PROXECTO CICLOTURISTA DO CAMIÑO DE SANTIAGO

Transcrição

1 143 PROXECTO CICLOTURISTA DO CAMIÑO DE SANTIAGO Diego Rojo Garrido Instituto Francisco Barreras A Pobra do Carami al 1. XUSTIFICACIÓN DO PROXECTO A experiencia que imos narrar naceu gracias ilusi n dun grupo de profesores e alumnos dos institutos Mac as O Namorado de Padr n (curso 1995/96) e Francisco Barreras da Pobra do Carami al (curso 1996/97). Consistiu na realizaci n do traxecto do Cami o FrancŽs que vai desde Le n a Santiago de Compostela en bicicletas de monta a. As raz ns fundamentais da posta en marcha desta actividade foron proporlle alumnado unha pr ctica radicalmente diferente s que adoito se vi an facendo nos citados centros, e que se implicaran activamente na sœa preparaci n e desenvolvemento como actores m is ca como espectadores. Outra das raz ns que xustifican a proposta radica en que desde a celebraci n do Xacobeo 93, o Cami o de Santiago vžn cobrando unha sona e un interese mundial. Segundo a orde do 9 de decembro de 1992, da Conseller a de Educaci n e Ordenaci n Universitaria, c mpre destacar en t dolos centros docentes de Galicia a importancia que te en os cami os de Santiago. O Cami o non Ž s unha ruta de peregrinaxe, sen n que ofrece tamžn unha serie de atractivos para unha ampla diversidade de eidos. Esta particularidade pode entroncar directamente coa orientaci n interdisciplinar que a LOXSE lle pretende dar ensino integr ndose no curr culo de case calquera disciplina. As pois, Ž recomendable involucrar varios seminarios que dean unha visi n m is ampla sobre o aproveitamento da actividade. Neste proxecto participaron, dun ou doutro xeito, os de Educaci n F sica, Lingua galega, Debuxo, Xeograf a e Historia. Non estar a de m is que, as mesmo, estivesen implicados o de Relixi n e o de Ciencias. Optamos por face-lo Cami o en bicicleta e non a pž, como tradicionalmente se vžn realizando, polo maior atractivo que presenta. Ademais, andando non era doado organizar unha actividade que durase m is de oito ou nove d as e conseguir, neste tempo, apreciar grandes cambios paisax sticos, culturais e xeogr ficos, etc. E as foi como xurdiu a idea de partir desde Le n e en bicicleta. Revista Galega do Ensino - Nœm Febreiro 1999

2 144 Diego Rojo Garrido O ciclismo Ž unha actividade que ofrece unha variada gama de atractivos desde moi diferentes puntos de vista. Deixando marxe o mbito da competici n, (desgraciadamente o m is elitista e remarcado polos medios de comunicaci n) diremos que: Como actividade recreativa: Proporciona pracer polo movemento. Proporciona a posibilidade dunha relaci n social espont nea. Permite a participaci n de todo o mundo, sen distinci n de idade, condici n f sica, sexo, etc. Pon o individuo en contacto coa natureza e, ademais, non Ž contaminante. Ofrece mœltiples posibilidades como pr ctica deportiva. Como actividade educativa: ƒ un excelente medio de traballo da condici n f sica. Ofrece sensaci ns e percepci ns distintas a outras pr cticas deportivas. Permite traballa-las destrezas motrices. ƒ un bo medio de educaci n vial. Como actividade hixižnica: Adapta e mellora o sistema cardiovascular e respiratorio. Non repercute negativamente sobre as articulaci ns. Permite axusta-lo nivel do propio esforzo. Como actividade utilitaria: ƒ un veh culo accesible. ƒ un bo medio de transporte tur stico. ƒ f cil de manter e reparar. Contribœe a mellora-los problemas derivados do tr fico e a diminu -lo ru do e a contaminaci n. Dota o usuario de autonom a e, nalgœns casos, de maior velocidade de transporte. 2. CONTIDOS QUE SE VAN DESENVOLVER O Cami o perm tenos trata-los m is variados contidos e, como xa dixemos, relacionalos cunha gran diversidade de materias. FEITOS, CONCEPTOS E PRINCIPIOS O papel do Cami o de Santiago como difusor da arte rom nica en particular e da cultura en xeral. A bicicleta de monta a: conceptos tžcnicos xerais, mec nica. As zonas xeogr ficas e a sœa econom a, cultura, historia, costumes, flora e fauna. A lingua galega e as sœas variantes: o galego do Bierzo, do Cebreiro, da Terra Cha, etc. (vžxase punto 5). PROCEDEMENTOS Realizaci n do itinerario en bicicleta. Percorridos culturais por algunhas cidades e vilas (Le n, Astorga, Ponferrada...).

