edukasaun Jornal Parlamentar (JP) Muda Naran Korupsaun Anti Dezenvolvimentu Mexico Declaration P CPLP sigla husi Comunidade

Tamanho: px
Começar a partir da página:

Download "edukasaun Jornal Parlamentar (JP) Muda Naran Korupsaun Anti Dezenvolvimentu Mexico Declaration P CPLP sigla husi Comunidade"

Transcrição

1 edukasaun Edukasaun determina distinu nasaun. Iha mundu ohin loron, futuru nasaun determina mos husi sistema globalizasaun no mos mudansa siensia. Tanba edukasaun mak sai inspirasaun ba siensia. Tanba nee nasaun ida kuandu hakat ba oin, maibe la kaer metin sistema edukasaun entaun bele mos afeta ba futuru nasaun. Tan nee, ita bele hanoin hamutuk katak, iha sekulu XXI problema edukasaun maka oinsa bele responde sekulu XXI nee ba oin (Sindhunata, hakerek iha prefacio ba Mochtar Buchori, Pendidikan Antisipatoris, Kanisius 2001). Fraze iha leten nee mak sai pergunta no preokupasaun Prof. Dr. Mocthar Buchori iha ninia livru. Livru nee sai hanesan sasukat ida oinsa sistema edukasaun iha tempu global nee bele responde problemas global mundu nian relasionadu ho mudansa ba teknolojia no siensia ohin loron nian. Ideas nebe maka hamosu pergunta boot ida nee maka relasionadu ho mudansa siensia agora, no maizumenus hanesan idea ida nebe maka oinsa maka bele antisipa saída los maka bele mosu husi globalizasaun relasiona ho mudansa siensia agora. Perguntas hirak iha leten atu dada mai besik sistema edukasaun iha Timor-Leste, saída los maka ita bele responde agora ba oin. Realmente situasaun aktual kona ba sistema edukasaun sai preokupasaun boot ba Governu, Parlamento Nasional no mos ba publiku tomak. Susar uituan mai ita atu fahe hanoin hamutuk saída maka Dr. Sindhunata temi iha leten kona ba antisipasaun siensia global iha sekulu XXI agora no mos sekulu tuir mai. Problema edukasuan iha Timor-Leste, oinsa maka ita bele hanoin lisuk atu hadia sistema nebe diak. Maibe lalaok edukasaun ohin loron iha ita nia rai sai ajenda politika nebe sempre hamosu pró-kontra no susar atu hetan solusaun. Parlamentu Nasional nebe maka tinan-tinan aporova Orçamento Geral Estado hatene katak, osan nebe maka aloka ba edukasaun tenki sai realidade atu garante futuru nasaun nee ba oin. Tanba edukasaun hanesan ai-rin ba nasaun, tan nee prinsipalmente edukasaun tenki hetan suporta makaas husi governu. Maibe realidade nebe akontese, kritikas no preokupasaun ba lalaok edukasaun iha rai laran dala barak mai husi sosiedade sivil, profesores, estudantes, matenek-nain sira no preokupasaun no kritikas husi reprezentante povu iha Uma Fukun Parlamentu Nasional. Hare husi situasaun ida hanesan nee, ita bele foti konkluzaun simples ida katak, edukasaun iha problemas barak duni. Porezemplu, komesa husi problemas infraestrutura; eskola barak mak iha kondisaun aat, menus meza no kadeira, estudante barak tur deit iha rai hodi halao aprendizazem. Ba problemas infraestruturas fiziku deit kusta atu rezolve satan atu hanoin hadiak kualidade. Korupsaun Anti Dezenvolvimentu Mexico Declaration P CPLP sigla husi Comunidade dos Pai- Países ses da Lingua Portuguesa. P AP-CPLP Asembleia Parlamentar CPLP Orsamentu 2011 P. 8 Aktividade Komisoens Projecto de Lei no Proposta de Lei II 0 Legislatura P P. 30 Problemas seluk mos, eskola publiku barak la implementa ona merenda eskolar. Padahal merenda eskolar sai programa prinsipal nebe primeiru governu implementa ba eskola publiku iha teritorio tomak no program nee nafatin iha kontinuasaun bainhira governu seluk mak ukun. Biar eskola balun implementa duni merenda eskolar maibe sei iha nafatin problemas, ai-han balun hanesan fos no koto iha kondisaun aat ona. Kondisaun seluk, iha ai-han maibe laiha ai-sunu ka fugaun ruma hodi tein. Laiha ai-sunu atu tein ba alunus sira tanba governu bandu labele tesi ai. Politika bandu nee diak duni ba meio ambiente, maibe governu haluha oinsa maka bele fo solusaun ba idanee. Sorin seluk, Ministru edukasaun rekoñese katak problema estradas difikulta ba distribuisaun merenda eskolar ba eskola sira iha áreas remota sira. Rekoñesimentu nebe ita bele simu, maibe Ministru dala barak haluha duni ka lakohi duni fo atensaun ba infraestrutura eskola nian, tan nee, ita nunka rona ministru temi iha ninia ajenda politika. Fizikamente eskola sira iha Dili laran nebe nia kondisaun diak duni mak eskola privadu sira hanesan eskola Katoliku; Canosa, São Pedro, São Paulo VI, Maria Auxiliadora no selu-seluk tan. Eskola publiku nebe kondisaun diak maka eskola numero 1 Farol, Díli, no mos eskola primaria ida iha Vila Verde. Maibe eskola rua nee laos governu maka halo maibe doadores sira maka renova eskola rua nee. Problemas edukasaun iha Timor-Leste sai pergunta boot ba deputado sira iha Parlamento Nasional, tinan-tinan sira aprova orsamentu ba seitor edukasaun maibe saída los maka naksalan hodi problemas hirak iha leten kusta atu rezolve. Tanba kusta atu rezolve, ita hare problemas edukasaun buras tan deit, problema ida hahoris problema foun, hodi nunee, problemas hirak nee atu sai fali kankru iha ita nia isin lolon nebe sempre daet no boot tan deit. Bainhira ita atu rezolve problemas nee, kustu nebe ita hasai sei boot liu tan, tanba ita nia toman-aat hodi husik problemas nebe akontese hanesan buat bain-bain deit ka biasa tiha deit...hanesan fraze nebe labarik foin sae sira bain-bain uza. Tan nee, pergunta boot nebe maka Dr. Gabriel Sindhunata hatoo iha prefacio ba livru Prof Dr. Mocthar Buchori nee susar atu responde. Livru nee mos fo hanoin ita atu hare problemas ba kualidade edukasaun nebe ita enfrenta. Ita espera katak, preokupasaun nebe Sindhunata hatoo iha prefacio Buchori nia livru nee sei sai mos preokupasaun lideransa no politiku nain sira atu oinsa hare Timor-Leste nia edukasaun iha futuru. Bainhira ita fo importansia makaas ba edukasaun, ita mos kuda hela fini diak nebe iha futuru oin mai sei haburas rai Timor ho matenek-nain nebe iha kualidade. Ita hotu sei orgulhu ba ita nia emar nebe ho kualidade hodi infrenta lalaok siensia iha mundu globalizadu. Tan nee pergunta no preokupasaun Sindhunata iha leten laos ita responde deit ho osan no hadia infraestrutura eskola, maibe importante liu lalaok siensia nee obriga ita atu hanoin no artikula sistema edukasaun nebe diak ho kualidade. Jornal Parlamentar (JP) Muda Naran Jornal Parlamentar (JP) nebe distribui ona edisaun tolu (3) husi Parlamentu Nasional hahu iha fulan Jullu 2009, no ba edisaun dahaat (4) nebe sei hasai iha fulan Abril 2011, muda ona naran ba Info Parlamentar. Info Parlamentar (IP) nia kontiudu laiha diferensias boot ho Jornal Parlamentar uluk, nafatin publika informasoens kona-ba aktividade Parlamentu Nasional nian no informasoens seluk. Diferensias uituan ho Jornal Parlamentar, katak, Info Parlamentar sei publika deit informasoens kona-ba aktividade parlamentar hanesan, aktividade Prezidente Parlamentu Nasional, Aktividade Komisoens, aktividade Sekretariu Jeral no informasoens seluk nebe iha importansia atu publiku hatene. Info Parlamentar mos iha edisoens tuir mai sei hatun artigo balun hanesan; opinioens, analiza, referensias livru ruma ka rezumu peskizas balun nebe hetan ona autorizasaun hodi publika sai. Ba Sani nain sira atu persija hatene mos, Jornal Parlamentar sei nafatin eziste iha Parlamentu Nasional maibe sei mosu ho tipu informasoens seluk no laos ona Gabinete de Pesquisa e Analise maka halao maibe divizaun seluk iha Parlamentu Nasional. Husi mudansa responsavel ba media rua nee, no mudansa naran husi Jornal Parlamentar ba Info Parlamentar, Redasaun Info Parlamentar hakarak husu ba Director Nasional, Xefe Divisaun no mos Staf sira atu kontribui dadus importante nebe bele publika sai, fo ba redasaun IP iha gabinete de Pesquisa e Analise, Diresaun Pesquisa & Informasaun Teknika (DPIT) Parlamentu Nasional. Dadus nebe iha sei halibur hamutuk hodi halo selesaun no analiza atu tau iha Info Parlamentar. Konselleiru Fernando La Sama de Araújo. Responsavel Jeral João Rui Amaral, Sekretariu Jeral Parlamentu Nasional. Xefe Redasaun José Cornelio Guterres, Diretor Nasional Diresaun Peskiza & Informasaun Tekniku. Staf Helio Freitas, Fulgencio A. Vieira, Leoneto Mantilo, Olivia Sarmento, Pinto Cardoso MS, Natalia Maria Bere, Manuel da Cruz, Zelia da Costa, Marta Cortereal, Celina de Jesus Ximenes, Ines Soares, Domingos Branco da Cunha G. Dezain Grafiku & Lay-Out Fulgencio A. Vieira Jerente Info Parlamentar (IP) Gabinete Pesquisa e Analise Diresaun Peskiza & Informasaun Tekniku. Propriedade Parlamentu Nasional Timor-Leste. centrupeskizaparlamentar@yahoo.com. Telp Ext Diresaun Uma Fukun Parlamentu Nasional, Rua Formosa, s/n, Dili, Timor-Leste. 2 INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

