. Ademais, para os alumnos con discapacidade visual ou auditiva (hipoacusia) o e-learning é óptimo para eliminar esta barreira, contando mesmo con programas específicos. f) A oferta de cursos monográficos (intensivos ou non) para o alumnado con ritmos diferentes de aprendizaxe, como outros nos que poidan comezar no ano académico seguinte alí onde remataran o anterior, sen necesidade de repetir contidos xa adquiridos, establecendo un ritmo de aprendizaxe modulado segundo as necesidades particulares do alumnado DIVERSIDADE DE CAPACIDADES SENSORIAIS Ainda que algunhas das estratéxias mencionadas anteriormente poden ser válidas tamén para estudantes con algunha discapacidade, fica claro que esta situación presenta outros problemas adicionais, que em moitos casos afectan o resto do alumnado, o profesor, e que impeden aos alumnos discapacitados enfrentar com éxito as actividades e levar o ritmo da clase. Para evitar todas estas frustracións, é fundamental que o enfoque sexa multisensorial e multitarefa. É evidente que unha clase dedicada exclusivamente á comprensióm leitora resultará atraente para certo tipo de alumnos, negando a aqueles con algunha discapacidade visual a oportunidade de participar. Do mesmo modo, unha atividade de listening será menos atraente para aqueles que tiverem algún tipo de discapacidade auditiva. Unha aproximación multisensorial, onde se integren as catro Páx. 249 / 263

250 destrezas de ler, ouvir, escrever e falar fará que estes alumnos teñan máis posibilidades de éxito. Outro tipo de solución, cando forem detectados estes problemas, pasa por fazer unha distribución na aula de modo que estes alumnos e alumnas podan ouvir o profesor ou o material auditivo con máis facilidade e lles permita ver o escrito no cadro máis claramente. As actividades fotocopiábeis e os exames poden ser entregados tamén nun formato maior (A3 em lugar de A4, por exemplo), e o uso de auriculares individuais ou dun laboratorio de idiomas, se estiveren disponíbeis podería solucionar os problemas dos alumnos com discapacidade auditiva. O Decreto 191/2007 polo que se establece a ordenación das ensinanzas de idiomas de réxime especial... establece no nº 2 da disposición adicional cuarta que A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria deberá adoptar as medidas oportunas para a adaptación do currículo ás necesidades do alumnado con discapacidade. En todo caso, estas adaptacións deberán respectar no esencial os obxectivos fixados neste decreto. [subliñado noso]. Significa isto que a adaptación curricular, caso fose necesaria, tería que respectar, no esencial, os obxectivos marcados. En calquer caso, os profesores normalmente xa vimos facendo micro-adaptacións curriculares da programación didáctica para alumnos con necesidades especiais, utilizando as estratexias e medidas xa vistas antes. Deben establecerse ainda unha serie de actuacións específicas para atender a diferentes necesidades especiais dos alumnos que presenten algunha deficiencia máis ou menos LEVE, física ou sensorial (visión deficiente, cadeirantes, hipoacusias) e o profesor deberá ocuparse de que estes alumnos sexan capaces de seguir as clases, como xa foi apontado antes, nas mellores condicións posíbeis: Diversificando o material e as actividades (audio,vídeo, textos escritos). Adaptando o material ás necesidades deste tipo de alumnos (tamaño de letra, volume do audio, auriculares sen fios...) Adaptando a disposición da aula para que estes alumnos teña os menores problemas. Procurando a integración destes alumnos por medio de accións que favorezan a relación co grupo. Utilizando as ferramentas que existen (conversores de voz, amplificadores, etc). Páx. 250 / 263

