Estudo Farmacobotiinico de Espécies Usadas No Tratamento do Diabetes

Documentos relacionados
Calyptranthes widgreniana

TÍTULO: ANÁLISE MORFOANATÔMICA E HISTOQUÍMICA DE FOLHA DE GENIPA AMERICANA

Espécies estudadas Voucher Localidade Herbário A.M.G. Azevedo Flores 420 Santana do Riacho SPF C. pallida Aiton Devecchi 33 Devecchi 47

ESTUDOS MORFO-ANATOMICO EM FOLHA E CAULE DE Didymopanax moro to toai, DECNE

ANATOMIA COMPARATIVA DE TRÊS ESPÉCIES DO GÊNERO Cymbopogon

ANATOMIA COMPARATIVA DE TRÊS ESPÉCIES DO GÊNERO Cymbopogon

CARACTERIZAÇÃO MORFOANATÔMICO DA CULTIVAR BRS ENERGIA (Ricinus communis L.)

Foliar Anatomy of Pedra-hume-caá (Myrcia sphaerocarpa, Myrcia guianensis, Eugenia

ESTUDO ANATÔMICO DA FOLHA DE DUAS ESPÉCIES DE SOLANACEAE OCORRENTES NO NÚCLEO CABUÇU (GUARULHOS, SP)*

CARACTERIZAÇÃO ANATÔMICA DO AMENDOIN CULTIVADO NA REGIÃO DE MINEIROS, GOIÁS 1. Katya Bonfim Ataides Smiljanic 2

TÍTULO: MORFOANATOMIA E COMPOSIÇÃO QUÍMICA DE EUCALYPTUS UROGRANDIS, CULTIVADO NA REGIÃO DE CAMPO GRANDE MS.

ESTUDO MORFO-ANATÔMICO DAS FOLHAS DE Urera baccifera GAUDICH 1

Tecidos de revestimentos: Epiderme e periderme

ANATOMIA E MICROMORFOLOGIA FOLIAR DE Melanopsidium nigrum Colla RESUMO ABSTRACT LEAF ANATOMYAND MICROMORPHOLOGY OF

Consulta Pública 38/2009

CÉLULAS E TECIDOS VEGETAIS. Profa. Ana Paula Biologia III

CARACTERIZAÇÃO ANATOMICA DE TRIGO CULTIVADO NAS CONDIÇÕES DO SUDOESTE GOIANO 1. Katya Bonfim Ataides Smiljanic 2

RESUMO. Palavras-chave: anatomia, tricomas, cistólitos INTRODUÇÃO

3º. CONGRESSO BRASILEIRO DE PLANTAS OLEAGINOSAS, ÓLEOS, GORDURAS E BIODIESEL

Estudo morfo-anotômico entre os caules de Lippia alba e Melissa officinalis

Ruta graveolens L.: USO POTENCIAL EM AULAS PRÁTICAS DE ANATOMIA VEGETAL

Aula Multimídia. Prof. David Silveira

DUARTE, M. do R.; GOLAMBIUK, G.

MERISTEMAS. Após o desenvolvimento do embrião. formação de novas células, tecidos e órgãos restritas. aos MERISTEMAS

ILLUSTRATION OF VEGETAL DRUG MICROSCOPIC CHARACTERS FOR THE PHARMACOGNOSTIC QUALITY CONTROL.

Morfo-Anatomia Foliar de Aphelandra Longiflora Profice. (Acanthaceaea) L. Zottele¹*, A. Indriunas¹ & E. M. Aoyama¹

XIX CONGRESSO DE PÓS-GRADUAÇÃO DA UFLA 27 de setembro a 01 de outubro de 2010

ANATOMIA DA RAIZ, FOLHA E CAULE DE RUTA GRAVEOLENS L. (RUTACEAE) ANATOMY OF THE ROOT, LEAF AND STALK IN RUTA GRAVEOLENS L.