2 REPORTAGEM KORUPSAUN anti dezenvolvimentu Korupsaun sai ona preokupasaun mundial nebe seriu. 46 Nasoens husi 51 nasoens membru Organizasaun Mundial Parlamentar (GOPAC) halibur hamutuk iha Mexico City, hodi koalia pratika korupsaun nebe sempre impata dezenvolvimentu. Konferensia Internasional Global Organization of Parliamentarians Against Corruption (GO- PAC) ka Organizasaun Mundial Parlamentar Kontra Korupsaun halao iha Mexico City, Mexico iha loron Marsu Agora dadaun, nasoens nebe mak sai membru GOPAC hamutuk 51. Maibe konferensia GOPAC iha Mexico City nee nasoens 46 deit mak partisipa. Organizador ba konferensia GOPAC nee maka Sekretariadu GOPAC husi Canada servisu hamutuk ho Sekretariadu Senado nia iha Mexico. GOPAC hanesan organizasaun rede internasional ida nebe maka harii husi membru Parlamentu Mundial nebe mak harii iha tinan 2002 iha Ottawa, Canada. Objektivu GOPAC mak atu hetan Good Governance (Governasaun Diak) no prevene korupsaun iha mundu. Alvo ka targetu GO- PAC maka halao estabelesimentu rede komunikasaun efektivu entre parlamentar hodi kopera hamutuk membru parlamentu mundial para atu haforsa efektividade husi parlamentu sira hodi halao papel konstitusional espesialmente kona-ba Governasaun Diak (Good Governance). Partisipante husi nasoens 46 nebe mak mai partisipa konferensia nee halibur hamutuk iha hotel Melia Reforma no hotel Marriot iha Mexico City. Delegasaun husi Timor-Leste kompostu husi deputado nain 4 mak hanesan Deputada Cipriana Pereira, Deputada Fernanda Borges, Deputado Manuel Tilman, Deputado Hugo Aderito no staf teknik Sekretariadu Parlamentu Nasional, Helio Freitas. Antes atu hahu Konferensia GOPAC nee iha loron 11 Marsu 2011, Partisipante hotu-hotu halibur hamutuk iha Hotel Melia Reforma hodi pequeno Almoço. Tuir mai partisipanti sira halo registu iha komisaun organizadora GOPAC iha hotel nee duni antes atu ba fatin konferensia iha Senado Mexico City. Konferensia nee halao iha salaun plenaria Centro Historia Ciudad, Senado Mexico City. Lia-fuan bem-vindo husi uma-nain ba Konferensia nee mak Senador Ricardo Garcia Cervantis, Vise-Prezidente Senado Mexico City. Cervantis hanesan mos nudar Prezidente LAPAC - Latin American Parliamentarians Against Corruption, GOPAC iha Amerika Latina. Antes Senador Cervantis koalia asuntu konferensia GOPAC, nia hatoo mos statementu solidaridade ba nasaun Japaun nebe maka hetan dezastre naturais hanesan rai-nakadoko no tsunami. Senador Cervantis hatoo nia mensajem ba iha konferensia katak, Konferensia GOPAC nee, hanesan Rede Parlamentar Internasional ida atu monitoriza praktika korupsaun. Tanba korupasaun hanesan inimigo boot ida ba estadu. Tan nee, nia haforsa tan katak, korupsaun iha mos ligasaun ho problema pobreza, traffiku umana no mos selu-seluk tan. Korupsaun mos INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

3 REPORTAGEM kontra sistema no prinsipiu Lei Funsaun Publiku no prinsipal liu mak kontra konstituisaun no lei selu-seluk nebe maka atu asegura dezenvolvimentu iha nasaun ida. Dr. Naser Al-Sane, Prezidente GOPAC nebe mai husi Kuwait, hatoo parabens ba Estado Mexico nebe mak sai uma-nain ba konferensia GOPAC ba dahaat iha Mexico. Tuir Al Sane, tanba iha apoiu husi Senado no Estadu Mexico maka bele realiza konferensia nee iha Mexico City. Tan nee, Prezidente GOPAC nee dala ida tan fo nia parabens ba Estadu Mexico, li-liu ba Sekretariadu Senado nebe maka servisu makaas hodi organiza konferensia ida nee. Prezidente GOPAC, Naser Al-Sane iha nia diskursu katak, programa GOPAC nebe Depois de foto hamutuk, partisipantes konferensia fahe ba groupus atu diskuti konaba varias asuntus nebe mak komisaun organizadora prepara tiha ona iha agenda. Delegasaun Timor-Leste tuir grupu diskusaun rua nebe iha ona lista ajenda. Grupus dahuluk maka rede Feto Parlamentar no grupus daruak koalia kona-ba money laundry (fase osan, red). Delegasaun Timor- Leste nebe maka tuir iha Grupu Feto Parlamentar mak Deputada Cipriana Pereira da Costa no Deputada Fernanda Mesquita Borges. Deputado Manuel Tilman no Deputado Aderito Hugo da Costa tuir Grupu anti money laundry (AML). Asuntu importante nebe maka koalia iha agenda Groupo Task Force AML mak rejiaun Africa (APNAC), rejiaun Saude Arabia (ARPAC) no rejiaun Amerika Latina (LAPAC). Konferensia ba dala ikus taka ho deklarasaun nebe hanaran deklarasaun Mexico ka Mexico Declaration. Sani nain sira bele sani deklarasaun kompletu ho lian Ingles nebe tau mos iha Info Parlamentar nee. Konferensia GOPAC tuir mai sei halao iha Filipina iha tinan Antes Konferensia GOPAC iha Mexico, tinan rua liu ba, konferensia GOPAC halao iha Kuwait. Iha tinan nee, sei halao mos Konferensia Rejional SEAPAC (South East Asia Parliamentarians Against Corruption). Indonesia maka sei sai uma-nain ba Mini Konferensia nee iha Novembru Foto husi Helio Freitas karuk, delegasaun paises membru GOPAC, no los, Deputados Parlamentu Nasional; Aderito Hugo, Manuel Tilman, Cipriana Pereira no Fernanda Borges iha Konferensia GOPAC nebe halao iha salaun plenaria Centro Historia Ciudad, Senado Mexico City. Nasaoens 46 husi 51 nasoens membru GOPAC mak partisipa iventu idanee. maka halao ona durante nee maka trainamentu no kapasitasaun ba lideransa no mos suporta orsamentu ba mini konferensia regional no mos ba konferensia mundial. Atu kombate korupasaun iha nasaun ida, tenki iha rede korupsaun nebe maka involve husi varias orgaun mak hanesan Governu, Parlamentu, Sosiedade Sivil no Imprensa iha nasaun laran. Maibe prinsipal liu maka atu proteze no kombate korupsaun lei maka tenki forte. Hafoin diskursu husi ulun boot nain rua nee, kontinua ho foto hamutuk iha edifisiu senado nia oin, nebe harii ona bandeira kada nasaun nebe sai membru GOPAC (bele hare iha retratu, red). Foto hamutuk entre membru GOPAC husi nasoens sira, sai ona agenda formal GOPAC nian nebe maka prepara husi komisaun organizadora. Ikus mai rezultadu husi retratu nee sei fahe ba kada deputado nebe maka tuir konferensia GOPAC. GOPAC tenki prepara manual servisu ida nebe sai hanesan planu stratejia ida ba membru Parlementu hotu atu diskuti iha konferensia tuir mai. Iha parte seluk, GO- PAC tenki update informasaun foun konaba nasaun seluk nebe maka seidauk fó resposta atu sai membru GOPAC iha futuru. Diskuti mos kona-ba nasaun nebe maka sai membru GOPAC tenki hare kona-ba vantazen no desvantezen atu sukat prioridade no mos kontinuasaun ba programa GOPAC tuir mai. Iha agenda konferensia nee mos fó oportunidade ba rejionais sira atu halo mini konferensia entre nasaun sira iha rejiaun ida. Porezemplu Timor-Leste iha rejiaun Azia (SEAPAC) hamutuk ho Indonesia, Filipina, Australia, Bangladesh, Maldive no seluseluk tan. Prezidente ba rejiaun Azia mak Senador Edgardo Angara husi Filipina. Alende rejiaun Azia, rejiaun seluk mos halao sira nia mini konferensia hanesan Delegasaun Timor-Leste nebe maka tuir konferensia GOPAC nee, sei fahe informasaun ba membru Deputado sira iha Uma Fukun Parlamentu Nasional, atu nunee bele fo hanoin no oinsa maka lalaok Rede monitoriza praktika korupasaun iha Timor- Leste, no servisu hamutuk ho entidade hotu-hotu iha Timor-Leste hodi kombate korupsaun. Tanba problema korupsaun hanesan Senador Ricardo Garcia Cervantis hateten iha nia diskursu katak, korupsaun nee inimigo ba dezenvolvimentu. Tanba osan nebe lolos aloka ba dezenvolvimentu tama fali ba bolsu koruptor sira nian. Entaun, praktika korupsaun nebe fo riku matak ba koruptor sira sei fo impaktu negativu tanba sei aumenta pobreza no traffiku umanu iha kada nasaun ida bainhira nasaun ida la seriu no la kontrola makaas praktika ilegal sira nee. 4 INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

4 REPORTAGEM MEXICO DECLARATION IV INTERNATIONAL CONFERENCE OF GLOBAL ORGANIZATION OF PARLIAMENTARIANS AGAINST CORRUPTION (GOPAC) Hosted by the Senate of Mexico and the Mexican Chapter, Mexico City, March 11-13, 2011 We the members of parlia-ment of forty six countries gathered at the IV Conference of Global Organization of Par-liamentarians Against Corrup-tion (GOPAC) in Mexico City on March 11 13, 2011, recog-nize and thank the leadership of Mexico for kindly hosting our assembly. Our meeting took place amidst the unprecedented and dramatic events occurring in North Africa and the Middle East, a popular upheaval rooted in misgovern-ment and corruption. These events exemplify the enormous adverse consequences of corruption and its impact on the poorest and on governance. We understand the huge expectation and the rising demands of people everywhere for citizen participation, greater transparency and accountability. Hence, we recommit ourselves to prevent and fight corruption through every democratic means at our disposal. We reaffirm the essential role of Parliaments and parliamentarians to reflect the will of the people, to hold government to account and enact legislation and policies to conform with the United Nations Convention Against Corruption (UNCAC). We believe GOPAC is uniquely positioned to help parliamen-tarians build the political will for action and provide them with the necessary skills and tools to effectively prevent and fight corruption. We in GOPAC have achieved significant results to date, and we have a plan of action, the key elements of which are the following: 1. broaden the network of GOPAC mem-bers, and help establish additional country chapters of active parliamentarians, enabling them to play an effective role in preventing and fighting corruption; 2. establish and enable a GOPAC network of women parliamentarians; 3. implement the substantive action plans de-veloped by the five GOPAC global task forces (GTFs): Foto husi Helio Freitas Foto husi Helio Freitas UNCAC Implementation and Monitoring Parliamentary Ethics and Conduct System Parliamentary Oversight Anti Money Laundering Participation of Society 4. assist parliamentarians in evaluating the effectiveness of their performance based on the GOPAC developed benchmarks; and 5. engage the public through all available communication channels and strengthen GOPAC ties with partners in gaining understanding of the enormous cost of corruption and the role of Parliaments and parliamentarians in preventing and fighting corruption. INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

