UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIA

Transcrição

1 UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIA ASIGNATURA: MATEMÁTICAS CURSO: 1º B E.S.O. DATA: ABRIL DE 2008 ALUMNA: Mª PAZ LÓPEZ-VIZCAÍNO RUBIO 1

2 ÍNDICE: 1.- Introdución: Páxinas Medidas empregadas na provincia de Lugo: Páx.: Medidas empregadas na provincia de Ourense: Páx.: Medidas empregadas no resto de Galicia: Páx.: Conclusión e Bibliografía: Páx.: 31 2

3 INTRODUCIÓN Desde que existe o comercio, aínda na súa forma máis rudimentaria (mediante o intercambio de froitos e mercadorías de todo tipo), tense sentido a necesidade de medir e pesar os diversos productos. Estas medidas esixen a elección dunhas unidades ou patróns permanentes. Fase antropométrica: estas unidades de medida nacen das propias dimensións do corpo humano, dando lugar ó PÉ, CODO, PUÑO, PALMO, DEDO, PASO, CUARTA, BRAZA, etc., e para as medidas moi pequenas o ancho ou longo dun cereal cultivado en cada zona ("GRAN"), e para os moi grandes, con relación ó corpo humano aparecen unidades como o alcance da voz humana ou a distancia percorrida por unha frecha... Presentaba como principal vantaxe a permanente dispoñibilidade dos "patróns", e como inconvenientes máis notables "as diferencias individuais", e sobre todo, "a falla dunha relación de multiplicidade simple entre elas." Fase significativo-funcional: Xa non se trata da lonxitude das partes do corpo humano, senón do resultado dunha acción determinada. Esta fase é de singular importancia, respecto ás medidas das terras de cultivo, respecto á relación de dita superficie cos resultados do labor do agricultor sobre o terreo: 1.- Relación ó tempo de traballo necesario para cultivar dita superficie de terra: Este concepto provén da antiga Roma, estendéndose por toda Europa, e chegando a permanecer nalgúns países durante séculos ("días de bois", en Asturias; ou os "jornais de viñedos" ou a "cavadura" en Galicia). 2.- Cantidade de gran necesario para sementa-la terra.- Xurde posteriormente, anque coexiste coa anterior, e esténdese por toda Europa. Nun principio pensouse en medir a superficie de terra pola cantidade de gran que produce", pero foi pronto desbotada dadas as grandes oscilacións das colleitas debido á influencia das irregularidades climáticas e substituída pola relación co gran sementado, por ser este constante e independente da colleita obtida. 3

4 A coincidencia da denominación das unidades de superficie e as de capacidade de áridos é unha proba da orixe funcional daquelas con relación á sementadura. É o caso máis común en Galicia onde se fala de "fanega", "ferrado", "cuartillo", etc. para nomear as medidas de capacidade de gran e ó mesmo tempo a superficie de terra na que se sementan ditas medidas. Este feito atópase frecuentemente na expresión utilizada nos Interrogatorios do Marqués de la Ensenada ( ) na expresión: "ferrado de centeno en sembradura". Os grans e sementes en xeral (áridos) adoitan medirse polo seu volume, polas chamadas medidas de capacidade, que non son máis que uns recipientes de formas diversas e construídos con materiais ríxidos, de forma que non se deformen; e como exemplo en Galicia temos o "ferrado de trigo e centeo ou de millo, consistente nunha caixa de madeira cuxa sección ten forma de trapecio rectángulo e cuxas arestas están reforzadas por listóns de ferro (que dan orixe ó nome da medida). Os líquidos mídense tamén polo seu volume en relación con determinados recipientes que se toman como unidade. En todo iso a principal característica é que segundo sexa o tipo de sementes, nos áridos, ou segundo se trate nos líquidos, de viño, augardente, aceite, cambia o tamaño da correspondente unidade, aínda cando teña o mesmo nome. 4

5 MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO MEDIDAS LINEAIS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN dm cm mm BECERREA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara CHANTADA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara FONSAGRADA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara LUGO 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara MONDOÑEDO 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara MONFORTE 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara QUIROGA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara

6 CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN dm cm mm RIBADEO 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas vara SARRIA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara VILALBA 1 pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara VIVEIRO 1pulgada cuarta (9 pulgadas) pie (12 pulgadas) vara Nota: tamén se usaba a vara castellana escuadra grafómetro taquímetro 6

7 MEDIDAS DE SUPERFICIE EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO As medidas de superficie empregadas nesta provincia eran a fanega e o ferrado, de extensión variable segundo os concellos, coas seguintes equivalencias: CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS DO FERRADO DA FANEGA dam 2 m 2 dm 2 (área) (centiárea) ABADÍN ALFOZ ANTAS BALEIRA BARREIROS BECERREA BEGONTE BÓVEDA CARBALLEDO CASTRO DE REI CASTROVERDE CAUREL CERVANTES CERVO CORGO COSPEITO CHANTADA FONSAGRADA FOZ FRIOL XERMADE GUNTÍN INCIO XOVE LÁNCARA LOURENZÁ LUGO MEIRA MONDOÑEDO MONFORTE

8 CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS DO FERRADO DA FANEGA dam 2 m 2 dm 2 (área) (centiárea) MONTERROSO MURAS NAVIA DE SUARNA NEGUEIRA BARALLA AS NOGAIS OUROL OUTEIRO DE REI PALAS DE REI F. DE PANTÓN PARADELA PÁRAMO PASTORIZA PEDRAFITA POL P. DE BROLLÓN PORTOMARÍN QUIROGA RÁBADE RIBADEO RIBAS DE SIL RIBEIRA DE P VICEDO RIOTORTO SAMOS SARRIA SAVIÑAO SOBER TABOADA TRABADA GUITIRIZ TRIACASTELA VALADOURO VILALBA PONTENOVA VIVEIRO NOTA: Tamén se usaba o cuartillo coa seguintes equivalencias: 1 fanega = 20 ou 24 cuartillos según concellos. 8

9 MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS PARA LÍQUIDOS NA PROVINCIA DE LUGO: PARA VIÑO: CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl BECERREA 1 cuartillo (26 onzas) 84 1 cántaro (24 cuartillos) BARALLA 1 cuartillo (26 onzas) 82 1 cántaro (24 cuartillos) AS NOGAIS 1 cuartillo (22 onzas) 69 1 cántaro (24 cuartillos) PEDRAFITA 1 cuartillo (28 onzas) 88 1 cántaro (24 cuartillos) CHANTADA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cántara (36 cuartillos) cañado (2 cántaras) moio (4 cañados) FONSAGRADA 1 cuartillo (23 onzas) 72 1 cañada (8 cuartillos) LUGO 1 cuartillo 47 1 cañada (68 cuartillos) MONDOÑEDO 1 cuartillo (18 onzas) 57 1 cañado (66 cuartillos) carga (3 cañados) MONFORTE 1 cuartillo (16 onzas) 50 1 cántara (36 cuartillos) cañado (2 cántaras) moio (4 cañados)

10 CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl QUIROGA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 almudera (12 cuartillos) cañado (6 almuderas) moio (4 cañados) RIBADEO 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cañado (72 cuartillos) carga (3 cañados) TRABADA 1 cuartillo (27 onzas) 85 1 cañada (9 cuartillos) 7 66 SARRIA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cañado (63 cuartillos) moio (4 cañados) VILALBA 1 cuartillo (34 onzas) olla (17 cuartillos) VIVEIRO 1 cuartillo (18 onzas) 57 1 arroba (25 cuartillos) MEDIDAS PARA AUGARDENTE: CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl EN TODA A PROVINCIA 1 cuartillo (16 onzas) 50 1 cántara ou arroba (32 cuartillos) 2 cántaras cántaras

11 MEDIDAS PARA ACEITES: CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl EN TODA A PROVINCIA 1 cuartillo 50 1 arroba (25 cuartillos) arrobas arrobas arrobas MEDIDAS DE PESO EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO MEDIDAS EQUIVALENCIA EN Kg. Gr. 1 onza 29 1 libra (20 onzas) arroba (25 libras) quintal (4 arrobas)