Quais são as partes constituintes dos embriões? folha (s) embrionária (s) 2 em eudicotiledôneas

ESTUDO COMPARATIVO DA EPIDERME DE TRÊS ESPÉCIES DE Deguelia AUBL. (FABACEAE)

Anatomia dos órgãos vegetativos de Hymenaea martiana Hayne (Caesalpinioideae- Fabaceae): espécie de uso medicinal em Caetité-BA

Caracterização anatômica de folhas e inflorescências de espécies de Lavanda (Lamiaceae) utilizadas como medicinais no Brasil

ANATOMIA FOLIAR DE Mentha x villosa HUDS SOB DIFERENTES ESPECTROS DE LUZ

Morfo-Anatomia Foliar de Aciotis Paludosa (Mart. Ex Dc.) Triana (Melastomataceae)

Anatomia vegetal: como é uma folha por dentro? Luiz Felipe Souza Pinheiro*; Rosana Marta Kolb

Projeto Farmácia Viva, Faculdades Oswaldo Cruz, Rua Brigadeiro Galvão, 540, Barra Funda, São Paulo-SP, Brasil

Morfo-anatomia das Folhas de Alternanthera brasiliana e Alternanthera dentata (Amaranthaceae)

Tecidos Vegetais. Professor: Vitor Leite

4 RESULTADOS E DISCUSSÃO. 4.1 ANATOMIA DAS FOLHAS DE Podocarpus lambertii Descrição geral

Classificação das Angiospermas. Professor: Vitor Leite

PODOCARPUS LAMBERTII KLOTZSCH

20º Seminário de Iniciação Científica e 4º Seminário de Pós-graduação da Embrapa Amazônia Oriental ANAIS. 21 a 23 de setembro

Aula prática 10 Diversidade das Gimnospermas

Morfo-anatomia do caule e da folha de Piper gaudichaudianum Kuntze (Piperaceae)

Morfoanatomia foliar comparada de Gomphrena elegans Mart. e G. vaga Mart. (Amaranthaceae)

Sementes. Cotilédone. Endosperma. Coleóptilo. Folhas embrionárias Radícula Caulículo. Caulículo. Tegumento. Folhas embrionárias.

MERISTEMA APICAL Meristema fundamental Tecidos fundamentais (parênquima, colênquima e esclerênquima) Xilema e floema primários (sistema vascular)

DIAGNOSE ANATÔMICA FOLIAR E CAULINAR DE FRUTO-DE-POMBO: Rh a m n u s s p h a e r o s p e r m a Sw. v a r. p u b e s c e n s

TECIDOS FUNDAMENTAIS

Caracteres Anatômicos de arnica-do-campo: Chaptalia nutans

CARACTERIZAÇÃO ANATÔMICA DE FOLHAS ADULTAS DE HIMATANTHUS OBOVATUS (M. ARG.) WOOD (APOCYNACEAE)

Morfoanatomia Foliar e Caulinar de Leonurus sibiricus L., Lamiaceae

Padronizaqiio B otanica de Capraria biflora L. (Scrophulariaceae)

TECIDOS DE REVESTIMENTO

ANAIS. Trabalhos Completos Aprovados Volume I ISSN: Belém - Pará

COENTRO, fruto Coriandri fructus. A droga vegetal é constituída pelos frutos secos de Coriandrum sativum L., contendo, no mínimo, 0,3 de óleo volátil.

Anatomia das plantas com sementes

Biologia Professor Leandro Gurgel de Medeiros

Structural aspects of Ocotea odorifera (Vell.) Rohwer (Lauraceae) leaves in two distinctive environments

DESENVOLVIMENTO & HISTOLOGIA VEGETAL (TECIDOS)

Anatomia foliar de Richterago Kuntze (Mutisieae, Asteraceae) 1

CARACTERIZAÇÃO ANATÔMICA DE FOLHAS DA ANDIROBA (CARAPA GUIANENSIS AUBL.), PARA FINS DE DEFINÇÕES DE USO POPULAR. Apresentação: Pôster

GOIÂNIA, / / 2015 PROFESSOR: DISCIPLINA: SÉRIE: 2º. ALUNO(a):

Biologia. Tecidos Vegetais. Professor Enrico Blota.

