ES Rv Cníf ISSN: 1517-1949 @unnv.br Unvrdd Nv d Julh Brl d Sn, Slvn Clud Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân ES Rv Cníf, núm. 34, my-g, 2014, pp. 161-178 Unvrdd Nv d Julh Sã Pul, Brl Dpnívl m: hp://www.rdly.rg/rul.?d=71532890010 Cm r rg Númr mpl M rg Hm d rv n Rdly Sm d Infrmçã Cníf Rd d Rv Cníf d Amér Ln, Crb, Epnh Prugl Prj dêm m fn lurv dnvlvd n âmb d nv A Abr
d: 10.5585/ES.n34.4548 Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân Dung vn n dn lrnng dgr prgrm n mhm Slvn Clud d Sn Dur m Eduçã Mmá. Prfr d Dprmn d Eduçã d Prgrm d Pó- Grduçã m Eduçã d Unvrdd Fdrl d Vç, Vç, MG Brl lvn.n@ufv.br Rum: E rg m pr m dur vã m um ur d lnur m mmá dân, prr d prpv d u lun. Tr- d um pqu qulv, uj dd frm ld, prnplmn, pr m d nrv jun lun nn, ur prn drr d pl. Cm b n dd, nluu qu u d vã, drmn lgd ur, ã d à dfuldd d dpçã à mdldd à mmá m. Além d, f pívl nfrr qu mu d prblm nfrnd n ur m quã ã mun qul frd n mdldd prnl. Dn d, um nál m prfundd, qu ndr ur p, lém d mdldd dunl, dv r f, d md udr prnp u d vã, vlr u nquên rpnr prp pr qu çõ jm mplmnd vnd bur mudnç d rldd nã pn rrr l índ. Plvr-hv: Eduçã mmá. Eduçã dân. Frmçã nl d prfr. A r g Abr: Th rl m du h vn n dn lrnng dgr prgrm n mhm, frm udn prpv. I qulv rrh, nd d wr lld prmrly hrugh nrvw wh frhmn udn, f--f ur nd nr drr. Bd n h d, w nludd h h u f vn, drly lnkd h prgrm, r d wh h dffuly f djung h mhd nd ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 161
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân mhm lf. In ddn, w pbl nfr h mny prblm fd n h prgrm r mmn h ffrd n lrm md. Thrfr, furhr nly rgrdng h vn, whh ndr hr p bd h dunl md, mu b prfrmd nlyz mn u, nqun, nd rhnk prpl h n r mplmnd kng hng h rly nd n mrly rr hgh r. Ky wrd: Mhm dun. Dn dun. Inl hr rnng. 1 Inrduçã E S R v C n í f E rg é fru d um pqu qu v m bjv nvgr prpv d lun nn r d um ur d lnur m mmá dân, frd pl Cnr d Eduçã Suprr Dân d Ed d R d Jnr (Cdrj) 1 (SANTOS, 2013). A pçã pr rlzr pqu n nx du dvd pnrm d Cdrj n qu dz rp à frmçã d prfr d mmá dân n Brl. E pqu á rlnd ur ud vnuld Grup d Pqu m Infrmá, ur Míd Eduçã Mmá (GPIMEM) 2, m, pr xmpl, pqu rlzd pr Vl (2011), n qul ur nvg m rr frmçã dân d prfr d mmá n lnur. Eud d nurz mrm rlvn, p n úlm déd m rrd um mpl rmn d duçã dân (ED) n Pí, qul m grd db prfíu m mu p, m, mbém, ur qu prm r uprd. Cndrnd ul nár d ED n Brl, é nár bur mprnõ br fnômn dur mdd pr vnç n âmb. Snd m, nã b m dur br fá d mdldd u u pró nr, m m nrá-l m um rldd já nrzd, rlznd pqu qu pm, d lgum frm, pnr mnh vnd à quldd d ur qu vêm nd frd. Dn d, n rg, prnr um d m vdnd n nál rlzd d dd ld, br: prblmá d vã n rfrd lnur m mmá dân prr d prpv d u lun nn 3. Trn- fundmnl udr 162 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. nurz d vã n nx duv, m prulr n frmçã dân, m nu d bur mnm