12 MEDIDAS DE CAPACIDADE PARA OS ÁRIDOS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. BECERREA 1 cuartillo 72 1 tego (12 cuartillos) ferrado (2 tegos) fanega (4 ferrados CERVANTES 1 cuartillo 71 1 tego (12 cuartillos) ferrado (2 tegos) fanega (4 ferrados) TRIACASTELA 1 cuartillo 74 1 ferrado (20 cuartillos) fanega (4 ferrados) PEDRAFITA 1 cuartillo 79 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (4 ferrados) AS NOGAIS 1 cuartillo 70 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (4 ferrados) BARALLA 1 cuartillo 71 1 tego (12 cuartillos) ferrado (2 tegos) fanega (4 ferrados) CHANTADA 1 cuartillo 63 1 cuartal (5 cuartillos) ferrado (6 cuartales) fanega (5 ferrados) MONTERROSO 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (5 ferrados)

13 CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. PORTOMARÍN 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (5 ferrados) FONSAGRADA 1 cuartillo 67 1 tego (12 cuartillos) ferrado (2 tegos) fanega (4 ferrados) MEIRA 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (4 ferrados) LUGO 1 cuartillo 66 1 ferrado (20 cuartillos) fanega (6 ferrados) CASTRO DE REI 1 tego ferrado (2 tegos) CASTROVERDE 1 ferrado (25 cuartillos) fanega (5 ferrados) FRIOL ½ ferrado ferrado fanega (6 ferrados) OUTEIRO DE REI ½ ferrado ferrado fanega (6 ferrados) POL 1 tego ferrado (2 tegos) MONDOÑEDO 1 cuartillo 73 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (4 ferrados) ALFOZ ½ ferrado ferrado FOZ ½ ferrado ferrado

14 CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. MONFORTE 1 cuartillo 46 1 cuartal (4 cuartillos) ferrado (8 cuartales) fanega (4 ferrados) BOVEDA ½ ferrado ferrado QUIROGA 1 cuartillo 74 1 sesto (4 cuartillos) ferrado (6 sestos) fanega (4 ferrados) CAUREL 1 ferrado P. DE BROLLÓN 1 ferrado RIBAS DE SIL 1 ferrado RIBADEO 1 cuartillo 67 1 ferrado (24 cuartillos) fanega (4 ferrados) SARRIA 1 cuartillo 52 1 cuarta (4 cuartillos) ferrado (8 cuartas) fanega (4 ferrados) LÁNCARA 1 ferrado INCIO 1 ferrado PARADELA 1 ferrado SAMOS 1 ferrado (25 cuartillos) tega (2 ferrados) fanega (2 tegas)

15 CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. VILALBA 1 cuartillo ferrado (18 cuartillos) fanega (4 ferrados) BEGONTE 1 ferrado GUITIRIZ 1 ferrado VIVEIRO 1 cuartillo 57 1 ferrado (30 cuartillos) fanega (4 ferrados) MURAS 1 tego ferrado (2 tegos)

16 PESO DO FERRADO NOS DISTINTOS CONCELLOS DA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO PESO EN Kg. TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS ABADÍN 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 ALFOZ 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 ANTAS 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 BALEIRA 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,29 BARREIROS 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 BECERREA 13,50 11,01 13,40 7,91 12,90 14,95 BEGONTE 12,72 10,37 12,63 7,46 12,16 14,10 BÓVEDA 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 CARBALLEDO 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 CASTRO DE R. 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 CASTROVERDE 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 CAUREL 14,00 11,42 13,90 8,21 13,38 15,52 CERVANTES 13,34 10,88 13,24 7,97 12,75 14,79 CERVO 13,74 11,36 13,63 8,05 18,00 15,22 CORGO 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 COSPEITO 14,16 11,55 14,05 8,30 13,55 15,69 CHANTADA 14,84 12,10 14,72 8,69 17,25 16,44 FONSAGRADA 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,89 FOZ 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 FRIOL 9,93 8,10 9,85 5,82 15,53 11,01 XERMADE 14,16 11,55 14,05 8,30 13,53 15,69 GUNTÍN 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 INCIO 11,93 9,72 11,84 6,99 11,40 13,22 XOVE 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 LÁNCARA 11,38 9,28 11,30 6,67 10,87 12,61 LOURENZÁ 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 LUGO 10,36 8,57 10,28 6,19 10,02 11,60 MEIRA 13,60 11,09 13,50 7,97 13,00 15,08 MONDOÑEDO 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 MONFORTE 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 MONTERROSO 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 MURAS 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 NAVIA DE S. 12,72 10,37 12,62 7,45 12,15 14,09 NEGUEIRA DE M. 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,89 BARALLA 13,67 11,14 13,56 8,01 13,06 15,15 NOGAIS 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 OUROL 13,74 11,20 13,63 8,05 18,00 15,22 16