Anatomia dos Órgãos Vegetativos de Vernonia brasiliana (L.) Druce 1

CARACTERIZAÇÃO ANATÔMICA DE Protium aracouchini OCORRENTE NO PARQUE URBANO DO MUNICIPIO DE SINOP-MT

Bol. Mus. Para. Emílio Goeldi. Cienc. Nat., Belém, v. 4, n. 2, p , maio-ago. 2009

NATHIÊU SCÊILÁ TAKEMORI

A CONTRIBUIÇÃO DA ANATOMIA CAULINAR E FOLIAR PARA A

UNIVERSIDADE FEDERAL DA PARAÍBA CENTRO DE BIOTECNOLOGIA BACHARELADO EM BIOTECNOLOGIA JAYANE MIRANDA DE ASSIS

CAULE ANATOMIA INTERNA

uma Espécie Medicinal e Inseticida

AGENDA 2015 ATIVIDADE ESCLARECIMENTO

Quais são os tecidos encontrados no corpo de uma planta?

ILUSTRAÇÃO DE CARACTERES MICROSCÓPICOS DE DROGAS vegetais PARA O CONTROLE DE QUALIDADE FARMACOGNÓSTICO

Folhas e Flores: estrutura, morfologia e adaptações. Licenciatura em Ciências Exatas IFSC Profa. Ana Paula

ANATOMIA FOLIAR DE SIPARUNA APIOSYCE (MART. EX TUL.) A.DC. (SIPARUNACEAE).

Análise morfoanatômica comparativa da folha de Bauhinia forficata Link e B. variegata Linn. (Leguminosae, Caesalpinioideae)

Morfo-anatomia foliar de Myrcia multiflora (Lam.) DC. - Myrtaceae

ANATOMIA FOLIAR E CAULINAR DE Picrolemma sprucei HOOK (SIMAROUBACEAE) 1. Leaf and stem anatomy of Picrolemma sprucei Hook (Simaroubaceae)

ANATOMIA FOLIAR DE ALGODÃOZINHO-DO-CERRADO: Cochlospermum regium (SCHRANK) PILG., BIXACEAE LEAF ANATOMY OF YELLOW COTTON TREE:

Diagnose Morfoanatômica de Folha e Caule de Pyrostegia venusta (Ker Gawl.) Miers, Bignoniaceae

Artigo. Caracterização farmacognóstica da espécie Erythrina falcata Benth., Fabaceae. Emanuel Eustáquio Almeida

Anatomia Foliar como Subsídio à Taxonomia da Subfamília Hippocrateoideae ( Celastraceae )

BOLDO VERDADEIRO X BOLDO FALSO: CARACTERIZAÇÃO MORFOANATÔMICA FOLIAR TRUE BOLDO X FALSE BOLDO: DESCRIPTION MORPHOANATOMICAL FOLIAR

CARACTERIZAÇÃO ANATÔMICA FOLIAR DE ESPÉCIMES DE Platonia insignis MART. (Clusiaceae) EM DIFERENTES PERÍODOS SAZONAIS

ESTUDO ANATÔMICO COMPARATIVO DA GUAVIRA (CAMPOMANESIA ADAMANTIUM CAMB.)

Anatomia, histoquímica e ultraestrutura de folhas de Byrsonima basiloba e Byrsonima coccolobifolia (Malpighiaceae)

Estrutura Anatômica de Órgãos Vegetativos (Raiz e Caule) Profª. M.Sc. Josiane Araújo

HISTOLOGIA VEGETAL. Tecidos Meristemáticos (embrionários)

Anatomia foliar de Chenopodium ambrosioides L. (Chenopodiaceae) erva-de-santa Maria

PARTICULARIDADES ANATÔMICAS E FISIOLÓGICAS DAS CACTÁCEAS

Morfo-anatomia comparada das folhas do par vicariante Plathymenia foliolosa Benth. e Plathymenia reticulata Benth. (Leguminosae - Mimosoideae)

ANATOMIA FOLIAR E DO PEDÚNCULO FLORAL DE PLANTAS DE MORANGUEIRO (Fragaria x ananassa) "Sequoia" TRATADAS COM FITOREGULADORES

133/437 Farmacobotânica Pesquisa

CÚRCUMA, rizoma Rhizoma curcumae

Morfoanatomia Foliar e Caulinar de Dedaleiro: Lafoensia pacari A. St.-Hil. (Lythraceae)