pr mnmzr l índ qu vêm nd prnd n pqu. Prém, pr qu p r lnçd m êx é prmrdl qu pr d nruçã d um mprnã d prquê l rr m qu mdd, vnd, d md, dnfr pn fr n ur prmrá-l. 2 A vã n duçã dân A vã dn n m um fnômn mplx nd pr um ér d fr qu nrfrm n dã d udn d prmnr u nã m um drmnd ur. Tr-, mbém, d um m plêm pr r v m prblm l, plí nôm qu pd lvr mprg d rur m dvd rrn à dd (COMARELLA, 2009). Há vár md d mprndr qu é vã u m qu uçõ uên d lun n ur pd r ndrd m vã. Cmrll (2009) xpl qu fnômn pd r lfd d gun mnr: ) dên: rr qund udn dx d frqunr ur durn u dnvlvmn nun rm; b) rnmn: qund rr nrrupçã mprár d ur, dnd nndr qu lun rrnrá ud; ) bndn: rr qund udn nrrmp ur n d u nluã pr rdr qu nhmn prduzd é qul mmn f ufn;, fnlmn, d) nã nn: qund udn mrul, prém, nã hg nr ur. O nndmn d qu é vã, pr ur, é mm, n n ur prn m n ur dân. A nã prmnên d lun n ur d frmçã nl é ndrd m um d grnd df d ED hj. Pl f d fr d ur r rnd um plí públ nnl, prupçã m nr lvçã d índ d vã m d d vz mr. Algun ud qu ddm mprndr nurz d fnômn frmm qu vár ã fr qu pdm nrfrr d md ngv n prpçã prmnên d lun n ur. A pqu d M, Mrll Pl (2004), pr xmpl, nu n- A r g ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 163
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân E S R v C n í f uçõ d nn uprr (IES) brlr, m b n nfrmçõ ld, dnfu lgun fr qu pdm lvr à vã, qu rfrm p ndógn d ur. Cm nvgçã, ur prndm rlzr um vlçã r d índ d vã n ur dân d IES. Pr n, rlzrm um nál í m vn du IES brvrm qu vráv m rprnv qu pdm xplr vã ã: mdl d nn; frm d nrçã nr prfr lun. N qu dz rp à prmr vrávl, l brvrm qu n mr ur mprn prnm méd d vã mnr d qu ur qu ã frd lmn dân. D rd m lçõ d ur, é pívl nr qu há rlçõ nr du vráv, p, nd ndrnd fr mdl d ur, ur rgumnm qu nqul qu rrm lmn dân nrçõ nr lun prfr ã rlzd ulznd-, prrrmn, m nlóg. Am, gund M, Mrll Pl (2004), ur dân um, nqunmn, nrçõ lmn dân nr lun prfr nr lun, pdnd grr n udn nmn d lmn m rlçã grup, dmulnd lun nnurm n ur. Dn d, n qu rfr à gund vrávl, ur xplm qu ur qu prvm nrçã prnl nr lun dm uj d pr duv prp mvçã pr prndr nrgr, p l pdm nr- nluíd m um urm. Pr M, Mrll Pl (2004), mdl d ur lmn dân dvm prnr um u m nn d nlg, um vz qu nã há prundd d nnr prnl nr prfr lun. Am, pr lun d ur lmn dân nlg dg ulzd ã d fundmnl mprân pr qu l pm nr- mmbr d um grup. Snd C (2011), qu mbém burm nndr m pr qu fnômn n, nluírm qu lgun d fr dnfd pdm r nzd d gun mnr: fl d dfnçã lr rp d prgrm d ur; prnçã ulzçã nrr d mrl ddá; u d m nprprd à nrçã nr prfr lun nr lun nr ; m d vlçã. 164 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. E p, pnd pl ur, ã drmn rlnd ur m, plnjmn d çõ d u prp pdgóg. Prém, mbém há qu dr qu vã pd r dndd dvd quõ p /u rgn qu ã xrr ur. Pr Snd C (2011), qund rr- d d nurz é nár qu çõ prvnv n rduçã d índ d vã jm pnd. Clh (2012) mbém udu prnp u d vã n ur qu ã frd n mdldd dân. Dnr l du: fl d rdnl rlçã f--f nr prfr lun; dmín én nufn pr u d nlg dg; uên d rprdd n munçã ; fl d frmçã d grup dnd à r d br. É pívl brvr qu mu ã mv qu lvm à vã, nd qu nm d ã nrmn lgd à prp pdgóg d ur, à u mdlg, nfm, fr nrn m d nn. Cnud, n rg, nã dur mv xrn ur m quã, mbr, n ud rlzd, lgun dl mbém nhm d dnfd. 3 Mdlg O ud m quã, d nurz qulv, nr n nx d lnur m mmá dân qu é frd pl Cdrj. O Cdrj n m um Cnór qu rún Gvrn d Ed d R d Jnr pr m d Fundçã Cnr d Cên Eduçã Suprr Dân d Ed d R d Jnr (Crj) unvrdd públ dd n Ed. Tmbém prpm d prj prfur munp, qu frm ruur fí pr funnmn d pl rgn. N Cnór Cdrj, ur ã d rpnbldd d dn d unvrdd. Sã l qu prprm prj plí-pdgóg, núd d mrl ddá, rdnm m d ur vlçã. Já m rlçã à Fundçã Crj b prduçã d mrl ddá, gã prnl mngm prnlzçã d pl A r g ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 165
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân rgn. A prfur munp dm pl rgn, m, fm rpnáv pl pç fí dnd pl, uprmn d mrl d num, bm m d pl dmnrv. O dd d pqu frm ld pr m d v rê pl llzd m du rgõ d d d R d Jnr, br: Angr d R (rgã d C Vrd), Iprun Bm Ju d Ibpn (rgã Nr). N v frm rlzd nrv m lun nn, ur prn drr d pl. A brvçõ rlzd durn mrã n nx, mbém frm ndrd n njun d dd. Adm, dd d nurz dumnl frm gulmn nld n pqu. Dn d mplud d nvgçã, n rg, nnrr-m- n nrrv d udn, n qu rfr à vã qu l êm m rlçã à vã dn, qund nár, fr nrlçmn m vz d ur prn drr d pl. 4 A vã m um lnur m mmá dân E S R v C n í f Qund m vã mrgu n nrv m lun nn, mbém m dm nrvd, f unânm pnã d qu l n m mr ênf n prmr mr d ur m quã. Sgund Cmrll (2009), n ED mr vã rr já n prmr m d ur, qund udn nd á dpnd mdldd dunl. Dí ndd qu n m dur br m, um vz qu f d pqu v vld pr lun nn. Rl, prém, qu nnhum lvnmn í f rlzd qu, mbém, nã v dd d nurz, m qu prnm nfrmçõ m bjv mzd br índ d vã. Dn d, nál d dd qu rá prnd n rg br--á, xluvmn, n nrrv d nrvd, u j, m dd qulv. Vnd nzr dur prnp mv qu lvm lun d lnur m mmá d Cdrj à vã, prnr, gur, du u dnfd n nrrv d nrvd: df- 166 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. uldd d dpçã à mdldd u à prp pdgóg d ur mmá m. 4.1 A dfuldd d dpçã à mdldd dân O pl d Cdrj vd pr rlzçã d pqu ã llzd m muníp nd há pu u nnhum nuçã d nn uprr públ gru. Um d m d Cnór Cdrj é, jumn, lvr unvrdd pr lugr pblr lun qu, pr dfrn mv, vm- mpbld d urr um grduçã nvnnl. Enrn, brv qu vár udn qu ngrm n lnur dmnrm r ngurnç m rlçã à mdldd qu, vm ndçõ, prfrrm udr m um ur prnl. I é xmn qu rvl nrrv d lun Vr, gur: S v qu um [grduçã] d mmá, mm qu pg, mm qu pg, é Eu fr nvé d CEDERJ. Pdr é fzr CEDERJ mbém, nndu? E nr nlr um m ur, bm qu r dfíl, m u nr. M, u fr pg pl f d nã r dân. (Vr, Angr d R). O lun rnpr qu u prupçã rfr- f d r qu udr m mpnhmn d um prfr, l qul rr n u duçã bá. Vr pr nr- dnfrávl m d d r qu dmnrr u própr prndzgm. Cb dr qu lgun lun, m m Vr, qur hgrm mnnr lg rp d fnômn d vã n ur, m u ngurnç frn à mdldd dân pd r um ndí d m lun hgm à grduçã, lvz, prqu b pr dl nã dá nnudd ud. N d Cdrj, lun nrvd nm mpr prm mrr prprd pr urr um lnur n nx d ED. E mdldd, prn, nã pr r pr d n p m d dmrzçã d nn uprr públ f bld. Sbr p- A r g ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 167