17 CONCELLO PESO EN Kg. TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS OUTEIRO DE R. 10,26 8,45 10,28 6,07 15,53 11,48 PALAS DE R 10,47 10,98 13,37 7,89 17,25 14,93 F. DE PANTÓN 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 PARADELA 12,55 10,23 12,46 7,36 11,99 13,91 PÁRAMO 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 PASTORIZA 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 PEDRAFITA 14,91 12,16 14,80 8,74 14,25 16,53 POL 10,36 8,57 10,28 6,19 20,29 11,60 P. DE BROLLÓN 14,00 11,42 13,90 8,21 15,53 15,52 PORTOMARÍN 14,84 12,10 14,74 8,69 17,25 16,44 QUIROGA 14,00 11,42 13,90 8,21 13,38 15,52 RÁBADE 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 RIBADEO 12,69 10,34 12,59 7,43 12,12 14,06 RIBAS DE SIL 13,62 11,19 13,62 8,04 15,53 15,21 VICEDO 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 RIOTORTO 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 SAMOS 11,36 9,26 11,27 6,66 10,85 12,59 SARRIA 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 SAVIÑAO 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 SOBER 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 TABOADA 12,21 9,96 12,12 7,16 15,60 13,54 GUITIRIZ 12,88 10,50 12,78 7,55 12,31 14,28 TRIACASTELA 11,62 9,47 11,53 6,81 11,53 12,88 F. VALADOURO 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 VILALBA 14,16 11,55 14,01 8,30 13,53 15,69 PONTENOVA 12,25 9,98 12,15 7,18 11,70 13,57 VIVEIRO 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 17

18 MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE OURENSE: MEDIDAS DE LONXITUDE NA PROVINCIA DE OURENSE CUARTA OU PALMO LINEAL: 0,209 metros. É igual en todos os concellos da comarca e coincide co valor do palmo castelán. PALMO LINEAL DE PONTON: (madeiras): 0,209 metros. Ten valor constante de 0,209 metros en todos os concellos da comarca onde se ten constatado o seu uso, agás en: Beariz, Boborás, Irixo e Maside.- PÉ LINEAL: 0,2786 metros. É igual en todos os municipios da comarca e coincide o seu valor co castelán. PULGADA LINEAL: 0,0232 metros. É igual en todos os municipios da comarca, e coincide no seu valor co castelán. VARA LINEAL: En toda a comarca, agás o municipio de Beariz: 6 cuartas ou palmos = 1,254 metros. En Beariz 4 cuartas ou palmos = 0,836 metros (Nota: "Das varas de 4, 5 e 6 palmos só se fai uso no tráfico rural de tecidos caseiros, como son os lenzos, picotes, mantas, panos burdos e algunhas trenzas, tráfico que se limita ó sinxelo axuste de mercado, que as súas entidades non están coma os froitos suxeitas a ningunha prestación e que por conseguinte é pouco probable que sexan materia litixiosa; pero para o remoto caso en que cheguen a selo, van expresadas as equivalencias". 18