251 Para os alumnos con deficiencias GRAVES, isto é, con minusvalías físicas, psíquicas ou sensoriais iguais ou maiores ao 33%, a organización e avaliación das probas de certificación deberá basearse no principio de non discriminación. Nestes casos, no momento de efectuar a matrícula, deberase presentar a documentación acreditativa e cubrir o formulario facilitado pola EOI (anexo IX da Orde de 8 de setembro de 2008, de avaliación), que a porá en coñecemento dos equipos de orientación específicos dependentes da Xefatura Territorial respectiva para que se determinen as adaptacións pertinentes. este departamento actuará en cada caso conforme as medidas comunicadas por estes equipos de orientación. NAS PROBAS TERMINAIS E NAS AVALIACIÓNS: A diversidade de capacidades de aprendizaxe e algunhas dificultades específicas (de visión, auditivas, etc.) poden levar a unha adaptación de tempo e dos medios nas probas de avaliación, consonte a normativa establecida para a avaliación deste alumnado. Esta normativa por unha parte permite certa adaptación curricular, como vimos antes, e unha adaptación de tempo e medios para os exames. Así, a Orde do 8 de setembro de 2008 pola que se regula a avaliación e cualificación... dispón no nº 3 do artigo 8º: Con carácter excepcional, poderase autorizar a ampliación nun ano de permanencia nun nivel en supostos de doenza que perturbe significativamente o desenvolvemento dos estudos ou noutros supostos que merezan igual consideración. E xa mais explicitamente, referida á realización das probas (exames), é toda a disposición adicional primeira, dedicada á adaptación ao alumnado con discapacidade. Así: 1. A organización e aplicación das probas para a obtención das certificacións por parte do alumnado basearanse no principio de igualdade de oportunidades, non discriminación e compensación de desvantaxes. Así, na celebración das probas deberanse adaptar, se é o caso, á duración e ás condicións de realización delas 2. O alumnado nestas circunstancias deberá, no momento da matrícula, achegar documentación acreditativa da súa minusvalidez, cubrir a documentación achegada pola escola oficial de idiomas que o porá en coñecemento dos equipos de orientación específicos dependentes da delegación provincial de Educación respectiva para as adaptacións pertinentes (anexo IX). 3. Estas circunstancias deberán quedar reflectidas no expediente académico do alumnado. Páx. 251 / 263

252 O Anexo VI da Resolución do 10 de maio de 2012 pola que se ditan instrucións para a elaboración administración das probas de certificación e de clasificación das ensinanzas de idiomas de réxime especial na Comunidade Autónoma de Galicia establece as medidas que se han levar a cabo para a atención do alumnado con necesidades especiais, e deixa ben claro que a adaptación da proba terminal de certificación deberá ser feita polo departamento, a pesar de non contar a EOI con ningún especialista en pedagoxía terapéutica, orientador educativo, pedagogo ou psicólogo. Así, segundo este Anexo VI: Unha vez recibido o informe do equipo de orientación específico, será labor do departamento correspondente, informada a comisión permanente de validación, adaptar as probas para as persoas candidatas con discapacidade de xeito individual, atendendo ás necesidades especiais de cada persoa candidata e consonte as medidas suxeridas a continuación. Medidas posibles de adaptación das probas para as persoas candidatas con necesidades especiais: a) Persoas con deficiencias visuais e invidentes: Material da proba en escritura táctil (sistema Braille estándar). Material a tamaño ampliado. Prolongación do tempo de realización da proba (segundo as necesidades particulares). Reprodución dos medios de son coas pausas intermedias que sexan necesarias para responder as preguntas e para ditar, escribir ou mecanografar as respostas (comprensión oral). b) Persoas con discapacidade auditiva parcial ou total: Proba de comprensión oral presentada mediante lingua de signos en vídeo. Intérprete de lingua de signos encargado/a e pagado/a pola persoa candidata. Aumento do volume na reprodución dos medios de son. Repeticións adicionais do texto oral. c) Persoas candidatas con trastornos da lectura e/ou escritura (disortografía): Páx. 252 / 263