5 REPORTAGEM Países CPLP CPLP nudar sigla husi Comunidade dos Paises da Lingua Portuguesa, ka Komunidade husi Paises Koalia Lian Portuguesa. Bainhira hamosu idea hari CPLP nee bazea ba heransa historiku no kultura, nomos ho idea prinsipal lubun ida mak hanesan promove lingua portugues, defende, hariku no habelar lian Portuguese nudar veikulu kultura, edukasaun, informasaun no asesu ba koñesimentu sientifiku, teknolojia no utlizasaun ofisial iha forum internasionais sira entre paises koalia lian Portugues nomos vizaun konaba dezenvolvimentu no demokratiku entre paises hirak nee. Istorikamente, antes CPLP nee harí, leaderes paises hirak ne e halo sorumutuk ida iha Brasil, iha fulan Novembru tinan Iha enkontru nee partisipa husi xefe estadus no xefe governu husi paises lingua Portugues hodi tau hanoin hamutuk atu paises koalia lian Portugues bele organiza-an. Iha momentu neba, Prezidente Brasil mak inisia sorumutuk nee no hasai konvite ba membrus Xefe Estadu no Governu husi paises koalia Lian Portugues. Iha 17 de Julho 1996, leaderes paises koalia Lian Portugues nee halo Simeira Konstitutiva CPLP nian iha Centru Kultural Belem, Lisboa. Iha Simeira ne e marka prezensa husi Xefe Estadu no Xefe Governu husi paises Koalian Lian Portugues mak hanesan; Prezidente Angola, José Eduardo Dos Santos, Prezidente Brasil, Fernando Henrique Cardoso, Prezidente Cabo-Verde, Mascarenhas Monteiro, Prezidente Portugal, Jorge Sampaio, Prezidente Guiné-Bissau, João Bernardo Vieira, Prezidente Mocambique, João Chissano no Reprezentante husi São Tomé e Príncipe, Marcolino Moco. Ikus mai, liu tiha tinan nen (6), Timor- Leste mos komesa hahu tama nudar membru CPLP iha 20 de Maio 2002 hafoin restaura nia independensia nebe proklama iha 28 de Novembru Timor-Leste nudar area kolonia Portugues nian nebe ikus liu sai membru CPLP no ikus liu hetan nia soberania nudar paises Independente kompara ho Paises iha Afrika tanba sei infrenta tan okupasaun husi forças Indonesio durante tinan 24. Razaun Timor-Leste sai membru CPLP tanba Timor-Leste hili Lian portugues nudar lian oficial hamutuk ho lian tetum. Hare husi numeru nebe uza Lian Portugues, por volta de 230 milhoens habitantes iha mundu maka koalia Lian Portugues. CPLP hari ho nia objetivu maka hanesan; projeta no konsolida planu externus nasoens sira nee nian, hametin lasus amizades entre nasoens sira ne e; hametin mos kapasidade membrus paises atu defende sira nia valores no intereses. Hametin mos valores demokratikus, kriasaun ambiente internasional ida nebe ekilibriu liu no pasifiku. Iha kooperasaun entre paises CPLP nee, pontus prinsipal hat maka sai prioridade mak hanesan; politika, ekonomika, sosial no kultural. Orgaun CPLP nian maka hanesan; 1. Konferensia xefes estadus no governu nebe konstitui husi Xefe Estadu no Governu nudar orgaun maximu CPLP nian. 2. Konselhu Ministru konstituida husi Ministrus Negosiu Estrajeiru ka Relasoens Externas. 3. Komite konsertasaun permanente; konstitui husi reprezentante ida husi kada nasaun membru ida-idak. 4. Sekretariadu Exekutivu: orgaun prinsipal exekutivu CPLP nian. Kualker ema ida husi Paises CPLP nebe iha alta personalidade bele kandidata-an no lidera orgaun nee iha periode tinan 2 nia laran. (Ohin loron lider nebe xefia sekretariadu Exekutivu mak Dr. Domingos Pereira, sosiologu no guinense ida). 5. Reunioens Ministerias Sektoriais. reunioens nebe realize entre ministros homologos (Saude, Edukasaun, Defeza etc.). 6. Reunieoens Pontu fokais; nudar reunioens nebe realiza entre unidade nebe responsavel ba kordenasaun koperasaun entre nasoens CPLP nian. 7. Institutu Internasional ba Lian Portugues nian; sedeadu iha Caboverde ho nia objetivu atu promove, defende, hariku no habelar lian Portuguese nudar veikulu kultura, edukasaun, informasaun no asesu ba konhesimentu sientifiku, teknolojiku no utilizasaun ofisial iha forum internasionais sira. 8. Assembleia Parlamentar; kompostu husi parlamentu hotu-hotu husi CPLP nian. 6 INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

6 Asembleia Parlamentar CPLP Nasoens 8 nebe mak sei mai partisipa iha reuniaun III AP- CPLP iha Dili mak paises koalia Lian Portugues hanesan; Angola, Brasil, Cabo-Verde, Guiné- Bissau, Moçambique, Portugal, São Tomé e Príncipe no Timor-Leste. AP-CPLP nudar orgaun nebe reune reprezentasoens husi Parlamentus husi komunidade Paises koalia lian portugues bazeada ba rezultadus elisoens lejislativas husi respetivus paises sira. Istorikamente, Assembleia Parlamentar husi Komunidade Paises Lian Portuguesa ka AP-CPLP harii husi XII Konselho Ministrus husi CPLP iha Lisboa, iha fulan Novembru 2007, no halao sira nia reuniaun ba dahuluk iha São Tomé, Kapital Republika Demokratiku São Tome e Principe, iha fulan 27 & 28 de Abril Reprezentantes nebe mak partisipa reuniaun ba dahuluk nee mak hanesan reprezetante husi Parlamentus Angola, Cabo Verde, Brasil, Guiné-Bissau, Mocambique, Portugal, São Tomé e Príncipe no Timor-Leste. Wainhira atu hari Assembleia Parlamentar Comunidade dos Pai-ses da Lingua Portuguesa (AP-CPLP) liu husi reunioens no konferensia hirak entre Xefe Estadu no Governu CPLP nian no kriasaun ekipa servisu entre paises CPLP hodi harí AP- CPLP. Tuir mai kronologia Forum hirak husi Parlamentus Paises koalia Lian Portuguese hodi kria AP-CPLP ikus mai nebe hamosu deklarasaun Lisboa 28 Jullu 2008 hodi hari AP-CPLP: (1) IV forum Parlamentus Nasoens Koalia Lian Portuguese ka FPLP iha Brasil, Janairu Iha momentu nee hahu kria ekipa servisu ida atu fornese analiza ba kriasaun Assembleia Parlamentar husi CPLP nian; (2) V FPLP iha Luanda, 8 9 de Abril Iha Forum nee aprova programa AP-CPLP Iha fulan Juñu oin mai, Parlamentu Nasional Timor-Leste sei sai uma-nain ba reunioens III Assembleia Parlamentar (AP-CPLP) I 0 Assembleia Parlamentar iha São Tomé e Príncipe 27 & 28 Abril anual ba atividade hodi kria grupu servisu husi Angola, Mocambique no Portugal, atu elabora proposta alterasaun ba tratadu CPLP nian no sentidu formasaun Assembleia Parlamentar CPLP atu aprezenta Simeira Xefi Estadus no Governu; (3) VI konferensia husi Xefe estadus no Xefe governus CPLP nian/ XI reuniaun ordinariu konsellu ministrus hodi hamosu deklarasaun Bissau, 17 Julhu 2006 hakotu proposta FPLP ida konaba institusionalizasaun Assembleia parla-mentar CPLP; (4) VI forum ida entre parlamentos husi Lian Portuguese ka FPLP iha Bissau, Outubru 2007; REPORTAGEM (5) XII Reuniaun Ordinariu husi konselho Ministrus CPLP nian iha Lisboa, 2 Novembru Iha ne e rezolusaun sobre harí AP-CPLP adopta redasaun foun ida ho artigu 8 Estatutu CPLP no introdus artigu foun ne e kona-ba harí AP- CPLP nian; (6) VII konferensia xefes Estudus no Governus CPLP nian nebe hamosu deklarasaun ida ho naran deklasaun Lisboa, iha 25 de Julhu Iha momentu nee kedas hahu harí AP-CPLP ; Assembleia Parlamentar ka AP- CPLP ba dala uluk halao iha São Tome e Principe iha Abril Iha reuniaun nee aprova Estudu Assembleia Parlamentar CPLP (deliberasaun no 02/09, 28 Abril 2009). Depois de AP-CPLP ba dahuluk no daruak iha São Tomé e Príncipe no Portugal, Timor- Leste hetan oportunidade hodi sai uma nain ba III AP-CPLP ba datolu nebe sei hahu iha Juñu 2011 iha Dili, Timor-Leste. Oras nee dadaun Parlamentu Nasional liu husi Grupu Nasional no ekipa tekniku halo hela preparasaun atu hasoru Simeira AP-CPLP nee. Eventus importantes tolu maka sei halao iha Simeira III AP-CPLP maka hanesan; dahuluk, Reuniaun kona-ba Informatika, daruak, reuniaun Assembleia Parlamentar no datolu, Reuniaun ba Sekretariu Jerais husi parlamentus paises CPLP. Ekipa tekniku nebe pronto atu halau servisu mak hanesan tuir mai nee; Ekipa 1: Ajenda no Relasoens Internasionais; Ekipa 2; Komunikaoens, Imajens, Eventus Sosiais no Kulturais; Ekipa 3: Protokolu; Ekipa 4: Seguransa; Ekipa 5; Teknolojias de Informasaun no komunikasaun; Ekipa 6 : Lojistikas no Transportes; Ekipa 7: Assessoria Teknika, Redasaun, no Dokumentasaun. INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

7 ORSAMENTO ORSAMENTU 2011 Orsamentu Jeral Estadu nian Total orsamentu geral do estado ba 2011 hamutuk US$ 1,306 mil millões ou sae 56 pursentu kompara ho orsamentu tinan Kategoria Orsamentu 2010 (mil) Orsamentu 2011 (mil) Porsentu (%) Salariu no vensimentu Bens no servisu Kapital menor Kapital dezenvolvimentu Transferensia 99, ,998 34, , , , ,151 29, , , TOTAL 837,981 1,306, Total despesas rekorentes hamutuk US$617,703 mil (47.29%) no kapital dezenvolvimentu iha US$ 688,315 mil (52.7%). Rendimentu sustentavel estimativa husi reseitas petroliferu ba orsamentu 2011 hamutuk US$ 1,055 mil millões. Orsamentu geral do estado finansiada husi fontes hirak ne e: Reseitas domestika : US$ 110,000 mil Transfere husi fundu petroliferu : US$ 1,055 mil millões Reserva tesouro : US$ 141,000 mil Prioridades Nasionais Governu determina prioridades nasio-nal iha OGE 2011 mak hanesan : PN1 Infra-estruturas (electricidade, estradas e pontes, água e saneamento básico) PN2 Desenvolvimento rural; PN3 Desenvolvimento dos recursos humanos; PN4 Acesso ba justiça; PN5 Prestação de serviço público; PN6 Boa governação; PN7 Segurança pública no estabilidade. Alocação do FCTL por Órgãos de Soberania e Ministérios o Presidente da República 6,271 milhões; o Parlamento Nacional 12,447 milhões; o Primeiro Ministro e Presidência do Conselho de Ministros 72,038 milhões: o Primeiro Ministro e Presidência do Conselho de Ministros 48,693 milhões; o SE Conselho de Ministros 3,459 milhões; o SE Juventude e Desporto 6,221 milhões; o SE Recursos Naturais 6,655 milhões; o SE Política Energética 2,741 milhões; o SE Formaçao Profissional e Emprego 2,534 milhões; o SE Promoção da Igualdade 1,130 mil Dólares; o Ministério da Defesa e Segurança 52,173 milhões: o SE Defesa 1,053 milhões; o Falintil-Forças de Defesa de Timor-Leste 21,519 milhões; o SE Segurança - 5,752 milhões; o PNTL-Polícia Nacional de Timor-Leste 18,003 milhões o Ministério dos Negócios Estrangeiros 18,653 milhões o Ministério das Finanças 13,851 milhões o Dotações para todo o Governo 64,761 milhões o Ministério d Justiça 7,969 milhões o Ministério da Saúde 38,148 milhões o Ministério da Educação e Cultura 70,139 milhões o Ministério da Administração Estatal e Ordenamento do Território 47,027 milhões o Ministério da Economia e Desenvolvimento 8,644 milhões o Ministério das Infraestruturas, incluindo Agências Autónomas 92,138 milhões o Ministério das Infraestruturas 41,879 milhões o (Agências Autónomas 50,259 milhões) o Ministério do Turismo, Comércio e Turismo 25,209 milhões o Ministério da Agricultura e Pescas 13,409 milhões o Tribunais 2,606 milhões o Procuradoria Geral da República 5,567 milhões o Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça 1,298 milhões o Serviço Público de Radiodifusão, Televisão de Timor-Leste 3,068 o Comissão Nacional de Eleições 4,538 milhões o Comissão Anti-Corrupção 2,079 milhões o Comissão da Função pública 1,506 milhões tutan ba iha pajina 31 8 INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

