Aves do Parque Nacional da Tijuca Rio de Janeiro - RJ - Brasil Ricardo Gagliardi José Fernando Pacheco
Aves do Parque Nacional da Tijuca Fonte Diários de campo e registros de observações, feitas no período de 1984 a 2000, por Ricardo Gagliardi e José Fernando Pacheco. Legendas Quanto à ocorrência no parque, as aves aqui listadas podem ser:!residente Raro = RR;!Residente Incomum = RI;!Residente Comum = RC;!Visitante de Inverno = VI;!Visitante de Verão = VV;!Vagante = V;!Introduzida = I. Quanto ao ambiente que as espécies habitam preferencialmente, podemos citar:!floresta Alta (a mais de 900m ao nível do mar) = FA;!Floresta Média (de 400m a 900m ao nível do mar) = FM!Floresta Baixa (a menos de 400m ao nível do mar) = FB;!Área Degradada (ambientes antrópicos, mata derrubada ou em recuperação) = AD;!Vegetação Específica (taquarais, capinzais, varzeas alagadas, lagos, etc.) = VE;!Apenas Sobrevoa o parque = S!Na falta da sigla considere-se que a espécie pode ocorrer em qualquer ambiente indistintamente. Quanto à área de ocorrência das espécies no parque, podemos citar:!área Sul (Estrada das Paineiras, Dona Castorina, Corcovado, Vista Chinesa e toda a encosta sul da Serra da Carioca, assim como ás áreas adjacentes ao Parque Nacional da Tijuca pertencentes ao Horto, ao Parque da Cidade, ao Jardim Botânico e ao Parque Lage) = AS;!Área Norte (Toda a área ao norte das Estradas Edson Passos, das Furnas e do Açude, assim como a encosta norte da Serra da Carioca) = AN; Todo o Parque = TP.
Relação das Aves Ordem PELECANIFORMES Família Fregatidae, tesourões ou fragatas!tesourão - Fregata magnificens V/S/TP Ordem CICONIIFORMES Família Ardeidae, garças e socós!garça branca grande - Egretta alba V/VE/TP Família Cathartidae, urubus!urubu comum - Coragyps atratus RC/TP!Urubu da cabeça vermelha - Cathartes aura V/S/TP Ordem FALCONIFORMES Família Accipitridae, gaviões!gavião-bombachinha - Harpagus diodon RI/FM/AN!Ripina - Harpagus bidentatus RR/AS!Gavião carijó - Rupornis magnirostris RC/TP!Gavião de cauda curta - Buteo Brachyurus RR/TP!Gavião pombo - Leucopternis lacernulata RR/FM/AS Família Falconidae, falcões!gavião caburé - Micrastur ruficollis RI/TP!Carrapateiro - Milvago chimachima V/S/TP!Falcão peregrino - Falco peregrinus VV/S/TP Ordem GALLIFORMES Família Cracidae, jacus!jacu pemba - Penelope superciliaris RI/FM/TP Família Phasianidae, urus!uru - Odontophorus capueira RR/VE/NA Ordem COLUMBIFORMES Família Columbidae, pombas e rolinhas!pomba doméstica - Columba livia I/AD/TP!Rolinha - Columbina talpacoti RC/AD/TP!Juriti - Leptotila verreauxi RI/AD/TP!Gemedeira - Leptotila rufaxilla RI/FM/TP!Pariri - Geotrygon montana RC/FM/TP