ANATOMIA FOLIAR DE CROTON TRICOLOR KLOTZSCH EX BAILL., ESPÉCIE MEDICINAL DA CAATINGA

ANATOMIA FOLIAR DE ESPÉCIES BRASILEIRAS DE Smilax L.: S. quinquenervia Vell., S. Stenophylla A.DC. E S. subsessiliflora Duham

Caracteres Anatômicos de Folha e Caule de Piper mikanianum (Kunth) Steud., Piperaceae

Transcrição:

Acta Farm. Bonaerense 19 (1): 7-12 (2000) Recibido el 2 de abril de 1999 Aceptado el 20 de septiembre de 1999 Trabajos originales Estudo Farmacobotiinico de Espécies Usadas No Tratamento do Diabetes Ulysses Paulino de ALBUQUERQUE*, Simara Andréa Barros PEREIRA e Adriana Vitorino da SILVA Laboratbrio de Etnobotdnica e Botdnica Aplicada, Departamento de Botdnica, Universidade Federal de Pernambuco-UFPE, Av. Professor Nelson Chaves sin, Cidade Universitária, Recije, PE, Brasil. E-mail: upa@npd.ufpe.br RESUMO. Neste trabalho foram estudadas quatro espécies usadas na medicina popular para o tratamento do diabetes: Turnera ulm~oüa L (Tumeraceae), Bauhinia monandm Kurz, B. purpurea L. e B. variegata L. (Caesalpiniaceae). Sáo fornecidas importantes características histológicas para identificaqáo dessas espécies quando comercializadas inteiras ou fragmentadas. SUMMARY. "Pharmacobotanical Study of Species Used in the Treatrnent of the Diabetes". Four species used in popular medicine for treatment of the diabetes were studied: Turnera ulmifolia L (Turneraceae), Bauhinia monandra Kurz, B. purpurea L. and B. variegata L. (Caesalpiniaceae). Important histological characters are supplied for identification of fragmented or entire samples. ~~TRODU~O Neste trabalho s5o tratadas quatro espécies amplamente utilizadas na medicina popular no tratamento do diabetes: Turnera ulmifolia L (Turneraceae), Bauhinia monandra Kurz, B. puqurea L. e B. variegata L. (Caesalpiniaceae). O diabetes é uma doenca do metabolismo que vem sendo objeto de diferentes pesquisas. Na medicina popular, muitas espécies tem sido empregadas no seu tratamento, algumas das quais exercendo ou sugerindo ac5o hipoglicemiante já demonstrada experimentalmente, como em espécies do genero Bauhinia: B. candicans Benth. 1, B. puqurea e B. variegata 23. No Brasil, espécies desse genero, conhecidas por pata-de-vaca ou m~roró, siio empregadas para essa finalidade teragutica. Um outro conjunto de plantas importantes envolve as espécies pertencentes ao genero Turnera, da família Turneraceae 4. Diversas espécies s5o empregadas na medicina popular como tonicas, estimulantes, expectorantes, afrodisíacas, antimaláricas, diuréticas, antidiarréicas, no combate a dispepsias, úlceras, febre, asma, bronquite, infeccks e inflamac6es 5-7. A espécie T. ulmifolia L. forma um interessante complexo, sendo encontrada como ruderal e invasora em várias partes do mundo. Diante da carencia de informacoes faririacobot2nicas sobre as espécies citadas, o presente estudo objetivou oferecer meios para o controle de qualidade e identificaciio das plantas quando comercializadas inteiras ou fragmentadas. MATERIAL E MÉTODOS Foram estudadas quatro espécies que siio utilizadas na medicina popular no tratamento do diabetes: Turnera ulmifolia L (Turneraceae), Bauhinia monandra Kurz, B. puqurea L. e B. variegata L. (Caesalpiniaceae). Material testemunho encontra-se depositado no Herbário UFP (Departamento de Botanica, Universidade Federal de Pernambuco, Brasil). A análise dos caracteres microscópicos foi feita a partir de cortes transversais (lamina foliar e pecíolo no seu terco médio) e paradérmicos da lamina foliar, realiza- PALAVRAS CHAVE: Farmacobotaiiica, Turnera ulmifolia L. Bauhinia monandra Kurz B. purpurea L., B variegafa L. KEY WORDS: Pharinacobotany, Titrnera ulmifolia L, Bauhinia monandra Kurz, B. purpurea L., B. variegafa L. * Autor para correspondencias ** Alunas do curso de Farmácia-UFPE. ISSN 0326-2383 7