253 Prolongación do tempo da proba (segundo as necesidades particulares). d) Persoas con trastornos da escritura (disgrafía): Prolongación do tempo da proba (segundo as necesidades particulares). Utilización dun ordenador de sobremesa ou portátil exento de unidades de axuda. Un/ha secretario/a, examinador/a, profesor/a escribe o texto que vai sendo ditado, consulta coa persoa candidata para asegurar a ortografía e, ao remate, entrega a esta o texto. e) Á hora de cualificar a proba oral das persoas candidatas con trastornos da fala haberá que considerar o grao da discapacidade. f) A realización da proba por parte das persoas candidatas con discapacidades múltiples é posible mediante a combinación de diferentes tipos de medidas. O supraescrito Anexo VI é de moi difícil aplicación no referente á conversión en Braille das tarefas de comprensión de lectura e instruccións escritas das outras tarefas (ou descrición de fotografías no caso de expresión oral), debido á premura de tempo desde que se reciben ata o propio día do exame (tamén a data do exame vai depende do nivel), e especialmente incomprensible no caso de ter que avaliar a expresión oral a través dun intérprete de signos, onde a aplicación das táboas de avaliación (fluidez, ritmo, pronunciación, léxico propio do nivel...) resulta tan disparatado que nestes casos, cando apareceren, teríamos que pedir instruccións extra á Inspección educativa e seguir o que se nos indique. No referente ás medidas de ampliación de tamaño de texto escrito, pausas e repeticións de audicións, uso de auriculares... son medidas que xa se viñan facendo mesmo para deficiencias leves, pero as outras. O mais eficaz e sensato para candidatos con deficiencia severa na visión (cegos) ou deficiencia severa na audición (xordos ou xordos-mudos) ou, enfin, deficiencia severa na fala (mudos ou xordos-mudos) sería ficaren EXENTOS nesa componente (ou componentes) con expresión desta circunstancia na certificación e no expediente, como acontece cos cursos CELGA para o idioma galego. nalguns casos xa se ten producido pero era necesario formalizar estes casos con apoio normativo para poder proceder de maneira automática e sistemática á exención da destreza ou destrezas. Páx. 253 / 263

254 Candidatos con síndrome de Asperger: Por se non fose suficiente, nada se di neste Anexo VI (nin o equipo de orientación específico dependente da delegación provincial de Educación respectiva é capaz de resolver) sobre os candidatos que presentan síndrome de Asperger do espectro autista. Este departamento xa tivo un candidato nos niveis A2, B1 e B2. Neste caso, o departamento, aplicará algunhas das orientacións da publicación El Síndrome de Asperger. Estrategias prácticas para el aula. Guía para el profesorado (Título orixinal: Asperger syndrome practical strategies for the classroom: a teacher s guide, da National Autistic Society Asociación Nacional de Autismo do Reino Unido, traducido e publicado polo Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco) así como algunhas medidas suxeridas por Corpas Arellano (María Dolores Corpas Arellano: La enseñanza de una segunda lengua al alumnado adolescente con Síndrome Asperger in Navarro, J; Fernández, Mª. Tª; Soto, F.J. e Tortosa F. (Coords.), 2012, Respuestas flexibles en contextos educativos diversos. Murcia. Consejería de Educación, Formación y Empleo. As medidas suxeridas por parte dos equipos de orientación específicos (aumentar o tamaño da letra dos textos escritos, repetir audicións...) non son eficientes para alumnos com síndrome de Asperger porque non se trata de deficiencia auditiva ou visual. Estas adaptacións que propomos levan implícito, as seguintes características: As probas de Comprensión Oral e de Expresión e Interacción Escrita serían realizadas no mesmo día e horas que o resto dos alumnos pero nunha aula dedicada exclusivamente a este alumno con necesidades específicas, para non interferir cos tempos asignados para a realización das tarefas, diferentes aos asignados oficialmente. os tempos de realización destas partes serían incrementados. As probas de Comprensión Escrita e de Expresión e Interacción Oral sería realizada de maneira individual, atribuindo tamén un tempo maior a estas partes, nunhas sesións diferentes en día ou horas das utilizadas para realizar as partes de CO e EE ALUNOS NON GALEGOS O idioma Portugués na Galiza requer un tipo de atendimento que en poucos outros idiomas se vai dar (só no galego e parcialmente en español para estranxeiros): Trátase de saber xa no comezo das clases da existencia de alumnos non-galegos. Non se ten por que Páx. 254 / 263