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân, M, Mrll Pl (2004) lrm qu ur n mdldd dân nã ã um mpl rnpçã d ur prn, u pl mn nã dvrm r. El nvlvm rrí própr, m u d nlg dg, ndd d nrçã nr prfr lun qu nnrm fmn prd, dnvlvmn d mrl píf prprd pr qu lun p udr m ndd nn d um prfnl pr xplr-lh núd, rqur um m d ur fn, mu ur. Dn d, qu brv é qu mu lun nn dmrm dpr mdl dunl, pr vz, ddm bndnr ur. M um ndí d dfuldd qu udn ndm r pr dprm ur é brvd n fl d Jfrn, gur. N rh d nrv, lun prn r nçã d ngú dn d ndd d r qu udr znh. E S R v C n í f À vz u m n m ó [r]. À vz vê n, lá, à vz mprd m Enn Méd, nd vê m um prfr n l d ul l [ ] Eu nd nã ngu m lbrr lmn d [mdldd prnl]. Ah qu é mu d, m é prqu vê m qu r um [dpln] Eu nnd m fzr um duçã pr m rgnzr, pr mçr méd d prndr udr znh, prndr znh. Prqu, n vrdd, qund vê nã m prfr prn vê m qu prndr, prmn, znh, né? [ ] Enã, vê é m qu lun m qu fzr m ppl d prfr mbém. Enã, à vz m dá um dr Enã, p É mpld (Jfrn, Angr d R) É mprn nfzr qu qund udn dzm nr znh, l ã xplnd fl qu fgur d prfr pd fzr. Embr xm ur prn, qu jumn pl uên d dn d dpln bm pr umr p, lun m f nl d ur nd nã nm prprd pr udr d rd m xgên bld pl mdldd dân. Sbr p, Vl (2011, p.144) xpl qu: 168 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. Há ndd d mmn prn, m qu nçm r p múu. O nmn d ldã pr frqunmn n fl d lun qu bum lrnv bm rgnznd jun ur lun qu mbém rnhm l nmn. Pr frmr grup, mm nd dân m um prblm r vnd mu mrm m dd dn d d lg nm m grnd nnvdr própr CEDERJ, qu dx lr m u dumn m n brvçõ l p. A pbldd d udr m grup, n pqudr, fz m qu lun unm rgnzm u mrz urrulr d frm mum, mm qund ã d ur dfrn. N rl, gur, lun Fáb mbém vdn dúvd br ngurá dpr m. A úlm prgun qu fç n nrv n m lr, lun nn, qu xplm qu fz m qu l rdm n ur, qu dx numd ngrr nl mbém qu dx r, é qu n. Em funçã d gund quã, Fáb rpnd qu qu lh u r prupçã é: [ ] dpçã m d nn, né? É dfíl flr é dfíl u nã prqu u nã nh nçã x d qu v nr. [ ] Dp qu u hgr qu, é prmr prv pr vê vr rlmn qu vê á udnd, qu vê á n mnh r, nndu? Em rm d qundd d ud, d quldd d ud, á funnnd, nndu? Qu pl qu u nnd [ ] nã é um fál. Nã é qu vê vm prá á v lvnd. (Fáb, Iprun) A r g O lun xpl u dnfr m mdlg mprnl r m nã ngur dpr-. Além d, l mnn qu r d um ur dfíl l mdlg pd dfulr nd m. O udn juf u rgumn prblmznd m lun êm hgd ur uprr. Pr l, duçã bá nã m dd n d frmr fuur unvrár, ndpndn d mdldd du- ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 169