Albuquerque, U.P. de, S.A. Barros Pereira & A. Vitorino da Silva dos a miio livre, corn o auxílio de lamina de barbear e medula de embaúba como suporte. Os cortes transversais foram diafanizados em soluciio de hipoclorito de sódio a 20% e em seguida lavados em água destilada. Foram corados em safranina alcoólica 1% e azul de Alcian, sendo montados em laminas de microscopia corn glicerina aquosa 50%. RESULTADOS l. Turnera ulm~ozia L Lamina foliar (Fig. 1A-C) A epiderme foliar, vista de face, exibe células de paredes retas a sinuosas na superfície adaxial e de retas a onduladas na superfície abaxial. Em ambas as superficies, as células apresentam paredes espessadas e de formato bastante variado. Siio observados tricomas tectores simples, unicelulares e multicelulares, corn parede externa recobena por granulacks conferindo aspecto verrucoso, e tricomas glandulares corn cabeca e pedículos pluricelulares, principalmente sobre as nervuras. Os tricomas distribuem-se por toda a epiderme sendo aparentemente mais abundantes na face abaxial, principalmente os glandulares. A epiderme abaxial é guarnecida por estomatos diacíticos, paracíticos e anisocíticos, sendo comum visualizar o tipo paracítico na face adaxial. Drusas siio observadas em grande quantidade, principalmente na face abaxial, concentradas sobre as nervuras. A lamina, em secciio transversal, exibe uma epiderme uniestratificada corn células de dimensoes variadas. As células da epiderme adaxial siio alongadas periclinalmente enquanto que as da epiderme abaxial alongam-se anticlinalmente. A cutícula é lisa e delgada. Tricomas tectores inserem-se basalmente entre as células da epiderme e apresentam a parede finamente espessada e de superfície externa verrucosa, corn a célula basa1 de secciio triangular ou trapezoidal. O mesofilo é dorsiventral, corn parenquima palicádico uniestratificado e de células estreitas e alongadas, ocupando cerca de 112 de todo o mesofilo. O parenquima lacunoso, corn cerca de 3-5 camadas de células, é frouxo e exibe células de secg5o circular ou lobada. Em todo o mesofilo, na regiiio de transiciio entre os parenquimas, siio observadas drusas de oxalato de cálcio. A nervura mediana, em secciio transversal, apresenta contorno biconvexo. A epiderme é uniestratificada corn células alongadas anticlinalmente. Sob a epiderme observa-se colenquima corn cerca de 2 a 3 camadas. O parenquima exibe células de contorno arredondado e paredes delgadas corn diminutos espacos intercelulares, observando-se drusas. O feixe vascular é colateral e disposto na forma de arco. Figura 1. Represei~ta@o esquemática de Turnera ulmifolia L. A: epiderme adaxial; B: epiderme abaxial; C: corte transversal da folha; D: corte transversal do pecíolo. Epiderme m Coiinquima Parinquima 0 I:V' Drusaa

acta farmacéutica bonaerense - vol. 19 no 1 - aíío 2000 Pecíolo (Fig. ID) mediana, possui contorno cilíndrico. A epiderme é simples com células pequenas e de formato tabular, alongadas periclinalmente, tendo a parede periclinal externa espesada, sobre a qual deposita-se uma cutícula delgada. Os elementos epidérmicos siio os mesmos já descritos para a lamina foliar, compreendendo tricomas tectores e glandulares. O colenquima pode apresentar de uma a mais camadas. O parenquima fundamental exibe células de contorno rcular, lúmen amplo, e paredes levemente espessadas. O feixe vascular é colateral, em forma de arco, delimitado por uma bainha cristalífera de drusas. 2. Baubtnla variegata L. Lamina foliar(fig. 2A-B, Fig. 3A) A epiderme foliar é semelhante 2 descrita para B. purpurea. Vista de face, exibe células de contorno arredondado e paredes retas a levemente onduladas em ambas as superficies; as células apresentam paredes delgadas na face abaxial e relativamente espessadas na adaxial. Siio observados tricomas tectores simples, unicelulares e multicelulares, restritos a face abaxial. Ambas as epidermes siio guarnecidas por estomatos paracíticos e anisocíticos, observando-se ainda o tipo anomocítico na face adaxial. Drusas e cristais prismáticos si50 observados, estes principalmente concentrados sobre as nervuras. A lamina, em secci5o transversal, exibe uma Figura 2. Representacáo esquemática de Bauhznia variegata L. A: epiderme adaxial; B: epiderme abaxial. B. purpurea L. C: epiderme adaxial; D: epiderme abaxial. B. rnonandra Kurz. E: epiderme adaxial; F: epiderme abaxial.