255 explicar moito esta necesidade, algo comentada xa na Introdución, porque é evidente que o proceso de ensino-aprendizaxe do Portugués é ben diferente conforme se trate dun galego, dun non-galego español ou dun non-galego e non-español. Parten evidentemente de niveis diferentes, especialmente na comprensión escrita mas non só niso, tamén nos coñecementos socioculturais, ben semellantes alén e aquén Miño. Así sendo, os alumnos non-galegos serán tratados dun xeito específico canto á adquisición de coñecementos, destrezas e competencias (que xa posúen en maior ou menor medida os alumnos galegos só polo feito de selo) utilizando se for necesario un atendimento de reforzo individualizado através da acción tutorial da que falaremos a continuación ACCIÓN TUTORIAL A acción tutorial forma parte esencial da función docente. Nas escolas oficiais de idiomas as tutorías, o labor tutorial, realízase tanto individualmente como en grupo, tanto en sala á parte e fora das horas de docencia directa como na propia aula dirixido a todo o grupo. No ano lectivo entra en funcionamento e aplicación o Regulamento Orgánico das escolas oficiais de idiomas (1). A partir dese ano , en aplicación do establecido no artº 46 do indicado Regulamento, todo parece indicar que a maior parte dos labores de tutor sexan exercidos nas aulas e nas horas de clase, nas sesións de clase, especialmente nos primeiros días, pois segundo o disposto nas letras a), b), d), e), f), g) e h) do indicado Regulamento estes labores serían: a) informar documentalmente ou do lugar de consulta do calendario escolar, horarios, actividades culturais, b) informar dos criterios de avaliación, cualificación e mínimos exixibles, d) efectuar o seguimento dos procesos de aprendizaxe e detectar dificultades e necesidades individuais, e) motivar, dinamizar e orientar a autoaprendizaxe, f) facilitar a integración dos alumnos no grupo e fomentar que participen nas actividades da escola, g) orientar os alumnos sobre posibilidades académicas no estranxeiro, e h) orientar as demandas e inquedanzas dos alumnos. (1) Decreto 189/2010, do 11 de novembro (DOG Nº 223 Venres, 19 de novembro de 2010) Páx. 255 / 263

256 Portanto estas accións tutoriais serán exercidas nas aulas, tamén en harmonía coas instrucións recebidas pola dirección da escola que con bon criterio indica no protocolo de información dos primeiros días de clase que os alumnos sexan informados sobre estes aspectos (programación, avaliación e criterios, modelos de probas, notas e faltas en centrosnet, reclamacións...) que acabamos de nomear. E estes aspectos todos deben ser tratados nas aulas e non nas horas de tutoría porque deste xeito garantimos que todos os alumnos reciban esta información. Lamentablemente, ás horas de tutoría, acuden moi poucos alumnos, por non dicir ningún, e aínda alumnos de dous (dos catro) grupos estarían discriminados por coincidir as horas de tutoria en días ou horas en que non teñen clases de portugués (2). E necesariamente teñen que se realizar nas aulas, nas clases, as accións tutoriais indicadas coas letras c) e j) do citado artigo 46º: c) avaliación inicial e j) control de faltas de asistencia. Xa dentro das horas de tutoría (1 hora semanal) realizaríamos as accións tutoriais indicadas no repetido artº 46º coas letras: a) información, se procede, aos pais, nais ou tutores legais dos alumnos, i) cubrir os documentos oficiais relativos ao alumnado e l) elevar á xefatura de departamento as necesidades, se houber, de talleres de práctica do idioma. Ainda podemos esclarecer alguns aspectos máis do que o departamento fará ou non fará no labor tutorial e non recollido no Regulamento: O QUE NON SE FARÁ: 1) Non haberá contacto regular, sistemático e periódico coas familias dos alumnos de portugués, nin accións coordinadas entre os pais e o profesor (salvo en casos de menores de idade, que cada ano pode haber un ou dous, pero habitualmente ningún). 2) Non será a acción tutorial unha especie de clases particulares ou actualización de coñecementos e contidos para alumnos que non asistiron a unha ou varias clases, nin un reforzo de destrezas ou repetición de contidos. (2) Isto solucionaríase se as horas de tutoría fosen 2, para poder distribuír 4 sesións de tutoría de 30 minutos inmediatamente antes ou despois de cada grupo. Sendo só 1 hora unicamente se poden distribuir 2 sesións de 30 minutos inmediatamente antes ou despois das clases da metade dos grupos. Páx. 256 / 263