19 MEDIDAS DE SUPERFICIE NA PROVINCIA DE OURENSE: Advertencia previa: o ferrado e a cavadura son equivalentes (1 ferrado = 1 cavadura). Pero normalmente úsase a cavadura nas terras de viñedo e o ferrado nas terras de non viñedo. A fanega e a tega onde se usan equivalen a 5 ferrados. O palmo tabular (ou fragueiro) ten en todas as parroquias da comarca 9 cuartas de largo por 1 pé de ancho, e equivale a 0,52 metros cadrados. CONCELLO DE BEARIZ (medidas de terras de non viñedo): Parroquias Ferrado Áreas Concas Cuartillas Cuartillos Todas 1 6, CONCELLO DE BOBORÁS (medidas de terras de viñedo): Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartillos Copelos Albarellos, Astureses e Pazos 1 4, Resto 1 6,

20 Parroquias Ferrado Áreas Albarellos, Astureses e Pazos CONCELLO DE BOBORÁS (medidas de terras de non viñedo): Cuartal ou Cuartos Netos, Cuartillos Maquías ou Copelos 1 4, Resto 1 6, CONCELLO DE CARBALLIÑO (medidas de terras de viñedo): Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Arcos (San Xoan) 1 4, Carballiño 1 4, Partovia e Señorín 1 6, Resto 1 6,

21 Parroquias Longoseiros, Madarnás, Mudelos e Ponteveiga Partovia e Señorín CONCELLO DE CARBALLIÑO (medidas de terras de non viñedo): Ferrado Áreas Cuartal ou cuartos Netos, copelos Maquías ou cuartillos 1 6, , Resto 1 6, CONCELLO DE IRIXO (medidas de terras de viñedo): Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Campo, Cangues, Espiñeira, Froufe, Loureiro Cuartillos ou copelos Maquías 1-6, Resto 1 1 4,

22 CONCELLO DE IRIXO (medidas de terras de non viñedo): Parroquias Ferrado Fanega Cuartal ou tega Áreas ou cuartos Cidade, Cusanca, Dadín, Parada de Laviote e Reádigos Copelos, cuartillos Maquías ou netos 1 1/5 4, Resto 1 1/5 6, Unha fanega=unha tega=5 ferrados. CONCELLO DE MASIDE (medidas de terras de viñedo): Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Copelos Maquías Garabás 1 4, Louredo 1 4, Maside e Piñeiro 1-6, Resto 1-6,

23 Parroquias Ferrado Áreas CONCELLO DE MASIDE (medidas de terras de non viñedo): Fanega ou Tega Cuartos ou Cuartal Copelos Maquías Cuartillos ou netos Garabás 1 6,29 1/ Louredo, Maside e Piñeiro 1 6,29 1/ Resto 1 6,29 1/ CONCELLO DE PIÑOR (medidas de terras de viñedo): Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Carballeda, Coiras e Torcela Copelos ou Maquías cuartillos 1 4, CONCELLO DE PIÑOR (medidas de terras de non viñedo): Parroquias Ferrado Áreas Cuartos Barran e A Canda Copelos, netos ou Maquías cuartillos 1 6, Resto 1 6,

24 Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Ourantes e Vilela CONCELLO DE PUNXÍN (medidas de terras de viñedo): Cuartos ou cuartal Cuartillos ou copelos Maquías 1-6, Resto - 1 4, Parroquias Ferrado Áreas CONCELLO DE PUNXÍN (medidas de terras de non viñedo): Cuartos ou cuartal Copelos, netos ou Maquías cuartillos Todas 1 6, Parroquias Cavadura Áreas CONCELLO DE SAN AMARO (medidas de terras de viñedo): Cuartas ou cuartos Sesma Copelos Todas 1 4,

25 Parroquias Ferrado Áreas Fanega CONCELLO DE SAN AMARO (medidas de terras de non viñedo): Cuartos ou sesmas Copelos ou Maquías cuartillos Todas 1 4,37 1/ CONCELLO DE San Cristovo de CEA (medidas de terras de viñedo): Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Mandrás e Vilaseco 1 4, Resto 1 4, Parroquias Ferrado Áreas Mandrás e Vilaseco CONCELLO DE San Cristovo de CEA (medidas de terras de non viñedo): Fanega ou Tega Cuartos ou cuartal Copelos Netos Cuartillos Maquías 1 6,29 1/ Resto 1 6,29 1/