Albuquerque, U.P. de, S.A. Barros Pereira & A. Vitorino da Silva Figura 3. Representacao esquemática da folha e pecíolo em corte transversal. A-B: Bauhinia variegatu L.; C-D: B. putpurea L.; E-F: B. monandra Kurz. epiderme uniestratificada corn células de contorno circular a tabular. As células de ambas as epidermes siio alongadas periclinalmente. A cutícula é delgada na face abaxial e espessada na adaxial. O mesofilo é dorsiventral, corn parenquima palicádico bisseriado e de células curtas e algo compactadas. O parenquima lacunoso, corn cerca de 4-5 camadas de células, é muito frouxo. Em todo o mesofilo siio observadas dmsas e cristais prismáticos. A nervura mediana, em secciio transversal, apresenta contorno plano-convexo a ligeiramente biconvexo. A epiderme é uniestratificada corn células pequenas, de contorno circular, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessada e estriada. Sob a epiderme observa-se colenquima corn cerca de 2 a 3 camadas. O parenquima exibe células de contorno arredondado, observando-se drusas. O feixe vascular é colateral e delimitado por uma bainha esclerenquimática. Pecíolo (Fig. 3B) mediana, possui contorno cilíndrico a concavoconvexo. A epiderme é estmturalmente semelhante a nervura mediana, corn células pequenas e de contorno circular, alongadas anticlinalmente, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessa. Os elementos epidérmicos siio os mesmos já descritos para a lamina foliar. Uma camada de cerca de 4-5 células de colenquima é visualizada. O parenquima fundamental exibe células de contorno circular. Na regiiio cortical observa-se drusas. O sistema vascular é formado por cilindros concentricos de xilema e floema delimitados por uma bainha esclerenquimática. Na re-