257 O QUE SI SE FARÁ: A acción tutorial no Departamento de Portugués será tamén dedicada á atención (individualizada) á diversidade na medida concreta de reforzo educativo para alumnos con necesidades especiais que o precisaren: 1) Reforzo, apoio e especificacións non feitas nas aulas para alumnos non-galegos (especialmente no nivel básico). 2) Reforzo de actividades e contidos por presentar un ritmo lento de aprendizaxe. 3) Ampliación de actividades ou coñecs a través de informacións para autoaprendizaxe con plano personalizado. 4) Información, se for o caso, a pais, nais ou tutores legais de alumnos menores de idade que o solicitaren. Isto ven sendo así neste departamento de portugués desde o ano lectivo en que comezaron as clases de portugués nesta EOI, a primeira de Galicia en ofertar este idioma. E así vai continuar sendo porque cremos que debe ofrecerse unha acción tutorial individualizada para aqueles alumnos que o precisaren e que o solicitaren, nas horas propias das tutorías, e non unicamente acción colectiva e grupal nas aulas como suxere o Regulamento Orgánico. Mesmo para poder respeitar a protección de datos de carácter persoal e poder comunicar individualmente con cada alumno que o solicitar sen ter que facelo en grupo. Canto ao respeito da privacidade cautela cos datos e informacións de carácter persoal debemos manifestar aqui que nas Escola Oficial de Idiomas non está prevista a existencia dunha sala de tutorías para poder recibir en privado os alumnos ou os pais de alumnos menores que pediron unha entrevista co profesor-tutor. Efectivamente, no Decreto 191/2007 (polo que se establece a ordenación das ensinanzas de idiomas de réxime especial...) no Capítulo VI que trata dos requisitos mínimos das EOI, establece que as escolas de idiomas deberán ter aulas (cunhas características alí fixadas), departamentos, salas multimedia, biblioteca, despachos para equipos directivos...e mesmo a letra i) establece espazos axeitados para reunións de asociacións de alumnado. Non aparece nin unha única sala de tutoría por ningunha parte. Xeralmente a hora semanal dedicada á tutoría é realizada pola maioría dos profesores e profesoras no departamento didáctico, pero neles poden coincidir (inclusive na mesma hora) dous idiomas, varios tutores, reunións de departamento doutro idioma, horas de coordinación ou elaboración de probas de varios membros dese departamento, até xefaturas de departamento. Non existe portanto neses locais a necesaria privacidade da acción tutorial. Páx. 257 / 263

258 7. ACTIVIDADES CULTURAIS E DE PROMOCIÓN DO IDIOMA As actividades extra-escolares que se levarán a cabo serán de dous tipos: Por un lado as que teñen lugar dentro da EOI, enmarcadas conxuntamente ou non coa vicedirección e outros departamentos, como por exemplo confección de receitas, degustación de postres de Nadal, vilancicos, celebración de magosto, conferencias e coloqios con representantes da cultura lusófona,... Por outro lado, as actividades celebradas fora da EOI. Resulta imposíbel establecer aquí as actividades culturais do mundo lusófono que vai haber na cidade da Coruña durante o presente ano lectivo pero en calquera caso asistiremos (en horarios que coincidan en todo ou en parte co do acto cultural público) cos alumnos dos grupos de portugués a calquera acto como conferencias, recitais, palestras, presentacións de libros... de carácter público e gratuíto, en portugués e coa presenza de portugueses ou de países de fala portuguesa, e dentro da cidade da Coruña, quedando alumnos e profesores convocados para dito acto no lugar mesmo da celebración. Actividades programadas para o ano lectivo : 1. Galego-Português ou Viceversa. Reflexións sobre estes falares conducidas por João Guisan Seixas. Co-organizado coa EDNL (equipa de dinamización lingüística). Dia e horas a establecer ainda pola EDNL 2. Clube de Leitura. O departamento colaborará co Clube de Leitura da ENL da EOI con alumnos e profesores de portugués na sesión de comentarios ao libro Casos do beco das Sardinheiras do autor portugués Mário de Carvalho, que terá lugar na Biblioteca dan EOI no dia 11 de outubro às 12:15 horas. 3. Palestra de Ana Pereira, professora portuguesa, sobre O ensino (secundário) em Portugal, no dia 28 de novembro ás 18:30 horas na sala de vídeo. (data ainda por confirmar) Páx. 258 / 263