26 MEDIDAS DE CAPACIDADE NA PROCINCIA DE OURENSE: para medir áridos (centeo, millo...). Advertencia previa: hai que diferenciar entre "medidas colmadas", que se usan principalmente no millo, e "medidas rasas", que se usan sobre todo no centeo. A fanega, que equivale a 5 ferrados, úsase en Boborás, Carballiño, Irixo, Maside, Piñor e Cea, para medir o centeo. En Beariz úsase tamén a cuartilla tanto nas medidas colmadas como nas rasas; equivale a 1/4 do ferrado, de xeito que cada ferrado ten 4 cuartillas. En Punxín emprégase a maquía como medida colmada. Un ferrado ten 30 maquías. E tamén se usa o neto (1 neto = 1 maquía). En San Amaro úsase a sesma. Un ferrado ten 6 sesmas. Concello Medidas colmadas (millo) Parroquia Ferrado Cuartais Cuartos Cuartillos Copelo Litros (cuartal) BEARIZ Todas ,63 BOBORÁS Todas ,41 CARBALLIÑO Todas ,80 IRIXO Todas ,46 MASIDE Todas ,28 PIÑOR Todas , ,88 PUNXÍN Todas , ,14 SAN AMARO Todas ,18 S. C. DE CEA Todas ,88 26

27 Concello Mª Paz López-Vizcaíno Rubio Medidas rasas (centeo) Parroquia Ferrado Cuartais Cuartillos Cuartos Copelos Maquías (cuartal) ou netos Litros BEARIZ Todas ,06 BOBORÁS Todas ,11 CARBALLIÑO Todas ,68 IRIXO Todas ,98 MASIDE Todas ,82 PIÑOR Barrán e A Canda ,58 Resto ,58 PUNXÍN Todas ,28 SAN AMARO Todas ,50 S. C. DE CEA Todas ,58 Concello MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS NA PROVINCIA DE OURENSE: Parroquia Moio de Viño para medir líquidos Moio de viño Canados Olas Cuartas Cuartillos Onzas Litros BOBORÁS Todas ,92 CARBALLIÑO Todas ,92 IRIXO Todas ,92 MASIDE Todas ,92 PIÑOR Todas ,12 PUNXÍN Todas ,92 SAN AMARO Todas ,92 S. C. DE CEA Todas ,92 27

28 Concello Ola de viño Parroquia Cuartas Azumes Cuartillos Onzas Litros BOBORÁS Todas ,24 CARBALLIÑO Todas ,24 IRIXO Todas ,24 MASIDE Todas ,24 PIÑOR Barrán ,64 Resto ,64 PUNXÍN Todas ,24 SAN AMARO Todas ,24 S. C. DE CEA Todas ,24 Un azume = 0,28 litros. Complementos: Un cuartillo de aceite = 0,50 litros (úsase en Beariz, Boborás e Carballiño). Un cuartillo de viño = 0,57 litros, salvo en Piñor onde un cuartillo de viño equivale a 0,52 litros. En Boborás un neto de viño é o mesmo que un cuartillo e equivale a 0,57 litros. A ola acabazada de viño en Boborás e Maside ten 34 cuartillos e 680 onzas e equivale a 19,38 litros. En Beariz un pote de monte de viño ten 32 cuartillos e 640 onzas, polo que é igual a 18,24 litros. 28