Ordem PSITTACIFORMES Família Psittacidae, periquitos, maritacas, etc.!maracanã - Diopsittaca nobilis I/AD/AN!Periquitão maracanã - Aratinga leucophthalmus I/AD/AN!Tiriba de testa vermelha - Pyrrhura frontalis RC/FM/TP!Periquito rico - Brotogeris tirica RC/TP!Periquito de encontro amarelo - Brotogeris chiriri I/AD/AS!Apuim de cauda vermelha - Touit melanonota RR/FA/AN!Maritaca - Pionus maximiliani RC/TP Ordem CUCULIFORMES Família Cuculidae, anus, papa-lagartas, etc.!papa-lagarta - Coccyzus melacoryphus VV/FM/AN!Anu - Crotophaga ani RC/AD/TP!Anu branco - Guira guira RC/AD/TP Ordem STRIGIFORMES Família Tytonidae, corujas-de-igreja!suindara - Tyto alba RI/AD/TP Família Strigidae, corujas!corujinha do mato - Otus choliba RC/TP!Murucututu - Pulsatrix koeniswaldiana RR/FM/TP!Coruja orelhuda - Rhinoptynx clamator RR/TP Ordem CAPRIMULGIFORMES Família Caprimulgidae, bacuraus!tuju - Lurocalis semitorquatus RI/FM-FB/AN!Curiango - Nyctidromus albicollis RC/TP!Bacurau de telha - Caprimulgus longirostris RC/AD/TP Ordem APODIFORMES Família Apodidae, andorinhões!taperuçu - Streptoprocne zonaris VI/S/TP!Andorinhão de sobre cinzento - Chaetura cinereiventris VV/S/TP!Andorinhão do temporal - Chaetura andrei VV/S/TP Família Trochilidae, beija-flores!beija-flor grande do mato - Ramphodon naevius RI/FB-FM/AN!Balança rabo de bico torto - Glaucis hirsuta RR/FB/AN!Rabo branco miúdo - Phaethornis squalidus RC/FM/TP!Besourinho da mata - Phaethornis ruber RR/FB/AN!Rabo de tesoura - Eupetomena macroura RC/AD/TP!Preto e branco - Melanotrochilus fuscus VI/FM/TP!Beija-flor de topete - Stephanoxis lalandi VI/FA/AN!Rabo de espinho* - Popelairia langsdorffi RR/FM/AS!Besourinho - Chlorostilbon aureoventris VI/TP!Tesourinha da mata - Thalurania glaucopis RC/TP!Papo branco - Leucichloris albicollis VI/FA/AN!Beija-flor de banda branca - Amazilia versicolor VI/FM/TP!Beija-flor de garganta verde - Amazilia fimbriata RC/AD-FB/TP (*) Comunicação pessoal feita por Carlos Eduardo de Souza Carvalho
Ordem CORACIFORMES Família Alcedinidae, martins-pescadores!martim pescador grande - Ceryle torquata V/VE/TP!Martin pescador pequeno - Chloroceryle americana V/VE/TP Família Momotidae, juruvas Juruva - Baryphthengus ruficapillus RR/FA/AN Ordem PICIFORMES Família Bucconidae, joões-bobos!joão barbudo - Malacoptila striata RC/AD-FM/TP Família Ramphastidae, tucanos!tucano de bico preto - Ramphastos vitellinus RC/TP Família Picidae, pica-paus!picapauzinho - Picumnus cirratus RC/TP!Pica-pau bufador - Piculus flavigula RI/FM/AN!Pica-pau da cabeça amarela - Celeus flavescens RR/FM/AN!Benedito - Melanerpes flavifrons RR/FM/AS Pica-pau de testa pintada - Veniliornis maculifrons RC/FM/TP Ordem PASSERIFORMES Família Thamnophilidae, papa-formigas e chocas!choca listrada - Thamnophilus palliatus RC/AD/TP!Choca bate rabo - Thamnophillus punctatus RC/AD-FA/TP!Choquinha de peito pintado - Dysithamnus stictothorax RI/FM-FA/TP!Choquinha lisa - Dysithamnus mentalis - RC/TP!Ipecuá - Thamnomanes caesius RI/FM/TP!Choquinha de garganta pintada - Myrmotherula gularis RC/VE/TP!Choquinha de flancos brancos - Myrmotherula axillaris RC/FB-FM/TP!Choquina cinzenta - Myrmotherula unicolor RR/FM/AN!Asa vermelha - Herpsilochmumus rufimarginatus RC/FB-FM/TP!Choquinha de dorso vermelho - Drymophila ochropyga RR/FA/AN!Pintadinho - Drymophila squamata RC/TP!Zidedê - Terenura maculata RC/TP!Papa-taoca - Pyriglena leucoptera RC/FM-FA/TP!Papa-formiga de grota - Myrmeciza loricata RR/FA/AN Família Conopophagidae, chupa-dentes!chupa-dente de máscara - Conopophaga melanops RC/FM/TP