259 4. Fados. No mes de febreiro un contos de fados, un fadista, actuará en sesións abertas a todos os públicos na cafetería da escola. 5. Abril Sempre. Nos primeiros días de abril comezaremos a ver documentarios sobre o antes e o despois do da Revolução dos Cravos. Calquera outra posíbel actividade que se presentar e que neste momento non está planificada, aproveitando a presenza na cidade da Coruña dalgun representante da cultura lusófona. 8. PROCEDIMENTOS DE COORDENACIÓN, AVALIACIÓN E REVISIÓN DO DESENVOLVEMENTO E DOS RESULTADOS DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA O título desta parte 8, de obrigada inclusión na programación, é o que en portugués seria chamado como um bocado esquisito. A aplicación práctica da programación didáctica esixe unha reflexión e avaliación sistemática dos elementos fundamentais que a compoñen. Podemos identificar diferentes elementos avaliables a partir do proceso de ensino-aprendizaxe. Avaliación dos obxectivos. Valorarase: Se se adaptan ao currículo. Se se adecúan aos obxectivos xerais de cada etapa. Se se adaptan aos coñecementos e capacidades reais do alumnado nun nivel óptimo para o éxito do proceso de aprendizaxe. Se teñen redundancias ou contidos innecesarios. Páx. 259 / 263

260 Avaliación dos contidos. Observarase: Se se adaptan ao currículo. Se concretan os obxectivos propostos. Se mostran unha lóxica interna. Se teñen en conta unha perspectiva plurilingüe. Se inclúen autoavaliación do/da estudante. Avaliación do conxunto da experiencia educativa. Valorarase: Se permite o tratamento de diferentes dimensións de contido para acadar os obxectivos propostos. Se permite unha adaptación para a atención á diversidade en función dos requirimentos, propostas e ideas do alumnado. Se ten en conta o proceso de autoavaliación e autoaprendizaxe do alumnado. Avaliación dos recursos didácticos. Valorarase: Se apoian a interacción entre o alumnado e entre profesorado-alumnado. Se se utilizan recursos habituais da vida cotiá non creados con fins didácticos do tipo de trípticos, xornais, folletos etc. Se son útiles para o desenvolvemento dos contidos e o alcance dos obxectivos. Se permiten exercitar diferentes formas de expresión. Se son atractivos na presentación dos temas. Se estimulan as diferentes formas receptivas. Se son adecuados para o seu uso creativo. Se estimulan a participación activa do/da estudante, a súa creatividade, autonomía e socialización. Se a/o estudante colabora dalgún xeito na súa escolla. Para analisar estes aspectos, a programación estará suxeita a dous tipos de avaliación: de progreso e final. A avaliación de progreso permitirá unha mellor aplicación da programación á hora de desenvolver a de aula e un axuste máis adecuado ás necesidades do alumnado. A avaliación continua da programación permite adaptala na medida do posible ás necesidades que se vaian detectando durante todo o proceso de ensino aprendizaxe. Páx. 260 / 263