29 MEDIDAS PONDERAIS: A ARROBA GALEGA en toda a provincia de Ourense ten 25 libras e 500 onzas, equivalen a 14,376 quilogramos. En toda a provincia de Ourense a LIBRA GALEGA equivale a 0,575 quilogramos. Cada libra ten 20 onzas. Finalmente a MAQUÍA FARIÑEIRA equivale a 0,575 quilogramos en toda a provincia de Ourense. Chámase "maquía fariñeira" ó pago que se fai ó dono do muíño dunha libra por cada ferrado que se leva a moer. MEDIDAS EMPREGADAS NO RESTO DE GALICIA MEDIDAS DE SUPERFICIE E LONXITUDE: Na provincia da Coruña a equivalencia do ferrado varia entre os 396 m 2 no concello de Ordes e os 639 m 2 nos concellos de Boquiexón, Cerceda e Santiago entre outros. En Rianxo, úsase a Cunca, que son 35 m 2, o ferrado ten 12 cuncas. En Boiro, o cuartillo, son 22,33 m 2. Na provincia de Pontevedra a variación e aínda máis grande, dende os 64 m 2 no concello de Soutomaior ate os 672 m 2 no concello de Vilanova de Arousa, aínda que o valor máis repetido é o de 629 m 2, empregado en arredor de 20 concellos ( a Estrada, Cuntis, Tomiño, Vilaboa, etc.). No Morrazo e ría de Vigo, úsase moito a Vara, que no Morrazo equivale a 7,37 m 2, e en Vigo son 4,57 m 2. En Pontevedra, Caldas e Cambados, úsase a cunca, que é a doceava parte dun ferrado e vale 52,40 m 2. 29

30 Na estrada e Lalín úsase o cuartillo, que vale na Estrada 26 m 2, e en Lalín 22,34 m 2. Tamén se usa o estadal, que equivale a 12 pés, é dicir, 336 cm. En canto as medidas de lonxitude, a vara na provincia da Coruña equivalía xeralmente a 0,843 metros, e a legua tiña 5.572,699 metros. En Ourense, a vara oscilaba entre os 4 e os 6 palmos, a primeira tiña 0,836 metros, e a segunda abranguía 1,254 metros. A máis xeneralizada en Pontevedra era equivalente a 0,8359 metros, nesta provincia tamén se usaba a vara agrimensa ou estadal, que na Lama tiña 10 cuartas (2,0897 metros), en Soutomaior 2,12 metros e en Tui 2,23 metros. MEDIDAS DE CAPACIDADE: Na Coruña, a cántara equivalía a 15,58 litros para o viño e a 16,43 litros para augardente. A medida máis xeneralizada na provincia de Pontevedra era o canado ou cabazo (32,70 litros); o moio tiña en Caldas de Reis 12 arrobas, cada arroba tiña 25 cuartillos, e cada cuartillo 20 onzas; en Ponteareas, o cabazo comporíase de 29 cuartillos (14,63 litros) e a pipa tiña 34 xacalazos. OUTRAS MEDIDAS: Para a medida da madeira en táboas empregábase en Ourense o palmo fragueiro, que posuía un valor que oscilaba entre os 8 e os 10 cuartos por pe, e dicir, de 0,47 a 0,48 cm 2, e tamén a ducia de taugas, que medía 18,12 cuartas (9,43 m 2 ). Tamén existía o choupín equivalente a medio ferrado de gran, usado en Caldas de Reis e o bucio usado na diocese de Tui, a súa equivalencia estaba entre os 2 e os 6 ferrados. En lugares con pendente da Ribeira Sacra, unha cavadura ou home de cava, equivale a 100 cepas ben desenvolvidas. Outra medida usada na zona setentrional (Norte) das provincias da Coruña e Lugo para medi-la lousa destinada a cubrilos edificios era o rumbeiro (40 varas cadradas). 30

31 CONCLUSIÓN: Hoxe a ninguén se lle ocorrería pensar en utilizar unidades distintas para medir cantidades dunha mesma magnitude física, polo mero feito de tratarse de distintos productos; pero non debemos esquecer que a conquista do concepto abstracto de magnitude, esixiu moitos centos de anos a través das distintas fases. BIBLIOGRAFÍA: - Interrogatorios do Marqués de la Ensenada ( ) - Catastro do Marqués de la Ensenada. - Fórmula de Metrología Universal... de Calvo y Valcárcel. - Las equivalencias Métricas de Antonio Valcárcel. - Publicaciones del Servicio Agronómico, sección de Lugo (1934) - Pequenas historias das medidas agrarias desde os primeiros tempos ata a implantación do sistemas métrico decimal (1880) de Manuel Torres Campos. - Hojas divulgadoras do Ministerio de Agricultura - Gran Enciclopedia Galega. 31