8 Comissão de Assuntos Constitucionais, Justiça, Administração Pública, Poder Local e Legislação do Governo (Comissão A) Viajens Estranjeiru Visita de Estudo ba Portugal, Julho 2. Visita de Estudo ba Filipina, de Julho 3. Visita de Estudo ba Indonesia, 3-5 Agusto Objektivu husi vizita estudo ida ne e, atu hetan informasaun no Koñesimentu kona-ba stratejia desentralizasaun nebe mak adapta iha nasaun tolu ne e, ne ebe bele konsidera katak sira iha esperiensia nebe relevante ba realidade iha Timor- Leste Visita de Estudo ba Indonezia, Agostu, atu estuda kona-ba praktika diak sira relasiona ho difinisaun ba kestaun titularidade (nain) ba beins imoveis iha nasaun Indonesia. Fontes: Arquivo Relatório da Visita de Estudo Comissão A pescas, Florestas, Recursos Naturais e Ambiente. Republika Popular Xina 2010 Objetivu prinsipal; Atu hetan experiensia no koñesimentu klean kona-ba knar deputadu nian liu-liu ba lajislasaun area tematika komisaun nian, fahe experiensia ho membrus komisaun relevante husi Congresso Republika Popular Xina. Inisia ka hahu halo kooperasaun servisu entre Komisaun Agrikultura Parlamentu Nasional Timor-Leste no Komisaun Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural Congresso Republika Popular Xina, no mos inisia hanoin hamutuk atu hari Grupu Amizade Parlamentar entre deputadu husi Parlamentu Pais rua nee; Hetan informasaun no koñesimentu sufisiente kona-ba sentru demonstrasaun agrikola modernu no utilizasaun anin ba energia iha sentru energia eolika; Hetan koñesimentu no hare direitamente diferensia dezenvolvimentu rejiaun autonoma Sanghai nebe dezenvolvidu liu no rejiaun autonoma Ningxia nebe sei dezenvolve-an hela; Indonesia 2010 Aktividade Komisaun Vizita Rejiaun Espesial Yogyakarta, ho objetivu; Hetan informasaun husi reprezentante Reitoria, Dekanu no Dosentes husi Universidade Gadjah Mada (UGM), Universidade Pembangunan Nasional (UPN) no Universidade Padjajaran husi Bandung, Java Weste kona-ba kooperasaun servisu nebe Universidade hirak nee halo tiha ona ho Ministeriu Edukasaun no Secretaria do Estado dos Recursos Naturais Governu Timor-Leste iha tinan 2009, hodi bele fasilita bolseiros Timor-oan liu-liu ba kursu Enerjia, Jeolojia, Mapamentu no seluk tan. Delegasaun bele hetan informasaun no rona experiensia husi bolseiros Timoroan durante halo estudu iha sira nia Universidade liu-liu kona ba sira nia difikuldade ba prosesu aprendizazen iha Universidade hirak nebe sira estuda ba. Iha oportunidade hodi vizita industria kiik ba batik warna alam (Batik utiliza kores natureza nian) nebee iha relasaun ho Meiu ambiente (Batik Rosso). Oportunidade mos vizita sen- Divisão de Apoio às comissões Parlamento Nacional, dia 9 de Fevereiru 2011 Sorumutu ho Shanghai Municipal People s Congress iha Xina Comissão de Agricultura, Pescas, Floretas, Recursos Naturais e Ambiente (Comissão D) Viajens Estranjeiru Brasil 2009 Vizita Brasil iha 4-16 Maiu, ho objetivu atu patrilla ka troka experiensias no informasoens hodi fortalese relasaun institusionais ho instituisoens publiku iha prosesu politika iha area intervensaun komisaun nian ba iha area agrikultura, INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

9 tru estudu no peskiza agrikula ba kritiku (Rai-henek tasi) husi PT Natural Nusantara (NASA). Vizita iha fatin rua nee, deputadu sira bele hetan koñesimentu klean kona-ba prosesu halo batik utiliza kores husi material natural (ai-tahan no ai-kulit) nebee amigavel ba Meiu Ambiente no mos bele hetan koñesimentu kona-ba utilizasaun rai kritiku hanesan rai-henek ba media ai-horis nebe utiliza adubu oragniku husi fabrika PT NASA. Vizita Distritu Maubesse, Ainaro Iha 10 Janeiro 2010, halo Fiskalizasaun ba Centru Viveirus Kafe iha suku Horai Ki ik, Sub-Distrito Maubesse husi orsamentu Projectu Pakote Referendum. Fiskaliza mos Projectu balun husi Ministeriu Agrikultura hanesan Konstrusaun Edifisiu no sala ba ekontru iha Sub-Distritu Ainaro Villa. Natarbora, Manatuto Iha 10 Janeiro 2010, halo Fiskalizasaun ba Centru Viveirus Kaizu iha Sub- Distrito Natarbora nebe mai husi Projecto Pakote Referendum. Fiskaliza mos Rehabilitasaun Sala de Enkontro (Aula) iha eskola Agrikultura Natarbora Distrito Manatuto no Rehabilitasaun Sala de Aula ba Estudantes iha Eskola Agricula Natarbora. Manufahi Iha 24 Janeiro 2010, halo fiskalizasaun ba Konstrusaun Centru Viveirus Floresta (Ai-oan) iha Suku Betano, Sub- Distrito Alas, no Konstruksaun Fahu Luhan, Karau Luhan, no Manu Luhan. Projecto ba konstrusaun nee mai husi orsamentu PPR no halao husi kompania Voanda, kompania Quintas das Flores, kompania Flomar no kompania Solideo. Oe-Cusse Iha 12 Fevereiru tinan 2010, halo fiskalizasaun PPR iha Pante Makasar, Oe-Mata Hitu, Oe-silo no Nitibe. Tibar, Liquiça Iha 19 Março 2010, halo fiskalizasaun ba Lixeira (Fatin Soe Foer - FSF) iha Tibar, Distritu Liquiça. Iha Tibar, Komisaun verifika informasaun nebe namlekar iha povu nia let katak FSF fo ona impaktu ladiak ba meio ambiente iha fatin refere, liu-liu estraga pupulasaun nia ai-han horis hanesan batar nomos fo impaktu ladiak ba saude komunidade nebe hela iha Tibar. Viqueque Iha 28 Abril to o 1 Maiu 2010, fiskalizasaun konjunta entre Komisaun D no G ba Konstrusaun Irigasaun Bebui. Fiskalizasaun konjunta nee realiza ba-zeia ba instruksaun verbal husi Prezidente Parlamentu Nasional iha 5 Abril Prezidente PN husu atu halo observasaun direkta no fiskaliza projeitu fiziku Irigasaun Bebui hodi klarifika deklarasaun politika bankada Parlamentar FRE- TILIN nebe e kestiona kualidade projeitu nee nomos verifika informasaun husi povu iha Distritu Viqueque kona-ba kualidade no ezekusaun projeitu nee. Covalima Iha 2 4 Juñu 2010, halo Fiskalizasaun iha Beco, Aidau fuik, Sub Distrito Suai ba implementasaun projetu Biogas husi Secretaria do Estado Politica Energetica. Identifika problema hirak nebe komunidade hasoru no rezultadu husi projektu nebe mak governu halo iha Beco, Aidau Fuik mak hanesan; Dahuluk; halo ona moru, gas holder no fatin ba karau nian. Governu mos sosa ona motor 2 ho roda tiga ba komunidade hodi tula du ut ba karau. Iha 31 Maiu, governu tau ona Gerador ida iha Aidau fuik, hodi fo ahi too fulan Agostu hafoin biogas funsiona fali. Daruak; biogas paradu total nebe antes nee lakan iha fulan tolu nia laran deit. Tanba ahi lakan deit fulan 3 depois mate total too ohin loron, komunidade sira tesi fiu hirak nebe e liga ba sira nia uma. Komisaun rona husi komunidade katak, sira la estraga fiu nebe sira tesi maibe hodi rai deit iha sira nia uma. Datolu; saida mak governu atu halo mak hanesan; 1) sei instala fila fali projectu biogas iha fulan nee; 2) sei lori karau 33 ba fatin biogas iha tempu badak; 3) sei liga fila fali fiu no halo lakan ahi husi gerador hahu iha loron 2 Junho 2010; 4) sei halo frekmentasaun karau ten to o Agostu hafoin desliga gerador no funsiona fila fali biogas; 5) sei halo treinamentu biogas. Ermera Iha 3-5 Fevereiru 2010, halo Fiskalizasaun ba PPR katak, projeitu balun iha kualidade no balun laiha kualidade. Projectu ho kualidade mak hanesan konstrusaun viveirus florestal permanente, Estrada no konstrusaun prosesamentu café no tereru (fatin habai café). Projectu laiha kualidade mak hanesan konstrusaun edifisiu MAP no konstrusaun Lutu haleu edifisiu MAP iha suku Patu Kero. Identifika katak, konstrusaun nee laiha kualidade tanba halo deit reboka no hada bloku. Projectu nee kompanha Royal Timorense mak kaer ho volume orsamentu $64,000. Fiskalizasun mos ba viveirus florestal permanente iha suku Patu Kero, sub distritu ermera, projeitu konstrusaun sentru prosesamentu de café ho tereru (fatin habai café) iha Suku Talimoro Sub-Distrito Ermera, projeitu konstrusaun prosessamentu café no tereru (fatin habai café) iha Sub-Distrito Lete Foho, viveirus Florestal Permanente iha Aldeia Mrigi, suku Katrai Leten, Sub- Distritu Lete Foho. Orsamentu ba projectu hirak nee mai husi orsamentu PPR ho volume orsamentu $120,000. Konstrusaun hirak nee ho kualidade diak. Komisaun D mos fiskaliza konstrusaun viveiros Florestal Permanente, iha suku Baboe Kraik Sub-Distritu Atsabe, no mos konstrusaun prosessamentu café no tereru iha Suku Laklu Aldeia Tapo-Mea Sub-Distrito Atsabe Distrito Ermera. Fontes: Arquivo Comizssão Agricultura, Pescas, Floretas, Recursos Naturais e Ambiente, 8 de Fevereiru INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

10 Koiñese Xina Liu Husi Vizita Komisaun E Enkontru entre Delegasaun Timor-Leste ho Xina iha Great Hall of the People, Beijing, Quintafeira, 22 Jullu Komisaun E Parlamentu Nasional ba Asuntu Eliminasaun Pobreza, Dezenvolvimentu Rural no Rejional ho Igualidade Jéneru, vizita Republika Popular Xina, iha Jullu Vizita Xina, bazeia ba Planu Annual 2010 no Despacho Prezidente N. o 0254 dia 9 de Março de Objetivu vizita ba Xina, nudar aktividade regular Komisaun nian atu efetua estudu komparativu hodi manan koñesimentu no troka ideas ho instituisoens relevantes, hodi nune e bele sai referensia ne ebe efektivu ba Membrus Komisaun sira durante halao funsoens nudar lejislador, fiskalizador no halo desizaun politika. Durante iha Xina, delegasaun halao vizita ba sidade tolu (3) hanesan: Kamara Munisipiu Beijing, Rejiaun Autonoma Ningxia ho Camara Municipio Shanghai. To o iha Aeroportu Kapital Beijing, delegasaun hetan bem-vindo husi Sekretariu Komisaun Assunto Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural. Delegasaun mos akompanha husi Embaixador Timor-Leste iha Republika Popular Xina, Olimpio Branco. Iha Beijing, delegasaun vizita ba fatin historiku Great Hall of the People, Embaixada Timor-Leste, Forbidden City ho Grande Muralha Xina. Vizita Great Hall of the People Great Hall of the People harii iha tinan 1959, nudar edifisiu ida husi kons-trusoens sanulu ne ebe kompleta iha Aniversariu ba dala 10 Republika Popular nian. Arkitektrur Great Hall of the People harii durante fulan 10 nia laran husi voluntario sira no dezenha husi Zhang Bo. Hafoin observa tiha edifisiu Great Hall of the People, delegasaun kontinua halao enkontru ho Vice-Prezidente Komisaun Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural, Zhang Zhongwei ho nia membru sira. Durante sorumutu, delegasaun Parlamentar Timor-Leste ho Kongres Nasional Popular Xina hato o agradesimentu ba malu nudar lasu amizade ne ebe parte rua hakarak kria ba futuru. Iha okaziaun ne e, delegasaun husi Timor-Leste hato o sentidu solidariedade ba Povu Xineze tanba dezastre naturais ne ebe akontese. Delegasaun mos lori Povu Timor-Leste nia naran hato o agradesimentu ba Estadu Xineze tanba tulun ne ebe Xina fo ba Timor-Leste iha area oioin, enklui tulun iha area siguransa hodi kria paz no estabilidade iha Timor-Leste. Faktus hatudu katak, habitante Xina 70 milhoens moris iha vida agrikultura no sai fundamentu bo ot ba dezenvolvimentu Xina nian. Durante Xina halao reformasaun iha area agrikultura iha tinan 13 liu ba, fo ona rezultadu, hadia moris povu agrikultura no rendimentu agrikultura sa e bo ot ± 100%. Xina iha suplai balansu ba ai-han hodi tulun ba populasaun iha rai laran no mos ba mundu. Ida ne e sai ezemplu diak ba Timor-Leste nudar nasaun kiik maibe rekursus natural barak. Komisaun Agrikultura no Dezenvolvimentu Rural Xineze kria lei barak no guia de serviço atu haré ba protesaun Meiu ambiente. Iha tinan 1998 Komisaun mos kria lei ba kontratu. Wainhira kria ona lei Komisaun halo mos monitorizasaun ba implementasaun lei no fo sujestaun ba problema ne ebe hetan durante fiskalizasaun. Vizita ba Embaixada Timor-Leste Hafoin enkontru iha Great Hall of the People, delegasaun kontinua halao vizita ba Embaixada Timor-Leste iha King s Garden Villas, No.18, Xiao Yun Road, Chao Yang District, Beijing. Iha sorumutu ne e, Embaixador aprezenta problema no sujestaun ba delega- INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