261 A avaliación final terá como obxectivo a revisión da programación dun ano escolar para o seguinte, para reformular aqueles aspectos que se considere oportuno. Os instrumentos de avaliación da programación que se empregarán serán os seguintes: Reunións de coordinación. Estas reunións permitirán unha avaliación progresiva da programación, co fin de adaptala ás necesidades do alumnado e facer os axustes precisos para que os obxectivos programados sexan acadados con maior éxito. Reunións de avaliación final. Estas reunións de final de curso terán como obxectivo a análise do desenvolvemento da programación e reflectiranse na memoria final do departamento aqueles apartados que precisan ser modificados ou reformulados. Memoria final. Este documento comprenderá, entre outros puntos, a serie de aspectos da programación que sería preciso reformar para adaptala, tanto ao tempo dispoñible, como ás necesidades do alumnado, como a un mellor axuste co establecido no currículo. Todos os aspectos que cómpre reformar consignados na memoria deberán terse en conta á hora de elaborar a programación didáctica do ano seguinte. Enquisas de interese entre o alumnado. Este instrumento permite coñecer a súa opinión respecto da adecuación do libro de texto, das actividades propostas, da temporalización seguida e do traballo de aula, entre outros datos. Estatísticas. Despois de facer a avaliación final do alumnado, estudaranse os datos estatísticos respecto do número de aprobados, suspensos e non presentados por cada curso, co obxectivo de detectar un posible abandono e fracaso escolar ligado a desaxustes na programación didáctica. Avaliación dos criterios de avaliación: serán feitas reunións todos os anos para estandarizar e unificar os criterios, o método e o sistema de aplicación das táboas de avaliación. Para iso, distribúense copias de exames escritos dos diferentes niveis, e realízanse audicións de exposicións orais conxuntamente os membros do departamento para verificar os desvíos e disonancias na hora de outorgar unha cualificación numérica aos exames que se distribuíron. Coméntanse os desvíos e esclarécense os métodos. Páx. 261 / 263

262 9. PROCEDEMENTOS DE REALIZACIÓN DUNHA AVALIACIÓN INTERNA Os procedementos que se usarán para realizar a avaliación interna do departamento son os seguintes: Observación: a simple observación persoal permítenos detectar problemas, erros e carencias que poderían ser remediados. A estas observacións pódense engadir outras derivadas da análise de situacións anómalas ou estrañas e das queixas de alumnas e alumnos..contacto pessoal: o facto de sermos um departamento pequeno de só 3 profesores que costuma organizar atividades para o conxunto de alumnado de portugués, obriga-nos a coincidir a totalidade do professorado em moitos e diferentes momentos da semana para além da reunión de departamento. Neses momentos avalia-se a marcha das actividades, a adecuación da bibliografia, os problemas cos alumnos, etc. Reflexión en grupo: esta pode facerse entre os seguintes colectivos: nas reunións de departamento, con todo o profesorado nas reunións de coordinación de nivel na CCP e noutras reunións co equipo directivo Enquisas: poden ser dirixidas ao profesorado a mediados de curso ou ao finalizar este. Efectivamente, alén desta avaliación 'en proceso', no fin do ano distribuirá-se unha enquisa en que será avaliado polos professores e se for posíbel, tamén polos alumnos o funcionamento do Departamento no seu conxunto. Para optimizar a utilidade do cuestionario, este deberá seguir algunhas normas: Anonimato: non se poderá pedir nome nin sinatura, evitarase que haxa que escribir á man e non se farán preguntas identificadoras. Motivación e información: débese informar previamente da utilidade da enquisa e posteriormente dos resultados. Brevidade. O principal problema da enquisa, a pesar destas precaucións, será a inevitable subxectividade das percepcións dos suxeitos entrevistados. Un modelo de enquisa relativo á avaliación interna do departamento pode ser o seguinte: Páx. 262 / 263

263 Como podemos mellorar o noso departamento? Por favor, marca os seguintes aspectos do 1 ao 5 tendo en conta que 1 será a valoración máis baixa e 5 a máis alta. Deixa tamén os teus comentarios sobre como cres que as cousas se poden mellorar. Como valorarías os seguintes aspectos do Departamento de Portugués? Como poden mellorar? 2. Recursos didácticos: Como poden mellorar? 3. Reunións de departamento: Como poden mellorar? 4. Reunións de coordinación: Como poden mellorar? 5. Aulas virtuais: Como poden mellorar? 6. Organización dos exames: Como pode mellorar? 7. Comunicación co xefe do departamento: Como pode mellorar? 8. Outras cuestións: Algún outro comentario? Asinan a presente programación didáctica no día 11 de 0utubro de 2017 Paulo Valério Árias (Xefe do Departamento) João Guisan Seixas José Luís Fernández Pérez Páx. 263 / 263