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân nl, qund r d um ur dân, qul pu rrí dfrn dqul qu lun ã hbud nrrmn à grduçã, l pdm r dfuldd pr ngr ruld prd u é mm ngur rlzr ur. Our p píf d mdlg mprnl, dd pl ur d Cdrj, é ndd pl lun Edurd m um pívl udr d vã. Inlmn, Edurd rbu índ d vã prblm p d d um, m fl d mp, fl d nr, ngnudd frn à mmá unvrár, pu mpnh,. M, qund qund ur mbém r lgum rpnbldd n uçã, lun rpnd qu: O ur m, m Tm u pr n, m [ ]. A prv vêm d fr, m Sã rdndr qu, prvvlmn, ã n d d unvrdd. [ ] E fl d gn pdr fr dlgnd, lvz, m qum fz n prv mbém nrbu um pu, né? (Edurd, Angr d R) E S R v C n í f Embr f d rg nã j vlçã d prndzgm, duã mrg, n mmn, pr dr qu md m l vm nd f, n pnã d lgun lun, mbém m nrbuíd pr vã. Mu mnrm, nluv ur nrvd, qu pó prmr vlçã prnl, pld n pl, b pr d udn nã dá nnudd ur. 4.2 A mmá m pívl udr d vã Um d mprnõ prnd pl nrvd, n m vrd un brdd, f unânm: mmá é dfíl! É ur m mm qul qu burm ur pr grm d mmá, pr nrm- mvd pl df qu l rprn, nã hm m frmr qu nã é um ur fál qu nm d ã p pr rlzá-l. E pr r um mprnã já ldfd n dd m nurldd. (BORBA, 2011). 170 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. O qu brv n dd é qu ngrn ã urprndd pr um mmá qu lh é rnh, d frm, pm vvr um r n rlçã nruíd m mmá lng d u rjór dunl, um vz qu mu rm v m bn lun n dpln, nrn, prnm mu dfuldd m rlçã núd mmá d ur. E dlm b rnnd- um prmr p d lun rum à vã. N dpmn d ur, gur, ã prnd ndí qu vdnm rul rldd vvd pl lun nrm um ur uprr d mmá. [ ] O CEDERJ f f pr dr prundd pr p qu nã nhm à duçã fzr. M, gn mç r mbém lun mu m b vã umn [ ]. A própr p p Pd pr nr ml d r fznd um ur qu nã ngu rr n, ó r n bx u h rum pr p, né? [ ] M, é mu dfíl, à vz, lun prbr qu qu nã é pr mm u vu mbr. [ ] (Tur prnl, Bm Ju d Ibpn) N fl gur, Edurd xpl, dnr d nx d Cdrj, m l mprnd rldd d mu udn qu bndnm ur d lnur m mmá. A r g Eu rd qu prmr pl dfuldd d ur. Nã é um ur fál. Nã é Nã é ó lr. Nã é ó lr hgr n hr dr um pnã, né? É um ur mu dfíl, m qu udr mu, m qu ddr mu hr mu gn nã á dp. Mu gn nr qu m prp d fzr um fuldd m [ ] Enã, l nrm qu, à vz, é Cm prnç d fzr um fuldd, m m qul mr mu mp prqu já êm fmíl, já êm flh, já rblh m Já êm mu prupçõ à vz bç fh um pu pr mmá, né? [ ] Eu h qu l bm ngnnd qund dbrm qu rld- ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 171
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân d é ur ndên é l bndnrm mm. (Edurd, Angr d R) E S R v C n í f E úlm nrrv d Edurd rr qu Cmrll (2009) xpl m u pqu m rlçã à prõ nfln frd pl udn d ED. A ur rgumn qu, mbr lun [ ] nm ndd d bur nhmn uxíl d ur, l pdm ddr qu nã êm mp pr rr prv d rvç (COMARELLA, 2009, p. 74). Am, nnd qu é mprn um nçã rdbrd à ndd prblm nfrnd pr lun n nduçã d ur, prnplmn, lng d u xprên n, p é qund l nd nã ã dpd à mdldd. A vã n ED pr rnr- m prblmá qund mrlz- n nx d um ur d mmá. É f qu númr d udn qu frmm n ur, n dân qun prnl, é bm rduzd m d mr, qu juf lun Lnrd, d Bm Ju d Ibpn, n