11 saun sira hodi nune e Deputado sira bele apar ho situasaun refere. Em jeral, Embaixada Xina infrenta problema kona-ba edifisiu ne ebe sei aluga rezidensia privadu, seidauk iha terras proprio ba Embaixada iha Xina. Nune e mos espasu iha resintu Embaixada nian klot, la hanesan kondisaun Embaixada Xina nian iha Timor-Leste. Tanba ne e presiza koalia no defini estatutu kona ba terras entre embaixada rai rua nian iha tempu badak. Embaixada TL mos infrenta problema kona-ba menus funsionario ne ebe difikulta embaixada atu halao servisu iha teritoriu tomak. Vizita Forbidden City Forbidden City ho lian Xina, Zijin Cheng, katak sidade proebidu. Forbidden City nudar fatin proebidu ba povu Cineze iha tempu pasadu no sai rezidensia ba dinastia Ming no Qing nebé aloka iha sentral sidade Beijing. Forbidden City nudar komplexu palasiu ne ebe bo ot liu iha mundu no ohin loron sai objetu turizmu hodi atrai turista husi nasaun barak. Forbidden City iha tempu dinastia Ming no Qing nia ukun sai fatin lulik ba publiku. Historia haktuir katak, iha tempu ne eba laiha konsiderasaun ba balansu direitu feto ho mane iha Xina. Feto konsideradu hanesan objetu deit atu reprodus jerasaun hodi hatutan poder dinastia nian. Feto laiha liberdade atu expresa sira nia direitu no moris hanesan atan hodi serbi interese dinastia. Tradisaun dinastia nian ikus mai hetan revolta husi populasaun Xineze no ohin loron tradisaun refere la ezisti ona iha Xina. Mas tradisaun dinastia nian sempre sai lisaun importante ba populasaun Xina hodi haburas igualdade generu iha prosesu dezenvolvimentu modernu nian. Ezemplu dinamika iha Forbidden City Xina bele sai referensia importante ba Timor-Leste ne ebe iha tempu uluk domina ho kultura paternalistiku, maibe agora transforma hela ba situasaun moderna hodi luta ba igualdade feto ho mane. Ida ne e sai esperensia importante ba delegasaun Komisaun E tanba iha ligasaun ho areatematika Komisaun nian. Vizita Grande Muralha Xina Grande Muralha Xina nudar konstrusaun naruk liu iha historia kriasaun umanu. Uluk, uniku konstrusaun ne e iha mundu bele haré husi fulan. Grande Muralha Xina uluk konstrui ho intensaun atu prevene atake husi Mongol husi parte norte. Konstrusaun halao iha tinan atus ba atus nia laran iha senturiaun husi dinastia lubuk ida, no hamate ema barak. Konstrusaun ne e tuir estimasaun Delegasaun Komisaun E hasoru malu ho Embaixador Timor-Leste ba Xina, Olimpio Branco iha embaixada King s Garden Villas,No.18, Xiao Yun Road, Chao Yang District,Beijing. dahuluk katak, hahu husi Dinastia Qin Shi- Huang. Maibe peskiza historia tuir mai deskobre katak, Grande Muralha Xina harii molok Dinastia Qin moris. Dianstia Qin so kontinua no hametin konstrusaun ba Muralha deit. Desde Dinastia Qin mate, prosesu konstrusaun Grande Muralha Xina konsege paradu. Maibe, wainhira Dinastia Ming kaer ukun, muralha ho material ense rai kahor tezolu ho fatuk ne e kontinua konstrui. Tuir mai iha muralha nia leten uza nudar dalan ba Forsa Kavalaria Xina. Grande Muralha Xina nudar parte ida husi 7 Maravilhoza Mundu nian. Husi vizita ba Grande Muralha Xina, delegasaun bele hetan lisaun importante kona ba oinsa Estadu Xina transforma fatin historiku sai sentru komersiu hodi fo benefisiu ba povu no hatama rendimentu ba kofre estadu nian. Estabilidade ho siguransa sai fatores determinante ba dezenvolvimentu turistiku iha fatin refere. Vizita Provinsia Ningxia Delegasaun sai husi Beijing hodi desloka ba Provinsia Ningxia ho aviaun domestika CZ Delegasaun hetan benvindu husi reprezentante Kongresu Popular Ningxia. Durante iha Ningxia, delegasaun halao vizita ba fatin hanesan: Helanshan Wind Power Generation Farm, Projetu Teknologia Agrikultural-Xinpin, Museum Ningxia no enkontru ho Lider Kongresu Popular. Vizita Helanshan Wind Power Generation Farm Helanshan Wind Power Generation Farm sai sentru produs energia elektrika husi forsa anin hodi suplai eletrisidade ba populasaun iha kapital to o iha area remotas. Iha fatin refere potensia anin diak tebes ba energia elektriku. Tinan barak nia laran plantasaun barak iha area refere mak abandona tanba rai maran no laiha suplai be. Maibe hafoin governu kria tiha sentru energia anin, iha plantasaun barak Fatin Energia Eólica iha Ningxia Helan Mountain Wind Mill 12 INFO PARLAMENTAR N 0 4/ ABRIL - MAIU 2011

12 mak funsiona fila fali no fornesimentu be ba komunidade sufisiente. Objetivu kria Helanshan Wind Power Generation Farm, alein de suplai enerjia eletrisidade ba populasaun, nune e mos nudar meio husi Estadu atu lori dezenvolvimentu besik liu ba populasaun iha area rural no bele hamoris agrikultor iha fatin izoladu. Vizita Projetu Teknologia Agrikultura Projetu Xinpin Modern Agriculture Demonstration Farm halo parte planu Governu atu hakbiit aktividades agrikultores iha baze ho finalidade atu hamenus kiak iha rai laran. Projetu harii iha kooperasaun maximo entre populasaun ho governu, populasaun mak oferese rai no governu mak halo konstrusaun no fo apoio tekniku enklui finansas ba agrikultor sira. Governu fo liu prioridade ba populasaun nebé sira nia uma no tos kona sobu tanba impaktu husi projetu ida ne e. Governu mos kria koperativa hodi kanaliza produsaun agrikultores nian ba iha merkadu. Vizita Museum Ningxia Iha museum nee aprezenta eransa oioin kona ba Ningxia. Iha inisiu sekulu 11, iha parte kosta oeste Tiongkok ohin loron, hamrik reinu ida nebé foun maibe forte. Reinu foun ne e sai abrigu hodi satan atake husi forsa Mongolia nian nebé halakon ona rai tomak Eropa ho Asia. Eransa materiais kultural hanesan makina imprimi letras antigu liu iha mundu, no biblias leis uniku nebé konserva to o ohin loron iha Tiongkok, no mos materiais lulik seluk nebé folin bo ot ba jerasaun ohin loron mak erransa reinu nebé hanaran Xixia. Disionariu nebé infeita iha Museum Ningxia nudar disionariu lian Xixia-Han nebé hahu hakerek iha tinan 818. Koalia kona-ba disionariu refere, peritus siensia Reinu Xixia, Shi Jinbo hateten katak, iha posibilidade bo ot katak disionariu ne e sai disionariu bilingua dahuluk iha historia Tiongkok. Husi disionariu ne e, populasaun Xixia bele aprende lian Mandarin no iha parte seluk, etniku Han bele aprende lian Xixia. Alein de disionariu Fanhan Heshi Zhangzhongzhu nudar disionariu bilingual dahuluk iha Tiongkok, biblia relijiaun Budha lian Xixia hanaran Jixiang Bianzhi Kouheben Xu nudar produtu letra imprimi dahuluk iha mundu no infeita iha Museum Ningxia. Biblia relijiaun Budha ne e aponta historia imprensa Tiongkok, no mos ba mundu, konklui justifika katak Tiongkok nudar nasaun deskobertu teknologia imprimi letra. Nune e mos, iha interior museum infeita mos materiais kultural level nasional seluk. Ida mak hanesan karau husi riti kahor osan mean Xixia ho naruk 1,2 metru no todan 188 kilograma. Vizita iha Museum Ningxia fo impresaun sufisiente ba delegasaun hodi loke horizonte Membru Deputados kona ba oinsa papel Parlamentu atu fo hanoin ba Governu atu organiza historia no konserva materiais valores kulturais rasik hodi hatutan erransa beiala nian ba jerasaun foun no mos bele sai objetu turistiku hodi hatama taxa ba rendementu estadu hodi uza ba dezenvolvimentu sustentabilidade. Enkontru ho Kongresu Popular Ningxia Delegasaun halao vizita ba Kongresu Popular Ningxia hodi halao enkontru ho lideransa sira. To o iha resintu Kongresu Popular Ningxia, delegasaun hetan bem-vindu husi Vice- Prezidente Kongresu Popular Ningxia, Sra. Ma Xiufen, ho nia membrus. Iha enkontru, delegasaun Timor- Leste ho Kongresu Popular Ningxia troka ideas ba malu liga ho areatematika Komisaun nian. Husi parte delegasaun Komisaun Aktividade Komisaun E hato o preokupasaun kona-ba oinsa papel Kongresu Popular Ningxia iha programas hamenus kiak ho dezenvolvimentu rural. Ningxia laos deit sai sidade kultural nebé famozu iha Xina, maibe Ningxia mos sai sentru politika, ekonomika no kultural iha Xina. Oras ne e dadaun governante sira foka targetu oinsa atu harii Yinchuan sai nudar sidade modernizadu ho estatutu sentru rejional nebé diak ba fatin hela no hahu komersiu. Ningxia mos riku ba rekursus naturais. Ningxia iha vantajen ba agrikultura, enerjia no turizmu. Ningxia iha fasilidades infrastrutura kompletu no fo prospek nabilan ba dezenvolvimentu. Enkontru delegasaun ho Lideransas Kongresu Popular Ningxia lao diak tanba halao iha ambiente nebé nakonu ho amizade no fraternidade. Vizita Shanghai Shanghai nudar sidade nebe bo ot liu iha Xina no koloka iha delta Changjiang ho area luan 6.340,5 km 2 (numeru 31). Progresu sidade hahu iha dekada hirak liuba, ikus mai halo Shanghai sai tiha ona sentru ekonomia, komersiu, finansial no komunikasaun importante Xina nian. Portu Shanghai mos sai portu ida nebe rame liu iha mundu, hanesan mos portu iha Singapura no Rotterdam. Molok forma sidade, Shanghai sai parte ba munisipiu Songjiang nebe governa husi provinsia Suzhou. Munisipiu ne e forma maizumenus iha tinan 1000 liu ba. Iha era governasaun Dinastia Song ( ), Shanghai faze pur faze buras sai portu rame liu. Sidade Shanghai hahu dezenvolve desde harii parede sidade iha tinan 1553 A.C. Maibe molok senturiaun- 19, Shanghai laos sidade nebe bo ot kompara ho sidades bo ot Xina seluk, Shanghai so iha fatin historia uitoan deit. Molok tinan 1927 Shanghai tutela iha governasaun provinsia Jiangsu ho nia kapital Nanjing. Desde Shanghai sai Rejiaun Administrasaun Spesial iha tinan 1927, estatutu sai hanesan ho provinsia seluk iha Xina. Vizita ba Shanghai World Expo 2010 Delegasaun tama husi filheira klase VIP nian hodi lalais ba iha fatin refere tanba vizitante barak. Durante iha fatin expozisaun, delegasaun halao vizita ba fatin importante tolu (3), mak hanesan: Vizita Pavilaun Xina Programa ida ne e sai oportunidade importante ba delegasaun atu bele halo komparasaun kona-ba pavilaun Xina ho INFO PARLAMENTAR N O 4/ ABRIL - MAIU