Tangará dançador Chiroxiphia caudata Tucano de bico preto Ramphastos vitellinus Picapauzinho Picumnus cirratus
Família Furnariidae!João de barro - Furnarius rufus RC/AD/AS!João teneném - Synallaxis spixi RC/FA/AN!Limpa-folha coroado - Philydor atricapillus RC/FB-FM/TP!Limpa-folha ocre - Philydor lichtensteini RI/FM/AN!Limpa-folha de testa baia - Philydos rufus RR/FM-FA/TP!Barranqueiro de olho branco - Automolus leucophthalmus RC/FM/TP!Bico virado liso - Xenops minutus RI/FM/TP!Bico virado carijó - Xenops rutilans RC/FM/TP!Vira folhas - Sclerurus scansor RC/FM/TP!Capitão da porcaria - Lochmias nematura RI/VE/AS Família Dendrocolaptidae, arapaçus e subideiras!arapaçu liso - Dendrocincla turdina RC/FM/TP!Subideira - Sittasomus griseicapillus RC/FM/TP!Arapaçu grande - Dendrocolaptes platyrostris RR/FA/AN!Arapaçu rajado Lepidocolaptes fuscus RC/FM/TP Família Tyrannidae, papa-moscas, bentevis e etc.!piolhinho - Phyllomyias fasciatus RI/FA/AN!Piolhinho chiador - Phyllomyias burmeisteri RI/FM-FB/AN!Risadinha - Camptostoma obsoletum RC/TP!Maria-já-é-dia - Elaenia flavogaster RC/AD/TP!Tuque - Elaenia mesoleuca VI/FA/AN!Alegrinho - Serpophaga subcristata VI/FA/AN!Abre-asa de cabeça cinza - Mionectes rufiventris RI/FB-FM/TP!Cabeçudo - Leptopogon amaurocephalus RC/FM/TP!Marianinha amarela - Capsiempis flaveola VI/TP!Miudinho - Myiornis auricularis RI/FM/TP!Tiririzinho do mato - Hemitriccus orbitatus RC/FM/TP!Ferreirinho - Todirostrum poliocephalum RC/AD-FM/TP!Relógio - Todirostrum cinereum RC/AD-FB/AN!Bico-chato de orelaha preta - Tolmomyias sulphurescens RC/FM/TP!Patinho - Platyrincus mystaceus RI/FM/TP!Assanhadinho - Myiobius barbatus RI/FB/AS!Filipi - Myiophobus fasciatus RC/AD-FB/TP!Papa-moscas cinzento - Contopus cinereus RI/FM/TP!Enferrujado - Lathrotriccus euleri RC/FM/TP!Guaracavuçu - Cnemotriccus fuscatus RI/FB/AN!Maria-preta garganta vermelha -Knipolegus nigerrimus VI/FA/AN!Lavadeira - Fluvicola nengeta RC/VE/TP!Viuvinha - Colonia colonus VI/FA/AN!Birro - Hirundinea ferruginea VI/VE/TP!Bentevi cavaleiro - Machetornis rixosus RC/AD/TP!Capitão de saíra - Attila rufus RI/FM-FA/AN!Vissiá - Rhytipterna simplex RR/FB/AN
!Maria cavaleira - Myiachus ferox RC/AD/TP!Bentevi - Pitangus sulphuratus RC/AD/TP!Bentevizinho - Myiozetetes similis RC/AD/TP!Bentevi rajado - Myiodynastes maculatus VV/FM/TP!Peitica - Empidonomus varius VV/FM/TP!Tesourinha - Tyrannus savana VV/AD/TP!Sibiriri - Tyrannus melancholicus RC/AD/TP Caneleirinho preto - Pachyramphus polychopterus VI/FM-FA/TP Família Pipridae, tangarás, rendeiras, etc. Tangará dançador - Chiroxiphia caudata - RC/TP!Tangarazinho - Ilicura militaris RC/FM/TP!Rendeira - Manacus manacus RI/FB-FM/TP!Flautim - Schiffornis virescens RC/FM/TP Família Cotingidae, arapongas!araponga - Procnias nudicollis RI/FM/TP!Araponguinha - Oxyruncus cristatus RI/FM-FA/TP Família Hirundinidae, andorinhas!andorinha do campo - Phaeoprogne tapera V/AD/TP!Andorinha de casa grande - Progne chalybea V/S/TP!Andorinha de casa pequena - Notiochelidon cyanoleuca RC/TP!Andorinha serradora - Stelgidopteryx ruficollis RI/AD/TP Família Troglodytidae, cambaxirras!garrinchão de bico grande - Thryothorus longirostris RC/TP Cambaxirra - Troglodytes aedon RC/TP Família Muscicapidae, sabiás!bico assovelado - Ramphocaenus melanurus RR/FM/TP!Sabiá una - Platycichla flavipes RC/FM/TP!Sabiá laranjeira - Turdus rufiventris RC/TP!Sabiá do barranco - Turdus leucomelas RC/AD/AS!Sabiá poca - Turdus amaurochalinus RC/TP!Sabiá coleira - Turdus albicollis RI/FM-FA/AN Família Vireonidae, juruviaras!pitiguari - Cyclarhis gujanensis RC/TP!Juruviara - Vireo chivi RC/TP!Vite-vite - Hylophilus thoracicus RC/FB/TP
Família Emberizidae, caga-cebos, sanhaços, gaturamos, coleiros, etc.!mariquita - Parula pitiayumi RC/TP!Pula-pula - Basileuterus culicivorus RC/TP!Cambacica - Coereba flaveola RC/TP!Bico de veludo - Schistochlamys ruficapillus VI/FA/AN!Canário sapê - Thlypopsis sordida RI/FB/AN!Saíra da mata - Hemithraupis ruficapilla RC/TP!Pintassilgo da mata - Hemithraupis flavicollis RC/FM/AS!Tiê galo - Tachyphonus cristatus RC/TP!Tiê preto - Tachyphonus coronatus VI/FB/TP!Tiê de espelho - Trichothraupis melanopis RC/FA/AN!Tiê da mata - Habia rubica RC/TP!Sanhaço - Thraupis sayaca RC/TP!Sanhaço de encontro - Thraupis ornata VI/FA/AN!Sanhaço de coqueiro - Thraupis palmarum RC/TP!Sanhaço frade - Stephanophorus diadematus VI/FA/AN!Saíra viúva - Pipraeidea melanonota VI/FM/AN!VI-vi - Euphonia Chlorotica RC/FB/TP!Gaturamo - Euphonia violacea RC/TP!Vi-vi grande - Euphonia xanthogaster RI/FM/TP!Gaturamo serrador - Euphonia pectoralis RC/FM/TP!Saí bandeirinha - Chlorophonia cyanea VI/FM/AN!Saíra de sete cores - Tangara seledon RC/FM/TP!Saíra de lenço - Tangara cyanocephala RC/FM-FA/TP!Saíra lagarta - Tangara desmaresti VI/FA/AN!Saíra amarela - Tangara cayana VI/FB-FM/TP!Saíra diamante - Tangara velia RR/FB/AN!Saí de pernas pretas - Dacnis nigripes VI/FM/AN!Saí azul - Dacnis cayana RC/TP!Figuinha de rabo castanho - Conirostrum speciosum RC/TP!Saí andorinha - Tersina viridis VI/TP!Tico-tico - Zonotrichia capensis RC/AD-FA/TP!Cigarra-bambu - Haplospiza unicolor RI/VE/AN!Tiziu - Volatinia jacarina VI/AD/TP!Chanchão - Sporophila frontalis V/VE/AN!Coleiro - Sporophila caerulescens RC/AD/TP!Cigarra do coqueiro - Tiaris fuliginosa VI/VE/AN!Tempera viola - Saltator maximus RC/FB/TP!Trinca-ferro - Saltator similis RR/FA/AN!Polícia inglesa - Leistes superciliaris RI/AD-FB/TP!Gaudério - Molothrus bonariensis RC/AD/TP Família Passeriridae, pardal!pardal - Passer domesticus I/AD/TP Família Estrildidae!Bico de lacre - Estrilda astrild I/AD/TP
Saíra lagarta Tangara desmaresti Subideira Sittasomus griseicapillus Periquito Rico Brotogeris tirica
Bibliografia Sick, Helmut Ornitologia Brasileira; coordenação e atualização de José Fernando Pacheco Rio de Janeiro, Editora Nova Fronteira, 1997. OBS:Eeste trabalho foi cedido ao Instituto Terra Brasil pelos autores: Ricardo Gagliardi José Fernando Pacheco Fotografia de Edson Endrigo Ilustração de Rolf Grantsau Rio de Janeiro, Janeiro de 2001 Instituto Terra Brasil Site: www.terrabrasil.org.br E-mail: instituto@terrabrasil.org.br