rh gur, dzr qu nã nh nnguém frmd pl Cdrj. Sgund l, um ur d mmá é mu dfíl, prnplmn pr r dân: Aqu, qu, dzm qu é mu, mu dfíl qu ó m um p frmd. Enã, rlmn u nã nhç nnhum p dqu qu nh [] frmd [ ]. Sbr p, Cmrll (2009) hm nçã pr f d qu n Brl índ d vã hgm 44% m lgun ur d grduçã prnl, m xmpl, ur d mmá. O prblm qu ur vdn prr d nfrmçã é qu, m b pr d vz, vã é rd pn mn, bund lvnr qundd d udn vdd nã u u nquên. Fn (2002), qu nã rlz pqu br ED, du br pr d xluã qu lvm jvn dul nrm- drrd pl mmá. Embr ur j rfrnd- à duçã d jvn dul (EJA), nnd qu u lçõ pdm r mpld pr nx d ED nqun um plí públ qu v, nr ur, à nluã l. Am nd, Fn (2002, p. 32, grf d ur) rgumn qu 172 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. Nã é rr mr- fr m Mmá m u d vã [ ]. Pr m nflz qu nh d, prém, xprên u dmpnh d uj n prndzd d Mmá, dflmn uçã, n vrdd, prd. N rldd, qu bndnm [ ] [ ud] fzm pr dvr fr, d rdm l nôm [ ]. A ur xpl qu dlgr à mmá rpnbldd pl vã dn nã un ndrnd qu mu lun d l méd prnm dfuldd m mmá nm pr nrrmpm ud. Além d, vã plôn d mmá qu prm dfrn nx, nluv n nuçõ d nn, fz m qu prfr lun jufqum nu d lun ndpndnmn d nívl d lrzçã, bm m d mdldd dunl, nfrm é vdnd n fl gur: M, u rd qu vã é pl f d r um ur, nã ó pr r d CEDERJ. Eu rd qu ur d Mmá m é dfíl. Nã ó pr r d CEDERJ. Prqu nã, [ ] [ur ur], qu u h qu é fál, nã g, m h qu é fál, é Nã nh. Nã r nnguém, vm dzr m, f CEDERJ qu f dfíl. [ ] M, [ ] [há ur qu] êm mu gn fznd. [ ] É prqu Mmá xg m d Frç pnmn. [ ] É álul, né? (Lun, Bm Ju d Ibpn) A r g Pr Lun, prnpl udr d vã n ur d mmá d Cdrj é própr mmá. Sgund lun, ur ur nã rm ld mv mr f mdldd dunl. E vã é rrbrd pr ur uj d nx. A drr d pl d Bm Ju d Ibpn xpr mm pnã, m m ur prn nrvd. [ ] A ún rlv qu u fç é qu lun rlmm qu é um ur muuuu dfíl. [ ] Enã, lv, nó já lm í [ ], lv um pu Ah qu mv ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 173
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân Juf um pu vã, qu é um d prrdd d ul dmnrçã d Fundçã CECIERJ, d qu gn mb vã n ur. M lun b fnd m, é Dmvd. Prqu m lgum dpln qu nã m ndçõ. Sã mu dfí, nndu? [ ]. (Drr, Bm Ju d Ibpn) A nrv m ur prnl d pl d Bm Ju d Ibpn ugr qu vã, n nx d ur, rnu- um nquçã pr qup d Cdrj. Dn d, prgun l br u qu lvm à vã. Su rp é ruurd d gun mnr: E S R v C n í f Prmr ur d Mmá m. Prqu vã n é quvln à vã d prnl. Enã, qur dzr, gn á n mm br m rlçã l [r]. Prqu Mmá é um ár qu, m, mu vr nã é d mund qu ngu lvr, né? O r m qu r um rín lóg bm, m qu r fldd m númr lr [r]. S lá, r v Imgn um p qu m dfuldd m dmnrçõ, v fzr Anál Rl m? Qur dzr, l v r mu dfuldd n, né? Enã, h qu prmr é Mmá m. (Tur prnl, Bm Ju d Ibpn) O md m ur prblmz m rz à n um dlm vvnd pr lnnd m mmá d qulqur mdldd d duçã. E dúvd qu pr é: m qu mmn qunm pr qu mmá é m? Srá qu quã á n mmá u n mnr m l vm nd brdd n grduçã? Frr Fundz (1998) dum qu md m lgum