3 Proxecto cicloturista do Camiño de Santiago 145 Traballo escrito nun caderno do alumno. VALORES, ACTITUDES E NORMAS Valoraci n e respecto das identidades culturais. Respecto do medio natural. Fomento do esp rito de cooperaci n e solidariedade entre os participantes. Promoci n da independencia do alumno en relaci n con actividades coti s como limpar e ordena-lo seu cuarto e pertenzas, prepara-la sœa comida... Mellora do autoco ecemento en relaci n co nivel da propia condici n f sica e as sœas posibilidades. Fomento do esp rito de traballo e de sacrificio. 3. DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE: FASE PREVIA Detalle da fachada sur de San Isidoro de León, onde comezou a nosa travesía. Explicaci ns puntuais en lugares de interese hist rico, monumental, paisax stico... A) ITINERARIO E DATAS O nœmero de d as necesarios para realiza-la viaxe depende da cantidade de quil metros d a que o grupo estea disposto a percorrer. Consideramos que unha boa media est entre 7-9 d as de tempo facendo redor dos cincuenta quil metros diarios. As datas que n s consideramos ideais son os d as despois da Semana Santa, por ser comezo de avaliaci n e non romper demasiado o ritmo escolar. Ademais, os d as son m is longos ca no

4 146 Diego Rojo Garrido pleno inverno e as temperaturas, m is suaves. O itinerario que seguimos en 1997 foi o seguinte: 1» etapa: Santiago de Compostela Ð Le n (en tren) Ð Villadangos del P ramo. 2» etapa: Villadangos Ð Rabanal del Camino. 3» etapa: Rabanal Ð Villafranca. 4» etapa: Villafranca Ð Triacastela. 5» etapa: Triacastela Ð Portomar n. 6» etapa: Portomar n Ð Palas de Rei. 7» etapa: Palas de Rei Ð Arca. 8» etapa: Arca- Santiago- Padr n. 9» etapa: Padr n Ð A Pobra do Carami al. A medida de quil metros non superou os cincuenta por etapa. A primeira vista poden parecer moi poucos, pero deste xeito queda m is tempo para realizar actividades complementarias e visitas. ConvŽn levar, para este efecto, gu as e mapas das zonas polas que imos pasar. ƒ moi importante ter en conta a capacidade, a dotaci n e a situaci n dos albergues para a distribuci n das etapas, ver de quž servicios dispo emos na zona, quž interese cultural nos ofrece, etc. B) ACTIVIDADES PREPARATORIAS Ademais das reuni ns formativas e de t dalas xesti ns que sexa necesario facer para organiza-la viaxe, Ž moi œtil realizar algunha sa da cos participantes. Isto perm tenos co ecelos mellor, establecer un nœmero ideal (recomendamos un grupo entre 15 e 25), comproba-lo estado das bicicletas, a forma f sica dos participantes e outros detalles de interese. Estas marchas previas deber an ter unha duraci n similar das etapas que vaiamos realizar no Cami o. As mesmo, recomendamos levar a cabo unha etapa dunha fin de semana completa no mesmo ržxime que imos vivir logo para ver c mo se desenvolve e c mo se organiza o alumnado nas diferentes facetas da actividade. C) SEGURIDADE Circular en bicicleta cun grupo duns vinte alumnos polo monte e pola estrada pode supo er nalgœn momento situaci ns de perigo que c mpre evitar ou, cando menos, prever. Nas actividades preparatorias convžn deixar ben claras as normas de comportamento viario que se observar n durante a viaxe: evitar circular en paralelo nas estradas, respecta-la sinalizaci n, mante-la distancia de seguridade no monte, non adiantar nunca profesor ou profesora que vaia de gu a, rodar en grupo compacto, etc. As bicicletas deber n ir ben revisadas xa que as someteremos a unha dura proba. Levaremos unha lista dos participantes na que consten os datos dos