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009

Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Konsellu Konsultivo Fundu Petroliferu (KKFP) Observasaun Preliminariu KKFP kona ba Orsamento Geral do Estado 2009 Komisaun C, Dezembro 2008 Apresenta husi :Ekipa KKFP Asunto mak atu koalia Rendimento Sustentavel

Leia mais

Pobreza no moris iha TL

Pobreza no moris iha TL Pobreza no moris iha TL Semináriu Universidade Monash Dili, 5 Novembru 2014 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO DISKURSU HOSI SUA EXCELENCIA PRIMEIRU MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO SEMINÁRIU HO OKASIAUN KONA BA INFORMASAUN 2 Jullu 2009 1 Ha u hakarak

Leia mais

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil

Timor-Leste MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO. Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil MAIS CIDADANIA, MAIS DESENVOLVIMENTO Timor-Leste DCI-NSAPVD//3-8 Mais e melhor intervenção local das Organizações da Sociedade Civil Halo intervensaun lokál husi Organizasaun husi Sosiedade Sivil sai barak

Leia mais

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance

Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance POLITIKA NO ESTRATEJIA DEZENVOLVIMENTU EKONOMIKU TIMOR-LESTE Helder Lopes Principal Economist and Chief of Staff Ministry of Finance Dili, 05 Novembru 2014 ESTRUTURA APREZENTASAUN PLANU ESTRATEJIKU DEZENVOLVIMENTU

Leia mais

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU

REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU REZUMU ANÁLIZE JURÍDIKU 20 Marsu 2018 AJAR no JU,S KESTAUN PRINSIPÁL Prinsípiu orientadór Autonomia Eskola Lian (literásia no instrusaun) Alunu ho nesesidade edukativa espesiál (NEE) Dezafiu barak relasiona

Leia mais

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian.

Komentáriu Ba Diresaun Jerál Estatístika - Ministériu Finansa Timor-Leste. Kestionariu Peskiza ba Atividade Negósiu 2015 Nian. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email: laohamutuk@gmail.com Website:www.laohamutuk.org Komentáriu

Leia mais

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak

República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas. Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak República Democrática de Timor-Leste Ministério da Agricultura e Pescas Tékniku Kuda Fehuk Midar Ne ebé Di ak 2013 Nota: Informasaun iha lívru ida ne e hanesan matadalan jerál ba prátika kuda fehuk midar

Leia mais

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian

Liufali tan ITIE nian. Modelo transparência Timor-Leste nian REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO ALOCUÇÃO SUA EXCELÊNCIA PRIMEIRO-MINISTRO KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OCASIÃO SESSÃO ABERTURA CONFERÊNCIA REGIONAL KONA-BA INICIATIVA

Leia mais

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun

Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Relatorio ba Comissaun C Parlamento nian kona ba TSP II nia Missaun Saida mak TSP? TSP nia significado mak Programa ba Tulun Transisaun (Transition Support Program - TSP) programa ida neebe Governo fo

Leia mais

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL

REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE PARLAMENTU NASIONAL ESTATUTU KONA BA GRUPU FETO PARLAMENTAR TIMOR-LESTE NIAN Halo alterasaun iha loron 12 fulan Marsu tinan 2008 Sei konsidera ba buat ne ebé mak hakerek

Leia mais

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN

9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN :;L - \ Q.. -?..Di5 9 \1.?9 DEBATE age 2016 ~ INTERVENCAO INICIAL BANCADA FRETILIN ME~TAR Obrigado e muito Bom dia Sr. Presidente Parlamento Nacional e Caros Colegas Deputados, Sr. Primeiro Ministro ho

Leia mais

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017

Ekipa dezenvolve Kualifikasaun. Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel de Juñu 2017 Ekipa dezenvolve Kualifikasaun Esperensia Dezenvolve Kualifikasaun Nasional no Kursu area Servisu Sosiàl Nivel 3 29 de Juñu 2017 Introdusaun Servisu Sosiál Nivel III a) Prosesu dezenvolve kursu b) Objetivu

Leia mais

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane

Komponente PTM. Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris. Impaktu TMP ba sosio-ambiental. Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane Enkontru Públiku Efeitu hosi Projetu Tasi Mane ba ekonomia no povu nia moris Projetu infrastrutura Petróleu Tasi Mane TL hahú servisu ba korredór petróleu Tasi Mane iha 2010. Inklui iha Planu Estratéjiku

Leia mais

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE

PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE PRESIDÊNCIA DA REPÚBLICA GABINETE DO PRESIDENTE Alokusaun Sua Exlensia Prezidenti Repúblika Kay Rala Xanana Gusmão, ba Konferensia Timor-Leste ho Parseirus Dezenvolvimentu Hotel Timor, 4 Abril 2006 Exelensia

Leia mais

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero

Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Seja um bom cidadão, seja um novo herói para a nossa Nação Política e Estrategia do Investimento Fundo Petrolífero Ministério das Finanças Dili, dia 27 de Outubro de 2016 Tópikus Aprezentasaun 1. Objetivu

Leia mais

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2)

Proposta Reforma Lei Tributária Hs. Viriato Seac (2) Aprezentasaun (1) ba Sorumutu Públiku Proposta Reforma Lei Tributária 2008 Organizasaun Sosiadade Sivil-nia Perspetiva April 21, 2008 Ideia Jerál Hs. Viriato Seac (2) Proposta Reforma Lei Tributária, halo

Leia mais

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016

Komentáriu husi La o Hamutuk ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Jullu 2016 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 ka +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:

Leia mais

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo

La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Pergunta Taur Matan Ruak Francisco Guterres Lu-Olo La o Hamutuk Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org Dili,

Leia mais

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,...

INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... INTERVENSAUN POLITIKA BANKADA PARTIDO CNRT NIAN, IHA ÂMBITU RE-APRESIASAUN BA VETO POLITIKO BA OJE 2016, HUSI SUA EXCELÊNCIA,... Bankada Cnrt Friday, January 8, 2016, Dr. Vicente Guterres Senhores Vice-Presidentes

Leia mais

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA

REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA REJIME ATU REGULA NA IN BA BENS IMÓVEIS NE EBÉ LAIHA DISPUTA Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, iha artigu 54. 0 hametin ona katak sidadaun Timor oan hotu-hotu iha direitu atu sai na in privadu

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha Setór Dezenvolvimentu Ekonómiku 1 19 Juñu 2013 Caicoli Street, Dili -Timor Leste / Phone 77422821 / 77265169 Arsen_ctl@yahoo.com.au / nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2013 Konteúdu

Leia mais

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian.

1. Ha'u halo ona alerta katak investimentu daudaun nian labele sakrifika dezenvolvimentu aban-bainrua nian. MENSAJEN HOSI PREZIDENTE REPÚBLIKA TIMOR-LESTE, TAUR MATAN RUAK, BA PARLAMENTU NASIONÁL HO FUNDAMENTUS KONA-BA NIA VETU BA ORSAMENTU JERÁL ESTADU 2016 NIAN (Dekretu hosi Parlamentu Nasionál nr. 20/III,

Leia mais

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun

Proposta Lei Komisaun Anti Korupsaun La o Hamutuk Institutu ba Analiza no Monitor ba Desenvolvimentu iha Timor Leste Timor Leste Institute for Development Monitoring and Analysis 1/1a Rua Mozambique, Farol, Dili, Timor Leste Tel: +670 3325013

Leia mais

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁL SUBMISAUN: EZBOSU LEI IMPRENSA VERSAUN DAHULUK BA PARLAMENTU NASIONÁL REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE (RDTL) 2014 Lia-makloken

Leia mais

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional

Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2015 ba Polisiamentu Komunitariu Presiza Apoiu Polítika husi Parlamentu Nasional Mahein Nia Lian Nú. 89, 30 Outobru 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta

Leia mais

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010

Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Submisaun Luta Hamutuk Orçamento Rectificativo do Orçamento Geral do Estado 2010 Bazeia ba Proposta de Lei kona-ba Orsamento Rectificativo (OR) 2010 nebe guverno haruka ona ba Parlamento Nasional iha dia

Leia mais

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário

Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor. Kestionáriu Questionário Sertifikadu Investidór Certificado de Investidor Kestionáriu Questionário -Favor, hatan pergunta tuir mai ne e- Karik ita iha dúvida ruma hodi, halo favor kontaktu TradeInvest hodi hetan klarifikasaun.

Leia mais

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste

Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha Timor-Leste Relatóriu Rezultadu Levantamentu Nasionál: Instituisaun Mídia Profisionál no Rekursu Jornalista iha TimorLeste Relatóriu CI Nú. 01, 10 Maiu 2017 Website: www.conselhoimprensa.tl 2017 Konteúdu sira 1. Introdusaun

Leia mais

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC

BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DEKLARASAUN KONJUNTA BA PROPOSTA ORSAMENTU PARLAMENTU NASIONAL TINAN FISKAL 2014 Luta Hamutuk, Haburas Foundation, Fundasaun Mahein, CEPAD & TLMDC DISPOZISAUN JERAL Tinan fiskal 2013 atu remata dadaun,

Leia mais

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013.

Ohin, Bankada Partido CNRT hakarak halo apresiasaun jeral no perspektiva global e politika ba OGE tinan 2013. INTERVENSAUN DISTINTU DEPUTADO, Sr. NATALINO DOS SANTOS NASCIMENTO, XEFI BANKADA CNRT PARLAMENTU NACIONAL IHA OKAZIAUN DEBATE ORSAMENTU JERAL DO ESTADO (OJE) TINAN 2013 Parlamento Nacional, 4 Fevereiro

Leia mais

3/16/2017 BENVINDU. Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador. Dili -STAE, 16 Marsu 2017

3/16/2017 BENVINDU. Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador. Dili -STAE, 16 Marsu 2017 BENVINDU Observador Nasional no Konvidadus iha programa dezamina Informasaun Jeral ba Observador Dili -STAE, 16 Marsu 2017 1 ub S T opik Informasaun Papel Orgaun Administrasaun Eleitoral Papel Observador

Leia mais

Matadalan ba Orsamentu

Matadalan ba Orsamentu REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan ba Orsamentu 2013 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nasaun Introdusaun Sai sidadaun ida-ne ebé di ak, mak sai mós eroi foun ba ita-nia nasaun hanesan

Leia mais

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu.

Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha Setór Ekonomia. 6 Juñu Konteúdu. Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Parseiru Dezenvolvimentu Timor-Leste iha 2015 Setór Ekonomia 6 Juñu 2015 Konteúdu Introdusaun... 1 Rendimentu petróleu no gas sei kontinua tun.... 2 Osan Mina-rai

Leia mais

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016

INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 INTERVENSAUN BA PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA IHA PARLAMENTU NASIONAL KONA BA APRESIASAUN FOUN DEKRETO PARLAMENTU NASIONAL Nº20/III - OGE 2016 Parlamentu Nasional 8 de Janeiru de 2015 Sua Eselénsia Sr Prezidenti

Leia mais

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD

Reflexão Mensal Nº 4 Junho Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD Reflexão Mensal Nº 4 Junho 2017 HALUAN CIRCULO MARMAK NIA COMPAIXÃO, JUSTIÇA NO DOMIN INCLUSIVO BA MIGRANTES NO REFUGIADO SIRA Irmã Rose Therese Nolta, SSpS no Irmão Brian McLauchin, SVD HARE iha EUA no

Leia mais

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL

KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU EKONÓMIKU, SOSIÁL NO KULTURÁL Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU

Leia mais

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA

IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA IV GOVERNO CONSTITUCIONAL SECRETARIA DE ESTADO DO CONSELHO DE MINISTROS... KOMUNIKADU BA IMPRENSA Sorumutu Konsellu Ministru loron 16 fulan Marsu tinan 2011 Konsellu Ministru hala o sorumutu iha kuarta-feira,

Leia mais

Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste

Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste Orsamentu Jeral Estadu 2012 ha belit liu tan Malisan Rekursu ba Timor-Leste TEMPO SEMANAL, 31 Outubru 2011 http://temposemanaltimor.blogspot.com/2011/10/orsamentu-jeral-estadu-2012-habelit-liu.html Husi

Leia mais

Jose Neves Samalarua

Jose Neves Samalarua Jose Neves Samalarua Nudár Eis komisáriu KAK ita-boot hili dalan atu sai husi Komisáriu KAK hodi sai hanesan kandidatu PR ba eleisaun ida ne'e. Ha u hakarak atu husu, saida mak sai hanesan motivasaun prinsipál

Leia mais

VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE

VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE VERSÃO EXPERIMENTAL BA JORNAL PARLAMENTO NACIONAL TIMOR-LESTE Segunda-feira, 10 de Fevereiro de 2014 I. Série Número III LEGISLATURA 2. a SESSÃO LEGISLATIVA ANO LEGISLATIVO (2013 2014) SORUMUTU PLENÁRIA,

Leia mais

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho

Submisaun Ba Prezidente da Repúblika Timor-Leste. Husi. La o Hamutuk. relasiona ho La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.?

TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? V GOVERNO CONSTITUCIONAL Gabinete do Secretário de Estado para o Fortalecimento Institucional TAMBA SÁ V GOVERNO KONSTITUSIONAL HAMOSU SEFI.? Antesedente ho Introdusaun Timor-Leste halo ona progresu boot

Leia mais

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste.

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste. An edited version of this paper will be published in the forthcoming proceedings of the 2017 Conference of the Timor-Leste Studies Association. Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba

Leia mais

Boletim Económico. Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian

Boletim Económico. Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian Publikasaun fulan tolu husi Autoridade Bankária no Pagamentos Timor-Leste nian Volume 1, Númeru 3 Outubro /2003 Loron ba dala uluk husi sirkulasaun osan-besi metalika Timor Leste nian besik dau-daun mai!...

Leia mais

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional

Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Demisaun Governu no Disolusaun Parlamentu Nasional Tenke Salva-Guarda Unidade Nasional Mahein Nia Lian Nú. 127, 11 Dezembru 2017 Foto: Timor Roman/Calisto da Costa, 2017 Fundasaun Mahein (FM) Website:

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTER GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO Diskursu Primeiro-Ministro Mari Alkatiri nian iha sesaun abertura SORUMUTUK TIMOR-LESTE HO PARSEIRU DEZENVOLVIMENTU NIAN SIRA Hotel Timor,

Leia mais

REJIME ESPESIÁL KONA-BÁ DEFINISAUN NA IN BA BEM IMÓVEL NIAN

REJIME ESPESIÁL KONA-BÁ DEFINISAUN NA IN BA BEM IMÓVEL NIAN Rede ba Rai Sekretáriadu, Fundasaun Haburas, Rua Celestino da Silva, Farol, Dili- Timor-Leste Email: redebarai@gmail.com Telemovel: +670 7922648 Segundu Submisaun ba Ministériu Justisa Repúblika Demokrátika

Leia mais

DISKURSU EXSELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKASIAUN SESAUN PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA DISKUSAUN NO VOTASAUN IHA JENERALIDADE BA

DISKURSU EXSELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKASIAUN SESAUN PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA DISKUSAUN NO VOTASAUN IHA JENERALIDADE BA DISKURSU SUA EXSELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKASIAUN SESAUN PLENÁRIA EXTRAORDINÁRIA DISKUSAUN NO VOTASAUN IHA JENERALIDADE BA PROPOSTA LEI NO. 15/III (3) GOVERNU NE EBÉ PROSEDE

Leia mais

Pergunta ba Partidu Polítiku La o Hamutuk nia pergunta ba Partidu Politíku sira ne ebé sei kompete iha Eleisaun Parlamentar periodu

Pergunta ba Partidu Polítiku La o Hamutuk nia pergunta ba Partidu Politíku sira ne ebé sei kompete iha Eleisaun Parlamentar periodu La o Hamutuk nia pergunta ba Partidu Politíku sira ne ebé sei kompete iha Eleisaun Parlamentar periodu 2017-2022 Pergunta jerál ba Partidu Polítiku sira 1. Saida mak sai vizaun estratéjiku atu lori povu

Leia mais

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian

PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu 2017 nian http://noticias.sapo.tl/tetum/info/artigo/1474640.html PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu... 10/16/2016 5:50 PM PM timoroan husu realizmu iha planeamentu ba Orsamentu Estadu

Leia mais

OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL. Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social)

OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL. Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social) OGE 2018 : BAZE LEGAL, MONTANTE, FONTES, FOKUS EXECUCAO, ALOKASAUN SEITORAL Mericio Juvinal dos Reis AKARA (Secretario Estado Comunicacao Social) 7/11/2018 1 BAZE LEGAL 7/11/2018 2 1 1. Lei Orsamentu,

Leia mais

INTERVENCAO IHA PARLAMENTO NACIONAL DEBATE ORCAMENTO Husi Jose Luis Guterres, Frenti-Mudansa, 23 Novembru 2016

INTERVENCAO IHA PARLAMENTO NACIONAL DEBATE ORCAMENTO Husi Jose Luis Guterres, Frenti-Mudansa, 23 Novembru 2016 INTERVENCAO IHA PARLAMENTO NACIONAL DEBATE ORCAMENTO 2017 Husi Jose Luis Guterres, Frenti-Mudansa, 23 Novembru 2016 SENHOR PRESIDENTE DO PARLAMENTO NACIONAL SENHOR PRIMEIRO MINISTRO MAUN BOT MINISTRO CONSELHEIRO

Leia mais

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN

DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN DEKLARASAUN UNIVERSÁL DIREITUS UMANUS NIAN Adota no haklaken tuir Rezolusaun 217 (III) Loron 10 fulan Dezembru, tinan 1948 Asembleia Jerál Nasoens Unidas Nian PREÁMBULU Konsidera katak rekoñesimentu ba

Leia mais

SITUASAUN JUÑU TOO JULLU 2018

SITUASAUN JUÑU TOO JULLU 2018 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu, husi servisu monitorizasaun insidente violénsia ne ebé akontese loro-loron kuaze Timor-Leste tomak. Sistema nee uza rede parseria

Leia mais

Informasaun kona ba Diskusaun no Votasaun Generalidade, Especialidade no Final Global OGE 2011

Informasaun kona ba Diskusaun no Votasaun Generalidade, Especialidade no Final Global OGE 2011 Diskusaun iha Plenaria Parlamento nian kona-ba Orsamentu Jeral Estadu 2011 Pajina 1 Devisão Relações Publicas, Comunicação e Educação Civica Informasaun kona ba Diskusaun no Votasaun Generalidade, Especialidade

Leia mais

Orsamentu Estadu 2012

Orsamentu Estadu 2012 REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Matadalan Sidadaun Ida ba Orsamentu Estadu 2012 iha Repúblika Democrátika Timor-Leste Adeus Konfliktu, Benvindu Desenvolvimentu Introdusaun Lei Orgániku Ministériu

Leia mais

Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH

Husi: Decio Ribeiro Sarmento, BMSc, MPH Dezafius husi mudansa klimatika: oinsa servisu nain saude ambiental no lideransa lokal sira halo hodi minimiza impaktu husi mudansa klimatika iha eskala lokal iha Timor-Leste? Husi: Decio Ribeiro Sarmento,

Leia mais

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku

LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku LIAN FOUN: Juventude Timor-oan nia Envolvimentu iha Prosesu Polítiku i Organizasaun Counterpart International no Belun halo peskiza hamutuk. Counterpart International servisu hamutuk ho organizasaun nao-governu

Leia mais

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun

La o Hamutuk. Ezboso Lei Anti-Korupsaun La o Hamutuk The Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Phone: +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 5 JOVEN SIRA HO DEFISIENSIA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu oin mai: Reflesaun kona ba esperiênsia no expektativas Timor-Leste nian kona ba konstrusaun Estadu

Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu oin mai: Reflesaun kona ba esperiênsia no expektativas Timor-Leste nian kona ba konstrusaun Estadu ALOKUSAUN SUA EXSELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU NO MINISTRU DEFESA NO SEGURANSA KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKAZIAUN REUNIAUN HO PARSEIRUS DEZENVOLVIMENTU TIMOR-LESTE NIAN Konstrusaun Estadu ba tinan sanulu

Leia mais

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011.

Série I, N. 42 SUMÁRIO. Jornal da República. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 $ 1.00 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011. Quarta-Feira, 23 de Novembro de 2011 Série I, N. 42 $ 1.00 SUMÁRIO MINISTÉRIO DA JUSTIÇA: DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro...5453 DIPLOMA MINISTERIAL NO. 23/ 2011 de 23 de Novembro O

Leia mais

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál*

Relatóriu husi Grupu Serbisu kona-ba Revizaun Periódika Universál* Versaun Avansada Distr. Jerál 9 Marsu 2017 A/HRC/34/11/Add.1 Orijinál: Lia-Inglés Tradusaun iha Tetum la ofisial Konsellu Direitus Umanus Sesaun-34 27 Fevereiru-24 Marsu 2017 Item Ajenda 6 Revizaun Periódika

Leia mais

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015

Pareser husi La'o Hamutuk kona ba asuntu agrikultura no rai liga ho proposta orsamentu jeral Estadu 2015 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Mártires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian

Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Fundasaun Mahein Nia Lian no. 26, 13 Dezembru 2011 Analiza Orsamentu Seitor Siguransa do Estadu ba Tinan 2012: Tuir Prespektiva Sosidade Sivil Nian Relatoriu Ne e Apresenta iha Parlementu Nasional Komisaun

Leia mais

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015.