prá vêm rrnd há grçõ rnm mn lnzd, u j, r ã mp pr lgun qu dêm pdr nlul ã pl mr m qunmn u qulqur nál rí. É lr qu nã pd dndrr f d qu pdõ xm qu, pr vz, há udn qu nm m br um íul d um drmnd ár pr qul nã prnm fndd. 174 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. Enrn, nã pd ngr qu há um bm nr mmá níf lr qu lv mu lun rdrm qu nã ã pz d rlzr um ur d mmá. A qu pr, m d um d mv d vã n rfrd ur, um vz qu mmá m qul lun vrm n nã é rnhd pr l ngrrm n lnur. 5 Cndrçõ fn N qu rfr à vã, pqu ndm qu dd mplmnçã d ur dân l mpr f um prblm, prn, ur d mmá d Cdrj nã n m um ld. N ã d pqu d mp f pívl brvr qu há mpl prupçã d qup d Cdrj m nr mnmzr vã n ur d lnur m mmá. Am nd, lgum mdd vêm nd dd pr r uçã. N nd, lun ã nnvd frqunr pl, prprm d ur prnl, rmndnd- qu udm prvmn l pr qu j m prv, qu rgnzm grup d ud é nfzd qu mbr r d um ur n mdldd dân, mdlg é mprnl. O qu brv é qu udn prm d mp pr dpr m, um vz qu mumn l ndm rprduzr n nx d ED qu vnhm rlznd n duçã prnl. Mu qu ngrm n ur, qu ã mplmn un d pl, dflmn nm u umm m lun d grduçã, d md qu, nã hvnd mudnç d ud, rã fr ndd rnfrmr- m númr n l índ d vã. Vnd ndr qul qu djm rlzr ur, m qu pr mv vrd ã brgd bndná-l, Cdrj um um pur lhdr frn lun ngrn, lnd- à dpçã pr lrr u dúvd prupnd- m mnmzr nçã d ldã qu mu dzm nr. Smlrmn ur ur prn, Cdrj mbém nfrn prblm m rlçã à grnd dfgm d núd mmá A r g ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 175
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân E S R v C n í f pr pr d lun. N nv d uprr dfên n frmçã bá é frd n ur d lnur dpln hmd Mmá Bá. A d é qu l pm prnhr lun, m rlçã núd píf d mmá qu prm dd duçã bá, pr qu ngm vnçr n dm dpln d ur. Td mdd, ur nã mnnd n rg, ã nv. É mprn dr qu prp pdgóg d ur dân frd pl Cdrj nã á mplmn dfnd. Pu frm xprên qu ndrm nv, n qu rfr à lnur m mmá l f pnr n Brl. Am, é pívl nr qu própr dnvlvmn d ur lng d n m ndd mnh qu dvrã r rlhd n fuur. Em um nx m mpl, nd nã há ulur d frmçã dân óld n Brl, prnplmn ndrrm ndçõ d mpudr fl d nxã d Inrn bnd lrg pr d lun d rgõ nd ED á nd mplmnd. Dn d, Cmrll (2009) rd qu d mm frm qu é mprn nhr índ d vã é mprndívl bur mprnõ r d fr qu ndnrm pr, m, pnr m mdd pr mbê-l. Pn qu lém d frr à duçã públ d quldd é nár dr ndçõ lun à prmnên nluã d u ur. É pívl nr qu, dã d bndnr ur nã á lgd um ún fr, m um njun dl. Dn d, nã dvm n qur d qu d d xpndr duçã uprr n pí juf, nr ur mv, dmrzçã d fr d vg, qu ã drgd jumn udn qu, m grl, já á nrd n mrd d rblh m brgçõ fmlr. Am nd, b um rflxã br mdl d grduçã dân qu vm nd mplmnd pl Cdrj, d md m mpl, pl Unvrdd Abr d Brl (UAB) 4. Erm ur pblnd flxbldd qu u lun nm? Em qu mdd d qu md? E, nd, up flxbldd m d ufn pr qu lun ng rlzr ur nluí-l? Adm, ld à plí públ d dmrzçã d nn uprr é mprndívl plí d vlrzçã dn, um vz qu b- 176 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.