5 Proxecto cicloturista do Camiño de Santiago 147 alumnos, as como a fotocopia da cartilla da Seguridade Social da familia. ConvŽn dispor dun medio de conexi n co coche de apoio (telžfono m bil, por exemplo), ou, polo menos, concertar longo da etapa puntos de reuni n nas zonas onde o cami o coincida coa estrada. Haber unha xenerosa caixa de urxencias no furg n, xa que nalgunhas etapas non disporemos dun centro sanitario ou dunha farmacia preto. Ademais, algœn dos monitores pode levar algœn material sanitario na bicicleta para urxencias. Por œltimo, realizaremos, de non o ter concertado o instituto, un seguro colectivo que cubra, ademais dos accidentes, a responsabilidade civil e os danos a terceiros ante posibles desperfectos ou danos materiais que poidamos ocasionar durante a viaxe. D) TRANSPORTE O medio de transporte ideal para desprazarse ata Le n Ž o tren, tanto polo prezo como pola comodidade. Desgraciadamente RENFE non ofrece a posibilidade de envia-las bicicletas, as que deberemos buscar outro xeito de facelo. Podemos facturalas a travžs dunha empresa de mercador as, ou ben transportalas nun furg n de apoio con capacidade abonda. O veh culo de apoio debe se-lo suficientemente amplo como para que entre toda a equipaxe, as provisi ns, unha bicicleta de reposto, a caixa de urxencias, as ferramentas, unha ou dœas persoas ademais do conductor, e espacio baleiro para que se algœn participante se manca, se esgota ou ten unha avar a non solventable no momento, poida rematala etapa nel. E) EQUIPAXE E FERRAMENTAS A nda que Ž bastante persoal, aconsellamos non se exceder demasiado neste apartado para non limita-lo espacio do veh culo de apoio: Bicicleta: culotte (2), luvas, casco, calzado r xido e de reposto, bomba a bid n, lentes de sol. Varios: documentaci n, papel e bol grafo, c mara de fotos. Coci a: avituallamento (mellor en grupo), prato e cunca, garfo, culler, coitelo, pano de coci a. Hixiene persoal: cepillo e pasta de dentes, xel/champœ, toalla e chancletas de ba o, peite, leite solar e hidratante, xab n de lava-la roupa. Persoal: ch ndal, calcet ns e camisetas (igual nœmero de d as m is un ou dous), xersei de abrigo ou cazadora, calzado de descanso (deportivo), gorro, luvas, saco de durmir, esteira. En previsi n de posibles picadas, cada ciclista levar na bicicleta unha c mara de reposto, unha caixa de parches e un xogo de desmontables; cada participante ha ser quen de cambiar e parchear un pneum tico para frear o menos posible a marcha do grupo.

6 148 Diego Rojo Garrido Pode ser interesante dar unhas clases de mec nica nas marchas previas e, durante o propio Cami o, facer t dolos d as unha pequena rolda de reparaci ns. Para isto levaržmo-lo seguinte material na caixa de ferramentas: xogo de chaves fixas, xogo de chaves hexagonais, chave de radios, chave inglesa, chaves de conos, extractor de pi n e reposto, desaparafusadores, tronzacadeas, alicates, radios de diversas medidas, c maras de reposto, parches e desmontables, cables de cambio e freo, cinta illante, parafusos varios, zapatas de freo de reposto, aceiteira e f as de algod n. F) ALOXAMENTO E MANUTENCIÓN Unha das vantaxes que ofrece o Cami o de Santiago Ž a existencia dunha rede de albergues gratu tos, ou moi baratos, que facilitan a pasada da noite. Sen embargo convžn, antes de chegar a eles, asegurarse de que non estean ocupados, xa que non Ž posible reservar prazas. Na maior a deles tamžn podemos coci ar, ducharnos e lava-la roupa. Simplemente convžn observar unha conducta respectuosa cos edificios e cos peregrinos cos que poidamos comparti-lo aloxamento, as como cos seus horarios. No tocante alimentaci n, propomos que sexan os alumnos os encargados da elaboraci n das comidas, por considerarmos isto m is educativo c feito de facelo en establecementos pœblicos. Ademais, nalgunhas etapas durmiremos en poboaci ns nas que non atoparemos ningœn servicio deste tipo. Os menœs ser n abundantes e ricos, sobre todo, en hidratos de carbono. Non est de m is levar un pequeno forni o port - til por se nalgœn dos albergues non funcionan as coci as. A comida farase aproveitando un dos numerosos descansos que efectuaremos en ruta e ser misi n dos ocupantes da furgoneta. Consistir en bocadillos e froita. G) O CADERNO DE TRABALLO En colaboraci n cos diferentes departamentos, preparamos un pequeno caderno de traballo para distribu r entre os alumnos no que figuraban os seguintes datos: Recomendaci ns pr cticas sobre comportamento vial. Equipaxe aconsellable. Informaci n sobre a viaxe, itinerario, quil metros, puntos de interese para visitar... Fichas de traballo: Ð Actividades de tipo lingÿ stico para desenvolver. Ð Datos e preguntas sobre diversos temas relacionados coa arte, a historia, a xeograf a... Ð Consellos sobre estiramentos e quecemento previos e posteriores actividade. Ð Notas de viaxe. Resulta moi gratificante aproveitala chegada albergue e, logo de descansar un anaco ou despois da cea, buscar un oco para face-la posta en comœn das impresi ns do d a, os lugares percorri-