acta farmacéutica bonaerense -vol. 19 no 1 - año 2000 giiio de medula observa-se um grande feixe central ou tres pequenos; dois feixes laterais também siio observados na regiiio dorsal. 3. Baubtniu purpurea L. Lamina foliar (Fig. 2C-D, Fig. 3C) A epiderme foliar, vista de face, exibe células de contorno arredoridado e paredes retas a levemente oriduladas em ambas as superficies. Siio observados tricornas tectores simp!es, unicelulares e multicelulares, restritos i face abaxial. Ambas as epidermes siio guarnecidas por estomatos paracíticos, anisocíticos e anomocíticos. Drusas e cristais prismáticos siio observados, estes principalmente concentrados sobre as nervuras. A lamina, em secciio transversal, exibe uma epidernie uniestratificada corn células de contorno circular. As células de ambas as epidermes siio alongadas periclinalmente, sendo que as da epiderme adaxial siio relativamente maiores que as da abaxial. A cutícula é delgada na face abaxial e espessada na adaxial. O mesofilo é dorsiventral, corn pareriquima palicádico bisseriado e de células curtas e frouxas, corn tendencia para homogeneidade. O parenquima lacunoso, corn cerca de 4-7 camadas de células, é muito frouxo. Também observa-se feixes vasculares acompanhados por esclerenquima. Em todo o rnesofilo siio observadas drusas e cristais prismáticos. A nervura mediana, em secciio transversal, apresenta contorno plano-convexo a ligeiramente biconvexo. A epiderme é uniestratificada corn células pequenas, de contorno circular, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessada. Sob a epiderme observa-se colenquirna corn cerca de 2 a 3 camadas. O pareriquima exibe células de contorno arredondado e paredes delgadas, observando-se drusas. O feixe vascular é colateral, delimitado por uma bainha esclerenquimática. mediana, possui contorno ligeiramente concavoconvexo. A epiderme é estruturalmente semelhante a nervura mediana, corn células pequenas e de contorno circular, alongadas anticlinalmente, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessa. Os elementos epidérmicos siio os mesmos já descritos para a lamina foliar. Uma camada de cerca de 4-5 células de colenquima é visualizada. O parenquima fundamental exibe células de contorno circular. Em toda a regiiio cortical observa-se drusas e raros cristais prismáticos. O sistema vascular é formado por cilindros concentricos de xilema e floema delimitados por uma bainha esclerenquimática. Na regiiio de medula observa-se um pequeno feixe central e dois feixes laterais na regiiio dorsal. 4. Bauhtniu monandra Kurz Lamina foliar(fig. 2E-F, Fig. 3E) A epiderme foliar, vista de face, exibe céliilas de contorno arredondado e paredes retas a levemente sinuosas na superfície adaxial e retas a onduladas na superficie abaxial. Siio observados tricomas tectores simples, unicelulares e multicelulares, corn paredes lisas ou de aspecto levemente verrucoso, restritos a face abaxial. Ambas as epidermes siio guarnecidas por estomatos paracíticos e anomocíticos, raros na face adaxial. Drusas e cristais prismáticos siio observados, estes principalmente concentrados sobre as nervuras. A lamina, em secciio transversal, exibe uma epiderme uniestratificada corn células de dimens&s e formatos variados. As células de ambas as epidermes siio no geral alongadas periclinalmente. O mesofilo é dorsiventral, corn parenquima palicádico bisseriado e de células alongadas e compactadas, ocupando mais da metade de todo o mesofilo. A segunda camada do palicádico exibe células menores e menos compactadas. O parenquirna lacunoso possui de 1-2 camadas de células. Também observa-se feixes vasculares acompanhados por esclerenquima. Em todo o mesofilo siio observadas drusas e cristais prismáticos. A nervura mediana, em secciio transversal, apresenta contorno planoconvexo a ligeiramente concavo-convexo. A epiderme é uniestratificada corn células alongadas periclinalmente, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessa. Sob a epiderme observase colenquima corn cerca de 2 a 3 camadas. O parenquima exibe células de contorno arredondado, observando-se drusas. O feixe vascular é colateral e delimitado por uma bainha esclerenquimática. Pecíolo (Fig. 3F) mediana, possui contorno plano-convexo. A epiderme é simples corn células pequenas e de contorno circular, alongadas anticlinalmente, sobre a qual deposita-se uma cutícula espessa. Os elementos epidérmicos siio os mesmos já descritos para a lamina foliar. Uma camada de cerca de 4 células de colenquima é visualizada. O parenquima fundamental exibe células de contor-