SANTOS, S. C. x prur pl ur d lnur, já dud m pqu d lrg l, m qu Brnd G m ldrd n Fundçã Crl Chg, pr xmpl, mbém nrbu m l vã. Qund nã m nrd pl ur hn d ngr umn pr qul qu nrvrm, d md qu mu nm mpr êm m m bnçã d íul. I fz m qu uj rpnm u lh pm, mu vz, pr bndná-l. Prn, é gulmn mprn xplrr má mbém n duçã prnl, p mbr dfrn mdldd prnm pfdd, vár rzõ qu lvm à vã ã mun mb nx (COMARELLA, 2009). Dn d, um nál m prfundd, qu ndr ur p, lém d mdldd dunl, dv r f, d md udr prnp u d vã, vlr u nquên rpnr prp pr qu çõ jm mplmnd vnd bur mudnç d rldd nã pn rrr u l índ, p lém d frr à duçã públ d quldd é nár dr ndçõ lun à prmnên nluã d u ur. N 1 Dpnívl m: <hp://www.drj.du.br/drj/>. A m: 12 g. 2013. 2 Dpnívl m: <www.r.unp.br/gpmm>. A m: 12 g. 2013. 3 O nm d lnnd qu prm n x ã fí pr, m, prrvr dndd d nvlvd. 4 Pr m dlh nul: <hp://www.ub.p.gv.br>. A m: 22 br. 2014. A r g Rfrên BORBA, M. C. O Enn d Mmá Míd Dg. Rv Pá, Enn Fundmnl, Pr Algr, n XV, n. 57, p. 14-17, 2011. COELHO, M. L. A Evã n Cur d Frmçã Cnnud d Prfr Unvrár n Mdldd d Eduçã Dân V Inrn. Dpnívl m: <hp://www2.bd.rg.br/vulzdumn.p?dumn_id=10>. A m: 16 jun. 2012. ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014. 177
Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân COMARELLA, R. L. Eduçã Suprr Dân: vã dn. 2009. 146 f. Drçã (Mrd m Engnhr Gã d Cnhmn) Unvrdd Fdrl d Sn Crn, Flrnópl, 2009. FONSECA, M. C. F. R. Eduçã Mmá d Jvn Adul: pfdd, df nrbuçõ. Bl Hrzn: Auên, 2002. FREIRE, P.; FAUNDEZ, A. Pr um Pdgg d Prgun. 4. d. R d Jnr: Pz Trr, 1998. MAIA, M. C.; MEIRELLES, F. S.; PELA, S. K. Anál d Índ d Evã n Cur Suprr Dân d Brl. 2004. Dpnívl m: <hp://www.bd.rg.br/ ngr2004/pr/pdf/073-tc-c2.pdf>. A m: 14 jun. 2012. SANDE, I. C.; COSTA, N. F. S. Qulfçã Dn: vã rég d prvnçã. 2011. Dpnívl m: <hp://www.bd.rg.br/ngr2011/d/51.pdf>. A m: 14 jun. 2012. SANTOS, S. C. Um Rr d um Lnur m Mmá Dân b Ó d u Alun Inn. 2013. 207 f. T (Durd m Eduçã Mmá) Inu d Gên Cên Ex, Unvrdd Edul Pul, R Clr, 2013. E S VIEL, S. R. Um Olhr Sbr Frmçã d Prfr d Mmá Dân: d CEDERJ/UAB. 2011. 218 f. T (Durd m Eduçã Mmá) Inu d Gên Cên Ex, Unvrdd Edul Pul, R Clr, 2011. R v C n í f Rbd m 10. 2013 / Aprvd m 8 br. 2014 Pr rfrnr x SANTOS, S. C. Dund br vã m um ur d lnur m mmá dân. ES, Sã Pul, n. 34, p. 161-178. m/g. 2014. 178 ES Rv. Cn., Sã Pul, n. 34, p. 161-178, m/g. 2014.