7 Proxecto cicloturista do Camiño de Santiago 149 dos ou comentarios sobre a seguinte etapa. ConvŽn, para isto, non chegar noiti a moi cansos, polo que non ser recomendable facer demasiado longas as etapas. Destas xuntanzas podemos tirar informaci n moi interesante para facermos unha avaliaci n sobre o aproveitamento da actividade. H) ORZAMENTO Var a en funci n do nœmero de participantes, do lugar de partida, do custo do veh culo de apoio, etc. O financiamento da viaxe pode provir de contribuci ns do propio centro, dos participantes, do concello... Deberanse ter en conta, a modo de orientaci n, os seguintes conceptos: viaxe en tren, env o das bicicletas (no caso de utilizar empresa de transporte), aluguer do veh culo de apoio, combustible, ferramentas e repostos, caixa de urxencias, fotocopias, cartas, imprevistos, manutenci n, aloxamentos (a maior a dos albergues son gratu tos, pero non todos). 4. DURANTE A VIAXE: UN DÍA NO CAMIÑO A modo de exemplo pr ctico, describ mo-lo horario e as actividades efectuadas nun d a da ruta elixida. Tr tase do que discorre entre Rabanal del Camino e Villafranca. 08:00.- Erguerse, aseo, almorzo, recollida de equipaxes. 09:00.- Limpeza do albergue, revisi n de bicicletas. Deixamos todo tal Rabanal del Camino. Torre da igrexia maior. como o atopamos, d mo-los œltimos toques s nosas m quinas e desped monos de Rabanal. 10:00.- Sa da cara Cruz de Ferro. A subida, a nda que relativamente curta, Ž dura e faržmola de vagar.

8 150 Diego Rojo Garrido 10:45.- Alto e reagrupamento en Foncebad n, vila semiabandonada e en proceso de reconstrucci n. S vive unha anci de m is de oitenta anos. Moitas das casas est n sendo compradas por persoas que buscan un recuncho de tranquilidade. De seguro a atopar n aqu. 11:30.- Chegada Cruz de Ferro, cota m xima de todo o Cami o de Santiago. Bot mo-la tradicional pedra no milladoiro dereita da estrada, para deixarmos constancia do noso paso polo lugar. Baixada cara a Molinaseca, con parada en Manjar n e no Acebo. 12:45.- Desvi monos uns tres quil - metros do Cami o para acheg rmonos ata Compludo e visita-la ferrer a do sžculo VI, rehabilitada e en funcionamento. (Os domingos s abre ata as tres da tarde). 14:00.- Despois de visitar Compludo e volver Acebo, salvando os empinados tres quil metros que os separan (a volta Ž costa arriba), baixamos a Molinesca para xantar. 14:30.- Chegada a Molinesca, onde nos agarda a furgoneta co xantar. Tempo libre ata as 16:00, hora que partiremos cara a Ponferrada. Nesta vila podemos atopar relembranzas da sœa m is cžlebre filla, dona Urraca. 16:30.- Estamos en Ponferrada. O Cami o pasa xusto por fronte do Castelo dos Templarios, e aproveitamos para velo. Sa da cara a Cacabelos. 17:30.- Parada en Cacabelos. Nun co ecido mes n, como Ž sabido por t dolos peregrinos, somos invitados a un vi o e a un anaco de empanada. 19:00.- Chegada albergue de Villafranca. Revis mo-las bicicletas para evitar que pola ma se acumule o choio. Despois, prep ranse as cousas de durmir e ase monos para cearmos frescos e relaxados. 21:00.- Cea. Posta en comœn dos acontecementos do d a e anotaci ns no caderno de traballo da viaxe. Ata a hora de deitarse a nda queda tempo para dar un pequeno paseo pola vila. 00:00.- Boas noites. 5. ACTIVIDADES DE TIPO LINGÜÍSTICO Aproveitando que a ruta comeza en Le n e discorre catro d as f ra da nosa comunidade, propuxemos unhas actividades de tipo lingÿ stico-dialectal centradas nas localidades de fala galega da comarca do Bierzo para logo confrontalas coas falas fronteirizas da provincia de Lugo. As actividades propostas te en como obxectivo fundamental po er de manifesto o feito de que os idiomas non te en por quž deterse en fronteiras administrativas e pol ticas establecidas, sen n que poden traspasalas. Aspectos lingÿ sticos que se poden investigar e anotar: Repara en c mo se fan os plurais das palabras agudas rematadas en Ðn (pantal n, cami n) en mbalas zonas.