Favor revee hikas projesaun husi reseita no despeza total bainhira ita-boot halo revizaun ba Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2015. La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 Mobile: +670 7734 8703 Email: info@laohamutuk.org Website:

Leia mais

PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: /

PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: / PARLAMENTO NACIONAL BANCADA PARLAMENTAR DO PARTIDO DEMOCRÁTICO Rua Formosa Dili Timor Leste Tlp: 77178135/77266765 DEKLARASAUN POLITIKA BANCADA PARTIDO DEMOCRÁTICO IHA DEBATE ORSAMENTU JERAL DO ESTADU

Leia mais

Conselho de Imprensa. Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro

Conselho de Imprensa. Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro Conselho de Imprensa Matadalan hodi interpreta Kode Étika Jornalítika nebe aprova ona husi Regulamentu Administrativu n. u 1/2017, 13 de Janeiro Díli, Loron 13, fulan Janeiru tinan 2017 Conselho de Imprensa

Leia mais

GLOSÁRIU ELEISAUN NIAN

GLOSÁRIU ELEISAUN NIAN GLOSÁRIU ELEISAUN NIAN lia fuan kona ba eleisaun ho lian Tetun, Portugés, Inglés ho Indonézia Abríl 2002 GLOSÁRIU ELEISAUN NIAN lia fuan kona ba eleisaun ho lian Tetun, Portugés, Inglés ho Indonézia Abríl

Leia mais

MINISTÉRIO DA JUSTIÇA. Consulta Pública. Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras)

MINISTÉRIO DA JUSTIÇA. Consulta Pública. Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras) Consulta Pública Anteprojekto de Lei estabelese Regime Espesial hodi Define Titularidade ba Bens Imoveis (Lei de Terras) ONZE CAPÍTULOS: ESTRUTURA -OBJECTO E DEFINIÇÕES -DISPOSIÇÕES GERAIS -POSSE -USUCAPIÃO

Leia mais

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu

Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu Analiza no monitor Orsamentu Jerál Estadu 18-20 Novembru 2013 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040

Leia mais

Devisão Relações Publicas, Comunicação e Educação Civica. Agenda N 0 345/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kuarta-feira, 12 de Janeiro de 2011

Devisão Relações Publicas, Comunicação e Educação Civica. Agenda N 0 345/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kuarta-feira, 12 de Janeiro de 2011 Devisão Relações Publicas, Comunicação e Educação Civica Agenda N 0 345/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kuarta-feira, 12 de Janeiro de 2011 Sesaun Plenária Extraordinaria ba loron ohin nian, preside

Leia mais

Avó Me ar. Tuir imi-nia hanoin, Sandrina tenke halo saida atu ajuda nia avó?

Avó Me ar. Tuir imi-nia hanoin, Sandrina tenke halo saida atu ajuda nia avó? Avó Me ar Autora: Rosa de Sousa no Teresa Madeira Ilustradór: Edi Mario. D. de Carvalho Tuir imi-nia hanoin, Sandrina tenke halo saida atu ajuda nia avó? Baibain iha fulan ida dala ida Sentru Saúde organiza

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE GABINETE DO PRIMEIRO-MINISTRO ALOKUSAUN SUA EXCELÊNCIA PRIMEIRO-MINISTRO KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OKASIAUN BA TOMADA DE POSSE FUNCIONÁRIOS PÚBLICOS FOUN 01 Jullu

Leia mais

GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL)

GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL) GRUPO DAS MULHERES PARLAMENTARES DE TIMOR-LESTE (GMPTL) Relatorio Atividades 2007-2012 1 KONTEKSTU Grupu das Mulheres Parlamentares de Timor Leste (GMPTL) ka Grupu Feto Parlamentar Timor Leste nian hari

Leia mais

Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste

Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste ALUMNI Husi almamater ida, ho neon ida, hamutuk nu udar roman ba Timór-Leste Departamento de Estudantes, Alumni e Empregabilidade I. Perfíl Alumni Universidade Nacional Timor Lorosa e (UNTL) nu udar Universidade

Leia mais

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012

Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Rua Kaikoli, Dili, Timor-Leste +670 726-5169 nizio_pascal@yahoo.com Deklarasaun Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor-Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2012 Pontus importante 15-16 Maiu 2012 Favor komprende

Leia mais

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e

AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA. 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2010 2015 AVALIASAUN BA SETÓR NE E (SUMÁRIU): TRANSPORTE TERRESTRE/ESTRADA Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór

Leia mais

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009

Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Submisaun Hamutuk Sosiedade Sivil-nian ba Ministeriu da Justisa kona-ba Anteprojecto Lei de Terras (Versaun Segundu) 19 Outubro 2009 Introdusaun Konflitus hadau-malu rai no uma mak dimensaun ida husi Krize-2006

Leia mais

PARTE A: TROKA SUBSTANTIVA ALTERASAUN BA DEKRETU-LEI N. 3/2015, loron-15 fulan-janeiru

PARTE A: TROKA SUBSTANTIVA ALTERASAUN BA DEKRETU-LEI N. 3/2015, loron-15 fulan-janeiru PARTE A: TROKA SUBSTANTIVA ALTERASAUN BA DEKRETU-LEI N. 3/2015, loron-15 fulan-janeiru Alterasaun 2018 Decreto-Lei 3/2015 DL CNB Observasaun Jurídiku Art 2, n. 2 (âmbito de aplicação) Foun Regula escola

Leia mais

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua. D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 77234330, email: laohamutuk@gmail.com Website: www.laohamutuk.org

Leia mais

INFORMASAUN MERKADU TRABALLU LABOR MARKET OUTLOOK

INFORMASAUN MERKADU TRABALLU LABOR MARKET OUTLOOK REPÚBLICA DEMOCRATICA DE TIMOR-LESTE SECRETARIA DE ESTADO PARA A POLITICA DE FORMAÇÃO PROFISSIONAL E EMPREGO DIRECÇÃO GERAL DEPARTAMENTO DE INFORMAÇÃO DO MERCADO DE TRABALHO INFORMASAUN MERKADU TRABALLU

Leia mais

INFORMASUN KONA-BA POLÍTIKA RAI

INFORMASUN KONA-BA POLÍTIKA RAI INFORMASUN KONA-BA POLÍTIKA RAI Dezembru 2016 KONKLUZAUN XAVE HOSI LEVANTAMENTU KONA-BA ASESU BA RAI, SEGURANSA POSE NO KONFLÍTU KONA- BA RAI IHA TIMOR-LESTE munisípiu programa munisípiu la'o s programa

Leia mais

Outubru 2011 Edisaun No. 4

Outubru 2011 Edisaun No. 4 Outubru 2011 Edisaun No. 4 Konaba ADB nian Estratejia Parseria Pais Estratejia Parseria Pais (EPP) mak Banku Dezenvolvimentu Aziátiku (ADB) nian plataforma prinsipal atu halo dezenu operasaun hodi presta

Leia mais

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun

Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun Bulletin Parlamentu Nasionál Nian husi JSMP Edisaun: Jullu 2010 Númeru: 2/2010 Seksaun II: Análiza konabá Esbozu Lei Instituisaun Memória no mós Reparasaun 1. Istoria prosesu dezenvolvementu esbosu Lei

Leia mais

INSTITUTO DE PETRÓLEO E GEOLOGIA DE TIMOR-LESTE, I.P. [TIMOR-LESTE INSTITUTE OF PETROLIU AND GEOLOGY] Dekreto Lei Numeru.

INSTITUTO DE PETRÓLEO E GEOLOGIA DE TIMOR-LESTE, I.P. [TIMOR-LESTE INSTITUTE OF PETROLIU AND GEOLOGY] Dekreto Lei Numeru. DRAFT LEI TRADUSAUN TETUM REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE SECRETARIA DE ESTADO DOS RECURSOS NATURAIS Rua Dom Aleixo Corte Real, Fomento Mandarin Dili Timor-Leste Telefone: +670 333 1089 ESBOSU LEI

Leia mais

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA TIMOR-LESTE

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA TIMOR-LESTE REPÚBLICA DEMOCRÁTICA TIMOR-LESTE DISKURSU SUA EXCELÊNCIA PRIMEIRO-MINISTRO KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OCASIÃO APRESENTAÇÃO PROPOSTA KONA-BA LEI ORÇAMENTO GERAL ESTADO TINAN 2012 PARLAMENTO NACIONAL

Leia mais

Durante tinan lejislatura daruak, hahu husi 2007 to o

Durante tinan lejislatura daruak, hahu husi 2007 to o Editorial Quo Vadis KIP? Durante tinan lejislatura daruak, hahu husi 2007 to o agora, Parlamentu Nasional foin harii komisaun eventual ida ho naran Komisaun Inkeritu Parlamentar (KIP). Komisaun nee offisialmente

Leia mais

Boletim Informativo Parlamentar

Boletim Informativo Parlamentar Boletim informativo -6#. dezembro de 2018 Embaixador China halo reunião ho Presidente do Parlamento Nacional Boletim Informativo Parlamentar mós agradece ba apoio tomak hussi Republica China nian durante

Leia mais

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste

Hanoin balu husi La o Hamutuk ba Konferensia Regional EITI iha Timor-Leste La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Desenvolvimentu Rua dos Martires da Pátria, Bebora, Dili, Timor-Leste P.O. Box 340, Tel +670 332 1040 or +670-7234330 Email: info@laohamutuk.org

Leia mais

Analiza Proposta Orsamentu Jerál Estadu 2015

Analiza Proposta Orsamentu Jerál Estadu 2015 Analiza Proposta Orsamentu Jerál Estadu 2015 Semináriu Parlamentu Nasionál Maubisse, Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili,

Leia mais

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA

SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA SURVEY 2013 IHA TIMOR-LESTE KONA-BA ASUNTU SEGURANSA NO POLÍTIKA INTRODUSAUN Iha 2013, Fundasaun Ázia hala o levantamentu nasionál ba daruak ho objetivu atu halibur opiniaun pesoál sira hodi tulun sukat

Leia mais

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019

Organizasaun Sociedade Civil Nia Submisaun Relasiona Orsamentu Jeral do Estadu 2019 REDE FETO TIMOR - LESTE, NETWORKING, ADVOCACY, CAPACITY BUILDING, INSTITUTIONAL STRENGTHENING AND ACCOUNTABILITY. Rede Feto s Office Rua Caicoli Dili Timor Leste Kompleks Edificio Obrigado Barack, Caicoli-Dili

Leia mais

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN #1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

Leia mais

Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku

Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku Orsamentu Jerál Estadu no Sustentabilidade Ekonómiku 10-14 Fevreiru 2014 Husi La'o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste

Leia mais

Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste. Programa Peskiza Diálogu Interativu

Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste. Programa Peskiza Diálogu Interativu Hakbít Partisipasaun Feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste Programa Peskiza Diálogu Interativu Titulu: Hakbít Partisipasaun feto iha Prosesu Konsolidasaun Demokrasia iha Timor-Leste

Leia mais

6:16 das kwat minut śiźɨme 6:37 kɨź kwiń minuttek śiźɨm 7:07 śiźɨm minut támɨse 7:51 ukmɨs minuttek támɨs 10:00 das ćas. Kəńa aĺi dɨr?

6:16 das kwat minut śiźɨme 6:37 kɨź kwiń minuttek śiźɨm 7:07 śiźɨm minut támɨse 7:51 ukmɨs minuttek támɨs 10:00 das ćas. Kəńa aĺi dɨr? Kəńa aĺi dɨr? 2:03 kwiń minut kwińe 2:30 kɨk no ǯɨnɨ 4:20 kɨź minut vice 4:30 ńɨĺ no ǯɨnɨ 4:40 kɨź minuttek vit 6:16 das kwat minut śiźɨme 6:37 kɨź kwiń minuttek śiźɨm 7:07 śiźɨm minut támɨse 7:51 ukmɨs

Leia mais

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro

Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Surat posisaun Timor-Leste nian - TSDA nia Futuro Atu halosá Governo Timor-Leste prepara surat ida ne e atu facilita discursaun kona ba futuro estatus Autoridade Nomeada Tasi Timor nian (ANTT) (TSDA) hatuir

Leia mais

Politika Enerjia Alternativa ba TL Aquecimento global (manas global/pemanasan global) no Enerjia

Politika Enerjia Alternativa ba TL Aquecimento global (manas global/pemanasan global) no Enerjia Editorial Politika Enerjia Alternativa ba TL Aquecimento global (manas global/pemanasan global) no Enerjia Renovavel ohin loron sai preokupasaun boot ba komunidade internasional nebe fo implikasaun ba

Leia mais