Albuquerque, U.P. de, S.A. Barros Pereira & A. Vitorino da Silva no circular e paredes delgadas. Em toda a regiao cortical observa-se dmsas e cristais prismáticos. O sistema vascular é formado por cilindros concentricos de xilema e floema delimitados por uma bainha esclerenquimática. ~~scussáo E CONCLUSÁO Todas as espécies estudadas enquadram-se perfeitamente no padriio anatomico de suas famílias: Turneraceae e Caesalpiniaceae. A presenca de tricomas tectores com paredes espessadas, recobertos por granulacoes, e a existencia de estomatos anisocíticos e anomociticos em espécies da família Turneraceae 8, foram também observados em T. ulmifolia. Metcalfe & Chalk 8 informam para essa espécie a presenca de um mesofilo isobilateral, com células em palicada em ambas as superficies, o que niio foi observado no material estudado. Talvez essa variaciio esteja relacionada com fatores ambientais. A presenca de drusas é marcante em espécies de Turnera, como pode ser visto em Metcalfe & Chalk 8 e reforcado por Gonzales 9 que estudou os nectários extra-florais de varias espécies. Contudo, a disposicao dessas drusas formando uma bainha cristalífera em T. ulmifolia parece bastante singular. Considerou-se caracteres importantes na diagnose dessa espécie: os tricomas tectores de parede espessada e superficie de aspecto vernicoso ao rnicroscópio óptico; a presenca de drusas no mesofilo e no pecíolo, neste formando uma bainha cristalífera. Com relaeiio 2s espécies de Bauhinia é comum: a presenca de estomatos paracíticos e anomocíticos com arranjo bastante variado das células subsidiarias, esclerenquima acompanhando os feixes vasculares no mesofilo, bem como a presenca de um anel esclerenquimático delimitando o feixe vascular no pecíolo 8. Para B. variegata, Pinto 10 descreve a presenca de estomatos anomocíticos e de uma bainha de esclerenquima delimitando os feixes vasculares no mesofilo. Neste trabalho, confirmou-se a presenca de estomatos anomocíticos, além dos tipos paracíticos e anisocíticos e que, na verdade, o esclerenquima observado nao forma propriamente uma bainha, mas acompanha o feixe vascular nos seus limites superior e inferior. Anatomicamente, as folhas das espécies de Bauhinia apresentam caracteres considerados xeromorfos tais como: ocasionalmente a presenca de urna cutícula espessada, tricomas tectores revestindo as epidermes, parenquima palicádico mais desenvolvido (em B. monandra) e visivelmente a grande quantidade de esclerenquima. Comparando anatomicamente as espécies estudadas com B. fo@cata Link., uma espécie amplamente utilizada no Brasil para as mesmas indica~&~ terapeuticas, verifica-se que quanto 2 estnitura do pecíolo assemelha-se bastante a B. purpuwa, quando se examina a ilustraciio fornecida por Metcalfe & Chalk 8. Nao obstante as espécies exibirem diferencas na estnitura vascular do pecíolo, tal característica pode variar em funcao de diversos fatores dentro de uma mesma espécie como foi visto por Vieira 11 em B. radiata Vell. As espécies estudadas diferem entre si em alguns poucos caracteres; B. monandra diferencia-se fortemente das demais espécies pela organizaciio e estrutura do mesofilo. Já as características que sinalizam diferencas entre B. purpurea e B. variegata siio mais sutis, e podem ser vistas principalmente na estrutura vascular do pecíolo. Estudos anatomicos quantitativos podem ser muito úteis em se tratando dessas espécies. REFERENCIAS BIBLIOGRÁ~CAS 1. Lemus, I., R. Garcia, Z. Jabra, S. Erazo & H. Garcia (1986) Plantes Médicinales et Pbytotbérapie 20: 8-17 2. Wahab, E., M. Samia, G.M. Vassel, N.M. Ammar & T. Hannna (1987) Herb. Hung. 26: 27-40 3. Wahab, E., M. Samia, G.M. Vassel, S.Y. Alokbi & N.M. Ammar (1989) J. Drug. Res. 18: 53-62 4. Arbo, M.M. (1997) Bonplandia 9: 151-208 5. Braga, R. (1976) "Plantas do Nordeste, especialmente do Ceará". Escola Superior de Agricultura de Mossoró, Mossoró 6. Correa, M.P. (1969) "Dicionário das plantas úteis do Brasil e das exóticas cultivadas". Instituto Brasileiro de Desenvolvimento Florestal, Rio de Janeiro 7. Albuquerque, U.P. (1937) "Folbas sagradas: as plantas litúlgicas e medicinais nos cultos afrobrasileiros". Editora Universitária da UFPE, Recife 8. Metcalfe, C.R. e L. Chalk (1955) 'Ynatomy of dicotyledons". Claredon Press, Oxford. 9. Gonzalez, A.M. (196) Bonplandia 9: 12943 10. Pinto, M.T.C. (1983) "Aspectos ecofisiológicos de uma populac io de Bauhinia uariegata L.: relac6es hídricas, composicüo mineral, biomassa", Dissertaciio de Mestrado, Universidade Federal de S50 Carlos, S50 Paulo 11. Vieira, R.C. (1990) "Contribuicüo ao conbecznzmzto da anatonzia ecológica de Baubinia radiata Vell. ", Dissertagiio de Mestrado, Universidade Federal do Rio de Janeiro, Rio de Janeiro