9 Proxecto cicloturista do Camiño de Santiago 151 F xate no xeito en que se realizan as palabras en Ði o (cami o, padri o). Comproba se existen palabras co f- inicial propio do galego, como facer, fari a, e outras. Repara en se se empregan palabras que leven os ditongos ei e ou cando estes aparecen no noso idioma (primeiro, touro). Investiga se usan palabras como chuvia, chover, cheirar, chamar ou chan. F xate na maneira en que realizan as palabras ano e pano e outras do mesmo tipo. Anota calquera palabra ou expresi n que reco ezas como galega a nda que non se axuste a ningœn dos exercicios propostos anteriormente, en especial aquelas que desco ezas e resulten novas para ti. Se escoitas algunha historia, lenda, cantiga ou calquera outra mostra de literatura popular, toma nota dela. 6. CONCLUSIÓNS Resulta complexo intentar avaliar dun xeito resumido unha actividade tan completa e, mesmo tempo, tan complexa. De t dolos xeitos, m is que facelo en funci n dunha concepci n tradicional, como conceptos ou contidos (datos) asimilados polos participantes, tivemos en conta aspectos m is amplos e significativos. Deste xeito centr mo-la cuesti n en: Funcionamento dos aspectos de tipo organizativo: Ð Cumprimento do itinerario establecido: quil metros diarios, tempo... Ð Axeitamento do percorrido nivel dos participantes. Ð Soluci n dos distintos imprevistos, ou non (e o porquž). Ð Alimentaci n e dieta axeitada gasto enerxžtico requirido; etc. Observaci n doutros par metros de car cter actitudinal: Ð Harmon a e comunicaci n entre t dolos participantes. Ð Colaboraci n nas tarefas coti s: descarga-la equipaxe, manter ordenado e limpo o albergue, facer ou comparti-la comida... Ð Preocuparse polo mantemento da bicicleta e axuda-los demais nesta tarefa. Ð Amosar interese e curiosidade polas visitas, as explicaci ns puntuais, polo descubrimento do medio... Ð Utiliza-lo caderno de traballo, etc. Esta an lise do desenvolvemento e obxectivos acadados durante a viaxe debe facerse tanto individual como colectivamente, tanto durante como remate desta. Resulta sumamente interesante, despois da chegada praza do Obradoiro, nun momento libre, propo- e-la redacci n por escrito dun resumo das impresi ns sobre a actividade e as cousas que nela aconteceron, e realizar unha xuntanza d as m is tarde no centro para entregalas e facer unha posta en

10 152 Diego Rojo Garrido Para uns a viaxe foi simplemente unha marcha de car cter deportivo, un pouco m is dura do normal. Para outros, o que a ser simplemente unha excursi n do centro converteuse nunha das experiencias m is belas da sœa vida. Houbo quen protestou por todo: desde o trazado do percorrido (chegando a suxerir que se deber a ir m is tempo pola estrada para evitar tanta costa arriba), ata a calidade das instalaci ns. AlguŽn considerou que ti a sido un xeito inusual de descubrir aspectos da sœa personalidade, ou dos compa- eiros e compa eiras, que nin sequera sospeitaba. BIBLIOGRAFÍA BÁSICA SOBRE O CAMIÑO Peregrinos descansando a carón das súas bicicletas no Cebreiro. comœn. Propo emos, pois, xunta-las impresi ns do alumnado memoria final que se elabore remate da actividade. N s obtivemos impresi ns tan variadas como as seguintes, aqu resumidas: Alonso, Juanjo, El Camino de Santiago en mountain bike, Madrid, Tutor, Bravo Lozano, M., Gu a pr ctica del peregrino, Le n, Everest, Pousa, X. R., e X. Lobato, El Camino de Santiago, A Coru a, La Voz de Galicia, VV. AA., ÒEl a o de SantiagoÓ, en Suplemento Semanal, n¼ 271, 3 de xaneiro, Madrid, Taller de Editores, VV. AA., El Camino de Santiago a pie, Madrid, El Pa s Aguilar, 1994.